Η έννοια του Ασύλου – Ιστορική Αναδρομή

 (Αναδημοσίευση λόγω επικαιρότητας)

 

Του philalethe00

 

 

Όταν θέλουμε να μάθουμε ακριβώς και πλήρως για κάτι, πολύ καλό είναι, αν όχι απαραίτητο, να ψάχνουμε για την ετυμολογία. Αυτό συνιστούσαν κι οι αρχαίοι, που θεωρούσαν, κατά ένα ρητό, ότι η εξέταση του νοήματος των λέξεων είναι αρχή της επιστήμης. Έτσι, εφαρμόζοντας αυτόν τον "κανόνα", βρίσκουμε , ότι το Άσυλο είναι ένας χώρος απαραβίαστος, ανέγγιχτος, που δεν μπορεί να συληθεί με κανένα τρόπο (όπως με την βία ή/και τον θάνατο), πράγμα που εφαρμόζεται και για όσους βρίσκονται σε αυτόν.

Βέβαια, το Άβατον είναι κάτι αρκετά διαφορετικό, αν δούμε, π.χ., το «αγιορείτικο άβατο», αν και σε άλλες περιπτώσεις, όπως το άσυλο του πανεπιστημίου της Μπολώνια, οι δύο όροι asylum και abbatum, δείχνουν να ταυτίζονται νοηματικά. 

Αρχαία χρόνια

Το πολιτικό Άσυλο είναι ένας πανάρχαιος θεσμός. Μπορούμε να πούμε , ότι υπάρχει από την εποχή των αρχαίων ιερών και κατόπιν των αρχαίων σχολών. Όχι, λοιπόν, με την έννοια των νόμων για τους πρόσφυγες, όπως αυτοί που διαθέτουμε σήμερα λόγω παγκοσμιοποίησης και μαζικής μετανάστευσης. Σε αυτά τα μέρη κατέφευγαν, ως ικέτες θα λέγαμε, αρκετοί άνθρωποι, οι οποίοι διώκονταν από διαφόρους, ακόμη και κακοποιοί, δολοφόνοι και διάφοροι άλλοι. Το να εισέλθει κάποιος στο Άσυλο και να τους συλλάβει ή κακοποιήσει θεωρείτο μία κακή εξαιρετικά και ιερόσυλη πράξη. Από μία τέτοια ιστορική περίπτωση προέκυψε η έκφραση "Κυλώνειο(ν) άγος".

Όταν κάποιοι σκότωσαν μέσα και πλάι στην Ακρόπολη, σε ένα ιερό, της προστάτιδας των Αθηνών Πολιάδος Αθηνάς υποστηρικτές ενός "ευγενή" (όπως λέγονταν τότε) Αθηναίου, του Κύλωνα, που ήθελε να πάρει την εξουσία με επανάσταση. Τους εξαπάτησαν με το να υποσχεθούν αναίμακτη παράδοση. Το περιστατικό αναφέρει ο ίδιος ο Θουκυδίδης στις "Ιστορίες", ενώ συνέβη είτε το 636 είτε το 632 π.Χ.. Η όλη ιστορία τότε προκάλεσε φρίκη στους γενικά ευσεβείς Αθηναίους και έδιωξαν τον ολιγαρχικό κυβερνήτη της Μεγακλή. Ο λοιμός που συνέβη κατόπιν του γεγονότος θεωρήθηκε "θεία Δίκη", ας πούμε "Νέμεση" ή ("Τίσις"), για το γεγονός.

Άλλο ένα πολύ γνωστό περιστατικό είναι αυτό του Παυσανία και της περίπτωσης που χτίστηκε μέσα σε κάποιο ναό από αυτούς που τον καταδίωκαν, συγκεκριμένα στο ναό της Χαλκιοίκου Αθηνάς στην Σπάρτη. Γενικά όλα τα ιερά, σημειώνουμε, όπως κατόπιν οι χριστιανικές Εκκλησίες, είχαν άσυλο, έστω μόνον εθιμικά και όχι νομικά. Ο Παυσανίας τότε είδε, επειδή δεν μπορούσαν να εισέλθουν, τους διώκτες του να χτίζουν την μοναδική έξοδο, που ήταν η πύλη του ιερού. Κάποιοι ερευνητές θεωρούν, πως αυτή η ιστορία δείχνει, ότι οι δεχόμενοι Άσυλο πρέπει να φροντίσουν προσωπικά για τα μέσα επιβίωσής τους. Αυτό, βέβαια, είναι μία αμφιλεγόμενη άποψη, ακόμη και για την (ελληνική) αρχαιότητα.

