Κριτική στην καπιταλιστική και κρατικοσοσιαλιστική οικονομία
Του Νικολάι Μπερδιάγιεφ
(χριστιανού σοσιαλιστή Ρώσου Φιλοσόφου του 20ου αι.)
…. Η οικονομική και υλική ζωή δεν είναι αντίθετη στην πνευματική ζωή, ούτε μπορεί να είναι ξεκομμένη πλήρως από αυτή και αφηρημένη. Η δυαλιστική κοινωνιολογία, η οποία αποσπά τη μια από την άλλη, το πνεύμα και την ύλη στην κοινωνική ζωή, είναι λαθεμένη και απατηλή. Ολόκληρη η υλική ζωή δεν είναι παρά η εκδήλωση της πνευματικής όπου βρίσκονται οι ρίζες της.
Η μερική αλήθεια του οικονομικού υλισμού μπορεί να ανατρέπεται και, από μια βαθύτερη θεώρηση, η υλική ζωή μπορεί να θεωρείται ως παράγωγο της πνευματικής. Η πνευματική πειθαρχία του προσώπου και του λαού έχει μια τεράστια σημασία για την οικονομική ζωή. Η οργάνωση, η παραγωγικότητα της εργασίας εξαρτώνται από έναν πνευματικό παράγοντα. Σε τελική ανάλυση, είναι το πνεύμα που νικά τη φύση και κυριαρχεί στις πρωτόγονες δυνάμεις της.
Η εργασία είναι εκδήλωση του πνεύματος και όχι της ύλης, έχει πνευματικά θεμέλια. Η ανάπτυξη των υλικών δυνάμεων παραγωγής υποθέτει μια ενέργεια που αποβλέπει σε ένα σκοπό, μια δημιουργική πρωτοβουλία του ανθρώπου απέναντι στη φύση.
Και στις δυο περιπτώσεις αποβαίνει καταθλιπτική και χωρίς ψυχή δύναμη. Λησμονούμε ότι αυτή φανερώνει τον δυναμισμό του ανθρώπινου πνεύματος και ότι ο άνθρωπος πραγματοποιεί μ’ αυτήν την βασιλική του κλήση στη φύση. Η οικονομική δραστηριότητα δεν μπορεί να είναι από μόνη της ούτε κυρίαρχη ούτε να αρκείται στον εαυτό της, πρέπει να υποτάσσεται στις ανώτερες αρχές της ζωής. Τότε μόνο εκπληρώνει την αποστολή της η οποία συνίσταται στην διευθέτηση της χαοτικής φύσης. Δεν δέχεται τον θρίαμβο της φύσης με τον θάνατο και περιορίζει την αυτοκρατορία του θανάτου στη φυσική τάξη.
Ο καπιταλισμός και ο σοσιαλισμός αντιπροσωπεύουν αφηρημένες αρχές στις οποίες δεν ανταποκρίνεται καμιά απλή πραγματικότητα. Πράγματι, κανένας από τους δυο δεν υπάρχει και δεν μπορεί να υπάρχει σε καθαρή κατάσταση. Είναι δυνατό όμως να τους εννοήσουμε σαν μορφές υποδούλωσης του ανθρώπινου πνεύματος στην οικονομία, της οποίας ωστόσο είναι αυτουργός.
Ο (ΣΣ εννοεί κρατικός) σοσιαλισμός έρχεται τότε να πάρει τη θέση του καπιταλισμού με τη φιλοδοξία του να βάλει τάξη στις στοιχειώδεις δυνάμεις της οικονομίας, να λογικεύσει το οικονομικό χάος. Και το πνεύμα του ανθρώπου πέφτει σε μια νέα μορφή δουλείας. Είδαμε τι έφερε και έφερε στον κόσμο ο σοσιαλισμός. Και θα πρέπει να παίρνει τέλος με την εξολόθρευση του ανθρώπου. Θέλει να εξαγοράσει την εξουσία, να βάλει τάξη στις χαοτικές δυνάμεις της οικονομίας με το βαρύ αντίτιμο μιας ολοκληρωτικής κοινωνικοποίησης του ανθρώπου, για να τον μεταμορφώσει σε μια οικονομική κατηγορία. Αυτή η εξελικτική διαδικασία άρχισε ήδη με τον καπιταλισμό.
Δυο αντιλήψεις είναι τότε δυνατές: Η οικονομία μπορεί να στηρίζουμε είτε στην εργασία που υπόκειται στο νόμο και φωτίζεται από την αλήθεια της Παλαιάς Διαθήκης, είτε στην εργασία, την δημιουργική και φωτισμένη από μια νέα θρησκευτική αντίληψη….
Το βιβλίο, με τίτλο «Φιλοσοφία της ανισότητας» και υπότιτλο «Επιστολές για την κοινωνική φιλοσοφία σε ανθρώπους που δεν με αγαπούν», γράφτηκε το 1918 και εκδόθηκε το 1923 από τις εκδόσεις Obelisk – Berlag (βερολίνο), αφού συμπληρώθηκε με έναν επίλογο που γράφτηκε την ίδια χρονιά.
