Η αποσύνθεση του ευρώ – Πλησιάζοντας τη δραχμή
Του Κώστα Παπουλή
Η Ελλάδα, έγινε ο πυροκροτητής της κρίσης της ΖΕ, που με την σειρά της, απειλεί να βυθίσει σε μεγάλη περιπέτεια την Γηραιά Ήπειρο, απειλώντας και το σύνολο του πλανήτη. Αυτό σημαίνει, πως η εξέλιξη, θα οδηγήσει σε μία άλλη μορφή την ευρωζώνη. Είναι πιθανό, το σενάριο μιας διάλυσης, περισσότερο πιθανό, το σενάριο μιας πιο περιορισμένης ΖΕ. Είναι βέβαιο όμως, από τις οικονομικές και πολιτικές συνθήκες που κυριαρχούν στην Ευρώπη, ότι για να γίνουν δομικές αλλαγές, που θα σώσουν το «κοινό» νόμισμα, και για να συμπεριλάβουν αρχικά και τις 17 χώρες, το κέντρο, θα επιβάλλει σιδερένια δεσμά στην περιφέρεια.
– Γενικά: Τα κύματα του σεισμού της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης του 2008, που είχε ως επίκεντρο τις ΗΠΑ, δόνησαν την ΖΕ, μεταφέροντας το επίκεντρο καταρχάς στην Ελλάδα και ευρύτερα στα PI(I)GS. Στην πραγματικότητα, διεγέρθηκαν τα τεράστια ρήγματα, που έχει δημιουργήσει η συνθήκη του Μάαστριχτ και το ευρώ, που μέχρι χθες, έμοιαζαν κρυφά.
Η Ελλάδα είτε εκδιωχθεί για να καθησυχαστούν οι αγορές και να αποτελέσει την αφετηρία της συρρίκνωσης, είτε καταρρεύσει απότομα, είτε διαλυθεί η ευρωζώνη, είτε μπει και διά του «νόμου» των «νέων» ευρωπαϊκών συνθηκών, στον θάλαμο της νεκροζώντανης οικονομίας και κοινωνίας, πλησιάζει με μαθηματική ακρίβεια στην δραχμή, στην τελευταία περίπτωση, διά της εις άτοπον εναλλακτικής λύσης.
Με αυτή την έννοια, η συζήτηση για την έξοδο από το ευρώ, δεν είναι μόνο μια πολιτική εκλογή, που έρχεται ως συνέπεια της επιλογής της στάσης πληρωμών έναντι του εξωτερικού χρέους, ή μιας πολιτικής για την ανάκαμψη της οικονομίας, αλλά η δεσπόζουσα πιθανότητα, που προκύπτει από την αντικειμενική φορά των πραγμάτων. Άρα το πρόγραμμα για την αποχώρηση, έχει τεράστια σημασία, μέσα σε ένα συνολικό εναλλακτικό σχέδιο, ώστε αυτή να μην γίνει με άτακτο και ανεξέλεγκτο τρόπο, ούτε κάτω από τον έλεγχο των πιστωτών και του Βερολίνου, αλλά να συνοδευτεί, με την ενίσχυση των δυνάμεων της εργασίας και της δημοκρατίας.
– Ειδικά για την ζώνη του ευρώ: Αν η ευρωζώνη δεν υπήρχε, τότε η ταχύτητα της κρίσης ίσως είχε ανακοπεί, με μεθόδους ΗΠΑ. Όμως, η ιστορία δεν γράφεται με αν. Τώρα η καρδιά της κρίσης, είναι η ΖΕ, και από την μορφή που θα πάρει η τελευταία, θα εξαρτηθεί η ένταση και το μέγεθος της συνέχειας.
Είναι μάλλον κοινοτοπία, να διατυπώσει κανείς τώρα, ότι οικονομίες που λειτουργούν σε θεμελιωδώς διαφορετικά επίπεδα ανάπτυξης και ανταγωνισμού, δεν ταιριάζουν σε μια νομισματική ένωση[1]. Αντίθετα οι ανισότητες και οι αποκλίσεις εντείνονται, με λογικό αποτέλεσμα την διάλυση, ή την συρρίκνωση, σε όσους μπορούν να συγκροτήσουν μια βέλτιστη νομισματική περιοχή.
Ακόμη και ορθόδοξοι οικονομολόγοι, προειδοποιούσαν για τα σαθρά θεμέλια της νομισματικής ένωσης και έβλεπαν ως ένα από τα βασικά ελαττώματα την έλλειψη ενός διορθωτικού μηχανισμού, ενός συστήματος μεταβιβαστικών πληρωμών, από τις ισχυρές οικονομίες προς τις αδύναμες, ίσως τελικά έναν ομοσπονδιακό προϋπολογισμό.