Άσυλό σε Ακαδημία και Λύκειο

Επίσης, δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι και τα αρχαία πανεπιστήμια διέθεταν Άσυλο. Και μπορούμε να υποθέσουμε με αρκετή ασφάλεια, ότι αυτό υπήρχε, όπως και στην σύγχρονη εποχή, στο πνεύμα, στο πλαίσιο του αυτοδιοικήτου τους. Τέτοιες σχολές, που αν και όχι δημόσιες, δεν είχαν δίδακτρα, ήταν η πλατωνική Ακαδημία και το "Λύκειο" του Αριστοτέλη. Μάλλον η προσέλευση δεν επιτρεπόταν για κανένα άλλον πλην των όσων σχετίζονταν με την σχολή. Αξίζει να πούμε, ότι και οι σχολάρχες τους, ακριβώς όπως και στα λεγόμενα "βυζαντινά" χρόνια, είχαν τέλεια ασυλία, που μοιάζει με την σημερινή των βουλευτών. Βεβαίως, τότε, μπορούμε, να πούμε, ότι το status των σχολαρχών, του Πυθαγόρα, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη ήταν λίγο κάτω από θεϊκό, με αγάλματά τους να διακοσμούν τις σχολές αυτές(τις εισόδους), οπότε η εν λόγω ασυλία είναι κάτι το απόλυτα αναμενόμενο.

Ρωμαίικη περίοδος και εκκλησιαστικό Άσυλο

Το Άσυλο, εν γένει, θεωρείται από κάποιους, ότι έλαβε μία πιο επίσημη μορφή με την ανοχή και, πιο μετά, με αυτοκρατορική εύνοια "επικράτηση" του Χριστιανισμού, η οποία επηρέασε και τα νομικά κείμενα. Και αυτά του Μ. Κωνσταντίνου, αλλά και του Μ.Θεοδοσίου (Θεοδωσιανός Κώδικας) και του Ιουστινιανού (το "Corpus Juris Civilis" ή ο Ιουστινιάνειος Κώδικας), εκ των οποίων το τελευταίο επηρέασε άμετρα, πάρα πολύ, όλη την νομική σκέψη μέχρι σήμερα, ιδιαίτερα την λέγόμενη ευρωπαϊκή.

Πρέπει να πούμε, ότι αυτό το πανεπιστημιακό Ασυλο βρίσκουμε ήδη από την εποχή του Βεσπασιανού της Παλαιάς Ρώμης και μετά του Μ. Κωνσταντίνου.
Όσον αφορά τώρα το λεγόμενο εκκλησιαστικό Άσυλο: Είναι γνωστό, ότι από την ανάληψι της εξουσίας εκ του Μ. Κωνσταντίνου και έπειτα, έχουμε μία οπωσδήποτε προοδευτική έως ριζοσπαστική, με σημερινούς πολιτικούς όρους, κοινωνικά χριστιανική επιρροή στην νομολογία και στο συγκεντρωτικό ρωμαϊκό διοικητικό πρότυπο. Έτσι, η αυτοκρατορία εν μέρει "εκχριστιανίζεται". Έτσι νομίζω, ότι πρέπει να κατανοήσουμε και την θέσπισι του εκκλησιαστικού Άσυλου, η οποία έγινε μετά την μαζική παρέμβασι μέρους της Διοίκησης της Εκκλησίας, κάποιων επισκόπων, οι οποίο γενικώς παρενέβαιναν υπέρ των κατηγορουμένων και των θανατοποινιτών. Η αλήθεια είναι, ότι ορισμένοι της πολιτικής εξουσίας, όπως ο ύπατος και πατρίκιος Ευτρόπιος, που ήταν Αυλικός με αξίωμα ανώτατο στην κρατική διοίκηση, ίσως σαν πρωθυπουργικό με σημερινή γλώσσα, θέλησαν να καταργήσουν(νομικά το έπραξαν) το εκκλησιαστικό άσυλο.

