Ψηφιακοί Αυτόχθονες:

Ποιές είναι οι απαιτήσεις της νέας γενιάς μαθητών; Η εκπαίδευση σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι – Μέρος Ι

 

Της Δήμητρας Τσιόπελα

 

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

 Σε αυτή την εργασία οι εκπαιδευτικοί καλούνται να γνωρίσουν την πρώτη γενιά μαθητών που γεννήθηκε και μεγάλωσε μέσα στον ψηφιακό κόσμο. Η γενιά αυτή, δεν διαθέτει απλώς μεγαλύτερη ικανότητα εκμετάλλευσης των νέων τεχνολογιών, αλλά έχει επίσης αναπτύξει διαφορετικούς τρόπους σκέψης, επικοινωνίας και συνεργασίας. Το γεγονός αυτό έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον των επιστημόνων, οι οποίοι μελετούν την επιρροή της εντατικής ενασχόλησης με την ψηφιακή τεχνολογία στην ανάπτυξη και τις λειτουργίες του εγκεφάλου.

Από τις έρευνες προκύπτει ότι οι “ψηφιακοί” αυτοί εγκέφαλοι αναπτύσσουν νέες ικανότητες και χρησιμοποιούν νέες τεχνικές μάθησης, όμως ταυτόχρονα τείνουν να ξεχάσουν όσες ικανότητες αδρανούν με αυτό τον νέο τρόπο ζωής. Σχολιάζονται οι επερχόμενες αλλαγές στον ανθρώπινο τρόπο σκέψης, στη δομή της κοινωνίας και στις έννοιες της εκπαίδευσης και της μάθησης. Υπογραμμίζεται η ανάγκη προσαρμογής των εκπαιδευτικών μεθόδων στα νέα αυτά δεδομένα, που επιβάλλουν οι ανάγκες των αυριανών μαθητών.

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Ψηφιακοί Αυτόχθονες, Ψηφιακή Τεχνολογία, Εκπαίδευση

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

 Τους βλέπουμε παντού. Είναι τα παιδιά που φορούν ακουστικά στα αυτιά, που επικοινωνούν με γραπτά μηνύματα, που πληκτρολογούν πιο γρήγορα από μας και που ξέρουν να μας φτιάξουν τον υπολογιστή όταν κολλήσει. Είναι όλοι γεννημένοι μετά το 1980, όταν δηλαδή γεννήθηκαν και οι πρώτες “κοινωνικές” τεχνολογίες.  Εκτός από την αστυνομική τους ταυτότητα, έχουν και πολλές άλλες: στο Facebook, στην ηλεκτρονική  αλληλογραφία, στο Second Life, στο YouΤube, σε κάθε διαδικτυακό παιχνίδι, στα blog τους, στα προγράμματα Instant Messaging.  Καθένα από αυτά τα παιδιά “υπάρχει” στον ψηφιακό κόσμο με περισσότερες από μια ταυτότητες, “φορώντας” ανά πάσα στιγμή τον χαρακτήρα και την όψη που επιθυμεί. Έχει εκατοντάδες φίλους, σε όλο τον κόσμο, άλλους πραγματικούς και άλλους ψηφιακούς, και μπορεί να επικοινωνεί με όλους ταυτόχρονα. Αυτοί είναι οι “Ψηφιακοί Αυτόχθονες”. 

