Τα σχολεία της Κέρτεζης

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

ΜΕΡΟΣ Α΄

Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

   Για λόγους μεθοδολογικούς, επειδή τα γνωστά κτήρια που λειτούργησαν από τον 18^ο αι. έως τις μέρες μας ως σχολεία είναι έξι στην Κέρτεζη, αλλά και επειδή είχαμε πέντε διαφορετικά είδη σχολείων, αποφάσισα να ακολουθήσω την αντίστροφη πορεία στο χρόνο κατά την ανάλυση.

   Τα πέντε διαφορετικά είδη σχολείων στην Κέρτεζη, κατά χρονολογική σειρά εμφάνισης στο δημόσιο προσκήνιο, είναι τα εξής: 1) Ελληνικό σχολείο, 2) Δημοτικό σχολείο, 3) Σχολαρχείο (Ημιγυμνάσιο), 4) Γυμνάσιο (Καλαβρύτων) και 5) Νηπιαγωγείο.

   Επειδή το νηπιαγωγείο τις τελευταίες λίγες δεκαετίες λειτούργησε παράλληλα και μαζί με το δημοτικό θα αναφερθούν μαζί. Επίσης σε ξεχωριστές ενότητες στο τελευταίο μας δημοτικό σχολείο θα αναπτύξουμε επί πλέον τα του προαυλίου του αφενός και τα τέσσερα μικρά προσαρτημένα βοηθητικά του κτήρια αφετέρου.

   Στη συνέχεια θα περάσουμε στο δημοτικό σχολείο που λειτούργησε στο ιστορικό και διατηρητέο κτήριο των Τετρεμέλη – Στριφτόμπολα. Θα υπάρξουν ξεχωριστές ενότητες για το κτήριο που στεγάστηκε το σχολαρχείο, το δημοτικό σχολείο πριν δωρισθεί το κτήριο από τον υιό Στριφτόμπολα και τέλος τα δύο κτήρια που στεγάστηκε το ελληνικό σχολείο.

ΙΙ. ΤΟ ΕΚΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΚΤΗΡΙΟ (ΔΗΜΟΤΙΚΟ) ΤΗΣ ΚΕΡΤΕΖΗΣ

   Το έκτο, κατά χρονολογική σειρά, γνωστό σχολείο της Κέρτεζης και 3^ο «δημοτικό» χτίστηκε πριν την γερμανική Κατοχή με το πρόγραμμα του Γεωργίου Παπανδρέου, ως υπουργού Παιδείας στην τελευταία κυβέρνηση Ελευθερίου Βενιζέλου.

   Λειτούργησε μετά τον εμφύλιο στην θέση «Αη Θανάσης», στ’ ανατολικά του σύγχρονου οικισμού. Όμως το εγκαινίασε και λειτούργησε σ’ αυτό για ενάμισι χρόνο το με αναγκαστική μεταφορά Γυμνάσιο Καλαβρύτων, εννοείται μετά το ολοκαύτωμα. Με το νέο κτίριο του Γυμνασίου Καλαβρύτων «Ευσέβιος Κηπουργός» άνοιξε ως δημοτικό σχολείο το 1946.

   Μικρότερο πλέον ποσοστό ζώντων κερτεζιτών, ντόπιων και ξενιτεμένων, δεν φοίτησαν σ’ αυτό. Στην κορύφωσή του είχε περί τους 200 μαθητές. Τη δεκαετία του 1960, όταν φοίτησα (Σεπτέμβρης 1960 – Ιούνιος 1967), είχε πάνω από 130 μαθητές και μαθήτριες. Ήταν τριθέσιο, αλλά δεν είχε ακόμα νηπιαγωγείο.

   Το πέτρινο αυτό κτήριο διαθέτει στα βόρειά του τριών μέτρων προαύλιο χώρο – πέρασμα για αρκετές δεκαετίες. Όταν μπήκε καλοριφέρ στα τέλη του 20^ου αι., έκλεισε ο διάδρομος αυτός ως πέρασμα. Μέχρι τότε οι χώροι θερμαίνονταν με ξυλόσομπες. Κάθε ψυχρή μέρα κάθε μαθητής ή μαθήτρια κουβαλούσε από ένα τεμάχιο ξύλου για τη σόμπα, εκτός από την τσάντα του… Ο διευθυντής ήταν πολύ αυστηρός σ’ αυτή τη μεταφορά.

