Δεκαπεντάχρονος μαθητής μπροστά στο δοκίμιο PISA: Ερωτήματα επιθετικής και δημιουργικής απόγνωσης,

 

Των Γιώργου Μαυρογιώργου*,

Στέλλας Αντωνίου, Κωνσταντίνου Κουμή, Φωτεινής Κούτρα, Μαργαρίτας Μαυρουδή**

 

Σε προηγούμενη ανάλυσή μας, εστιάσαμε σε ένα θέμα από δοκίμιο του PISA, την «όξινη βροχή», και αναδείξαμε τους τρόπους με τους οποίους συνδέθηκε με τις Καρυάτιδες. Υποστηρίξαμε την άποψη ότι η αναφορά στις Καρυάτιδες αξιοποιήθηκε, στην Ελλάδα, με τρόπο που το  PISA διεκδικούσε  κοινωνικές και ανθρωπιστικές ευαισθησίες. Για μας είναι σαφές ότι,  όσο και να «κλαίνε  οι Καρυάτιδες», δε μπορούν να απαλλάξουν το PISA από τη σοβαρή  κριτική που δέχεται για τη σχέση του με τα κριτήρια μιας ασύδοτης αγοράς. Όσο δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι οι Καρυάτιδες κλαίνε άλλο τόσο δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι το PISA είναι έξω και πέρα από το άρμα της φιλελεύθερης ιδεολογίας της αγοράς.

 

Αν ο θρύλος για το «θρήνο» των Καρυάτιδων είχε λόγους να δημιουργηθεί, γιατί μας χρειάζεται ένας άλλος  θρύλος για την αγιοποίηση του PISA; Δε θα αφήσουμε, ακόμα μια φορά, ήσυχες τις Καρυάτιδες να «ξεκουραστούν» προστατευμένες σε ξεχωριστά μουσεία. Θα συνεχίσουμε με κάποια ακόμα «μυστικά» στο συγκεκριμένο παράδειγμα  του δοκιμίου. Όλα τα δοκίμια του  PISA προσφέρονται για μια ανάλογη αποσύνταξη. Γνωρίζουμε ότι, θέλουμε δε θέλουμε, όταν συμμετέχουμε σε μια διαδικασία όπου οι κυρίαρχοι κρατικοί εξουσιαστικοί μηχανισμοί ευαγγελίζονται το PISA, ενδεχομένως, θα αντιμετωπίσουμε τη δυσπιστία, τη στρέβλωση, την υπεκφυγή, τη σιωπή, κ. α. Παρόλα αυτά, θα συνεχίσουμε. Σε προηγούμενο κείμενο υποστηρίξαμε ότι οι μαθητές που συμμετέχουν στο  PISA καλούνται να αποδείξουν ότι είναι επιδέξιοι χρήστες «έτοιμων» πληροφοριών. Προκαλούνται από «έξυπνες» ερωτήσεις να κάνουν «έξυπνες» επιλογές από έτοιμες «έξυπνες» απαντήσεις! Αυτό θα το εξειδικεύσουμε με το ερώτημα: Τι, άραγε, κάνει ένας δεκαπεντάχρονος μαθητής  μπροστά σε ένα δοκίμιο  PISA;

Όπως έχουμε επισημάνει, ένα εξεταστικό δοκίμιο αποτυπώνει αντιλήψεις για τη γνώση, τη διδασκαλία, τη μάθηση και το μαθητή. Όταν το δοκίμιο αποκτά υψηλή υπόληψη,  έχει δυνατότητες «παρακυβέρνησης» της εκπαίδευσης. Οι ειδικοί, οι λεγόμενοι «εθνικοί διαχειριστές» του PISA, στην Ελλάδα, δεν χάνουν ευκαιρία να υποστηρίζουν ότι «το εκπαιδευτικό σύστημα είναι επικεντρωμένο στην πρόσληψη ακαδημαϊκών γνώσεων και όχι στην ανάπτυξη δεξιοτήτων για την επίλυση προβλημάτων της καθημερινής ζωής(…) το ελληνικό σύστημα δίνει κατακερματισμένες γνώσεις, ενώ κύρια χαρακτηριστικά του είναι η παπαγαλία και η έλλειψη συνδυαστικής σκέψης(…) Τα θέματα που εξετάζει το PISA δεν είναι μακριά από όσα διδάσκονται τα Ελληνόπουλα. Αλλά δίνονται με διαφορετικό τρόπο. Θα είχαμε καλύτερα αποτελέσματα εάν τα διδάσκαμε με διαφορετικό τρόπο. Και αυτό πρέπει να κάνουμε»!Το λένε απερίφραστα, «δίχως περίσκεψη», οι εθνικοί τοποτηρητές: Το PISA υπαγορεύει τον ενδεδειγμένο μοναδικό τσελεμεντέ διδασκαλίας! Γι’ αυτό θα καταπιαστούμε και πάλι με τα «όξινα».

