Η εξάντληση της αγοραστικής δύναμης του πληθυσμού

 

Του Χρήστου Τσουκαλά

 

«H μαζική παραγωγή πρέπει να συνοδεύεται από μαζική κατανάλωση. H μαζική κατανάλωση, με τη σειρά της, προϋποθέτει διανομή πλούτου για να παράσχει στα άτομα αγοραστική δύναμη. Αντί της αναδιανομής αυτής, μία γιγαντιαία αντλία αναρρόφησης συγκέντρωσε σε λίγα χέρια τον παραγόμενο πλούτο.

Kάτι που μπορεί να βοήθησε στη συσσώρευση του κεφαλαίου αλλά αφαιρώντας αγοραστική δύναμη από τα χέρια των καταναλωτών, οι αποταμιευτές αρνήθηκαν στους εαυτούς τους το είδος της αποτελεσματικής ζήτησης για τα προϊόντα τους που θα δικαιολογούσε μία επανεπένδυση των συσσωρευμένων κεφαλαίων τους σε νέα εργοστάσια. Kατά συνέπεια, όπως συμβαίνει σε μία παρτίδα πόκερ όπου τις μάρκες συγκέντρωναν όλο και λιγότερα χέρια, οι άλλοι παίκτες μπορούσαν να παραμείνουν στο παιχνίδι μόνο με δανεισμό. Όταν η πίστωσή τους τελείωσε, το παιχνίδι σταμάτησε…..» …  Kι' όμως αυτό το κείμενο δεν αναφέρεται στην τρέχουσα συγκυρία. Eίναι η ανάλυση των αιτιών της κρίσης του ‘29, όπως παρουσιάζεται στα απομνημονεύματα του Mαρίνερ Eκλς, προέδρου της Fed από το 1934 έως το 1948. ( Χάρης Σαββίδης   Ημερησία 25/10/2008).

 – Η συγκέντρωση του παραγόμενου πλούτου σε λίγα χέρια… αφαίρεσε αγοραστική δύναμη από τα χέρια των καταναλωτών… (της μεγάλης κοινωνικής πλειοψηφίας). Έτσι που δεν υπήρχε αποτελεσματική ζήτηση για τα προϊόντα (εμπορεύματα) των επιχειρήσεων. Επομένως ήταν ασύμφορη μια επανεπένδυση των συσσωρευμένων κεφαλαίων. Το κεφάλαιο, υπό το φως αυτής της θεώρησης,  μοιάζει στο αρνητικό είδωλο της μυθικής Κασσάνδρας. (Αυτή είχε την ευχή να προλέγει με ακρίβεια το μέλλον και την κατάρα να μην την πιστεύει κανείς.) Αντιστρόφως ανάλογα το κεφάλαιο έχει το χάρισμα να κερδίζει και να αναπτύσσεται σε βάρος των εργαζόμενων και της κοινωνίας και την ¨κατάρα¨, τον όρο ή τον περιορισμό να αυξάνει το συνολικό πλούτο της κοινωνίας. Διαφορετικά καταδικάζεται σε συρρίκνωση, στείρωση και αχρηστία.

Τον όρο αυτό αντιλαμβάνονταν οι παλαιότεροι θεματοφύλακες του κεφαλαίου, αλλά τον παραβλέπουν οι νεότεροι, αυτοί του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού.  Έχοντας εξαντλήσει την αγοραστική δύναμη του πληθυσμού καθιστούν ανώφελη την επανεπένδυση των κερδών τους και συνεπώς εμποδίζουν την αύξηση του πλούτου της κοινωνίας. Έτσι τα όποια νέα κέρδη  τους μπορούν να προκύψουν μόνο από την αναδιανομή του πλούτου υπέρ του κεφαλαίου και σε βάρος της εργασίας, στη φάση της κρίσης. Ή,  στην καλή περίπτωση,  στη φάση ανάπτυξης, οποιαδήποτε  ανεπαρκής αύξηση του πλούτου προκύψει αυτήν θα την καρπωθεί ολόκληρη το κεφάλαιο ενώ ο κόσμος της εργασίας δεν έχει πια να περιμένει καμιά βελτίωση της οικονομικής του κατάστασης.

