Σκέψεις για τη σκοπιμότητα της  λειτουργίας της εκπαιδευτικής διαδικασίας στο σχολείο και την επίδραση της διοίκησής του σε αυτή

 

Της Αμαλίας  Κ. Ηλιάδη*

 

Μπλεγμένη στους λαβυρίνθους της σκέψης μου και προσπαθώντας, παράλληλα, να κάνω έναν ελάχιστο «απολογισμό» εμπειριών, θεωριών και ιδεών για τη σκοπιμότητα της  λειτουργίας της εκπαιδευτικής διαδικασίας στο σχολείο, «σκόνταψα» ευεργετικά στο κίνημα της αποσχολειοποίησης:  Η αποσχολειοποίηση ή το αντι-σχολείο ήταν ένα κίνημα της δεκαετίας του ΄70 και σκοπό είχε να απαλλαγεί η κοινωνία από το σχολείο.

Το κίνημα αυτό αμφισβήτησε τις προθέσεις του σχολείου και τον ρόλο της εκπαίδευσης. Κύριος εκφραστής ήταν ο Ιvan Ιllich, ο οποίος υποστήριζε ότι το σχολείο ως θεσμός είναι αποτυχημένος, ότι ο άνθρωπος αποκτά τις γνώσεις έξω από αυτό και ότι υπάρχει καταπίεση με την υποχρεωτική φοίτηση στο σχολείο. Σύμφωνα με αυτό το κίνημα, το σχολείο δρα ως φυλακή του πνεύματος. Αν και η κριτική που άσκησε στο σχολείο το κίνημα της αποσχολειοποίησης ήταν αρκετά εύστοχη, παρ’ όλα αυτά δεν κατάφερε να δώσει ικανοποιητικές εναλλακτικές απαντήσεις και λύσεις. Οι θιασώτες του υποστήριζαν βέβαια ότι αν δεν υπάρξει ριζική αλλαγή στις κοινωνικές δομές, δεν θα μπορέσει να αλλάξει και η εκπαιδευτική δομή της κοινωνίας.

Θεωρώ πως το κίνημα της αποσχολειοποίησης συμπυκνώνει αριστοτεχνικά, ακόμη και στην άρνησή του, και ιδιαίτερα με εκφράζει, το ακόλουθο απόσπασμα του Μπουσκάλια από το βιβλίο του: «Να ζεις, ν’ αγαπάς και να μαθαίνεις»:

«Βέβαια, ο άνθρωπος χρειάζεται έναν οδηγό. Ο δάσκαλος – όπως κι ο γονιός – είναι τέτοιος οδηγός. Μ’ αρέσει να με ονομάζουν παιδαγωγό. Δε μ’ αρέσει να με λένε καθηγητή. Ο καθηγητής θυμίζει την έδρα κι από έδρες έχουμε πήξει. Η παιδαγωγική βγαίνει από το ρήμα άγω, που σημαίνει οδηγώ, διευθύνω, κι αυτό θα ‘πρεπε να κάνουμε. Υπάρχει ένα τραπέζι γεμάτο θαύματα. Η αγωγή είναι ο τρόπος να οδηγήσεις τους ανθρώπους σ’ αυτό. Μπορείς να διακοσμήσεις το τραπέζι, μπορείς να βάλεις πάνω του όλα τα φαγητά του κόσμου, μα δεν μπορείς να αναγκάσεις κανέναν να φάει. Ο Καρλ Ρότζερς λέει, «κανείς δε δίδαξε ποτέ τίποτε σε κανέναν. Κι αυτό είναι αλήθεια. Μόνο τον εαυτό μας διδάσκουμε. Ο δάσκαλος που νομίζει ότι έχει όλες τις απαντήσεις είναι ο πιο μεγάλος ηλίθιος του κόσμου! Τι θαυμάσιο πράγμα ν΄ακούς ένα παιδί να βάζει ένα ερώτημα πραγματικά έξυπνο και ν΄απαντά ο δάσκαλος: «μπράβο! Δεν την ξέρω την απάντηση, αλλά πάμε να την βρούμε μαζί». Ίσως είναι αυτός ο τρόπος να πεις στον άλλο: η μάθηση είναι συναρπαστική. Δε χρειάζεται να ξέρεις τα πάντα. Θα οδηγήσουμε ο ένας τον άλλο».

Στο πλαίσιο αυτό, η συνεργατική λειτουργία μιας σχολικής κοινότητας, θεωρητικά, πρέπει να στοχεύει στην κάλυψη ορισμένων πιθανών δεικτών, σε ομάδες κριτηρίων για την εύρυθμη λειτουργία της, που αφορούν:

Α) Το φυσικό περιβάλλον

·        Το σχολείο είναι ένα ασφαλές μέρος

·        Το σχολείο είναι καθαρό και τακτοποιημένο

·        Η δουλειά των μαθητών γίνεται γνωστή

·        Οι αίθουσες είναι ελκυστικές, γεμάτες χρώματα και δημιουργούν θετικές αντιδράσεις.

