Το κίνημα των αγανακτισμένων και το  άρθρο 48 του συντάγματος

 

Του Δημήτρη Κουμπή

 

Στο άρθρο του Βήματος της Κυριακής ο Στ. Ψυχάρης, επιφανής εκπρόσωπος του συγκροτήματος Λαμπράκη (δηλαδή ενός εκ των στυλοβατών των μεγάλων συμφερόντων στη χώρα μας και εκ των υπευθύνων για τη σημερινή μας κατάντια) αναφερόμενος στις διογκούμενες λαϊκές αντιδράσεις έγραφε απειλητικά: «υπό ορισμένες προϋποθέσεις μπορεί να προκληθεί τέτοια διασάλευση της τάξης που θα δικαιολογούσε έκτακτα μέτρα. Δηλαδή εκτροπή από τη συνταγματική τάξη». Τι εννοούσε ο κ. Ψυχάρης και οι συν αυτώ;

Εδώ πρέπει να θυμηθούμε ότι το Δεκέμβριο του 2008, μετά τη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου και τις καταστροφές που έγιναν στο περιθώριο των διαδηλώσεων, για πρώτη φορά μετά το 1974 έγινε δημόσια συζήτηση για εφαρμογή του άρθρου 48 του Συντάγματος, παρά το γεγονός ότι η κυβέρνηση αρνήθηκε κατηγορηματικά ότι υπήρχε τέτοια πρόθεση. Τη συζήτηση είχε ξεκινήσει τότε (ποιος άλλος;) το ΛΑΟΣ.

Τι λέει το επίμαχο άρθρο

Τι είναι το άρθρο 48 του Συντάγματος; Είναι η δυνατότητα που δίνεται για επιβολή του καθεστώτος πολιορκίας σε περίπτωση πολέμου, «επιστράτευσης εξαιτίας εξωτερικών κινδύνων», «άμεσης απειλής της εθνικής ασφάλειας» ή αν εκδηλωθεί «ένοπλο κίνημα για την ανατροπή του πολιτεύματος».

Είναι φανερό ότι μια τόσο σημαντική απόφαση μπορεί να ληφθεί, όχι μόνο σε περίπτωση εξωτερικού πολέμου αλλά και για την αντιμετώπιση του «εχθρού λαού» με την προϋπόθεση βέβαια της διασταλτικής ερμηνείας των όρων «επιστράτευση εξαιτίας εξωτερικών κινδύνων», «άμεση απειλή της εθνικής ασφάλειας», «ένοπλο κίνημα για την ανατροπή του πολιτεύματος».

Πριν την αναθεώρηση του Συντάγματος του 1986, το άρθρο 48 προέβλεπε μάλιστα ρητά ότι η κατάσταση πολιορκίας επιβάλλεται και σε περίπτωση «σοβαράς διαταραχής ή εκδήλου απειλής κατά της δημοσίας τάξεως και ασφαλείας του κράτους εξ εσωτερικών κινδύνων». Η αναθεώρηση απάλυνε τις αντιδραστικές αυτές διατυπώσεις. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι σημερινές διατυπώσεις με «κατάλληλη» ερμηνεία.

Εξάλλου, πρέπει να ληφθεί υπόψη η ιστορική εμπειρία, ελληνική και ξένη, που δείχνει ότι σε κρίσιμες ιστορικές περιστάσεις, οι κυβερνήσεις δεν δίστασαν να ερμηνεύσουν τις συνταγματικές διατάξεις όπως συνέφερε στην καθεστηκυία τάξη. Επιπλέον, η ιστορία βρίθει παραδειγμάτων αντισυνταγματικής επιβολής της κατάστασης πολιορκίας, δηλαδή επιβολής της ενάντια στο γράμμα του Συντάγματος. Στην περίπτωση αυτή, είναι φανερό ότι αποφασίζει η δύναμη και ο συσχετισμός των δυνάμεων. Ποιος, τυπικά, λαμβάνει μια τόσο κρίσιμη απόφαση; Η κυβέρνηση, αν προφασιστεί αδυναμία έγκαιρης σύγκλησης της Βουλής ή, διαφορετικά τα 3/5 του όλου αριθμού των βουλευτών.

Οι επιπτώσεις της ενεργοποίησης του άρθρου 48

Σε περίπτωση λοιπόν ενεργοποίησης του άρθρου 48 αναστέλλονται οι θεμελιώδεις ελευθερίες που κατοχυρώνονται από το Σύνταγμα. Οι ένοπλες δυνάμεις αναλαμβάνουν άμεσα καθήκοντα κατασταλτικού μηχανισμού στο εσωτερικό. Με βάση το ν. 566/1977 «περί καταστάσεως πολιορκίας» οι στρατιωτικές δυνάμεις μπορούν να διεξάγουν έρευνες στα σπίτια, μέρα και νύχτα, να συλλαμβάνουν και να κρατούν κάθε «ύποπτο διαταράξεως της δημοσίας τάξεως», να διαλύουν συγκεντρώσεις, να απαγορεύουν απεργίες, να διαλύουν σωματεία.