«Όξινη βροχή» ή Καρυάτιδες;

Το δοκίμιο PISA διαρθρώνεται σε ενότητες. Κάθε ενότητα έχει ένα θέμα το οποίο εισάγεται με κείμενο (με γραφήματα, εικόνες ή άλλα δεδομένα). Σε αυτό, προσφέρονται δεδομένα ή πληροφορίες που κρίνονται απαραίτητες  για τις «ορθές» απαντήσεις  σε ερωτήσεις σύντομης απάντησης, πολλαπλής επιλογής ή σωστού-λάθους και σε ερωτήσεις « στάσεων»

Το θέμα της «όξινης βροχής» είναι πασίγνωστο στην Ελλάδα και έχει χρησιμοποιηθεί ως παράδειγμα  για την προβολή των συγκριτικών πλεονεκτημάτων του δοκιμίου PISA.Μόλις ανοίξουμε τη σχετική ενότητα αυτού του θέματος, διαβάζουμε: «Στην παρακάτω φωτογραφία, βλέπετε τα αγάλματα που ονομάζονται Καρυάτιδες και βρίσκονται στην Ακρόπολη της Αθήνας για περισσότερο από 2500 χρόνια. Τα αγάλματα είναι φτιαγμένα από ένα είδος πετρώματος που λέγεται μάρμαρο. Το μάρμαρο συντίθεται από ανθρακικό ασβέστιο. Το 1980, τα πρωτότυπα αγάλματα μεταφέρθηκαν μέσα στο Μουσείο της Ακρόπολης και αντικαταστάθηκαν με αντίγραφα. Τα πρωτότυπα αγάλματα είχαν υποστεί φθορές από την όξινη βροχή. Η κανονική βροχή είναι ελαφρά όξινη, γιατί έχει απορροφήσει από τον αέρα κάποια ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα. Η όξινη βροχή είναι πιο όξινη από την κανονική βροχή(!), γιατί έχει απορροφήσει αέρια, όπως οξείδια του θείου και οξείδια του αζώτου».

Κι εδώ έρχεται η πρώτη ερώτηση: «Από πού προέρχονται αυτά τα οξείδια του θείου και τα οξείδια του αζώτου που βρίσκονται στον αέρα;» Ζητείται από τους μαθητές σύντομη/συνοπτική απάντηση για να συνεχίσουν ακάθεκτοι (έχουν κι αντίπαλο το χρόνο) στη δεύτερη ερώτηση. Πριν  διατυπωθεί  η δεύτερη ερώτηση, προηγείται, και πάλι, σύντομο κείμενο όπου γίνεται αναφορά σε προϋποθέσεις  αλλά και σε πληροφορίες που θεωρούνται βασικές για την περιγραφή ενός  πειραματισμού, ως εξής: «Μπορούμε να αναπαραστήσουμε την επίδραση της όξινης βροχής πάνω στο μάρμαρο, αν τοποθετήσουμε θραύσματα μαρμάρου μέσα σε ξύδι για όλη τη διάρκεια της νύχτας. Το ξύδι και η όξινη βροχή έχουν περίπου τον ίδιο βαθμό οξύτητας. Όταν ένα θραύσμα μαρμάρου τοποθετείται μέσα σε ξύδι, σχηματίζονται φυσαλίδες αερίων. Η μάζα του στεγνού θραύσματος του μαρμάρου μπορεί να μετρηθεί πριν και μετά το πείραμα». Ακολουθεί η ερώτηση: «Ένα θραύσμα μαρμάρου, πριν εμβαπτιστεί σε ξύδι για όλη τη διάρκεια της νύχτας, έχει μάζα 2.0  γραμμάρια. Την επόμενη μέρα το θραύσμα απομακρύνεται  από το ξύδι και στεγνώνεται. Ποια θα είναι η μάζα του στεγνού θραύσματος μαρμάρου;

Α.  Λιγότερο από 2.0 γραμμάρια

Β.  Ακριβώς 2.0 γραμμάρια

Γ.  Μεταξύ 2.0 και 2.4 γραμμαρίων

Δ.  Περισσότερο από 2.4 γραμμάρια»

Οι μαθητές καλούνται να επιλέξουν μία από τις τέσσερις επιλογές ως «ορθή» απάντηση. Μετά από αυτή, ακολουθεί η τρίτη, με παρόμοια διαδικασία: «Οι μαθητές που έκαναν αυτό το πείραμα έβαλαν επίσης θραύσματα μαρμάρου μέσα σε καθαρό (αποσταγμένο) νερό για όλη τη διάρκεια της νύχτας. Να εξηγήσεις  γιατί οι μαθητές συμπεριέλαβαν αυτό το βήμα στο πείραμά τους». Ζητείται σύντομη/συνοπτική/λιτή απάντηση, αυτή τη φορά.

