"Παγίδα και ύπνωση" η μεταρρύθμιση
Συνέντευξη του Χρήστου Τσολάκη [στη Φιλομήδα Δημολαΐδου]*
Τα τεκταινόμενα από το υπουργείο Παιδείας απογοητεύουν τον ομότιμο καθηγητή του ΑΠΘ Χρίστο Τσολάκη.
“Θέλουμε το σχολείο της παιδείας, το οποίο θα ετοιμάσει τον ελεύθερο άνθρωπο, που με τη σειρά του θα καταλύσει την αγορά εργασίας και θα στήσει μιαν άλλην δίκαιη”, τονίζει σε συνέντευξη που παραχώρησε στη “Θ” ο ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ Χρίστος Τσολάκης, ασκώντας σκληρή κριτική στα σχέδια του υπουργείου Παιδείας για το νέο λύκειο.
Ο γνωστός παιδαγωγός-δάσκαλος δηλώνει ότι οι πρόσφατες ανακοινώσεις του υπουργείου Παιδείας τον απογοήτευσαν. Κατά την άποψή του το εκπαιδευτικό πρόβλημα πρέπει να το δούμε συνολικά, από το νηπιαγωγείο έως το πανεπιστήμιο. Οι αλλαγές σύμφωνα με τον κ. Τσολάκη πρέπει να αρχίσουν από χαμηλά. Μία αρχή θα μπορούσε να γίνει με την ίδρυση κέντρων του παιδιού, τα οποία θα δέχονται ελληνόπουλα, ιδίως των χαμηλότερων κοινωνικών τάξεων, από την ηλικία των 2,5 ετών και θα τους προσφέρουν γλωσσική αγωγή και παιδεία.
Λιγότερα μαθήματα, μειωμένες ώρες διδασκαλίας – τουλάχιστον στις πρώτες δύο τάξεις λυκείου – επιλογή μαθημάτων, ερευνητικές εργασίες. Το σχέδιο του υπουργείου Παιδείας για το νέο λύκειο μοιάζει ελκυστικό. Μήπως όμως κρύβει παγίδες;
Πράγματι ακούγεται ευχάριστα από τον καθένα και προπάντων από τους μαθητές. Δεν ακούγεται όμως ευχάριστα από εκείνον που ανάλωσε 50 χρόνια στην εκπαίδευση και δίδαξε τόσο στη δευτεροβάθμια όσο και στην τριτοβάθμια προβληματιζόμενος διαρκώς πάνω στα επίμαχα εκπαιδευτικά μας θέματα. Ο προβληματισμός του γίνεται πιο οδυνηρός, διότι έζησε μεταρρυθμίσεις και μεταρρυθμίσεις ως μαθητής και συνεργάτης του Ε. Παπανούτσου και του Ι. Θ. Κακριδή και ως θιασώτης του εκπαιδευτικού δημοτικισμού και θαυμαστής του Δ. Γληνού, του Αλ. Δελμούζου, του Μ. Τριανταφυλλίδη. Σε αυτόν τα τεκταινόμενα από το υπουργείο Παιδείας φέρουν απογοήτευση, όταν μάλιστα βλέπει ότι ακόμη μία φορά προδίδεται η σοβαρότερη εκπαιδευτική κίνηση που έγινε στη χώρα μας κατά τον 20ό αιώνα, ο εκπαιδευτικός δημοτικισμός.
Όρθρος πνευμάτων και μέσα φως και έξαρση ψυχών και συνειδήσεων η παιδεία. Αυτό είναι το πρόβλημά μας και σε αυτό δεν απαντά η λεγόμενη μεταρρύθμιση του σημερινού λυκείου. Διότι δεν ορθρίζει ο λόγος του υπουργείου. Αντίθετα και ο ίδιος υπνώττει και τους άλλους οδηγεί στην ύπνωση, αφού παγιδεύει μαθητές και δασκάλους. Παγίδα και ύπνωση είναι ο περιορισμός των μαθημάτων και τα άλλα ηχηρά παρόμοια των υπουργικών ευαγγελισμών. Και βέβαια πρέπει να λιγοστέψουν τα μαθήματα, αλλά το πρόβλημα δεν βρίσκεται στον αριθμό τους. Βρίσκεται στα περιεχόμενα μάθησης, στην ποιότητα των διδακτικών εγχειριδίων, στους τρόπους διδασκαλίας και προπάντων στις επιδιώξεις της. Επιδιώκει αφύπνιση συνειδήσεων και ψυχών ή εκλαμβάνει το κεφάλι του παιδιού ως δοχείο, για να το γεμίσει και ύστερα να το μετρήσει με τη μεζούρα της αξιολόγησης, για να διαπιστώσει πόσο γέμισε, ώστε αναλόγως να αμειφθεί εισαγόμενο ή όχι στο πανεπιστήμιο; Δυστυχώς συμβαίνει το δεύτερο.