Ο όρος “Ψηφιακοί Αυτόχθονες”  (Digital Natives) [8] πρωτοχρησιμοποιήθηκε το 2001 από τον Marc Prensky  για να περιγράψει τη νέα γενιά ανθρώπων που, έχοντας ενσωματώσει την τεχνολογία στη ζωή τους από τη στιγμή που γεννήθηκαν, αντιλαμβάνονται καλύτερα τις έννοιες που σχετίζονται με αυτή. Στον αντίποδα βρίσκονται οι “Ψηφιακοί Μετανάστες”[10], δηλαδή όσοι γεννήθηκαν πριν το 1980  (ο ορισμός αφορά τις Η.Π.Α. απ' όπου και προέρχεται ο όρος – στην Ελλάδα μπορούμε να μιλήσουμε για Ψηφιακούς Αυτόχθονες γεννημένους από το 1990 και μετά), οι οποίοι καλούνται να προσαρμοστούν στην γλώσσα, τα ήθη και τα έθιμα των αυτοχθόνων. Οι σημερινοί μαθητές, έχοντας μεγαλώσει κάτω από διαφορετικές συνθήκες, έχουν εντελώς διαφορετικές απαιτήσεις μέσα στην τάξη, σε σχέση με εμάς τους μεγαλύτερους. Πλήττουν πολύ πιο εύκολα, δεν αντέχουν το μάθημα σε στυλ διάλεξης και μισούν τον πίνακα.  Θέλουν η πληροφορία να παρουσιάζεται με χρήση εικόνων, ήχων και κίνησης, να έχει ένταση, ταχύτητα και ενδιαφέρον. Αυτό είναι απόλυτα αναμενόμενο, αν σκεφτεί κανείς την τεχνολογία που χρησιμοποιούν στην καθημερινότητά τους.

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΕ ΕΝΑ ΚΡΙΣΙΜΟ ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙ

 Η πρώτη γενιά  “Ψηφιακών Αυτοχθόνων”,  δηλαδή παιδιών που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στον ψηφιακό κόσμο, ενηλικιώθηκε και σύντομα ο κόσμος μας θα ανασχηματιστεί κατ' εικόνα και ομοίωσή τους. Η οικονομία, η πολιτική, ο πολιτισμός, ακόμα και η δομή της οικογενειακής ζωής, θα μεταμορφωθούν για πάντα. Σε αυτή την κρίσιμη ιστορική στιγμή οι εκπαιδευτικοί καλούνται να αναπροσαρμόσουν το μάθημά τους έτσι ώστε να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις και τις ανάγκες αυτής της νέας γενιάς μαθητών[9]. Προκειμένου να επικοινωνήσουν με τους μαθητές, έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με όρους όπως τα Blogs, τα Wikies, τα Podcasts, τα Digital stories, Webquests, Games /simulations και καλούνται να ενσωματώσουν όλα τα σύγχρονα μέσα διαχείρισης, παρουσίασης και ανταλλαγής πληροφοριών στην εκπαιδευτική διαδικασία. Σε πολλά σχολεία των Η.Π.Α έχουν επιστρατευτεί τα εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης όπως το Facebook, το Twitter και το MySpace, για να εξασφαλιστεί η συμμετοχή των παιδιών στο μάθημα, ενώ έχει αρχίσει να απενοχοποιείται και η χρήση των έξυπνων κινητών τηλεφώνων (όπως τα i-phones) και οι καθηγητές συχνά προτρέπουν τα παιδιά να τα χρησιμοποιήσουν για να αναζητήσουν πληροφορίες στο διαδίκτυο.

Στη χώρα μας η προσπάθεια  αυτή κάνει τώρα τα πρώτα της βήματα, με την προμήθεια εξοπλισμού στα σχολεία και την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στις Νέες Τεχνολογίες. Για τους περισσότερους εκπαιδευτικούς, όμως,  η χρήση των εργαλείων Web 2.0 είναι ακόμα ένας εφιάλτης και για κάποιους λίγους, συνήθως νεότερους σε ηλικία, εξαντλείται στην παρουσίαση του μαθήματος με Powerpoint και στην χαοτική αναζήτηση πληροφοριών στο διαδίκτυο. Παρ' όλα αυτά, το να είμαστε πίσω σε σχέση με τις πιο προοδευμένες τεχνολογικά χώρες, όπως για παράδειγμα τις Ηνωμένες Πολιτείες, μας προσφέρει ένα σημαντικό πλεονέκτημα: Μπορούμε σήμερα να γνωρίζουμε τα μελλοντικά αποτελέσματα της ενσωμάτωσης των Ψηφιακών Μέσων στην εκπαίδευση, μέσα από επιστημονικές έρευνες που γίνονται στις χώρες όπου η διαδικασία αυτή έχει ήδη ξεκινήσει εδώ και πολλά χρόνια. Μας δίνεται η δυνατότητα να κρυφοκοιτάξουμε στο μέλλον της εκπαίδευσης, να κατανοήσουμε καλύτερα το πώς αλλάζουν οι μαθητές μας και οι ανάγκες τους, αλλά και να γνωρίζουμε προκαταβολικά τις αρνητικές επιδράσεις της υπερβολικής ή λανθασμένης χρήσης της ψηφιακής τεχνολογίας.