   Περισσότερα μέτρα πλάτος αποτελεί το ανατολικό του πέρασμα που οδηγεί στην κεντρική είσοδο. Πολύ μεγαλύτερος είναι ο χώρος στα δυτικά. Νότια διαθέτει παράλληλα με τον τοίχο του τριών μέτρων ανθόκηπο. Ακόμα διατηρούνται κάποιοι πολυετείς θάμνοι ή άνθη.

   Διαθέτει στη μεσημβρινή πλευρά τέσσερις μεγάλες αίθουσες διδασκαλίας με άπλετο φως, που μπαίνει από μεγάλα και όμορφα ξύλινα παράθυρα. Το κτίριο είναι πέτρινο, διώροφο και αποτελεί μνημείο. Η είσοδος στο κτίριο γίνεται τόσο από τα βορειοδυτικά με στενή πόρτα, όσο και από τα βορειανατολικά με διπλή ξύλινη πόρτα. Αυτή ήταν η κανονική είσοδος και έξοδος. Η βοηθητική προοριζόταν κυρίως για τις τουαλέτες.

   Το σχολείο λειτουργούσε με συνδιδασκαλία στα δευτερεύοντα μαθήματα: η α΄ και η β΄ τάξη, η γ΄ και η δ΄, όπως και η ε΄ και η στ΄ τάξη μαζί. Πάντα ο/η διευθυντής του σχολείου είχε  την ε΄ και την στ΄ τάξη. Η αίθουσα αυτή ήταν πάντα δίπλα στο ΒΑ γραφείο του, αφού είχε και διοικητικές και γραφειοκρατικές εργασίες. Εννοείται ότι τα βασικά μαθήματα ανάγνωση, γραφή, έκθεση και μαθηματικά γίνονταν ανά τάξη. Μέχρι τη δεκαετία του 1980 περίπου το σχολείο λειτουργούσε έξι ημέρες. Δευτέρα, Τρίτη, Πέμπτη κα Παρασκευή λειτουργούσε και δύο ώρες απόγευμα!

   Στα βόρεια του ισογείου διαθέτει αρκετά πλατύ εσωτερικό διάδρομο. Αυτός, εκτός από άνεση στην κίνηση, λειτουργούσε και ως χώρος για τα διαλείμματα κατά τις κρύες, βροχερές ή χιονισμένες μέρες. Βλέπετε ο πάνω και αντίστοιχος διάδρομος είναι αρκετά πιο μικρός σε μήκος.

   Η ΝΑ αίθουσα του ισογείου ανήκε κάθε χρόνο στην α΄ και β΄ δημοτικού, με τον μαυροπίνακα στα δυτικά, ώστε να εισέρχεται το φως από τα αριστερά για να βλέπουμε τι γράφουμε. Βέβαια αυτό ευνοούσε, ως γνωστόν, μόνο τους δεξιόχειρες. Η ΝΔ αίθουσα τις δεκαετίες του 1950 και 1960 λειτουργούσε ως εστιατόριο, λόγω της αμερικανικής βοήθειας. Αργότερα έγινε εργαστήριο, όπως είχε σχεδιαστεί εξ αρχής.

   Στα ΒΔ του διαδρόμου ανέρχεται πλατιά τσιμεντένια σκάλα με πλήρη ασφάλεια και κεφαλόσκαλο. Ο διάδρομος στον 2^ο όροφο έχει μεν το ίδιο πλάτος με αυτόν του ισογείου, αλλά έχει μικρότερο μήκος, αφού στα ΒΑ βρίσκεται το γραφείο της διεύθυνσης και των δασκάλων. Το γραφείο βγαίνει και σε μικρό μπαλκόνι εκεί στα ΒΑ.

   Στον όροφο, λοιπόν, ανέβαιναν τα μεγαλύτερα παιδιά. Στην ΝΔ αίθουσα έμπαινε η γ’ και η δ’ τάξη. Η ε΄ και η στ΄ τάξη ήταν στα ΝΑ, δίπλα στο γραφείο του διευθυντή. Επειδή οι δύο αίθουσες αυτές δεν χωρίζονταν με πέτρινο τοίχο, όπως στο ισόγειο, αλλά με διπλές ανοιγόμενες ξύλινες πόρτες, οι μαυροπίνακες αναγκαστικά ήταν αντίστοιχα στα δυτικά και ανατολικά. Ο πίνακας στα στην ε’ και στην στ΄ τάξη ήταν στα ανατολικά και για να ευνοούνται και οι δεξιόχειρες (που είναι πλειοψηφία) είχε και ανατολικό παράθυρο!

