Η ιδιωτικοποίηση στον Ευρωπαϊκό Χώρο Ανώτατης Εκπαίδευσης (Ε.Χ.Α.Ε.)
Του Νίκου Ασπράγκαθου*
Είναι κοινή διαπίστωση ότι η Ανώτατη Εκπαίδευση στην Ευρώπη αλλά ιδιαίτερα στη χώρα μας διέρχεται μια βαθιά και παρατεταμένη κρίση. Οι ερμηνείες για τα αίτια και οι δρόμοι εξόδου είναι βασικά δύο, παρά τις επιμέρους παραλλαγές.
Οι δυνάμεις του κεφαλαίου θεωρούν ότι η κρίση οφείλεται στην καθυστέρηση των αναδιαρθρώσεων, που θα ενσωματώσουν ολοκληρωτικά τα πανεπιστήμια στην «οικονομία της αγοράς» για να ανταποκριθούν στη Διακήρυξη της Λισαβόνας για την «ανταγωνιστική ευρωπαϊκή οικονομία της γνώσης». Η διέξοδος που προτείνεται είναι η ενσωμάτωση των πανεπιστημίων και ΤΕΙ στον Ευρωπαϊκό Χώρο Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΧΑΕ).
Οι ταξικές δυνάμεις υποστηρίζουν ότι η κρίση της Ανώτατης Εκπαίδευσης είναι μέρος της καπιταλιστικής κρίσης. Οφείλεται στην αντίθεση ανάμεσα στα συμφέροντα του μεγάλου ευρωπαϊκού κεφαλαίου και στις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες. Η διέξοδος που προτείνεται βασίζεται στην αντίσταση, για να μην περάσουν τα μέτρα, ενταγμένη στην πάλη για την Ενιαία Ανώτατη Εκπαίδευση.
Ένα προσεκτικό διάβασμα των σχετικών κειμένων της ΕΕ και των προσαρμοστικών νομοθετικών ρυθμίσεων των κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ και ΝΔ αποδεικνύει ότι οι αναδιαρθρώσεις αποτελούν κοινωνική οπισθοδρόμηση.
Οι αλλαγές στην ευρωπαϊκή τριτοβάθμια εκπαίδευση έχουν στρατηγικό χαρακτήρα, είναι μέρος των γενικότερων καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων και στοχεύουν:
– Στην αναπαραγωγή νέου τύπου εργατικού δυναμικού της πνευματικής εργασίας.
– Σε κερδοφόρες επενδύσεις ξένου και εγχώριου κεφαλαίου στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και την άμεση υπαγωγή της έρευνας στην καπιταλιστική οικονομία.
– Στo βάθεμα της ευρωπαϊκής ιμπεριαλιστικής ολοκλήρωσης.
– Στον έλεγχο και χειραγώγηση όλων των πλευρών της κοινωνικής ζωής, του πολιτισμού, της επιστήμης και της ιδεολογίας.
Μέτρα και ρυθμίσεις
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καθοδηγεί την αναδιάρθρωση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε όλη την Ευρώπη με κείμενα, οδηγίες και χρηματοδοτικά προγράμματα. Η διαδικασία της Μπολόνια, που υπέγραψε το ΠΑΣΟΚ ενώ η ΝΔ ολοκλήρωσε το αντίστοιχο νομοθετικό πλαίσιο, διαμορφώνει ένα συνονθύλευμα ιδιωτικών και ιδιωτικοποιημένων κολεγίων και πανεπιστημίων. Παρά τους όρκους στο ευρωπαϊκό ιδεώδες, ομολογείται ότι για να ανταγωνιστεί η Ευρώπη τις ΗΠΑ πρέπει να εφαρμοσθεί το αμερικανικό μοντέλο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοινώνει ότι «η έρευνα πρέπει να παραμείνει θεμελιώδες καθήκον για όλα τα συστήματα αλλά όχι απαραίτητα για όλα τα ΑΕΙ»1. Αρα τα περισσότερα ΑΕΙ δε θα κάνουν έρευνα, όπως γίνεται στις ΗΠΑ, όπου λειτουργούν περίπου 4 χιλιάδες πανεπιστήμια και κολέγια, από αυτά τα 550 δίνουν διδακτορικό και 125 χαρακτηρίζονται ερευνητικά, ενώ περίπου 50 είναι τα πολύ γνωστά, όπου έχουν συγκεντρωθεί τεράστια κονδύλια και προβάλλονται σαν παράδειγμα. Είναι ευνόητο ότι σε ένα αντίστοιχο πεδίο ανταγωνισμού και της ιδιωτικοοικονομικής λειτουργίας λαμβάνοντας υπόψη το χαμηλό επίπεδο χρηματοδότησης της εκπαίδευσης και της έρευνας στα 4.500 ευρωπαϊκά πανεπιστήμια θα αντιστοιχούν στην Ελλάδα 1-2, που θα κάνουν στοιχειωδώς έρευνα και σαφώς ούτε ένα ΜΙΤ. Οι χρηματοδοτήσεις από κρατικές και ιδιωτικές πηγές θα συγκεντρωθούν σε πάρα πολύ λίγα «Κέντρα Αριστείας» εγκατεστημένα στις κυρίαρχες χώρες της Ευρώπης, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία των πανεπιστημίων σταθερά θα μετατρέπονται σε σχολές κατάρτισης.
Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι οι νομοθετικές ρυθμίσεις του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ με βάση τη διαδικασία της Μπολόνια θα προκαλέσουν στη μεγάλη πλειοψηφία των ΑΕΙ την υποβάθμιση της ποιότητας των σπουδών, την εισαγωγή διδάκτρων και την εξάρτηση από μεγάλες επιχειρήσεις, τον περιορισμό των ακαδημαϊκών ελευθεριών, την ίδρυση ιδιωτικών κολεγίων και σε τελευταία ανάλυση την ουσιαστική κατάργηση της δημόσιας δωρεάν Ανώτατης Εκπαίδευσης.
Στις ευρωπαϊκές χώρες της πρώτης ταχύτητας στην ουσία δε λειτουργούν ιδιωτικά πανεπιστήμια και όσα ιδρύθηκαν είναι πολύ υποβαθμισμένα. Ομως, τα κρατικά και ιδίως τα επώνυμα αυτών των χωρών ιδρύουν παραρτήματα – επιχειρήσεις με δικαιόχρηση (franchising) σε χώρες δεύτερης ταχύτητας με σκοπό το κέρδος και δεν είναι τυχαίο ότι ιδιωτικά «πανεπιστήμια» λειτουργούν μόνο σε χώρες μεσαίου ή χαμηλού επιπέδου ανάπτυξης, όπως σε Μαλαισία, Ταϊλάνδη, Σιγκαπούρη, Ελλάδα και τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες.
Οι επιπτώσεις στην κοινωνία
Οι αναδιαρθρώσεις έχουν άμεσες επιπτώσεις στα εργασιακά και επαγγελματικά δικαιώματα των πτυχιούχων. Αποτελούν μέρος της πολιτικής για τη διατίμηση της εργατικής δύναμης, που περιλαμβάνει τη διευθέτηση του εργάσιμου χρόνου, τις ελαστικές σχέσεις εργασίας, το Ασφαλιστικό, τις ατομικές συμβάσεις και άλλες πολλές …ευγενείς ρυθμίσεις για το χτίσιμο της «ισχυρής Ευρώπης»! Η ιδιωτικοποίηση της εκπαίδευσης έχει βαθύτερο στόχο την αλλοτρίωση των φοιτητών και αυριανών εργαζόμενων πτυχιούχων, ώστε να αποδεχθούν την κυριαρχία της οικονομίας της αγοράς. Οι νέοι ταξικοί φραγμοί στην εκπαίδευση έχουν κυρίως ποιοτικό παρά ποσοτικό χαρακτήρα. Μπορεί να παρουσιάζεται ποσοτική αύξηση των φοιτητών, αλλά το περιεχόμενο της εκπαίδευσης είναι διαβαθμισμένο ανάλογα με το βαλάντιο του «πελάτη». Σε πολλά ευρωπαϊκά κρατικά πανεπιστήμια και ιδιαίτερα στη Μ. Βρετανία, ο φοιτητής θεωρείται πελάτης και τα δίδακτρα είναι διαβαθμισμένα ανάλογα με την κατάταξη του πανεπιστημίου και την ανταπόκριση του πτυχίου στην αγορά εργασίας. Αντίστοιχη διαβάθμιση έχουμε και στην Ελλάδα με τη θέσπιση διδάκτρων στα μεταπτυχιακά, που άρχισε όταν υπουργός Παιδείας ήταν ο σημερινός πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ. Είναι φανερό ότι οι νέοι από φτωχότερα στρώματα θα δυσκολεύονται όλο και περισσότερο να σπουδάσουν ή θα έχουν πρόσβαση σε πολύ υποβαθμισμένες σπουδές.