Στη συνέχεια, ακολουθούν δύο ερωτήσεις «στάσεων». Η μία: «Πόσο ενδιαφέρεστε για τις ακόλουθες πληροφορίες. Να σημειώσεις Χ σε ένα μόνο τετράγωνο σε κάθε σειρά (Πολύ, Μέτρια, Λίγο, Καθόλου)…». Η άλλη: «Πόσο συμφωνείς με τις ακόλουθες προτάσεις. Να σημειώσεις Χ σε ένα μόνο τετράγωνο σε κάθε σειρά (Συμφωνώ απόλυτα, Συμφωνώ, Διαφωνώ, Διαφωνώ απόλυτα)…». Καλούνται, δηλαδή, οι μαθητές να συμφωνήσουν ή να διαφωνήσουν(με διαβαθμίσεις), με ένα τικ του «Χ», με προκατασκευασμένους ισχυρισμούς που προτείνονται! Αυτή, λίγο-πολύ, είναι μια ενδεικτική περίπτωση ενός  θέματος από τα δοκίμια του PISA. Πάντως, δεν εντοπίσαμε  ερώτηση για τις Καρυάτιδες! Ανθρακικό ασβέστιο, ξύδι, αντιδράσεις και μόλυνση είναι το θέμα!

Ένας  δεκαπεντάχρονος  εκτελεί  εντολές PISA

Ένας δεκαπεντάχρονος μαθητής που έχει ολοκληρώσει το εννιάχρονο υποχρεωτικό ελληνικό σχολείο, μπροστά σε ένα τέτοιο θέμα δοκιμίου, έχει τη δική του «προίκα» ετοιμότητας και τις δικές του απορίες. Δε μπορούμε να τις υποθέσουμε. Αυτά εξαρτώνται, σε τελευταία ανάλυση, από την κοινωνική  προέλευση των μαθητών, τη σχέση τους με το εννιάχρονο σχολείο της «ακώλυτης προαγωγής και της επιείκειας» (διάβαζε: προβολή του «δημοκρατικού» σχολείου), τα προγράμματα μαθημάτων, τη διδασκαλία, την προηγούμενη εμπειρία τους σε τέτοια δοκίμια, κ. α.  Μπορούμε, ωστόσο, βάσιμα, να υποθέσουμε πως ένας δεκαπεντάχρονος μαθητής αντιλαμβάνεται ότι αξιολογείται στο θέμα της «όξινης βροχής» (αναφέρεται, άλλωστε, ως τίτλος).

Πληροφορείται (δεν είμαστε βέβαιοι ότι μαθαίνει) ότι «η όξινη βροχή είναι πιο όξινη από την κανονική βροχή»! Διαβάζει τις βασικές πληροφορίες (το «συνοπτικό σώμα γνώσεων» για την περίσταση) που του προτείνονται για ενδεχόμενη χρήση προκειμένου να απαντήσει στις πέντε ερωτήσεις. Διαβάζει, επίσης, ότι τα συγκεκριμένα αγάλματα είναι φτιαγμένα από μάρμαρο που συντίθεται από ανθρακικό ασβέστιο, κ.α. Στη συνέχεια, διαβάζει απλή περιγραφή πειράματος που  θεμελιώνεται στη νοητή παρατήρηση ότι «σχηματίζονται φυσαλίδες αερίων», όταν «θραύσμα μαρμάρου τοποθετείται μέσα σε ξύδι». Δε βλέπει τις φυσαλίδες, σε αντίθεση με τις Καρυάτιδες-αντίγραφα που είναι «παρούσες» στην εικόνα. Με βάση αυτές τις πληροφορίες, ο δεκαπεντάχρονος μαθητής  καλείται να επιλέξει, από τέσσερις προκατασκευασμένες απαντήσεις, τη μια. 