Είναι κάτι που δεν υπήρξε, γιατί άλλοι ήταν οι στόχοι της δημιουργίας του ευρώ, και που δεν θα υπάρξει ποτέ. Αλλά ακόμη και ένα τέτοιο σύστημα να είχε δημιουργηθεί, δεν σημαίνει ότι δεν θα οδηγούσε σε τεράστιες στρεβλώσεις, αν δεν συνδυαζόταν, με ένα παραγωγικό σχεδιασμό (που όμως αντιβαίνει την στοχοθεσία του ελεύθερου εμπορίου που προάγει το ευρώ και η «παγκοσμιοποίηση», άρα ανέφικτος) για τον Νότο.
Οι καθαρές μεταβιβαστικές πληρωμές θα ήταν σταθερά μονόδρομες (από τις ανεπτυγμένες χώρες και περιφέρειες στις υποβαθμιζόμενες). Επειδή θα απαιτείτο, η Ελλάδα να έχει σταθερά απλωμένο το χέρι στην Γερμανία, το «αριστερό» αίτημα ένας τέτοιου δημοσιονομικού φεντεραλισμού, ανάγεται στην σφαίρα της ουτοπίας.
Τον ρόλο όμως του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού, τον έπαιξε προσωρινά, ο εξωτερικός δανεισμός της περιφέρειας, που «έκρυψε» τα πολεμικά ελλείμματα των ισοζυγίων τρεχουσών συναλλαγών της, που οφείλονταν στις τεράστιες διαφορές ανταγωνιστικότητας με το κέντρο. Έτσι, φτάσαμε στην υπερχρέωση της τελευταίας, και στην συνεπακόλουθη αδυναμία εξυπηρέτησης των εξωτερικών χρεών της.
Τέλος, ενώ η κρίση έχει συμμετρική μορφή, οι οικονομίες είναι ανόμοιες και δεν βρίσκονται σε παρόμοια κατάσταση (ακόμη και όσο αφορά σε βασικά μακροοικονομικά μεγέθη). Καθίσταται έτσι, ιδιαίτερα προβληματική, αν όχι αδύνατη, η διαχείριση της κρίσης μέσω μιας ενιαίας δέσμης μέτρων, και αναδεικνύεται το έλλειμμα των εθνικών οικονομικών πολιτικών, ιδιαίτερα στην περιφέρεια, που δέχεται το ισχυρό πλήγμα. [2]
Άρα, μπορούμε να ισχυριστούμε, ότι οι ισχυρές δονήσεις που σημειώνονται στην ΖΕ, αυτή την περίοδο, έχουν ως κύρια αιτία, περισσότερο την ίδια.
-Οι συνέπειες για τον Νότο:
α) H Ελλάδα και η περιφέρεια, βρέθηκαν σε ελεύθερο εμπόριο [3], «πρόσωπο με πρόσωπο», στον ανταγωνισμό τους με την Γερμανία και τις άλλες ισχυρές οικονομίες, με οδυνηρές εξελίξεις για την παραγωγική τους βάση. Ο υψηλότερος πληθωρισμός της περιφέρειας, ενέτεινε την αδυναμία της, απέναντι στο κέντρο.
β) Το σκληρό ευρώ και η αλματώδης ανατίμησή του, έναντι του δολαρίου κλόνισε την ανταγωνιστικότητά τους έναντι των χωρών εκτός ευρωζώνης.
γ) Η νομισματική πολιτική της Ε.Κ.Τ., με τα χαμηλά επιτόκια, που ήταν αντίθετη με τον οικονομικό κύκλο της περιφέρειας, σε συνδυασμό με τον «φτηνό» εξωτερικό δανεισμό και το ανταγωνιστικό έλλειμμα, οδήγησε σε βαθιά στρέβλωση τις οικονομίες των PIGS, σε φούσκες ακινήτων κ.λπ.
δ) Η κατάργηση της ικανότητας εκτύπωσης χρήματος, ένα ουσιαστικό εργαλείο νομισματικής πολιτικής, οδήγησε τις αδύναμες ευρωπαϊκές οικονομίες στις αγκαλιές των αγορών και τελικά στην χρεοκοπία. Γνωρίζουμε, ότι ιδίως σε συνθήκες ύφεσης, η δυνατότητα βραχυχρόνιας νομισματικής χρηματοδότησης του δημόσιου ελλείμματος σε λογικά ποσοστά, δεν οδηγεί σε σημαντικές πληθωριστικές πιέσεις, αλλά στην ανάκαμψη. Τελικά, η κατάργηση του εκδοτικού προνομίου, κτύπησε και τον πυρήνα.
