Ο Ρόλος του Διευθυντή στο Σύγχρονο Σχολείο και η Εκπαιδευτική Διοίκηση
Της Μαρίας Παπαχρήστου*
Ο θεσμός του σχολείου διαφοροποιείται από άλλες οργανώσεις γιατί έχει χαρακτήρα αξιολογικό. Σε κάθε σχολική οργάνωση παρατηρούμε τις εξής λειτουργίες:
1ο Τη μορφωτική λειτουργία που συμβάλλει στη μετάδοση γνώσεων και δεξιοτήτων στους μαθητές.
2ο Την παιδαγωγική λειτουργία που συμβάλλει στη διαμόρφωση αξιών, στάσεων και συμπεριφοράς στους μαθητές και
3ο Τη διοικητική λειτουργία, που ανήκει στις βοηθητικές, διότι η σχολική διοίκηση μέσω των υπηρεσιών στήριξης της εκπαίδευσης εξασφαλίζει την πραγματοποίηση στόχων στα σχολεία και απαιτεί το συνδυασμό των οικονομικών και κοινωνικών αξιών.
Πολύ μεγάλη σημασία για την κοινωνία μας έχει η οργάνωση και λειτουργία της δημόσιας διοίκησης, και ένας από τους σημαντικότερους κλάδους της δημόσιας διοίκησης είναι η διοίκηση της εκπαίδευσης, η οποία οδηγεί στον κατάλληλο χειρισμό υλικών και άυλων πόρων.
Α. Η διαχρονική εξέλιξη της διοικητικής σκέψης
Η εξέλιξη της διοίκησης σε ειδικό επιστημονικό κλάδο είναι επίτευγμα του 20ού αιώνα. Η πρακτική όμως της διοίκησης έχει τις ρίζες της πολύ παλιά. «Η ανάπτυξη της διοικητικής σκέψης χρονολογείται από τις μέρες που οι άνθρωποι επιχείρησαν πρώτη φορά να εκπληρώσουν ορισμένους στόχους σε ομάδες», (Koontz και O’ Donnell, 1984).
Εν συνεχεία στην περίοδο του Μεσοποταμιακού, του Αιγυπτιακού, του Κινέζικου, του Μινωϊκού και του Μυκηναϊκού πολιτισμού, βρίσκουμε ενδείξεις εφαρμογής αρχών της διοίκησης, όπως είναι ο καταμερισμός της εργασίας, η εξειδίκευση των τεχνικών, η χρήση επιτελικών συμβούλων κ.α.
Στην κλασική Ελλάδα ο Πλάτωνας στο έργο του «Πολιτεία» αναφέρεται στο θέμα της εξειδίκευσης της εργασίας και στην τοποθέτηση των πλέον ικανών στις κατάλληλες θέσεις, ο Αριστοτέλης στα βιβλία του «Πολιτικά» και «Ηθικά Νικομάχεια» κάνει λόγο για υποκίνηση των συντελεστών παραγωγής.
Όμως και στην εκπαιδευτική λειτουργία, ο Πλάτωνας στην «Ακαδημία» και ο Αριστοτέλης στο «Λύκειο» παρουσιάζουν δείγματα της συλλογικής διοίκησης καθώς και επιλογή της διεύθυνσης του «Λυκείου» και της «Ακαδημίας» με βάση την αρχή της πλειοψηφίας. (Χρ. Σαϊτης, Ο Διευθυντής στο σύγχρονο σχολείο, 2007).
Εν συνεχεία μέχρι τον 17ο αιώνα μ.Χ. δεν εμφανίζονται αξιομνημόνευτες οργανωτικές εκδηλώσεις.
Κατά τον 18ο και 19ο αιώνα παρατηρούνται αξιόλογες εξελίξεις σχετικά με την διοίκηση των οργανισμών.
Όμως στον 20ό αιώνα έχουμε 3 σημαντικές σχολές που διαμορφώνουν τις αρχές της διοικητικής επιστήμης και συγκεκριμένα:
· Την κλασική σχολή με τους Taylor, Fayol, Weber και πολλούς
άλλους που θεμελίωσαν την επιστημονική έρευνα στη διοικητική επιστήμη και τις βασικές διοικητικές αρχές.