  Πορευόμαστε  δηλαδή σε μια νέα ιστορική περίοδο του καπιταλισμού: στην εποχή που αυτός πλέον απαλλάσσεται από την ¨κατάρα¨, την υποχρέωση,  να αυξάνει τον πλούτο της κοινωνίας, στην εποχή των μειωμένων, των ανεπαρκών, ρυθμών ανάπτυξης,  στην εποχή της στασιμότητας. (Κατ' αρχήν βέβαια για τις καπιταλιστικά ανεπτυγμένες χώρες.) Η απαλλαγή του όμως αυτή δεν μπορεί να είναι μονόπλευρη. Αναγκαστικά θα χάσει και το χάρισμά του να κερδίζει. Γιατί αυτά πάνε μαζί, είναι ζευγάρι αχώριστο, μια ενότητα αντιθέτων. Γιατί είτε η κοινωνία θα ξεφύγει από το καπιταλιστικό αδιέξοδο είτε θα βαλτώσει σε αυτό.

  Η εξάντληση της αγοραστικής δύναμης του πληθυσμού δεν αποτελεί  μόνο διαπίστωση έστω ακόμα και των κεντρικών τραπεζιτών αλλά πιστοποιείται επιπλέον και από μια σειρά στοιχεία:

1.Υπερδανεισμός: Στις ΗΠΑ  π.χ   τα δάνεια  υπερβαίνουν τα 30 τρις $. Δυο και τρεις φορές το ΑΕΠ της χώρας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν,  από την άποψη που εκθέτουμε, τα χρέη των κρατών, των ασφαλιστικών οργανισμών, των δημόσιων φορέων, των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, των οικογενειακών επιχειρήσεων, των νοικοκυριών και των ατόμων, επειδή αυτά βαρύνουν τους εργαζόμενους είτε ως φορολογούμενους είτε ως άμεσους δανειολήπτες. Τα δάνεια αυτά τα τελευταία πενήντα τουλάχιστον χρόνια παρουσιάζουν συνεχή αύξηση, έστω και σε κυματοειδή μορφή,  τόσο στο απόλυτο ύψος τους, όσο και στον ίδιο το ρυθμό αύξησής τους, στα επιτόκιά τους,  στο ποσοστό των ανθρώπων που αδυνατούν να ανταποκριθούν στις δανειακές τους υποχρεώσεις ακόμα και στο μέρος του εργατικού εισοδήματος που απαιτεί η εξυπηρέτησή τους, τέλος αυξάνονται οι χρεοκοπίες νοικοκυριών και ατόμων.  Ο δανεισμός λοιπόν, ενώ στην αρχική περίοδο έρχεται να καλύψει το έλλειμμα αγοραστικής δύναμης του πληθυσμού, στην ωρίμανσή του, ως υπερδανεισμός πλέον, αποκαλύπτει και επιδεινώνει το έλλειμμα αυτό  αποτελώντας μαζί και μέτρο του ελλείμματος. Οι πληρωμές των  τοκο- χρεολυτικών δόσεων όλων αυτών των δανείων αφαιρεί σημαντικό μέρος του εργατικού εισοδήματος.

2. H αύξηση της ανεργίας επίσης μειώνει αυταπόδεικτα την αγοραστική δύναμη των μισθοσυντήρητων.

3. Πιο  συγκαλυμμένη και πιο επικίνδυνη μείωση προκαλείται από την υποαπασχόληση, τη μερική και την ελαστική εργασία, την ωρομισθία, την ανασφάλιστη εργασία, αυτή με το κομμάτι,  με το μπλοκάκι, με το  part time,  με τα stage. Γιατί λειψή εργασία σημαίνει λειψό εισόδημα και συχνότατα λειψή ζωή. Αξιοπρόσεκτο είναι ότι όλες αυτές οι  μορφές μειωμένης εργασίας δεν καταγράφονται ως τέτοιες αντίθετα  στις στατιστικές  χρησιμοποιούνται για να μειώνουν την ανεργία.                                                     

4. Φτωχοί εργαζόμενοι: Αν και τυπικά έχουν κανονική, πλήρη, εργασία εντούτοις το εισόδημά τους δε φτάνει να καλύψουν τις  βασικές ανάγκες τους, όπως αυτές καθορίζονται με βάση τα κοινωνικά πρότυπα. Είναι αυτοί που αμείβονται με το βασικό ημερομίσθιο. Ανειδίκευτοι κυρίως. Ανησυχητική είναι επίσης και η αυξητική τάση της κατηγορίας αυτής.    Άλλωστε πολλοί ονομάζουν τους νέους της σημερινής εποχής «γενιά των 700 ευρώ»