Η παράδοση του εθνικού ελέγχου της νομισματικής πολιτικής είχε δραματικές συνέπειες για τη περιφέρεια, ενίσχυσε σημαντικά την δύναμη του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, ενώ ωφέλησε και το παραγωγικό κεφάλαιο του κέντρου, ιδιαίτερα την Γερμανία. Συμπερασματικά, αν τα PI(I)GS δεν εισέρχονταν στην ΖΕ, θα ήταν αρκετά προφυλαγμένα από τις συνέπειες της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης, και δεν θα ζούσαμε την Ελληνική τραγωδία. ¨Η όπως ομολόγησε ο πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας, Giouliano Amato: «έχουμε αρχίσει να κοιτάμε έξω, τις άλλες ελεύθερες χώρες να κάνουν ότι θεωρούν σωστό για τις οικονομίες τους και τα νομίσματα τους και νιώθουμε για αυτές, έναν ανομολόγητο φθόνο».
– Η επόμενη μέρα: Είναι τέτοιες οι αντιφάσεις των συμφερόντων, ανάμεσα στα έθνη, στο παραγωγικό και χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο, όσο και ανάμεσα σε μερίδες των τελευταίων, που δεν αποκλείεται η διάλυση της ΖΕ, αφού η ασταθής ισορροπία της έχει ήδη κλονιστεί. Επειδή όμως μια τέτοια κατάσταση, αδυνατίζει την ιμπεριαλιστική συμμαχία, ενώ συγχρόνως μπορεί να πυροδοτήσει την μητέρα των κρίσεων για το ευρωπαϊκό κέντρο, είναι πιθανότερος ο συμβιβασμός, χωρίς να εξασφαλίζεται, ότι μπορεί να ελεγχτεί η δυναμική της αποσύνθεσης της ΖΕ.
Η διεθνοποίηση των χρεών μέσω της εκτύπωσης χρήματος, σημαίνει συγχρόνως και «κοινωνικοποίηση» εκείνου του τμήματος της γερμανικής αποταμίευσης που χρηματοδότησε τα ελλείμματα του Νότου. Σημαίνει ακόμη την υποχώρηση του ευρώ, έναντι του δολαρίου στην ιεραρχία των αποθεματικών νομισμάτων. Το ευρωομόλογο από την άλλη, χωρίς να δίνει μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη λύση, επιβαρύνει σημαντικά την Γερμανία. Επίσης η αγορά ομολόγων, από την ΕΚΤ γίνεται ουσιαστικά πάλι από την Γερμανία. Είναι φυσικό η Μέρκελ να διαπραγματεύεται, απαιτώντας σκληρά ανταλλάγματα, μέσω της αλλαγής των ευρωπαϊκών συνθηκών.
Τα τελευταία σημαίνουν για τον Νότο την μετατροπή του σε αποικία του Βερολίνου, την φτωχοποίηση του και ερήμωση του, προς όφελος του κέντρου. Μια «δομική» λύση για το σημερινό σύνολο της ευρωζώνης σημαίνει στην καλύτερη περίπτωση, έναν νεκροζώντανο οικονομικά και κοινωνικά Νότο. Όμως, ίσως είναι πιο πιθανή η κατάρρευση μίας, μίας των χωρών της περιφέρειας με πρώτη υποψήφια την Ελλάδα, οπότε αυτόματα θα αρχίσει η διαδικασία σαλαμοποίησης της ευρωζώνης. Σε ποια χώρα θα σταματήσει, δεν μπορεί να προβλεφτεί κατηγορηματικά.
Όσον αφορά την Ελλάδα, η αναζήτηση πρωτογενών πλεονασμάτων και ανάπτυξης συνάμα, σε συνθήκες της μεγαλύτερης ύφεσης στην μεταπολεμική της ιστορία, συνιστά μεγάλο παράδοξο για την οικονομική θεωρία, που ίσως θα απασχολήσει τους ιστορικούς των οικονομικών στο μέλλον, για την επιστημονική φαντασία της εποχής. Συνεπώς, δύναται να λεχθεί, ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να ακολουθήσει τις εξελίξεις στο πλαίσιο των μνημονίων, πόσο περισσότερο σε μια πιο σκληρή ΖΕ, άρα πλησιάζει – ανεξάρτητα από πολιτικές βουλήσεις – στην δραχμή.