Με την  περιγραφή του συμπληρωματικού πειράματος καλείται με μια συνοπτική φράση να εξηγήσει τη σκοπιμότητά του πειράματος, όπως, ακριβώς και στην πρώτη ερώτηση. Κι όταν με το καλό τελειώσει με αυτές τις τρεις ερωτήσεις, συμμετέχει σε μια διαδικασία «ανακριτικής» ανίχνευσης «στάσεων», ανάλογα με τις δηλώσεις-επιλογές που θα κάνει  σε έναν από τους προκατασκευασμένους ισχυρισμούς που του προτείνονται. Δηλαδή, στις τρεις ερωτήσεις, από τις πέντε, απλώς, καλείται να επιλέξει ή και να δηλώσει. Δε χρειάζεται ούτε να δημιουργήσει ούτε να συνθέσει. Στις λεγόμενες «ανοιχτές ερωτήσεις σύντομης απάντησης», μόλις που χρειάζεται να «γρατσουνίσει» στο χαρτί, ξέρετε, με εκείνον τον λιτό, περιεκτικό, καίριο και  «λακωνικό» τρόπο («Το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν») τις  απαντήσεις. Ευτυχώς, αυτή τη δεξιότητα την έχει αποκτήσει, εκτός σχολείου, με τα SMS που κάνει στην «πραγματική ζωή»!

Έτσι, κάπως, έχει ολοκληρώσει τις υποχρεώσεις του απέναντι στις κατηγορηματικές εντολές του δοκιμίου. Όσο διαρκεί η διαδικασία της χρονομετρημένης δοκιμασίας δεν ευνοείται να σκεφτεί «κάτι πέρα κι έξω» από τις συγκεκριμένες οδηγίες, τις πληροφορίες, τα αριθμητικά δεδομένα, τις εικόνες, τα γραφήματα, τις διευκρινίσεις, τις νύξεις, τους υπαινιγμούς, τις ερωτήσεις. Καλείται να επιδείξει την ικανότητα επιλογής των «ορθών απαντήσεων» ή σύνταξης  μηνυμάτων (SMS) σύντομης απάντησης. Αργότερα, μετά τη δοκιμασία, αν έχει ενδιαφέρον να ψάξει το θέμα περισσότερο, δεν αποκλείεται να είναι αποκαλυπτικός.

Ένας Δεκαπεντάχρονος σκέφτεται και ρωτάει

Όταν και αν το ξανασκεφτεί το θέμα, δεν αποκλείεται να αρχίσει τον καταιγισμό των ερωτημάτων: «Ποιος είπε ότι το PISA ενδιαφέρεται, ιδιαιτέρως, για τις ικανότητες και τις δεξιότητές μας και ότι «η αξιολόγηση επικεντρώνεται στην ικανότητα των νέων να χρησιμοποιούν τις γνώσεις  και τις δεξιότητες για να αντιμετωπίζουν πραγματικές καταστάσεις καθημερινής ζωής»; Μου είναι δυσδιάκριτο: Που «κατοικεί» και ποια ικανότητα/δεξιότητα ποιας χρήσης/χρησιμοποίησης ποιών γνώσεων και σε ποια κατάσταση πραγματικής ζωής; Πρόκειται για καταστάσεις πραγματική ζωής ή για «χαριτωμένες» επινοήσεις; Είναι ικανότητα το να συναρμολογείς υπαινιγμούς κι «αδρανείς ιδέες» και να συνθέτεις μηνύματα τύπου SMS; Είναι δεξιότητα το να επιλέγεις μια από τις προκατασκευασμένες απαντήσεις που έχουν ετοιμάσει ευρηματικοί θεματοθέτες; Γιατί θριαμβολογείτε με τις  ευρηματικές ερωτήσεις και δεν ενδιαφέρεστε για τη δική μου δημιουργικότητα; Οι στάσεις, άραγε, είναι απλή υπόθεση δήλωσης, με επιλογή, προκατασκευασμένων ισχυρισμών; Για ποια ελευθερία με παραμυθιάζετε με τις ερωτήσεις «ελεύθερης απάντησης» ή της ελεύθερης «επιλογής»; Γιατί με βάλατε στο «αντιπροσωπευτικό δείγμα-συγκρότημα», για να εκθέσετε τη χώρα μου σε σειρά κατάταξης στην παγκόσμια ανταγωνιστική αγορά εμπορευμάτων εκπαίδευσης; Ποιος θα καπηλευτεί τα επινίκια και ποιος θα κλάψει για τις «τελευταίες θέσεις»; Είναι αλήθεια πως δε μου επιβάλατε τη δοκιμασία της απομνημόνευσης. Ούτε μπορούσατε, άλλωστε! Με βάλατε, όμως, σε μια διαδικασία επείγουσας σύνδεσης με ό τι είχε απομείνει ως απόηχος από συζητήσεις που κάναμε στο σχολείο για το περιβάλλον και τη μόλυνση. Tο «Βιβλιάριο Δοκιμίου» έμοιαζε με σχολικό βιβλίο σκόρπιων κι ασύνδετων πληροφοριών, λες και ήταν από ρεπορτάζ, που πρώτη φορά διάβαζα! Δεν μπόρεσα να σκεφτώ! Δεν είχα μπροστά μου κάτι από «συνεκτικό, συνοπτικό και επαρκές σώμα γνώσεων». Κι άλλα να πω; Άφησα τελευταίο, ένα ερώτημα «επιθετικής και δημιουργικής απόγνωσης»!