Η ΨΗΦΙΑΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΑΛΛΑΖΕΙ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΕΓΚΕΦΑΛΟ

 H σύγχρονη έκρηξη της ψηφιακής τεχνολογίας δεν αλλάζει μόνο τον τρόπο που ζούμε και που επικοινωνούμε, άλλα επίσης αλλάζει ραγδαία και βαθιά τους εγκεφάλους μας [1]. Η καθημερινή έκθεση σε αυτή – σε υπολογιστές, έξυπνα κινητά, βιντεοπαιχνίδια, μηχανές αναζήτησης- ενεργοποιεί αλλαγές των εγκεφαλικών κυττάρων και απελευθέρωση νευροδιαβιβαστών, δυναμώνοντας σταδιακά νέα νευρωνικά μονοπάτια στους εγκεφάλους μας, ενώ αποδυναμώνει τα παλιά. Μπορεί εμείς να μην συνειδητοποιούμε τις αλλαγές στα νευρωνικά δίκτυα του εγκέφαλου μας, άλλα αυτές γίνονται μόνιμες με την συχνή επανάληψη. Αυτή η εξελικτική εγκεφαλική διαδικασία έχει συμβεί μέσα σε μια γενιά και μπορεί να αποτελέσει μια από τις πιο απρόσμενες άλλα και κρίσιμες εξελίξεις στην ανθρώπινη ιστορία.

Ο εγκέφαλος της νέα γενιάς λειτουργεί πια με διαφορετικό τρόπο και αναπτύσσει κάποια νέα χαρακτηριστικά (βλ. Πίνακα 1), που δεν διέθεταν οι άνθρωποι μέχρι σήμερα [18],[19]. Είμαστε μάρτυρες στο ξεκίνημα ενός βαθιού εγκεφαλικού χάσματος ανάμεσα σε νεότερα και παλιότερα μυαλά – μέσα σε μια μόνο γενιά. Αυτό που παλιά ήταν το χάσμα των γενεών, που χώριζε τις αξίες, τη μουσική και τις συνήθειες των νέων από αυτές των γονιών τους, έχει τώρα γίνει μια τεράστια διαίρεση, που επιδρά πάνω σε δυο διαφορετικές κουλτούρες.

 Πίνακας 1 : Τα μαθησιακά χαρακτηριστικά των "Ψηφιακών Αυτοχθόνων", σε αντιπαράθεση με αυτά των μαθητών προηγούμενων γενιών.

ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΛΑΜΒΑΝΟΥΝ ΥΠΟΨΙΝ ΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ

·  Παραμέληση των κοινωνικών δεξιοτήτων: Καθώς το μυαλό εστιάζει σε νέες τεχνολογικές δεξιότητες, απομακρύνεται από τις θεμελιώδεις κοινωνικές. Για κάθε 1 ώρα που ξοδεύουμε στον υπολογιστή, η παραδοσιακή πρόσωπο με πρόσωπο αλληλεπίδραση μειώνεται κατά 30 λεπτά. Με την αποδυνάμωση των νευρωνικών δικτύων που ελέγχουν την ανθρώπινη επαφή, τείνουμε να παρεξηγούμε ή και να μπερδεύουμε τα μη λεκτικά μηνύματα.