5. Αν λοιπόν συνυπολογίσουμε τους ανέργους, τους υποαπασχολούμενους, τους ανασφάλιστους, τους εποχιακούς, και τους φτωχούς εργαζόμενους φτάνουμε σε  μεγάλο ποσοστό του κόσμου της εργασίας, που αναγκάζεται να περικόπτει ή να αναβάλει αγορές φυσικών αγαθών και δυσκολεύεται να ικανοποιήσει σημαντικές γι' αυτόν επιθυμίες. Το συμπέρασμα αυτό ενισχύεται επίσης από τα ποσοστά φτώχειας, που στην Ελλάδα είναι πάνω από το 20% ή το 1/5 του πληθυσμού. Σύμφωνα με μετρήσεις ελληνικών κρατικών υπηρεσιών και ανάλογων ευρωπαϊκών π. χ. eurostat. Επειδή προφανώς η εκπροσώπηση της αστικής τάξεως είναι ελάχιστη έως μηδαμινή, όλοι αυτοί, οι επίσημα αναγνωρισμένοι φτωχοί, είναι σάρκα της εργατικής τάξης. Άνεργοι, αυτοαπασχολούμενοι φτωχοί εργαζόμενοι, συνταξιούχοι, ανήλικοι, μονογονεϊκές οικογένειες. Λίγο παλιότερα μιλούσαν για την κοινωνία των δύο τρίτων (2/3), εννοώντας ότι το ένα τρίτο (1/3) της κοινωνίας έμενε εκτός παιχνιδιού, στο περιθώριο.

6. Μείωση μισθών-συντάξεων: είτε αυτή είναι ονομαστική, όπως στην περίοδο της κρίσης, είτε πραγματική αλλά δυσδιάκριτη, όπως στην περίοδο της ανάπτυξης, τότε που οι αυξήσεις μισθών  και συντάξεων υπολείπονται του πληθωρισμού.

7. Αύξηση της φορολογίας: είτε της άμεσης στο εισόδημα είτε των έμμεσων φόρων στα αγαθά, στις υπηρεσίες, στην περιουσία. Εννοούμε βέβαια τη μικρής αξίας περιουσία που δεν αποφέρει κεφαλαιακά κέρδη, όπως  πρώτη κατοικία, οικογενειακό αυτοκίνητο, μικρά χωράφια και οικόπεδα  κλπ. ( φόροι  π. χ. ΕΤΑΚ, τέλη κυκλοφορίας)

8. Ιδιωτικοποιήσεις βασικών κοινωνικών αγαθών: νερού, αποχέτευσης, ηλεκτρικής ενέργειας, δικτύων μεταφορών,  επικοινωνιών κλπ. Αυτά καθώς ικανοποιούν στοιχειώδεις, βασικές ανάγκες του ανθρώπου, αυτός δεν μπορεί να τα στερηθεί και οι δαπάνες για αυτά είναι σε μεγάλο βαθμό ανελαστικές. Έτσι οι εταιρείες που τα προμηθεύουν, ασκώντας μονοπωλιακή ή ολιγοπωλιακή εξουσία στους καταναλωτές, τα πουλάνε σε υψηλές τιμές. Τις οποίες μάλιστα αυξάνουν ταχύτερα του μέσου πληθωρισμού, χωρίς να κινδυνεύουν να χάσουν την πελατεία τους ή  να χρεοκοπήσουν και να κλείσουν.

9. Λιγότερο κράτος: πρόνοιας εννοείται. Πράγμα που σημαίνει λιγότερες κρατικές δαπάνες για την παιδεία, την υγεία, τις μεταφορές, το περιβάλλον, τις συντάξεις κλπ. Επειδή όμως αυτά είναι κοινωνικά αγαθά, με την έννοια ότι δημιουργούνται από την κοινωνία, προσφέρονται στα άτομα από την κοινωνία, καθορίζουν το επίπεδο ανάπτυξης και την ίδια την ισχύ της κοινωνίας. Επίσης καθορίζουν το βιοτικό επίπεδο των ατόμων, την ένταξή τους στην κοινωνία, τη θέση και το ρόλο. Έτσι τα άτομα ως μέλη δοσμένης κοινωνίας δεν μπορούν να τα στερηθούν, γιατί τότε θα βρεθούν στο περιθώριο. Οπότε όσο μειώνεται το κοινωνικό κράτος, τόσο  τα άτομα αναγκάζονται να αυξήσουν τις ιδιωτικές δαπάνες για υγεία, παιδεία, σύνταξη κλπ.