Συμφωνούμε και εμείς στον περιορισμό μαθημάτων, γιατί πιστεύουμε ότι οι γνώσεις πληθύνθηκαν τόσο πολύ κι αυτές πάλι παλιώνουν τόσο γρήγορα, γιατί έρχονται άλλες και άλλες, ώστε είναι άσκοπο να επιμένουμε στον παλαιό τρόπο απάντησής τους. Ματαιοπονούμε. Αυτό σημαίνει ότι το παραδοσιακό σχολείο “εξεμέτρησε το ζην”.
Χρειαζόμαστε επομένως το νέο σχολείο στηριγμένο στη νέα πραγματικότητα, από την οποία εκπηγάζει η νέα φιλοσοφία, που ως κατηγορική προσταγή διδάσκει τη γύμναση των ψυχών και των πνευμάτων των νέων. Αυτός είναι ο σκοπός της εκπαίδευσης και αυτό οφείλει να είναι το όραμα μιας μεταρρύθμισης από την οποία έχει ανάγκη ο τόπος μας και η ανθρωπότητα: η προσφορά παιδείας. Γι’ αυτό το σκοπό ιδρύθηκαν τα σχολεία από καταβολής πολιτισμένων κοινωνιών και όχι για να υπηρετούν τις αγορές εργασίας και τα συμφέροντα των κερδοσκόπων και των καιροσκόπων, που τις έστησαν, για να πλουτίζουν και να απομυζούν τους λαούς.
Και εδώ είναι που διολίσθησαν οι προγραμματιστές του υπουργείου Παιδείας. Το μεταρρυθμιστικό τους πρόγραμμα αποδέχεται τη σημερινή αγορά εργασίας και την υπηρετεί, ώστε η αδικία των αδίστακτων και ύποπτων μαζί εμπόρων των εθνών σε βάρος των λαών να διαιωνίζεται. Εδώ βρίσκεται και η δική μας διαφωνία: Θέλουμε το σχολείο της παιδείας, το οποίο θα ετοιμάσει τον ελεύθερο άνθρωπο, που με τη σειρά του θα καταλύσει την αγορά εργασίας και θα στήσει μιαν άλλην δίκαιη”.
Μήπως όμως χωρίς την εξειδικευμένη γνώση, που προσφέρει το νέο λύκειο, υπήρχε κίνδυνος να αυξηθεί η παραπαιδεία;
Μιλούμε για ένα λύκειο παιδείας και όχι για λύκειο που προετοιμάζει υποψηφίους για πανεπιστημιακές σχολές ή εργάτες για τις αγορές εργασίας. Αυτό όμως το λύκειο, για να ευοδωθεί, είναι ανάγκη να είναι αυτονομημένο και όχι εξαρτημένο από την τριτοβάθμια εκπαίδευση ή την αγορά εργασίας. Η εξάρτηση μεταβάλλει αυτομάτως το λύκειο σε πελώριο φροντιστήριο – προθάλαμο των πανεπιστημιακών σπουδών. Αυτή άλλωστε η εξάρτηση είναι η νοσογόνος εστία όλων των σημερινών προβλημάτων και αδιεξόδων της εκπαίδευσής μας. Έντονα το χρωμάτισαν προς αυτήν την κατεύθυνση η μεταρρύθμιση του νόμου 2525 (1997-2000) και η σημερινή. Βαρύ ολίσθημα. Η σημερινή μάλιστα είναι και η χειρότερη, διότι δρασκελίζει το κατώφλι του λυκείου και περνά και στο πρώτο έτος του πανεπιστημίου. Μπαίνουν και εκεί τα φροντιστήρια. Και το ανήκουστο της χλεύης και της θρασύτητας των μεταρρυθμιστών: Δεν θα διδάσκεται η Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία στην α’ κατεύθυνση της β’ και γ’ λυκείου. Δηλαδή τα περισσότερα ελληνόπουλα θα μένουν με τα Αρχαία Ελληνικά του γυμνασίου. Αιδώς, Αργείοι.