Στο σημείο αυτό υπήρχε μία έντονη αντιδικία με τον χριστιανορθόδοξο Άγιο Ι. Χρυσόστομο, ο οποίος επιθυμούσε να υπάρχει Άσυλο για λόγους φιλανθρωπικούς. Τελικώς, επειδή ο Ευτρόπιος ήταν ένας πολύ φαύλος άρχοντας που δήμευε περιουσίες, πωλούσε δημόσιες θέσεις κ.λπ., προκάλεσε εκτός από την οξύτατη κριτική του Χρυσόστομου, την μάνητα, την οργή σημαντικού μέρους του Λαού και έτσι, σε μία ειρωνεία της Ιστορίας, αναγκάστηκε να καταφύγει σε Ναό και να ζητήσει άσυλο από τον ίδιο τον Χρυσόστομο, ενώ από έξω λαϊκά πλήθη με τα δόρατά τους απειλούσαν να τον θανατώσουν. Αυτός του το παρέσχε προθύμως και υπεράσπισε τον τότε εκπεσόντα του αξιώματός του ικέτη Ευτρόπιο σθεναρά, γράφοντας ειδικούς λόγους για αυτό, τους «εις Ευτρόπιον». Διαβάζοντας κανείς αυτούς τους λόγους, ανακαλύπτει, ότι η αναφορά στο Άσυλο είναι οπωσδήποτε και ασαφώς, ευρύτερα φιλάνθρωπη, δεν έχει να κάνει δηλ. μόνο με το ιερό του Ναού.

Σε άλλη περίπτωση, όταν κάποιος δικαστής ζητάει εξουσιαστικότατα μία χήρα σε γάμο, που δεν τον θέλει όμως, ο Βασίλειος φτάνει ακόμη και σε βασανιστήρια μετά την σθεναρή της προστασία και άρνησή του να την παραδώσει στον δικαστή. Αυτά τα δύο επεισόδια είναι χαρακτηριστικά του τι συνέβαινε στην λεγόμενη βυζαντινή εποχή. Υπάρχει η άποψη, ότι ακόμη και … θανατική ποινή επέσυρε η παραβίαση του εκκλησιαστικού Ασύλου, αν και ο κορυφαίος βυζαντινολόγος του 20ου αιώνα Στήβεν Ράνσιμαν υποστηρίζει, ότι δεν υπήρξε θανατική ποινή στην αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης.

Ακόμη, σε όλη την λεγόμενη βυζαντινή εποχή, αν και η Διοίκηση της Εκκλησίας αποφάσιζε για το θα έδιδε άσυλο ή όχι, δεν έχουμε καταγεγραμμένες μαρτυρίες που λένε ότι κάποτε αρνήθηκε. Αυτό θεωρείται ένας, όπως έχουμε ξαναπεί, εφαρμοσμένος ανθρωπισμός. Αρκετές φορές, χρειάστηκε, όπως είδαμε και παραπάνω, να συγκρουστούν σκληρά όχι μόνο ο κατώτερος Κλήρος, αλλά και ανώτεροι στην ιεραρχία, όπως ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ταράσιος (9ος αι.) με την Κρατική Εξουσία, για να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους αυτή απέναντι, εδώ, στην κρατική καταστολή. Κι αυτό ανεξάρτητα από το ότι, σε κάποιες περιπτώσεις, είχαμε ακόμη και κοινούς κακοποιούς, όπως θα το λέγαμε σήμερα, ή και επικίνδυνους εγκληματίες να κυκλοφορούν στους χώρους που καλύπτονταν από το Άσυλο, που ήταν αρχικά ο Ναός, τα μοναστήρια και τα κοιμητήρια, ενώ κατόπιν, και μία περιοχή σε μία ορισμένη ακτίνα από τους χώρους αυτούς.

Δύση και πανεπιστημιακό Άσυλο

Καθώς πηγαίνουμε στην νεώτερη και σύγχρονη εποχή, καλό είναι να επισημάνουμε την ύπαρξη πανεπιστημιακού Ασύλου στο πρώτο πανεπιστήμιο του Δυτικού Κόσμου, που είναι το πανεπιστήμιο της Bologna, το οποίο ιδρύθηκε το 1088 στην Ιταλία. Αυτό το άσυλο θεσμοθετήθηκε με ένα νομικό κείμενο το οποίο ονομάζεται Authentica Habita (ή Constitutio Habita) και το οποίο έγινε νόμος το 1158, όπως ανακαλύπτουμε, από τον Φρειδερίκο – τον πρώτο- Μπαρμπαρόσα . Σκοπός του νομικού κειμένου ήταν να ανακηρυχθεί το πανεπιστήμιο χώρος των θεραπόντων, δηλαδή των υπηρετών, της Επιστήμης, δίχως καμμία άλλη εξωτερική εξουσία , να μπορεί να παρέμβει και να άρει αυτήν την ανεξαρτησία. Εξουσία κοσμική τότε ασκούσε όχι μόνον το Κράτος, αλλά και ο Παπισμός, οι παπικές ή, κατ’ άλλους, ρωμαιοκαθολικές δομές. Το άσυλο αυτό συνέχισε να υπάρχει και τους επόμενους αιώνες, τουλάχιστον μέχρι το 1300 (μάλλον σίγουρα μέχρι τον 16ο αι.) στα σημαντικότερα Δυτικά πανεπιστήμια, όπως αυτό της Οξφόρδης, της Μπολώνια, του Cambridge και της Σορβόννης κ.α.