Επιπλέον ο ιδιώτης θα πληρώσει  κατά κανόνα τις υπηρεσίες, εμπορεύματα πλέον, σε υψηλότερη τιμή απ' ότι το κράτος. Ακόμα, ιδιαίτερα στην υγεία, ο καταναλωτής-ασθενής δεν έχει δυνατότητα   αποφυγής ή και ελέγχου του κόστους των υπηρεσιών αυτών. Έτσι το μερίδιο του οικογενειακού εισοδήματος που δαπανάται για την υγεία, πρώτα, πρώτα και σε δεύτερη μοίρα  για την παιδεία αυξάνεται δεκαετίες τώρα σε βάρος ασφαλώς άλλων δαπανών-αναγκών.  Εννοείται ότι στους τομείς αυτούς η άνοδος των τιμών είναι ταχύτερη  του πληθωρισμού. Παράδειγμα προς αποφυγή είναι οι Η.Π.Α, οι οποίες έχουν ένα  ιδιωτικοποιημένο, πανάκριβο, και αναποτελεσματικό σύστημα υγείας.

10. χρεοκοπίες νοικοκυριών: Στις χώρες με ανεπτυγμένη καπιταλιστική οικονομία, τις λεγόμενες και μετα-βιομηχανικές, ο  απόλυτος αριθμός και το ποσοστό των νοικοκυριών που χρεοκοπούν αυξάνεται διαχρονικά ενώ πολλαπλασιάζεται στην εποχή της κρίσης. Κατάσχονται από τους δανειστές και χάνονται για τα νοικοκυριά σπίτια, αυτοκίνητα, άλλα περιουσιακά στοιχεία, κλείνουν οικογενειακές επιχειρήσεις. Επιπρόσθετα οι οικονομικά αδύνατοι πληρώνουν υψηλότερα επιτόκια. 

 11. Αποταμιεύσεις νοικοκυριών: Σύμφωνα με στοιχεία που δίνουν οι τράπεζες μειώνονται οι καταθέσεις των ανθρώπων με μικρά και μεσαία εισοδήματα. Μάλιστα το μηδενικό ή ακόμα και αρνητικό πραγματικό επιτόκιο λειτουργεί ως αντικίνητρο για τις  καταθέσεις μικρών ποσών. Όσο αυξάνεται η ανάγκη των νοικοκυριών για δανεισμό τόσο μειώνεται η δυνατότητά τους για καταθέσεις.

12. Αποπληθωρισμός: Το 2008, 2009, …παρότι οι κεντρικές τράπεζες (ισχυριζόμενες ότι έτσι καταπολεμούν την κρίση) με άμεσους και έμμεσους τρόπους τύπωσαν ή διοχέτευσαν στις αγορές πληθωριστικό χαρτονόμισμα, εντούτοις ο πληθωρισμός έπεσε σχεδόν στο μηδέν, στα όρια του αποπληθωρισμού. Το παράδοξο αυτό ερμηνεύεται αν κάνουμε τη θεωρητική αφαίρεση και χωρίσουμε την κοινωνία σε δύο σκέλη και στο ένα βάλουμε το κεφάλαιο, την προσφορά εμπορευμάτων και τους λίγους ενώ στο άλλο την εργασία, την αγορά εμπορευμάτων και τους πολλούς. Όταν λοιπόν το πληθωριστικό χαρτονόμισμα δίνεται στο κεφάλαιο και τους λίγους δημιουργείται πληθωρισμός κεφαλαίου, την ίδια στιγμή που μειώνεται η παραγωγή, το εμπόριο, η κατανάλωση και οι πολλοί χάνουν εισόδημα οπότε  έχουμε αποκλιμάκωση και αποπληθωρισμό στις τιμές των εμπορευμάτων. Οι δυο αυτές φαινομενικά αντίθετες τάσεις (πληθωρισμού-αποπληθωρισμού) συνυπάρχουν διαλεκτικά και επιβεβαιώνουν την ανεπαρκή αγοραστική δύναμη του πληθυσμού.