·  Διαφορετικός τρόπος ανάγνωσης κειμένου: Μελέτες των συνηθειών ανάγνωσης στο διαδίκτυο ανακάλυψαν κάτι που ονομάστηκε “Πρότυπο σχήματος F για την ανάγνωση διαδικτυακού περιεχομένου”[4]. Πρόκειται για την τεχνική του να διαβάζει κανείς οριζόντια κατά μήκος των λίγων πρώτων γραμμών, έπειτα μέχρι τη μέση για μερικές γραμμές ακόμα και τέλος κάθετα τις υπόλοιπες, ως το τέλος της σελίδας.

Εικόνα 1: Αποτελέσματα μελέτης παρακολούθησης του βλέμματος για τρεις ιστοσελίδες. Οι χρήστες κοίταξαν περισσότερο τις κόκκινες περιοχές, λιγότερο τις κίτρινες και ελάχιστα τις μπλε. Δεν κοίταξαν καθόλου τις γκρι περιοχές.

 · Ταχύτητα και περιφερειακή όραση: Το να χρησιμοποιεί κανείς ψηφιακές τεχνολογίες ακονίζει κάποιες γνωστικές δυνατότητες. Μαθαίνει να αντιδρά πιο γρήγορα σε οπτικά ερεθίσματα και βελτιώνει πολλές μορφές προσοχής, κυρίως την ικανότητα να προσέχει εικόνες στην περιφερειακή του όραση. Αναπτύσσει μεγαλύτερη ικανότητα να διατρέχει μεγάλες ποσότητες πληροφορίας και να αποφασίζει τι είναι σημαντικό και τι όχι.

·  Παράλληλη επεξεργασία Οι μαθητές βρίσκουν την τηλεόραση φοβερά βαρετή. Το 1/3 των νέων χρησιμοποιούν και κάποιο άλλο μέσο (συνήθως το διαδίκτυο), ενώ βλέπουν τηλεόραση. Ακόμα και οι μαθητές του γυμνάσιου κάνουν παράλληλη επεξεργασία διαρκώς. Κατεβάζουν μουσική στο ipod και στέλνουν sms στους φίλους τους, την ώρα που κάνουν τα μαθήματα τους.

· Αυξημένη νοημοσύνη: Η ψηφιακή εξέλιξη των εγκεφάλων μας μπορεί να αυξάνει τη νοημοσύνη μας. Οι. μέσες τιμές του IQ ανεβαίνουν σταθερά [16] καθώς εξελίσσεται ο ψηφιακός πολιτισμός και η δυνατότητα να κάνουμε παράλληλες εργασίες (multitasking)[17] χωρίς λάθη, αυξάνεται.

· Λαχτάρα για άμεση επιβράβευση:  Οι Ψηφιακοί Αυτόχθονες κάνουν παράλληλη επεξεργασία με ευκολία και η πρόσβαση τους σε οπτικά και ακουστικά ερεθίσματα  έχει προγραμματίσει τους εγκεφάλους τους να λαχταρούν την άμεση επιβράβευση [24]. Έχουν συντομότερα διαστήματα προσοχής , ιδιαίτερα απέναντι σε παραδοσιακές μορφές μάθησης.

· Άγχος και διαταραχές προσοχής: Όμως οι έρευνες δείχνουν ότι η υπερβολική παράλληλη επεξεργασία μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση του άγχους, σε διαταραχές της προσοχής, άλλα και σε μείωση της απόδοσης. Συχνά οι εκπαιδευτικοί διαμαρτύρονται ότι οι νέοι που ανήκουν στη γενιά της παράλληλης επεξεργασίας είναι λιγότερο αποδοτικοί στα μαθήματα τους.

· Δυσκολία γενίκευσης: Κάποιοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η χρόνια και έντονη παράλληλη επεξεργασία μπορεί ακόμα και να καθυστερήσει τη σωστή ανάπτυξη του εμπρόσθιου φλοιού [23], της περιοχής δηλαδή του εγκεφάλου που μας βοηθά να δούμε τη γενική εικόνα, να αναβάλουμε την επιβράβευση, να σκεφτούμε γενικά και να προγραμματίσουμε το μέλλον.