Αξίζει να σημειώσουμε και το ακόλουθο. Ότι το άσυλο αυτό υπήρξε μετεξέλιξη του εκκλησιαστικού Ασύλου των Ναών των Παπικών Χριστιανών, που δεν υπαγόταν πλέον στην κρατική εξουσία, όπως ακριβώς και οι τήβεννοι των πανεπιστημιακών ήσαν μετεξέλιξη των ράσων. Αξίζει δε να πούμε, ότι και οι καθηγητές, ιδίως στην αρχή, ήταν "ιερωμένοι" της Δυτιικής Χριστιανοσύνης και δίδασκαν κυρίως φιλοσοφία και θεολογία. Θα μπορούσε να πει κανείς, ότι και το σημερινό Πανεπιστημιακό άσυλο, το οποίο θεσμικά υφίσταται βασικά στην Ελλάδα με την πλούσιά της παράδοση αυτοδιοίκησης (και πανεπιστημιακής αυτοδιοίκησης), αποκέντρωσης και κοινοτισμού, και απόρριψης της ολοκληρωτικής "λαϊκής κυριαρχίας" που επέφερε η κεφαλαιοκρατική Γαλλική Επανάσταση, είναι απότοκο αυτού του είδους του Ασύλου, που οφείλεται στον περιορισμό της Κοσμικής κρατικής επικυριαρχίας στον χώρο των Ναών κ.τ.λ.

"Νεώτερη και σύγχρονη" εποχή

Στα νεώτερα χρόνια, έχουμε την θέσπιση του οικιακού ασύλου. Αυτό από αρκετούς θεωρείται πιο πολύ αγγλοσαξωνική έμπνευση, με βάσι το ρητό "το σπίτι μου, το κάστρο μου" ή "my home, my castle". Ακόμη, έχουμε το διπλωματικό Άσυλο και άλλα είδη. Η θέσμισή του έγινε τελικά με τον νόμο 1268/82 και είχε πάντοτε ως πηγή του την αυτοδιοίκησι. Τον νόμο αυτόν εισηγήθηκε ο γνωστός αριστερός πανεπιστημιακός κ. Γιάννης Πανούσης.

Αξίζει να σημειωθεί, ότι αναφέρεται ιστορικά, ότι ακόμη και το ναζιστικό καθεστώς σεβάστηκε το πανεπιστημιακό άσυλο και την Αυτοδιοίκηση των πανεπιστημίων. Η δε ομολογημένα υποκινούμενη Δικτατορία των Απριλιανών Συνταγματαρχών, ενώ στην αρχή σεβάστηκε την αυτοδιοίκηση, κατόπιν κατέλυσε το άσυλο και οι περισσότεροι… πρωταγωνιστές καταδικάστηκαν για ανθρωποκτονία από πρόθεση. Από την αρχή είχε προσπαθήσει να καταστείλει αυτόν τον "πόλο" ελεύθερης έκφρασης με διάφορους τρόπους, μεταξύ άλλων διαλύοντας και τις φοιτητικές πολιτικές παρατάξεις. Σήμερα, αυτό που πρέπει είναι να προασπιστεί το άσυλο από εμάς τους φοιτητές με όλες μας τις δυνάμεις, πρωτίστως δια της πειθούς και του Λόγου μας, ώστε να έχουμε την συμφωνία του σώματος του Λαού.

Και να αποφύγουμε τελείως να "δοκιμάσουμε τις αντοχές" της κοινωνίας στην αυταρχική αντίδρασι που καιροφυλακτεί, σήμερα μεταλλαγμένη…

 

ΠΗΓΗ: Σεπτεμβρίου 25, 2011, http://philalethe00.wordpress.com/2011/09/25/…F%85/