Ο φαύλος κύκλος
Ποιο κατά την άποψή σας θα ήταν το ιδανικό λύκειο;
Δεν θα απαντήσω ευθέως. Αποτελεί ως ερώτηση μέρος ενός προβλήματος, το οποίο θα το ιχνογραφήσω και μέσα από αυτήν την ιχνογράφηση θα βρείτε την απάντηση. Κάπως έτσι σέρνονται και σήπονται οι λεγόμενες μεταρρυθμίσεις, ψευδομεταρρυθμίσεις στην πραγματικότητα. Αυτοί που τις επιχειρούν δεν τις πιστεύουν στο βάθος. Κινούνται στην ομίχλη. Γι’ αυτό και δυσκολεύονται να δουν ολόκληρο το εκπαιδευτικό πρόβλημα, ένα μέρος του βλέπουν. Αυτή όμως η αδυναμία τους τούς καθιστά αυτομάτως και τους ίδιους μέρος του προβλήματος. Αλλά εκείνος που αποτελεί μέρος ενός προβλήματος αδυνατεί να το λύσει, διότι δεν το αντικρίζει στην ολότητά του. Αυτό συμβαίνει με το υπουργείο Παιδείας τα τελευταία χρόνια. Γι’ αυτό και παραπατά: Πότε δοκιμάζει τις μεταρρυθμίσεις στο λύκειο και πότε αλλού. Κι όμως το εκπαιδευτικό μας πρόβλημα πρέπει να το αντικρίσουμε συνολικά από τη νηπιακή ηλικία έως το πανεπιστήμιο. Ένα αυτό. Δεύτερον, να αρχίσουμε από χαμηλά τις αλλαγές. Πρέπει παραδείγματος χάριν να ιδρυθούν κέντρα του παιδιού, τα οποία θα δέχονται τα ελληνόπουλα, ιδίως των χαμηλότερων κοινωνικών τάξεων, από την ηλικία των 2,5 ετών και θα τους προσφέρουν γλωσσική αγωγή και παιδεία, μορφωτικά δηλαδή αγαθά που αδυνατούν να τα δώσουν οι οικογένειές τους. Θα μετριαστούν έτσι οι κοινωνικές διαφορές και η δημοκρατία μας θα κάμει ακόμη ένα βήμα προς την ολοκλήρωσή της. Θα προσφέρει από τη μικρή ηλικία σε όλα τα παιδιά της ίσες ευκαιρίες μόρφωσης. Τρίτον, να προσανατολίσουμε την εκπαίδευσή μας προς τον επ’ αληθείας πολιτισμό, δηλαδή προς την παιδεία. Σήμερα είναι προσανατολισμένη στην αγορά εργασίας. Το ίδιο έχει γίνει και με τα πανεπιστήμια. Είμαστε οι δεσμώτες των διαβόητων αγορών των εμπόρων της γης. Όσο πιστότερα ένα πανεπιστήμιο υπηρετεί αυτόν τον κίβδηλο κόσμο, τόσο διασημότερο θεωρείται. Άλλωστε αυτό λογίζεται πρόοδος και εκσυγχρονισμός: Οι αγορές να χρηματοδοτούν τα πανεπιστήμια και αυτά να προσανατολίζουν τις έρευνές τους στην υπηρεσία των αγορών. Φαύλος κύκλος.
Ε, λοιπόν, αυτό το φαύλο κύκλο έρχεται να υπηρετήσει η σημερινή μεταρρύθμιση του λυκείου. Γι’ αυτό και τα λύκεια εξαρτήθηκαν από τα πανεπιστήμια. Όλα αυτά σημαίνουν ότι σκοπός της εκπαίδευσης σε αυτού του τύπου τις μεταρρυθμίσεις είναι η παραγωγή και η αναπαραγωγή των ανθρώπων που θα υπηρετούν τα αγοραία βιομηχανικά και τεχνολογικά δρώμενα. Είναι όμως γνωστό ότι ο εξαρτημένος άνθρωπος, ο άνθρωπος υπηρέτης του εμπορικού κατεστημένου είναι ξένος προς κάθε έννοια παιδείας. Από αυτόν τον άνθρωπο που θεραπεύει κρατούσες καταστάσεις, χωρίς να θέλει ή να μπορεί να τις μεταβάλει, όταν κακοφορμίζουν, δεν έχει να περιμένει φως η ανθρωπότητα. Δεν έχει μέλλον αυτός και μαζί του δεν έχει μέλλον και η ζωή.
ΠΗΓΗ: 4-4-2011, http://www.alfavita.gr/artro.php?id=28377
* Άρθρο της εφημερίδας "ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ"
