Ψηφίδες ιστορικής μνήμης και ταυτότητας:
«Συλλογή λαογραφικής ύλης από το χωρίον Ξυλοπάροικον του νομού Τρικάλων».
Της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη*
Στο Λαογραφικό Αρχείο και τη Μουσειακή Συλλογή του Σπουδαστηρίου Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών περιλαμβάνεται πλούσιο πρωτογενές λαογραφικό υλικό, προϊόν επιτόπιας έρευνας, κατατεθειμένο υπό μορφή χειρογράφων.
Η συγκέντρωση του υλικού αυτού ξεκίνησε από το 1964-6 με πρωτοβουλία και καθοδήγηση του τότε Καθηγητή της Έδρας της Λαογραφίας Γ. Κ. Σπυριδάκη, ενώ από το 1972 και εξής την ευθύνη της συλλογής είχε η Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Λαογραφίας Μαρία Μηλίγκου-Μαρκαντώνη. (http://pergamos.lib.uoa.gr/dl/object/col:folklore).
Η συλλογή των χειρογράφων αυτών αποτελεί πολύτιμη πηγή καταγραφής, μελέτης, έρευνας και διάσωσης του λαϊκού πολιτισμού. Το περιεχόμενο της ύλης καλύπτει σχεδόν όλο το φάσμα των επί μέρους μορφών του λαϊκού βίου, δηλ. υλικό, κοινωνικό, πνευματικό. Περιέχει τα κατά τόπους επιχωριάζοντα πολιτισμικά μορφώματα, ήθη-έθιμα, πίστεις, προλήψεις, ιδιάζοντα τοπικά βιώματα και εμπειρίες.
Η καταγραφή ή η περιγραφή του υλικού γίνεται λεπτομερειακά και τεκμηριώνεται από πλούσιο και σπάνιο φωτογραφικό υλικό. Στα χειρόγραφα είναι ενσωματωμένα διάφορα έγγραφα (όπως πωλητήρια, προικοσύμφωνα κ.ά.), που περιέχουν ενδιαφέροντα συμπληρωματικά λαογραφικά στοιχεία. Παρατίθενται επίσης δείγματα υφαντικής, κεντητικής, πλεκτικής και άλλης λαϊκής χειροτεχνίας, είδη φυτών, βοτάνων με θεραπευτική χρήση και μαγική σημασία. Το υλικό αυτό συνοδεύουν χάρτες πολιτικοί, γεωφυσικοί, τοπωνυμικοί, που διευκολύνουν την παρουσίαση διαφόρων στοιχείων και φαινομένων. Οι συλλογές αυτές έχουν καταρτιστεί από φοιτητές, κατόπιν φροντιστηριακών μαθημάτων για ευμέθοδη συγκέντρωση πρωτογενούς λαογραφικού υλικού. Όλες οι συλλογές βασίζονται στις ίδιες έντυπες οδηγίες του Γ. Κ. Σπυριδάκη (Γεωργ. Κ. Σπυριδάκη, Οδηγίαι προς συλλογήν λαογραφικής ύλης, Εν Αθήναις 1962).
Στην πολυεπίπεδη, ψηφιακή αυτή συλλογή εντοπίζεται από το μελετητή-ερευνητή του προβιομηχανικού μας πολιτισμού που έχει πια χαθεί ανεπιστρεπτί, το «όμορφο μπαλκόνι του Κόζιακα», το γραφικό χωριό Ξυλοπάροικο: «Συλλογή λαογραφικής ύλης από το χωρίον Ξυλοπάροικον, του νομού Τρικάλων» Δημιουργός: Κωνσταντίνος Ηλιάδης του Γεωργίου
Ημερομηνία:1971-00-00, επιτόπια έρευνα, Πάροχος University of Athens. (http://pergamos.lib.uoa.gr/dl/object/uoadl:51264).
Στην Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Πέργαμος του Λαογραφικού Αρχείου και της Μουσειακής Συλλογής του Πανεπιστημίου Αθηνών το χωριό Ξυλοπάροικο ως ζωντανή κοινότητα ανθρώπων με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και συνήθειες, με ήθη και έθιμα άξια επιστημονικής καταγραφής και έρευνας, με τη λιτή διάθεση ζωής του 1900 έως και τις σχετικά πρόσφατες δεκαετίες του 1940 και του 1950 και του 1960, τότε που η πολλή «γνώση» δεν είχε χαλάσει τον άνθρωπο κι όλα κυλούσαν στο φυσικό τους ρυθμό, προβάλλει, άλλη μια ακόμη ψηφίδα ιστορικής μνήμης και ταυτότητας , ακέραιο και γοητευτικό μέσα από τις γνήσιες, αυθεντικές μαρτυρίες των ανθρώπων του. Ο δημιουργός της έρευνας αυτής Κωνσταντίνος Γ. Ηλιάδης στο πλαίσιο της Μετεκπαίδευσής του, μέσω αυθεντικών συνεντεύξεων ηλικιωμένων κατοίκων της κοινότητας του Ξυλοπάροικου, καταθέτει αρκετά λαογραφικά, κοινωνιολογικά και ιστορικοστατιστικά στοιχεία για το « φυσικό» τρόπο ζωής εκείνων των χρόνων. Αντίκρυ σ’ αυτό τον τρόπο, πεισματικά, στεκόταν το Σχολείο που υπηρετούσε ως δάσκαλος-λειτουργός της παιδείας, κι αντιπάλευε πασχίζοντας να βγάλει από την «αμάθεια» και τον «πρωτογονισμό» της απλοϊκής ζωής τους ανθρώπους της ελληνικής υπαίθρου. Όργανο εκτελεστικό σ’ αυτήν την προσπάθεια ήταν ο κάθε δάσκαλος. Αυτός είχε αναλάβει την αποστολή να βγάλει τους ανθρώπους των χωριών μας από τη «βαρβαρότητα» της φυσικής ζωής στην πλατιά λεωφόρο της «Γνώσης και της Προόδου» με τους ανοιχτούς ορίζοντες, αλλά ταυτόχρονα είχε αναλάβει και την αποστολή να διασώσει, καταγράφοντάς τον, τον παλιό τρόπο ζωής που προσπαθούσε να ανατρέψει με την συνδρομή γονιών και πολιτείας…
Η ομορφιά των αντιφάσεων που χαρακτηρίζει τη νεότερη και σύγχρονη ιστορική μας διαδρομή αξίζει αναμφίβολα τη σκέψη πως όσο κι αν η ιστορία κι η παράδοση μας στοιχειώνουν η ματιά μας παραμένει ζωντανή…
* Η Αμαλία Κ. Ηλιάδη είναι φιλόλογος-ιστορικός (Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Βυζαντινής Ιστορίας απ’ το Α.Π.Θ.), Υπεύθυνη Σχολικής Βιβλιοθήκης 2ου Ε.Π.Α.Λ. Τρικάλων, ailiadi@sch.gr, http://users.sch.gr/ailiadi, http://blogs.sch.gr/ailiadi, http://www.matia.gr, http://www.emy67.wordpress.com