13. Καταναλωτισμός: Ως σπατάλη υλικών και φυσικών πόρων που η χρήση τους, η φθορά τους δεν ικανοποιεί κάποια βιολογική ανάγκη του ανθρώπου. Π.χ. σπατάλη νερού, ηλεκτρικής ενέργειας, τροφίμων, που καταλήγουν στα σκουπίδια. Ως κατανάλωση προϊόντων μιας χρήσης που επιβαρύνει το περιβάλλον. Ως πολιτισμός των σκουπιδιών, όταν μέτρο ανάπτυξης, πλούτου, εξέλιξης μιας κοινωνίας θεωρείται η ποσότητα των σκουπιδιών που παράγει. Και αυτό για πρώτη φορά σε τέτοια έκταση στην ιστορία του ανθρώπινου είδους.

 Ως «ροπή προς κατανάλωση όσο το δυνατόν περισσότερων υλικών (και άϋλων) αγαθών (όπως και θεαμάτων) εκ μέρους μιας κοινωνίας. Ροπή που αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα της καταναλωτικής κοινωνίας…… Κατανάλωση για ικανοποίηση αναγκών που δημιουργεί το ίδιο το εμπορικό κύκλωμα…… πέρα από τις αντικειμενικές ανάγκες του ανθρώπου.» (λεξικά)

Ως «διαρκής πόλεμος του οπίου», ως μεθοδική, κυνική, επαγγελματική, επιστημονική προσπάθεια του κεφαλαίου να πουλήσει εμπορεύματα ακόμα και όταν είναι άχρηστα ή επιβλαβή και καταστροφικά για τη σωματική, τη ψυχική, την πνευματική και την κοινωνική υγεία του ανθρώπου. Γιατί «είναι η εποχή που ακόμα και εκείνα τα πράγματα που μπορούσαν….να δοθούν μα ποτέ να πουληθούν… – αρετή, αγάπη, γνώμη, επιστήμη, συνείδηση κλπ – η εποχή τέλος που όλα πέρασαν στο εμπόριο». (Κ. Μαρξ) Ως εμπορευματοποίηση, ως μετατροπή όλων σχεδόν των ανθρώπινων σχέσεων σε εμπορευματικές. Γιατί η πραγματοποίηση της υπεραξίας μπορεί να γίνει μόνο με την πώληση-αγορά των πάσης φύσεως προϊόντων. Γιατί ο έμπορος εκμεταλλεύεται τον πελάτη. Γιατί ο κεφαλαιοκράτης εκμεταλεύεται διπλά τον εργαζόμενο και ως παραγωγό υπεραξίας και ως καταναλωτή.

 Ως φετιχισμός του εμπορεύματος και του χρήματος, ως αλλοτρίωση του ανθρώπου, ως αντιστροφή των αξιών και του μέτρου του ανθρώπου-μέλους της κοινωνίας. Αντί δηλαδή οι απολαβές του, τα αγαθά που καρπώνεται από την κοινωνία να αποτελούν το μέτρο της κοινωνικής του προσφοράς αντίθετα ο πλούτος, η περιουσία, το εισόδημα που αποσπά ή και κλέβει από την κοινωνία θεωρούνται μέτρο της προσωπικής του επιτυχία και νίκης ακόμα. Έτσι η επιτυχία αυτή είναι κυρίαρχο  κριτήριο κοινωνικής καταξίωσης και κατάκτησης υψηλών θέσεων στην πυραμίδα της κοινωνικής ιεραρχίας.

– Ως εξίσωση της προσωπικής ευτυχίας με την απόκτηση υλικών αγαθών.

– Ως sopping therapy ως fashion victim

– Ως καλλιέργεια επιθυμιών που ο μισθοσυντήρητος πληθυσμός δεν μπορεί να ικανοποιήσει. Έτσι που «η επιτυχία της σύγχρονης παραγωγής, η μεγάλη της αφθονία να επιστρέφει στον παραγωγό ως αφθονία της αποστέρησης» (Ντεμπόρ). Γιατί το άτομο-ελεύθερος καταναλωτής δεν μπορεί να αποτινάξει τα χιλιάδες αόρατα δεσμά του και να αρνηθεί τις κοινωνικά καθορισμένες ¨ανάγκες¨ του.