   Δυστυχώς ανέστειλε τη λειτουργία του για μια τριετία ως νηπιαγωγείο και δημοτικό και κατόπιν έκλεισε προς τα μέσα της δεκαετίας του 2010. Τότε ήταν μονοθέσιο δημοτικό και μονοθέσιο νηπιαγωγείο. Το νηπιαγωγείο λειτουργούσε στην αίθουσα του ισογείου, όπου παλιά ήταν η α΄ και η β΄ τάξη του δημοτικού. Τώρα είναι κλειστό ως σχολείο και υπολειτουργεί ως κεντρικό κτήριο  και προαύλιο. Οι βοηθητικοί χώροι έχουν σχεδόν ρημάξει.

   Κατά τη γνώμη μου τρεις είναι οι αιτίες που συνθετικά ανέστειλαν τη λειτουργία του: 1) Το δημογραφικό ζήτημα, που οφείλεται αφενός στην εξωτερική και εσωτερική μετανάστευση και αφετέρου σε πολύ μικρό ποσοστό γάμων των μόνιμων κατοίκων της κωμόπολης. 2) Στην μνημονιακή λογική των συγχωνεύσεων σχολείων με την δικαιολογία ότι στα μεγάλα σχολεία διδάσκονται και μαθήματα ειδικοτήτων. Στη λογική αυτή οι τότε γονείς διασπάστηκαν και το σχολείο έκλεισε. 3) Στο πεδινό και σχετικά καλό δρόμο Κέρτεζης – Καλαβρύτων (κυρίως από Κραστικούς μέχρι Καλάβρυτα), όπου τα μικρά παιδιά ταλαιπωρούνται λιγότερο.

ΙΙΙ. ΤΟ ΠΡΟΑΥΛΙΟ ΤΟΥ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

   Το προαύλιο βρισκόταν πιο χαμηλά από τον ανθόκηπο. Αργότερα κατέβηκε και άλλο. Για πολλές δεκαετίες ήταν χωμάτινο και χαλικώδες. Η είσοδος στο προαύλιο μέχρι τη δεκαετία του 1990 γινόταν από τον δημόσιο κεντρικό δρόμο στα ΝΔ με τεράστια σιδερένια και όμορφη δίφυλλη πόρτα (βλέπε φωτογραφία) και ανερχόμασταν με 6-7 σκαλιά μετά από όσο χώρο χρειαζόταν για να ανοίξουν οι πόρτες.

   Τότε ο δρόμος ήταν ακίνδυνος για τα παιδιά. Τη δεκαετία του 1990 άνοιξε στα δυτικά νέα πλατιά πόρτα, αφού είχε ήδη εγκιβωτιστεί ο χείμαρρος του Σαρδούνη. Στη θέση αυτή περίπου ήταν δύο μονόζυγα από πολύ παλιά τα οποία καταστράφηκαν. Εκεί μπήκε η δυτική μπασκέτα.

   Παρότι τότε η πολιτική ήταν να γίνεται χρήση του προαυλίου μόνο τις ώρες που λειτουργούσε το σχολείο, οι μαθητές κυρίως με «παράνομο» τρόπο κάναμε κατάληψη και παίζαμε. Τι άλλο βεβαίως, από ποδόσφαιρο; Κατωμερήσιοι απέναντι στους Πανωμερήσιους και το αντίστροφο μέχρι τελικής πτώσεως. Ποδόσφαιρο έπαιζαν και τα νεότερα παιδιά στο χώρο της μπασκέτας αρκετές φορές.

   Δυστυχώς η παλιά πόρτα δεν έκλεισε μόνο, αλλά και καταστράφηκε. Κτίστηκε εκεί τοίχος πέτρινος και γέμισε με μπάζα. Ο λόγος ήταν να μεγαλώσει το προαύλιο. Παράλληλα αυτό οριζοντιοποιήθηκε. Το μεγαλύτερο μέρος στα βόρεια έγινε γήπεδο μπάσκετ, ενώ στα ΝΑ φτιάχτηκε μικρή παιδική χαρά. Δύο μέτρα πλάτος στα βόρεια δημιούργησαν τσιμεντένια εξέδρα με τέσσερις σειρές. Στο ύψος των δύο εισόδων για το κεντρικό κτήριο ανερχόμαστε και κατερχόμαστε με πλατιές τσιμεντένιες σκάλες.