Αλήθεια, πώς και  δε με ρωτήσατε  για τις Καρυάτιδες;

«Τι σχέση έχουν οι Καρυάτιδες του κειμένου με τις συγκεκριμένες ερωτήσεις του δοκιμίου; Ήταν διακοσμητικό στοιχείο; Έκανε το θέμα πιο ελκυστικό και τις ερωτήσεις πιο ενδιαφέρουσες; Μπας και, έφερναν το θέμα πιο κοντά στην πραγματικότητα της ζωής μου; Μήπως, για να προβληθεί η ευαισθησία του PISA σε θέματα πολιτισμικής κληρονομιάς; Πρώτη φορά διάβασα τη διατύπωση ότι «το μάρμαρο συντίθεται από ανθρακικό ασβέστιο». Είχα ακούσει ότι πολλά μνημεία της Ακρόπολης  έχουν μεταφερθεί και φυλάγονται σε μουσεία, για λόγους προστασίας από την ατμοσφαιρική μόλυνση στην Αθήνα. Κατάλαβα και τη σκοπιμότητα κατασκευής αντιγράφων. Εκείνο που δεν κατάλαβα είναι τούτο: Ωραία! Επιλέξατε ως αφορμή τις Καρυάτιδες!

Γιατί, δε μου δώσατε ένα εισαγωγικό κείμενο που να εξιστορεί την υπόθεση της «αποκαθήλωσης», του «διαμελισμού» και της αρπαγής της Καρυάτιδας; Γιατί δε μου αναλύσατε όλη τη βαρβαρότητα της συσκευασίας και της μεταφοράς; Γιατί δε με ενημερώσατε για το μεγάλο αγώνα που γίνεται για την επιστροφή των κλεμμένων ; Γιατί δε μου εκθέσατε  όλα τα σχετικά με το «θρύλο για το θρήνο»; Γιατί αυτό το αφήσατε  να το καπηλευτούν επιτήδειοι «αγιογράφοι» υποστηρικτές του PISA; Γιατί με τόση υποκρισία, μπροστά σε αυτό το ανοσιούργημα, μου προβάλατε την προτεραιότητα της «όξινης βροχής»; Μήπως, η όξινη βροχή δίνει άλλοθι στις «καλές υπηρεσίες» που προσέφερε η κλοπή; Θέλετε να με πείσετε ότι ήταν και είναι «προστασία»;

Διαβάζω πως στην Κύπρο  ενδιαφέρονται για πολίτες, που διακρίνονται  για δημοκρατικότητα, αγωνιστικότητα, παρρησία, κοινωνική υπευθυνότητα  και άλλες παρεμφερείς «συμπεριφορές» και «στάσεις». Μάλιστα, ακούω, ότι έχουν κάνει ένα αναλυτικό πρόγραμμα πιο απαιτητικό και πιο προωθημένο σε σχέση με τα ευρωπαϊκά: «Πιο δημοκρατικό και πιο αγωνιστικό σε ο τι αφορά την πολιτότητα». Εσείς, στην  Ελλάδα, γιατί με σπρώξατε  να πάρω μέρος σ αυτή τη φάρσα του PISA; Με έχετε μπερδέψει! Πώς ορίζετε την «πολιτότητα»; Περιμένω να δω πώς θα υποδεχτούν το PISA στην Κύπρο…».

 

* Διδάσκων στο σεμινάριο. Ομότιμος καθηγητής Παιδαγωγικής.
Άμισθος Αντιπρόεδρος του Επιστημονικού  Συμβουλίου του ΥΠΠ Κύπρου, Ιστοσελίδα  http://pep.uoi.gr/gmavrog  email: gmavrog@cc.uoi.gr

** Μεταπτυχιακές/οί  φοιτήτριες/τές στο Τμήμα ΕΠΑ του Πανεπιστημίου  Κύπρου (Σεμινάριο:  Αξιολόγηση και  ο  Εκπαιδευτικός ως Διανοούμενος)

 

ΠΗΓΗ: 9-12-2011, http://www.alfavita.gr/artrog.php?id=52539