· Κίνδυνος Δ.Ε.Π.: Η χρόνια έκθεση σε  τεχνολογίες όπως η τηλεόραση, τα βιντεοπαιχνίδια και οι υπολογιστές, αυξάνουν τον κίνδυνο για Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής[27],[28]. Έρευνες του πανεπιστημίου του Brown έδειξαν ότι οι έφηβοι που παίζουν παιχνίδια στον διαδίκτυο η σε κονσόλα για πάνω από μια ώρα την ήμερα είχαν περισσότερα συμπτώματα ΔΕΠ από αυτούς που δεν παίζουν. Αλλά και η νευροεπιστήμονας Susan Greenfield[12] προειδοποιεί οτι τα γραπτά μηνύματα, το Facebook και άλλες μορφές άμεσης επικοινωνίας μπορούν να οδηγήσουν σε αύξηση των διαταραχών ελλειμματικής προσοχής.

·  Άλλα προβλήματα υγείας: Το να μένουν τα παιδιά ξύπνια ως αργά παίζοντας βιντεοπαιχνίδια, σερφάροντας στο διαδίκτυο και στέλνοντας μηνύματα, μπορεί να οδηγήσει σε μαθησιακές δυσκολίες, απότομες αλλαγές διάθεσης, παιδικό άγχος[25,][30] και κατάθλιψη[11]. 

· Δυσκολίες στη γραμματική και το συντακτικό: “T knc? vrm p. 3rc tpt?ohi” σημαίνει “Τί κάνεις; Βαριέμαι πολύ. Ξέρεις τίποτα; Όχι”. Πρόκειται για ένα τυπικό παράδειγμα διαλόγου μέσω Facebook ή μέσω κινητού τηλεφώνου (στα ελληνικά). Δάσκαλοι και φιλόλογοι στην Ελλάδα και το εξωτερικό συχνά διαμαρτύρονται ότι οι επιδόσεις των μαθητών στην ορθογραφία και το συντακτικό διαρκώς χειροτερεύουν. Σε συνδυασμό με το γεγονός ότι όλο και μικρότερο ποσοστό των νέων διαβάζουν βιβλία για ευχαρίστηση[20]κάθε χρονιά όλο και λιγότεροι μαθητές είναι σε θέση να συνθέσουν μόνοι τους μια σωστή παράγραφο.

· Μικρότερη ακρίβεια: Η κακή ορθογραφία φαίνεται πως είναι το πιο μικρό από τα προβλήματα που προκαλεί η υπερβολική χρήση μηνυμάτων. Έρευνες που έγιναν στην Αυστραλία[5] δείχνουν ότι τα μηνύματα μαθαίνουν τους νέους να είναι πιο γρήγοροι αλλά και λιγότερο ακριβείς. Ειδικά το σύστημα πρόβλεψης λέξεων (το γνωστό Τ9), λένε οι επιστήμονες, είναι εύχρηστο, αλλά φοβερά ανακριβές. Με συχνή χρήση, η συγγραφή μηνυμάτων μπορεί να αναδιοργανώσει τον εγκέφαλου ενός παιδιού, κάνοντάς το πιο απρόσεκτο. Σύμφωνα με τον επιδημιολόγο  Michael Abramson [5], οι νέοι που χρησιμοποιούν πολύ το κινητό τους κάνουν πιο πολλά λάθη σε ασκήσεις που προϋποθέτουν μνήμη, περιόδους συγκέντρωσης και μάθηση. “Υποψιαζόμαστε ότι είναι ένα επίκτητο πρότυπο συμπεριφοράς” λέει ο ίδιος.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ι

Βρίσκεται στο Μέρος ΙΙ

 

ΠΗΓΗ: 20-6-2011, http://www.alfavita.gr/artro.php?id=36646

 

Συνέχεια στο Μέρος ΙΙ