   Πριν ελάχιστα χρόνια καταστράφηκε η παιδική χαρά, η οποία πριν δύο χρόνια έγινε τελείως καινούρια στο βόρειο μέρος της διπλανής πλατείας Στριφτόμπολα (Ηρώον πεσόντων). Ο στόχος ήταν να διαπλατυνθεί το προαύλιο εν όψει της δημιουργίας γηπέδου ποδοσφαίρου 7χ7. Αυτό έγινε με δωρεά του ελληνογερμανού Κερτεζίτη Δρ Νικολάου Σωτ. Δουκλιά στη μνήμη της γερμανίδας συζύγου του Ingrid το 2022. Οι μπασκέτες έμειναν πίσω από τα τέρματα, αλλά είναι δύσκολο πλέον να παιχτεί μπάσκετ.

Το προαύλιο εν μεταξύ φασκελώθηκε με τεράστιο πλεκτό για να μη φεύγει η μπάλα.

IV. ΤΟΥΑΛΕΤΕΣ ΚΑΙ ΛΟΥΤΡΑ

   Τέσσερα βοηθητικά κτήρια έχουν κτιστεί για τη λειτουργία του σχολείου. Ακριβώς απέναντι από τη δυτική βοηθητική είσοδο κτίστηκαν εξ αρχής οι εξωτερικές τουαλέτες. Το κτίσμα είναι μεν ενιαίο, αλλά έχει έξι. Η βορεινή ήταν για το διδακτικό και αργότερα για το βοηθητικό προσωπικό. Τρεις ήταν για τα κορίτσια και δύο για τα αγόρια, αφού το σχολείο ήταν μικτό.

   Οι τουαλέτες συνορεύουν μεν δυτικά με τον χείμαρρο του Σαρδούνη, αλλά είναι βέβαιο ότι έχει βόθρους απορροφητικούς. Οι πληροφορίες που έχω είναι ότι κτίστηκαν εξ αρχής. Εγκαινιάστηκαν βεβαίως από το Γυμνάσιο Καλαβρύτων όταν μεταφέρθηκε προσωρινά αρχές του 1944.

   Το 1958 προστέθηκε νότια και στη συνέχεια με τις τουαλέτες (σε χαμηλότερο επίπεδο) νέο μικρό βοηθητικό κτήριο. Το λέγαμε «Λουτρά», αφού εκεί κάναμε ομαδικό μπάνιο τα Σάββατα και φυσικά ξεχωριστά τόσο τα αγόρια, όσο και τα κορίτσια. Το νερό ζέσταινε με καυσόξυλα από ιδιόμορφο λέβητα που είχε κατάλληλα προσαρμοστεί. Λειτουργούσε δηλαδή με έξυπνο μηχανισμό με καύσιμο ξύλα και μεγάλα απλά μπόϊλερ στη σκεπή του. Φέρναμε μαζί μας οι περισσότεροι και τις «αλλαξιές» μας και ήμασταν πλυμένοι και φαγωμένοι το Σαββατόβραδο.

   Μη ξεχνάμε ότι το νερό στα σπίτια έκανε αρκετά χρόνια ακόμη για να φτάσει, ούτε οι κατάλληλες υποδομές υπήρχαν, πλην της «σκάφης» που μπαίναμε μέσα και του «τέντζερη» που ζέσταινε το νερό στο τζάκι…Την εποχή εκείνη, λοιπόν, πλενόμασταν στο σπίτι στη σκάφη…

   Τη δωρεά, κατά την επιγραφή, την έκανε ο κερτεζίτης ελληνοαμερικανός Αθανάσιος Σωτ. Κούρτης. Αυτό γράφεται στην πινακίδα. Στην εφημερίδα Νεολόγος Πατρών και στις 18.02.1959 αναφέρεται Αθανάσιος Γ. Κούρτης, πράγμα που είναι λάθος.[1]

   Με την πάροδο του χρόνου σταμάτησε η λειτουργία των λουτρών. Κάποια στιγμή η σχολική εφορία διάλυσε το σύστημα (τέτοιος σεβασμός!). Σήμερα το κτήριο αυτό φυλάσσει κυρίως πλαστικές καρέκλες για υπαίθριες εκδηλώσεις!

V. ΜΑΓΕΙΡΕΙΑ ΚΑΙ ΛΕΒΗΤΟΣΤΑΣΙΟ

   Βόρεια από τις τουαλέτες λίγο αργότερα κτίστηκαν τα μαγειρεία. Αρχικά έβραζαν το γάλα σκόνη σε καζάνια, αλλά υπήρχε ανάγκη για στέγαση. Τώρα αποτελούν αποθήκη παλιών αντικειμένων. Θυμάμαι σχετικά:

   «Η ενεργής σχέση μου μ’ αυτό δεν ξεκίνησε στην 1^η δημοτικού, αλλά ένα χρόνο νωρίτερα, δηλαδή το 1960. Όχι φυσικά γιατί φοίτησα σε νηπιαγωγείο που δεν υφίστατο, αλλά για λόγους επιβίωσης. Ήδη πριν το 1960 είχε ξεκινήσει η ‘’αμερικανική βοήθεια’’ στην μεταπολεμική και μετεμφυλιωτική Ελλάδα. Τα σχολεία αποτελούσαν ένα στοχευμένο τόπο.