Με βάση  τα άρθρα 4 και 5 του νόμου αυτού τιμωρείται κάθε απείθεια στις διαταγές της στρατιωτικής αρχής και, ιδίως, τα δημοσιεύματα που οι αρχές θεωρούν πως «εκθέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια και τη δημόσια τάξη» ή που «διεγείρουν σε διάπραξη αδικημάτων που στρέφονται κατά της ασφάλειας του κράτους, του πολιτεύματος και της δημόσιας τάξης». Παράλληλα, δημιουργούνται έκτακτα στρατοδικεία με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται.

Στην πραγματικότητα, δηλαδή, πρόκειται για αναστολή της ίδιας της δημοκρατίας. Η κατάσταση πολιορκίας περιλαμβάνεται σε όλα ανεξαιρέτως τα Συντάγματα. Αποτελεί το έσχατο καταφύγιο όταν κινδυνεύει το κυρίαρχο κοινωνικό και πολιτικό σύστημα. Δεν είναι χωρίς σημασία το γεγονός ότι η κατάσταση πολιορκίας έχει χρησιμοποιηθεί επανειλημμένα, τόσο στη χώρα μας όσο και σε άλλες χώρες, για την κατάπνιξη του λαϊκού κινήματος. Πολλές φορές μάλιστα, υπήρξε η μορφή μετάβασης από την αστική δημοκρατία στην ανοιχτή στρατιωτικο-φασιστική δικτατορία. Η κατάσταση πολιορκίας επιβλήθηκε και από τη διεφθαρμένη κυβέρνηση Μένεμ για  να καταπνίξει την εξέγερση του λαού της Αργεντινής το 2001, αν και τελικά αυτός που το έσκασε με ελικόπτερο ήταν ο ίδιος ο Μένεμ.

Το άρθρο 11 του Συντάγματος

Δραστικό, αν και λιγότερο οξυμμένο μέσο, είναι η παρ. 2 του άρθρου 11 του Συντάγματος για την οποία επίσης έγινε λόγος τελευταία. Εκεί προβλέπεται ότι η αστυνομική αρχή, σε συνθήκες «ομαλού κοινοβουλευτικού βίου» και όχι κατάστασης πολιορκίας, μπορεί να απαγορεύει γενικά τις υπαίθριες συναθροίσεις «αν εξαιτίας τους επίκειται σοβαρός κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια». Μπορεί επίσης να απαγορεύει τις υπαίθριες συναθροίσεις σε ορισμένη περιοχή «αν απειλείται σοβαρή διατάραξη της κοινωνικο-οικονομικής ζωής».

Πρόκειται για εξαιρετικά αντιδραστικές και επικίνδυνες διατάξεις στις οποίες είχε αντιταχθεί σύσσωμη η αντιπολίτευση (από την Ένωση Κέντρου ως το ΚΚΕ) κατά τη συζήτηση του Συντάγματος το 1975 χαρακτηρίζοντας με βαριές εκφράσεις την κυβερνητικές επιδιώξεις. Ωστόσο, οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ, ούτε στην αναθεώρηση του 1986 ούτε σε εκείνη του 2001 κατάργησαν αυτές τις διατάξεις.

Γενικευμένη στρατιωτικοποίηση

Γενικά, βέβαια, η τρέχουσα καταστολή και τήρηση της δημόσιας τάξης ανατίθεται, σε περιόδους κατά τις οποίες οι κοινωνικές συγκρούσεις δεν είναι ιδιαίτερα οξυμμένες, στις αστυνομικές δυνάμεις. Οι ένοπλες δυνάμεις, με το βαρύτερο οπλισμό τους χρησιμοποιούνται μόνο όταν οι κοινωνικές αντιθέσεις ξεφεύγουν από τα συνήθη όρια και η ένταση απειλεί τη σταθερότητα του κοινωνικο-οικονομικού συστήματος.

Ωστόσο, δεν είναι καθόλου συμπτωματική η συζήτηση για τη χρήση του άρθρου 48 ή του άρθρου 11 παρ. 2 του Συντάγματος ούτε είναι τυχαία η παρέμβαση του Στ. Ψυχάρη. Αποτελεί τμήμα της ιδεολογικής προετοιμασίας του λαού για τυχόν επιβολή τους, αν οι λαϊκές αντιδράσεις ξεφύγουν από κάποια όρια. Τότε, μια καλοστημένη προβοκάτσια, ή μια αυθόρμητη κίνηση του αγανακτισμένου λαού μπορεί να αποτελέσει το σημείο ενεργοποίησης τέτοιων σχεδίων.