Mία ελεγχόμενη έξοδος αρχικά της Ελλάδας, θα ήταν η καλύτερη λύση για την ευρωζώνη. Γιατί δρομολογεί κατεύθυνση προς μια ομοιογενή νομισματική περιοχή, σώζει την Ε.Ε. και ενισχύει το ευρώ. Το ζήτημα είναι πόσο μπορεί να ελεγχθεί αυτή η διαδικασία σταδιακής συρρίκνωσης της ΖΕ.
Καθώς στην Ελλάδα το οικονομικό και κοινωνικό αδιέξοδο, συμπληρώνεται με την απειλή μιας αριστερής απάντησης – άσχετα με την τραγική κατάσταση των «ηγετικών» ομάδων της Αριστεράς -, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε το «συναινετικό» διαζύγιο, μέσω μιας «δεξιάς λύσης». Βέβαια το παραπάνω παραμένει θεωρητική υπόθεση, μια που μέχρι στιγμής το σύνολο σχεδόν του αστικού πολιτικού κόσμου, αλλά και σημαντικά τμήματα της λεγόμενης Αριστεράς, ορκίζονται πίστη και θυσίες στο ευρώ. Αυτή η γενική ιδέα, της άνευ όρων παραμονής στο ευρώ, όσο κυβερνάει, μπορεί να οδηγήσει στην ανεξέλεγκτη πτώση και στην χαοτική έξοδο από την ΖΕ, βάζοντας την πατρίδα μας στον δρόμο της Αργεντινής.
Η ιστορική στιγμή μοιάζει με την στάση πληρωμών της Ελλάδας του1932, την αποδέσμευση της από τον χρυσό κανόνα, την υποτίμηση και την γοργή ανάκαμψή της. Ελάχιστοι παρατηρητές, τότε πίστευαν, ότι η Ελλάδα θα τα καταφέρει, σε συνθήκες απόλυτης κάμψης της διεθνούς οικονομίας. Η γεωργική και η βιομηχανική παραγωγή αυξήθηκαν ταχύτατα και μόνον η ΕΣΣΔ και η Ιαπωνία ξεπέρναγαν το ρυθμό της βιομηχανικής ανάπτυξης της Ελλάδας.
Ακόμη και μέσα σε κατάσταση αποσύνθεσης της ανοιχτής διεθνούς οικονομίας, υπάρχουν μεγάλες δυνατότητες και βαθμοί ελευθερίας, για χώρες, που θα περιορίσουν την εξάρτησή τους και θα ακολουθήσουν ανορθόδοξες οικονομικές πολιτικές, στην κατεύθυνση της οικονομικής αυτοδυναμίας αλλά όχι της αυτάρκειας.
Καθήκον της αριστεράς είναι η συγκρότηση λαϊκού κινήματος, σε αμφίδρομη σχέση με ένα συνολικό πολιτικό πρόγραμμα που θα εμπεριέχει την αποδέσμευση από την ΖΕ. Ένα πολιτικό πρόγραμμα που πρέπει να είναι σαφέστατο και συγκεκριμένο, ώστε να γίνει συνείδηση στον λαϊκό παράγοντα, ανάμεσα στα άλλα, ότι το ευρώ είναι ένας μηχανισμός, για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων των μεγάλων επιχειρήσεων και τραπεζών του κέντρου, του ιμπεριαλισμού της Γερμανίας, της Γαλλίας, και των δορυφορικών τους χωρών και τίποτα άλλο.
Παραπομπές
[1], [2]: Αναλυτικά βλ: Θ. Μαριόλης: «Η ζώνη του ευρώ και η διεθνής οικονομική κρίση», 2009, κεφ. 4 στο: «Ελλάδα, Ευρωπαϊκή Ένωση και οικονομική κρίση», εκδ. Ματura, Aθήνα, 2011.
[3]: Δεν μπορώ να μην αναφέρω, ότι πριν αρκετά χρόνια, κόντρα στην γενική ευφορία της εισόδου στο ευρώ, είχε προβλεφτεί με σαφήνεια, ότι οι λιγότερο προηγμένες οικονομίες – σαν την Ελλάδα -, που βρίσκονται στο εσωτερικό υπερεθνικών ενώσεων-ιδιαίτερα στην ΟΝΕ-, «είτε θα μετατρέπονται σε σχετικά παρακμασμένες περιφέρειες των υπερεθνικών ενώσεων…. η θα προστρέχουν αργά ή γρήγορα στο δανεισμό από την παγκόσμια τράπεζα και την επίβλεψη του ΔΝΤ…: «Ο Νέος διεθνής, καταμερισμός της εργασίας», 1999, του Θ. Μαριόλη, οπ.π., κεφ 1, σελ 21,22.