   Πριν αρχίσει το μάθημα οι μαθητές γέμιζαν τις συνήθως μεταλλικές κούπες τους με γάλα ζεστό από σκόνη. Το έβραζαν σε μεγάλα καζάνια στο παράπηγμα-μαγειρείο που ακόμα σώζεται στα βορειοδυτικά του οικοπέδου του. Εμείς τα γειτονόπουλα που ζούσαμε τη νηπιακή ζωή δεν είχαμε καμία ντροπή να περιμένουμε τελευταία και να γεμίζουμε κάθε πρωί την κούπα μας με γάλα ζεστό! Έτσι μάθαμε πρώτα το σχολείο ως χώρο δωρεάν πρωινής εστίασης και όχι ως δωρεάν προσφοράς γνώσης.

   Εξάλλου την ίδια περίοδο οι δυό «διορισμένες» μαγείρισσες του σχολείου, η γειτόνισσα κυρά «Ρίτσα» (Βαρβάρα, 2^η σύζυγος του Σπήλιου Κόντη) και η κυρά Παναγούλα (σύζυγος Παναγιώτη Γ. Σακελλαρόπουλου) έφτιαχναν και μεσημεριανό φαγητό για τους μαθητές όμως. Αργότερα στη θέση της Ρίτσας (Βαρβάρας) τοποθετήθηκε η κυρά Βούλα (σύζυγος Κωνσταντίνου Π. Κόντη). Εμείς τα νήπια τα γευτήκαμε από την επόμενη χρονιά (1961-1962). Από τα φαγητά θυμάμαι καλά το ζεστό πλιγούρι, τη λευκή μακαρονάδα, το ρύζι και το (αμερικάνικο) κίτρινο τυρί».[2]

   Τέλος του 20^ου αι. κτίστηκε και τέταρτο βοηθητικό κτήριο, το λεβητοστάσιο. Αυτό δεν είναι εμφανές, παρά μόνο εάν κάποιος προσπαθήσει να περπατήσει πίσω από το κεντρικό κτήριο. Οι ξυλόσομπες καταργήθηκαν διότι: 1) Τα παιδιά λιγόστευαν και άρα τα ξύλα που κουβαλούσαν. 2) Τα ζώα εξαφανίζονταν και επομένως και η νόμιμη μεταφορά ξύλων από τα γύρω δάση. 3) Είχαν εισαχθεί και στην Κέρτεζη τα Καλοριφέρ, οπότε αυτά ήταν η καλύτερη επένδυση.

   Μπορεί το δημοτικό σχολείο και το νηπιαγωγείο να έκλεισαν, αλλά το κτήριο περιμένει να συνεχίσει ζωντανό μόνο του μέχρι να αντιστραφούν τα πράγματα. Δεν μπορεί να λειτουργεί  όμως μόνο ως Κοινοτικό γραφείο και χώρος των εκλογών. Χρειάζεται μια βαθύτερη μορφωτική και μόνιμη πρωτοβουλία. Αυτή αποτελεί ζητούμενο ακόμα και για την καλοκαιρινή περίοδο που η Κωμόπολη σφίζει από ζωή…

   ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ ΜΕ ΤΟ Β΄ΜΕΡΟΣ στο επόμενο φύλλο της ΩΡΑΣ των ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1) Πρώτη δημοσίευση στην ΩΡΑ των ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ, Νοέμβριος 2024, φ. 83, σελ. 28-29.

2) Έγιναν εδώ κάποιες διορθώσεις αβλεψιών σε σχέση με την 1^η δημοσίευση.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

[1] Βλ. και ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Α. ΜΠΟΥΡΔΑΛΑΣ, ΤΑ ΝΕΡΑ ΤΩΝ ΒΟΥΝΩΝ ΚΑΙ Η ΚΕΡΤΕΖΗ, εκδ. Αρμός 2018, σελ. 32.

[2] ΠΑΝ. Α. ΜΠΟΥΡΔΑΛΑΣ, 22-24 Δεκέμβρη 2018,www.tomtb.com/?p=12210.