· Τη νεοκλασική σχολή με τους Douglas M. C. Gregor, R. Likert, Mary Follet και Elton Mayo η οποία χωρίς να απορρίπτει την κλασική σχολή δίνει βαρύτητα στην ανθρώπινη συμπεριφορά, στις ανθρώπινες αντιδράσεις και σχέσεις μέσα στο οργανωτικό σύνολο.
· Τη σύγχρονη σχολή ή σχολή των κοινωνικών Συστημάτων με τους C. Barnard, Ab. Maslow, Fr. Herzberg κ. α., οι οποίοι εξετάζουν τη διοίκηση σ’ ένα πλαίσιο συστημάτων, αλληλεπιδράσεων και επικοινωνίας, με αποτέλεσμα η μεταβολή ενός στοιχείου να επηρεάζει τα υπόλοιπα.
Η «γενική» διοίκηση επηρέασε την εκπαιδευτική διοίκηση, όπως π.χ. στην ιεραρχία της εξουσίας, στην συμμετοχή των εκπαιδευτικών στη λήψη αποφάσεων, στην καλύτερη αξιοποίηση των υλικών και ανθρώπινων πόρων, στην καλλιέργεια των ανθρώπινων σχέσεων ανάμεσα σ’ όλους τους συντελεστές της εκπαίδευσης στη σχολική κοινότητα.
Στόχος της σχολικής διεύθυνσης, σύμφωνα με τους θεωρητικούς της εκπαιδευτικής διοίκησης, είναι ένα σύστημα «ανοικτό» που επικοινωνεί με όλους τους φορείς της τοπικής κοινωνίας.
Β. Ο Διευθυντής του 21ου αιώνα στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα
Ο ρόλος του διευθυντή όπως προσδιορίζεται από την ελληνική νομοθεσία είναι ρόλος κοινωνικός, διοικητικός, επιστημονικός, παιδαγωγικός:
α) Υπουργική Απόφαση 105657/Δ/8.10.2002 (ΦΕΚ 1340 τ.Β’)
β) Ελληνικό Σύνταγμα άρθρο 5 παράγραφος 1: περί του «ανθρώπινου σχολείου».
Στο χώρο του σχολείου ο διευθυντής μέσω του ρόλου που του ανατέθηκε, επιβλέπει, παρακινεί τα μέλη της σχολικής οργάνωσης, διευθετεί τις προστριβές και αντιθέσεις που αναπτύσσονται από τη λειτουργική δράση της σχολικής μονάδας, υλοποιεί τα εκπαιδευτικά προγράμματα, παρουσιάζει τις εκπαιδευτικές αξίες και το όραμα μιας ολοκληρωμένης εκπαιδευτικής φιλοσοφίας.
Ακόμη, ως κύριος μοχλός οργάνωσης και διοίκησης ενεργεί και ενορχηστρώνει προηγούμενα προσπάθειες ώστε να συναποφασιστούν το όραμα και οι επιδιώξεις της σχολικής μονάδας.
Η διεύθυνση για να λειτουργήσει επαρκώς χρειάζεται τις εξής αρχές κινητοποίησης κατά τoν Dupont (Ανδρέου Απ. και Γ. Παπακωνσταντίνου, 1994):
Α) Τεχνική: Διοίκηση και Διαχείριση. Ο διευθυντής οφείλει να ενεργεί ως επαγγελματίας της διοίκησης κατανοώντας τη θεωρία και εφαρμόζοντάς την στην πράξη με στόχο να εξυπηρετήσει τους σκοπούς της εκπαίδευσης.
Β) Ανθρώπινη: Η αρχή αυτή συνεπάγεται ότι ο διευθυντής παίζει το ρόλο του ειδικού στις ανθρώπινες σχέσεις, χρειάζεται να γνωρίζει τις τεχνικές παρακίνησης της ομάδας, να ευνοεί την εργασία σε ομάδες και την ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων.