– Ως «παραγωγή υπερβολικού αριθμού  χρήσιμων πραγμάτων που οδηγεί στη δημιουργία άχρηστων ανθρώπων» (Μαρξ).

– Αν μάλιστα εξετάσουμε το άτομα ή την οικογένεια με τα οικονομικά κριτήρια που χρησιμοποιούμε για μια επιχείρηση, ως οικονομική μονάδα, παρουσιάζει ενδιαφέρον να δούμε το σκέλος των εσόδων (το οποίο βέβαια είναι πάρα πολύ σπουδαίο), το ίδιο και το σκέλος των εξόδων. Αλλά πιο σπουδαίο είναι το μεταξύ τους ισοζύγιο. Η ‘'εξαθλίωση'' λοιπόν του προλεταριάτου είναι ακριβώς αυτό: το ελλειμματικό ισοζύγιο της επιχείρησης ‘προλετάριος'!! όταν δηλαδή η καπιταλιστική επιχείρηση ‘'άνθρωπος'' καθίσταται ζημιογόνος.

Όπως λοιπόν γίνεται απόσβεση στις μηχανές έτσι πρέπει να γίνεται ‘'απόσβεση'' και στον εργάτη. Όταν όμως αυτός δεν παίρνει τόσα χρήματα ή παροχές ώστε να εξασφαλίσει στα παιδιά του τουλάχιστον την ίδια ανατροφή, φροντίδα, περίθαλψη, εκπαίδευση με τη δικιά του, τότε αυτός αναγκάζεται να πουλήσει την εργατική του δύναμη χαμηλότερα από την αξία της. Τότε, απλουστευτικά μιλώντας, το κόστος ζωής μιας εργατικής οικογένειας γίνεται μεγαλύτερο από τα έσοδά της. Συνέπεια αυτού του οικονομικού φαινομένου: η αναπαραγωγή της εργατικής τάξης είναι ανεπαρκής σε ποσότητα και ποιότητα.

 14. Μια σειρά κοινωνικοί και δημογραφικοί δείκτες, όπως υπογεννητικότητα, διαζύγια, μονογονεικές οικογένειες, νοικοκυριά ενός ατόμου, γήρανση πληθυσμού, ψυχασθένειες, νοσηρότητα, αν και βέβαια δεν εξαρτώνται μονοδιάστατα από την οικονομική κατάσταση αλλά είναι πολυδιάστατα, χαοτικά φαινόμενα, εντούτοις αλληλεπιδρούν με την οικονομία. Οπωσδήποτε η σμίκρυνση της οικογένειας, η λεγόμενη πυρηνική, πέρα από τα πλεονεκτήματα που έχει, αυξάνει το κόστος ανατροφής των παιδιών και φροντίδας των ηλικιωμένων, γιατί οι υπηρεσίες αυτές είναι πλέον εμπορεύματα και τις παρέχουν ξένα άτομα που πληρώνονται. Επίσης οι μονογονεικές οικογένειες και τα νοικοκυριά ενός ατόμου αυξάνουν το κόστος ζωής ανά άτομο. Η υπογεννητικότητα είναι χαρακτηριστικό φαινόμενο όλων σχεδόν των καπιταλιστικά αναπτυγμένων χωρών. Δείγμα της αδυναμίας της εργατικής τάξης να ανανεώσει τον πληθυσμό της. Της «προλεταριοποίησης» ακόμα της μεσαίας τάξης.

 Συνοψίζοντας: η εξάντληση της αγοραστικής δύναμης του πληθυσμού δεν σημαίνει μόνο τη μείωση των εσόδων και την αύξηση των εξόδων για τον εργάτη-καταναλωτή αλλά επιπλέον την απώλεια της δυνατότητας και της ικανότητας ορθολογικής διαχείρισης των οικονομικών του πόρων. Ή, με διαφορετική προσέγγιση, τον πολλαπλασιασμό των ηττημένων και των θυμάτων του οικονομικού πολέμου.

Τελικά αν και οδηγούμαστε στο συμπέρασμα της εξάντλησης της αγοραστικής δύναμης του πληθυσμού με τη χρήση τόσων ποσοτικών μεγεθών, αυτή δεν είναι ποσοτικό μέγεθος αλλά ποιοτικό.

 

Ιούνιος 2009