Ελληνική Αρχαιότητα versus Byzantium:

 υπόμνηση στη γόνιμη συνάντηση δυο διαφορετικών κόσμων που καθόρισαν την αυτοσυνειδησία μας

(με την άποψη πως η ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση  αποτελεί δικαίωμα όλων των ελεύθερα σκεπτόμενων πολιτών, πόσο μάλλον αυτών  που έχουν ερευνητικά ενδιαφέροντα)

Της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη*

Ο Βυζαντινός κανόνας σύμφωνα με τον οποίο η λόγια γραφή πρέπει να μεταμφιέζεται με το προσωπείο της κλασσικής αττικής διαλέκτου, απέβη ατυχέστατος για τη μεταγενέστερη φήμη της βυζαντινής κουλτούρας. 

Καθώς το "βυζαντινό  φαινόμενο"   έχει απασχολήσει πολύ την γράφουσα από  ιστορική  σκοπιά και επειδή  λόγω των σπουδών και των πνευματικών ενδιαφερόντων της ασχολήθηκε με την κοινωνία του Βυζαντίου και ιδιαίτερα με τους βίους αγίων ως ιστορικών πηγών, διαπίστωσε πως σε επίπεδο αξιών, ιδεών, βασικών φιλοσοφικών  εννοιών,  αλλά και πρακτικής αντιμετώπισης ζητημάτων καθημερινής ζωής το Βυζάντιο, ως κοινωνία και ως κρατικό μόρφωμα, δεν παρουσιάζει την υψηλή πολιτισμική στάθμη και πρωτοτυπία της ελληνικής αρχαιότητας. Εξάλλου, όλος ο φιλοσοφικός του εξοπλισμός προέρχεται από τον ανυπέρβλητο αρχαίο ελληνικό πνευματικό, φιλοσοφικό, ανθρωπιστικό πλούτο. Κυρίως  στο επίπεδο της ζωγραφικής τέχνης έχει να επιδείξει το Βυζάντιο καταφανή και αδιαμφισβήτητη πρωτοτυπία που οφείλεται στο συγκερασμό της ελληνικής αναπαραστατικής τέχνης με ανατολικά και ανατολίζοντα στοιχεία.

Η βυζαντινή λογοτεχνία απαιτεί η ίδια να κριθεί με βάση τα κλασσικά κριτήρια, αλλά εάν κριθεί σύμφωνα με τα κριτήρια αυτά, θα πρέπει να καταδικαστεί ως δύσκαμπτη, στερούμενη πρωτοτυπίας και επιτηδευμένη. Όσοι όμως έχουν διαβάσει τις αυτοκρατορικές προσωπογραφίες του Μιχαήλ Ψελλού (Χρονογραφία) και τον πικρό θρήνο που αποπνέει η ιστορία του Νικήτα Χωνιάτη, γνωρίζουν πως το Βυζάντιο δεν ήταν απλώς μια φτωχή απομίμηση της κλασσικής Ελλάδας και της Ρώμης. Η ζωή και ο πολιτισμός του, όπως και των περισσοτέρων κοινωνιών, αναδύθηκε από μια σύνθεση των προηγούμενων δεδομένων, μια σύνθεση που συνέχισε να αναπτύσσεται και δεν έπαψε να καινοτομεί.

Ωστόσο,  από την άποψη της απαγόρευσης της ελεύθερης φιλοσοφικής έρευνας που επιβλήθηκε  στο Βυζάντιο  όταν ο χριστιανισμός  έγινε κατεστημένο και συνδέθηκε με την εξουσία εξαρτώμενος στενά  από αυτή, κι αν η ελεύθερη έρευνα είναι χρέος κάθε σκεπτόμενου πολίτη που υπερασπίζεται με σθένος το δικαίωμά του να πράττει και να ομιλεί μετά λόγου γνώσεως, το χριστιανικό Βυζάντιο αναντίρρητα παρουσιάζει  φιλοσοφική δραστηριότητα που αξίζει να προσεγγίζεται  ως  συνέχεια των άλλων περιόδων της Ελληνικής Φιλοσοφίας, ωστόσο με σαφή υποδήλωση του ιδιαίτερου -του χριστιανικού συλλήβδην  – χαρακτήρα της. Το στοιχείο της ελληνικής συνέχειας είναι πολύ σημαντικό και πρέπει να τονίζεται, αλλά ενίοτε δεν είναι το κυρίαρχο χαρακτηριστικό μιας περιόδου με εντελώς διαφορετικά ηθικά, κοινωνικά, πολιτικά και πολιτιστικά -γενικώς πνευματικά- δεδομένα.

( info: ηλεκτρονική δημοσίευση: Αμαλία Κ. Ηλιάδη, Μαρτυρολόγια και Συναξάρια απ’ τα πρωτοχριστιανικά χρόνια έως τον 6ο αιώνα μ.Χ.: Η Πρώιμη Βυζαντινή περίοδος μέσα απ’ τους βίους των αγίων. Τα αγιολογικά κείμενα της πρώιμης βυζαντινής περιόδου ως ιστορικές πηγές. Επισημάνσεις και παρατηρήσεις  –δημοσιεύτηκε στα ακόλουθα ηλεκτρονικά περιοδικά:  "Αρχείο" (http://www.archive.gr, www.archive.gr/news.php?readmore=146   www.24grammata.com/?did=42&fname=marturologia-pdf  www.matia.gr/…/001_marturologia.htm )

* Η Αμαλίας Κ. Ηλιάδη είναι  φιλόλογος – ιστορικός, (κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος  Βυζαντινής Ιστορίας) Υπεύθυνης Σχολικής Βιβλιοθήκης 2ου Ε.Π.Α.Λ. Τρικάλων, Πιστοποιημένης Επιμορφώτριας Ενηλίκων του Ε.ΚΕ.ΠΙΣ.,  ailiadi@sch.gr, http://users.sch.gr/ailiadi, http://blogs.sch.gr/ailiadi,  http://www.matia.gr, http://www.emy67.wordpress.com