Γ) Παιδαγωγική: Ο διευθυντής υιοθετεί τις σύγχρονες παιδαγωγικές μεθόδους και δίνει ελευθερία κίνησης στους εκπαιδευτικούς για την επιλογή των μεθόδων διδασκαλίας τους.
Δ) Συμβολική: Η διεύθυνση είναι σωστό να αποτελεί σύμβολο για τους εκπαιδευτικούς και μαθητές, να εφαρμόζει προγράμματα και να τα τηρεί πρώτη αυτή.
Ε) Πνευματική-μορφωτική: Δημιουργία της πραγματικής εικόνας του σχολείου ως πνευματικού και μορφωτικού θεσμού στην κοινωνία.
Ακόμη, η διεύθυνση της σχολικής μονάδας έχει καθήκον να μετατρέπει το σχολείο σε μια κοινότητα αλληλοεπηρεαζόμενων προσώπων, μέσα στην οποία διδακτικό προσωπικό και μαθητές από τη μια, σχολείο και κοινότητα από την άλλη, θα συνεργάζονται για την επίτευξη των ειδικών και γενικών σκοπών της παιδείας (Ζ. Μυλωνά, Διευθυντής και Αποτελεσματική Σχολική Μονάδα). Σημαντικό καθήκον του είναι η συχνή επικοινωνία και η ενημέρωση των γονέων.
Βέβαια για την πραγματοποίηση του «ανοικτού» σχολείου και του καλού «κλίματος» καθοριστικό ρόλο έχει το μέγεθος της σχολικής μονάδας. Κατά τον C. Handy, 1981, το μέγεθος αποτελεί το σημαντικότερο παράγοντα για τη διαμόρφωση των παραπάνω. Σχετική μελέτη (George και Bishop), έδειξε ότι στις μικρές σχολικές μονάδες η διεύθυνση μπορεί να καλλιεργήσει πιο αποτελεσματικά το καλό κλίμα σε σύγκριση με τα μεγάλα σχολεία.
Ο διευθυντής οφείλει να αποτελεί την κινητήρια δύναμη στη διαδικασία των αλλαγών του σχολείου, οι οποίες πρέπει να έχουν ποιότητα φαντασίας και οράματος ενώ ταυτόχρονα να διακρίνονται από ρεαλισμό, ακόμη, είναι απαραίτητο να στηρίζει πρωτοβουλίες και να απελευθερώνει τις δημιουργικές δυνατότητες των εκπαιδευτικών.
Όμως ο διευθυντής στη διαμόρφωση ενός έργου ποιοτικού για τη σχολική μονάδα δεν πρέπει να στηρίζεται μόνον στην εμπειρική αντιμετώπιση αλλά και στην εφαρμογή επιστημονικών μεθόδων (Καμπουρίδης Γ, Οργάνωση και Διοίκηση Σχολικών Μονάδων). Και συγκεκριμένα για να μπορέσει να φέρει εις πέρας το δύσκολο έργο του πρέπει να γνωρίζει και να εφαρμόζει τις βασικές αρχές της εκπαιδευτικής διοίκησης, με ιδιαίτερη έμφαση στον ανθρώπινο παράγοντα.
Εν κατακλείδι είναι απαραίτητο οι αντιλήψεις μας για τον τρόπο διοίκησης των σχολικών μονάδων να αναθεωρηθούν. Η εκπαιδευτική διοίκηση δεν είναι μόνον τέχνη αλλά είναι και επιστήμη με αρχές και αξίες, που η υλοποίησή τους οφείλει να υπηρετεί τους παιδαγωγικούς στόχους ενός «σύγχρονου» και «ανθρώπινου» σχολείου.
* Η Μαρία Παπαχρήστου είναι Δρ. Εκπαιδευτικής Διοίκησης, Δ/ντρια Γυμνασίου
ΠΗΓΗ: 21/03/2011, http://www.alfavita.gr/artro.php?id=26921