Οι πολυεθνικές σε σύμπραξη με μερικές δεκάδες πανεπιστήμια του σκληρού πυρήνα της ΕΕ φιλοδοξούν να ελέγξουν άμεσα την εκπαίδευση, την έρευνα και την τεχνογνωσία, ώστε να βαθύνει η ιμπεριαλιστική ολοκλήρωση. Θα δυσκολέψει παραπέρα την επιλογή ενός δρόμου ανάπτυξης εκτός της ΕΕ για χώρες της περιφέρειας αφού θα υπονομευθούν τα πανεπιστήμιά τους με τη γενικευμένη ιδιωτικοποίηση και τον ανταγωνισμό. Η υποβάθμιση των προγραμμάτων εκπαίδευσης της συντριπτικής πλειοψηφίας των σχολών θα εξαναγκάσει ακόμη περισσότερες επιχειρήσεις να ενταχθούν σε ομίλους ή σε καθεστώς δικαιοχρησίας αφού πέραν των γενικότερων αιτιών της καπιταλιστικής ολοκλήρωσης θα έχουν και δυσκολία να επανδρωθούν με επιστημονικά στελέχη, που θα στηρίξουν την αυτοτελή λειτουργία τους.
Η άλλη πλευρά του ΕΧΑΕ σχετίζεται με τον περιορισμό των ακαδημαϊκών ελευθεριών και της δημοκρατίας, τη χειραγώγηση της κοινωνίας και θα είναι ένα βαρύτατο πλήγμα στον πολιτισμό του κάθε λαού. Η ιδιωτικοποίηση δεν αφήνει περιθώρια για την καλλιέργεια της παιδείας, που σχετίζεται με τη συμβολή του κάθε ανθρώπου στον πολιτισμό με την πολύ ευρύτερη έννοια του όρου. Σημαίνει ακρωτηριασμό της ανθρώπινης σκέψης, αφού περνάει από την προκρούστεια κλίνη της καπιταλιστικής βαρβαρότητας, για να κοπεί ο άνθρωπος στα μέτρα της κερδοφορίας του κεφαλαίου.
Η διέξοδος
Οι φιλοευρωπαϊκές πολιτικές δυνάμεις παραδέχονται τις βαριές επιπτώσεις από τις αναδιαρθρώσεις στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση αλλά οι διαχειριστικές προτάσεις τους περιορίζονται στο ευρωπαϊκό πλαίσιο γι' αυτό είναι αντιφατικές και αδιέξοδες. Ούτε μια καλύτερη διαπραγμάτευση που επικαλείται η εκάστοτε αξιωματική αντιπολίτευση για να ψέξει την κυβέρνηση, ούτε η επίκληση της ευρωπαϊκής αρχής της επικουρικότητας, ούτε η προσφυγή στα ευρωπαϊκά δικαστήρια, μπορούν να αποτελέσουν ασπίδα ενάντια στην εμπορευματοποίηση της γνώσης, στην αφαίρεση των μορφωτικών, επαγγελματικών και εργασιακών δικαιωμάτων. Οσοι υποστηρίζουν αυτό το δρόμο, όπως ο ΣΥΝ, δρουν αποπροσανατολιστικά.
Η πάλη με προσανατολισμό αντίστασης και ανυπακοής στην Ευρωπαϊκή Ενωση και ο συντονισμός του πανεπιστημιακού – εκπαιδευτικού κινήματος με το κίνημα των εργαζομένων μπορεί να αποτρέψει ή να καθυστερήσει την ολοκλήρωση των αντιδραστικών αναδιαρθρώσεων στο χώρο της εκπαίδευσης. Ομως, η άμυνα δεν αρκεί γιατί το αστικό κρατικό πανεπιστήμιο είναι πολύ πίσω ως προς τις ανάγκες της νεολαίας και των εργαζομένων, χρειάζεται αντεπίθεση.
Στις επικείμενες ευρωεκλογές η καταδίκη των πολιτικών φορέων του «ευρωμονόδρομου», η ενίσχυση του ΚΚΕ, που επιδιώκει την αποδέσμευση από την ΕΕ, θα δώσει νέα δύναμη στο κίνημα για την αντεπίθεση. Μπορεί να δημιουργήσει προϋποθέσεις για την Ενιαία Ανώτατη Εκπαίδευση αποκλειστικά δημόσια και δωρεάν, ενταγμένη σε ένα κοινωνικό σύστημα που καταργεί την εκμετάλλευση και απελευθερώνει τον εργαζόμενο.
Σημείωση: 1. Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, «Επίτευξη της ατζέντας εκσυγχρονισμού για πανεπιστήμια: Εκπαίδευση, έρευνα και καινοτομία», Βρυξέλλες, 10.5.2006, COM (2006) 208
* Ο Νίκος ΑΣΠΡΑΓΚΑΘΟΣ είναι Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών
ΠΗΓΗ: Εφημ. Ριζοσπάστης, Παρασκευή 5 Ιούνη 2009, Σελίδα 16,
http://www1.rizospastis.gr/story.do?id=5120081&publDate=5/6/2009