Β) Το κοινωνικό περιβάλλον και μαθησιακό περιβάλλον

. Υπάρχει αμοιβαίος σεβασμός μεταξύ δασκάλων και μαθητών

. Δεν υπάρχει εκφοβισμός μέσω απειλών

Γ) Η επαγγελματική  αντίληψη και πρακτική

. Υπάρχουν ευκαιρίες για να αναπτύξει το προσωπικό γνώσεις και να αποκτήσει εμπειρίες

. Οι δάσκαλοι συνεργάζονται και ανταλλάσσουν εμπειρίες καλής πρακτικής

. Οι δάσκαλοι έχουν ευκαιρίες να πάρουν πρωτοβουλίες, να εισαγάγουν καινοτομίες και να αποδείξουν τις διοικητικές τους ικανότητες.

Στον τρόπο διοίκησης που εφαρμόζεται, και ειδικά από τη συμπληρωματικότητα των  μονομελών του οργάνων, του διευθυντή και του υποδιευθυντή, εντάσσεται και η διάθεση του να  επαινούνται οι πρωτοβουλίες που αναλαμβάνουν οι διδάσκοντες καθηγητές (π.χ.: η μεταβολή δύο από τους πέντε περιπάτους σε επισκέψεις σε μουσεία, προκειμένου να αναβαθμίσουν το σχολείο και να δώσουν ερεθίσματα στους μαθητές). Με τον τρόπο αυτό οι καλοπροαίρετοι δηλώνουν ικανοποιημένοι από το κλίμα του σχολείου και την καλή επικοινωνία μεταξύ του προσωπικού και της διεύθυνσης. Τέτοιες ενέργειες χαρακτηρίζουν το διευθυντή ως ένα μορφωμένο και ευσυνείδητο εκπαιδευτικό λειτουργό, με δημοκρατική ιδεολογία, που έχει όραμα για το σχολείο που διοικεί και με πειστικό τρόπο το μετουσιώνει.

Ένας σωστός διευθυντής, συμβάλλοντας στην καλή, από άποψη κτιριακής και υλικοτεχνικής υποδομής, λειτουργία του σχολείου και στο ότι πολλές φορές με την παρέμβασή του αποφεύγονται συγκρούσεις μεταξύ των εκπαιδευτικών, αποδεικνύει έμπρακτα πως νοιάζεται για τη διατήρηση και την ενίσχυση του συλλογικού πνεύματος στο σχολείο του. Επίσης, πρέπει να  καταβάλλει συστηματική προσπάθεια, με στόχο, αφενός, ιδιαίτερα οι νέοι εκπαιδευτικοί, να αναπτύσσουν απρόσκοπτα και να βελτιώνουν τους διδακτικούς και παιδαγωγικούς χειρισμούς τους, και, αφετέρου, να ενταχθούν ομαλά στη μικροκοινωνία του σχολείου και του συλλόγου διδασκόντων. Κατά τη γνώμη μου, η προσπάθεια του διευθυντή να βοηθήσει να ενσωματωθούν όσο το δυνατό γρηγορότερα στο κλίμα του σχολείου και στο σύλλογο διδασκόντων  νέοι συνάδελφοι, είναι εξαιρετικά σημαντική για τη συνοχή του σχολείου.

Τέτοιοι  διευθυντές συνήθως έχουν στόχους για το συγκεκριμένο σχολείο, ενεργούν κατά την ουσία των νομικών κειμένων και δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα στις ανθρώπινες σχέσεις. Είναι  παρακινητικοί, ιδιαίτερα φιλικοί και ευαισθητοποιημένοι, βρίσκονται κοντά στις ανάγκες και στα προβλήματα των μαθητών,  επιδιώκουν να κρατούν τις ισορροπίες στο σχολείο.

Θεωρώ ότι  ένας δημοκρατικός «ηγέτης» που θέλει να ακούει τις απόψεις του προσωπικού και δεν επιβάλλει τη δική του γνώμη, που δέχεται τις αποφάσεις της πλειοψηφίας, ακόμη και για θέματα στα οποία έχει αντίθετη άποψη, είναι ικανός να δημιουργήσει  καλό κλίμα στο σχολείο του και  να προωθήσει τη συνεργασία του προσωπικού με τους χειρισμούς του, οι οποίοι στηρίζονται στο σεβασμό της προσωπικότητας κάθε ατόμου, είτε είναι εκπαιδευτικός είτε μαθητής, και στην προσπάθεια εύρεσης της καλύτερης δυνατής λύσης. Πολλοί συνάδελφοι, άλλωστε, δηλώνουν ότι συμμετέχουν σε δραστηριότητες ή αναλαμβάνουν εξωδιδακτικές πρωτοβουλίες, επειδή γνωρίζουν ότι θα έχουν την αμέριστη συμπαράστασή του διευθυντή τους και επειδή τους εμπνέει το όραμά του για ένα διαφορετικό δημόσιο σχολείο.

* Η Αμαλία  Κ. Ηλιάδη είναι φιλόλογος -ιστορικός (Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Βυζαντινής Ιστορίας απ’ το Α.Π.Θ.), Υπεύθυνη Σχολικής Βιβλιοθήκης 2ου Ε.Π.Α.Λ.  Τρικάλων, ailiadi@sch.gr, http://users.sch.gr/ailiadi, http://blogs.sch.gr/ailiadi,  http://www.matia.gr, http://www.emy67.wordpress.com