Μην ξεχνάμε ότι τα τελευταία χρόνια σε όλη την ΕΕ πραγματοποιείται η προετοιμασία των ενόπλων δυνάμεων για να επιτελέσουν μελλοντικά αστυνομικά καθήκοντα. Η προετοιμασία αυτή πραγματοποιείται με την αλλαγή του αμυντικού δόγματος αλλά και με την αξιοποίηση των ενόπλων δυνάμεων σε αστυνομικά καθήκοντα όπως συνέβη στην Ελλάδα στους Ολυμπιακούς Αγώνες, όπως συνέβη σχετικά πρόσφατα στην Ιταλία ή και στις ΗΠΑ.

Δεν πρέπει επίσης να διαφεύγει της προσοχής μας ότι στη Συνθήκη της Λισαβόνας προβλέπεται, στο άρθρο 188 ΙΗ παρ. 1 στοιχ. α’ (η λεγόμενη «ρήτρα αλληλεγγύης»), η δυνατότητα στρατιωτικής επέμβασης στο εσωτερικό των κρατών μελών για «την πρόληψη τρομοκρατικής απειλής στο έδαφος των κρατών μελών», «την προστασία των δημοκρατικών θεσμών και του άμαχου πληθυσμού από ενδεχόμενη τρομοκρατική επίθεση, την παροχή συνδρομής σε κράτος μέλος στο έδαφός του, μετά από αίτηση των πολιτικών του αρχών, σε περίπτωση τρομοκρατικής επίθεσης».

Παράλληλα, βέβαια, υφίστανται πάντοτε και οι μη θεσμοθετημένοι, παράνομοι μηχανισμοί καταστολής στους οποίους οι ένοπλες δυνάμεις ή ειδικά τμήματά τους καλούνται να διαδραματίσουν καταλυτικό ρόλο σε περιπτώσεις έσχατης κοινωνικής και πολιτικής κρίσης. Τέτοια ήταν η περίπτωση του σχεδίου stay behind που αφορούσε τα ευρωπαϊκά κράτη μέλη του ΝΑΤΟ (gladio στην Ιταλία, «Προβιά» στην Ελλάδα).

Στην ίδια λογική άλλωστε βρίσκεται όλο το αντιδημοκρατικό οπλοστάσιο που έχει ψηφιστεί τα τελευταία χρόνια με το πρόσχημα της τρομοκρατίας. Είναι φανερό ότι η κυρίαρχη τάξη διαθέτει όλης της κλίμακας, ποικιλίας, απόχρωσης και έντασης νομικά και θεσμικά όπλα για τη θωράκιση του συστήματος. Είναι επίσης βέβαιο ότι θα επεξεργαστεί και άλλα, καινούργια. Θα χρησιμοποιεί κάθε φορά εκείνα που θεωρεί καταλληλότερα για την επίτευξη του σκοπού, ανάλογα και με τη δυναμική του λαϊκού κινήματος.

                                                      Στόχος ο «εχθρός λαός»

Η εφαρμογή και η αποτελεσματικότητα τέτοιων διατάξεων εξαρτάται από την ισχύ του εργατικού και ευρύτερα του λαϊκού κινήματος. Αν η ψήφιση ενός αντιδημοκρατικού νόμου ή μιας διάταξης του Συντάγματος είναι εύκολη μάλλον υπόθεση με το υπάρχοντα συσχετισμό των δυνάμεων, η ενεργοποίηση και εφαρμογή στην πράξη ενδέχεται να αποδειχθεί πολύ δύσκολη έως και οδυνηρή για τους κρατούντες. Ιστορικά παραδείγματα υπάρχουν αρκετά.

Με αυτή την έννοια, απειλές σαν αυτές του κ. Ψυχάρη δεν πρέπει να πτοούν κανένα. Αρκεί βέβαια ο αγανακτισμένος και διαμαρτυρόμενος λαός να αποκτά κάθε μέρα βαθύτερη συνείδηση των αιτιών των προβλημάτων του και, μαζί, πολιτικό σχέδιο για μια φιλολαϊκή διέξοδο και οργάνωση, ώστε να μην γίνει έρμαιο τυχαίων ή και προβοκατόρικων ενεργειών.

 

ΠΗΓΗ: 10 Ιουνίου 2011, http://www.inprecor.gr/index.php/archives/74721