Βομβαρδισμός των χωριών ΛΑΠΑΤΑ ΤΡΕΧΛΟ ΜΑΝΕΣΙ στις 29.07.1943

Ομιλία του Δημητρίου Λιαρομάτη*

   Στην ιστορία της πατρίδας μας υπάρχουν γεγονότα τόσο φωτεινά, τόσο ζωντανά, που νικούν την λήθη και περνούν στην αιωνιότητα. Μια σελίδα αξέχαστη είναι η στάση της χώρας μας στη διάρκεια του Β Παγκοσμίου πολέμου. Του πολέμου που άφησε τα σημάδια του σε κάθε ελληνική γωνιά. Στη δική μας μικρή γειτονιά άφησε τα σημάδια του με τον άγριο βομβαρδισμό των χωριών ΛΑΠΑΤΑ – ΤΡΕΧΛΟ – ΜΑΝΕΣΙ, στις 29 Ιουλίου 1943.

   Ας δούμε πώς ήταν η κατάσταση στην Ευρώπη γενικά και στη χώρα μας ειδικότερα. Στην Ευρώπη πλανιέται η σκιά του φρικτού πολέμου. Οι πρώτες νίκες των δυνάμεων του Άξονα χαρίζουν αλαζονεία στον Χίτλερ που τρέφει ελπίδες για την κατάκτηση ολόκληρου του κόσμου. Η πατρίδα μας λαμβάνει τελεσίγραφο από το Μουσολίνι καταρχάς για παραχώρηση εδάφους της στους Ιταλούς. Ο ελληνικός λαός σύσσωμος κινήθηκε αστραπιαία για να αντιμετωπίσει την ιταλική εισβολή. Ο στρατός μας είχε να αντιμετωπίσει είκοσι ιταλικές μεραρχίες, τριακόσια πολεμικά αεροπλάνα και άλλα πολεμικά μέσα.

   Παρά τις σπουδαίες νίκες των στρατιωτών μας η χώρα μας θα κατακτηθεί λίγο αργότερα από τους Ιταλούς με την βοήθεια βεβαίως των Γερμανών. Η περιοχή των Καλαβρύτων, όλη η Πελοπόννησος και όχι μόνο ήταν υπό την ιταλική κατοχή. Στην πόλη των Καλαβρύτων έχει εγκατασταθεί ολόκληρη ιταλική καραμπινιερία, που ελέγχει απολύτως την κατάσταση. Όμως στα Λαπατοχώρια όπως κι αλλού υπάρχουν δυνάμεις, που με αγνά πατριωτικά αισθήματα επιθυμούν και δρουν για την απελευθέρωση.

   Τον Απρίλη του 1941 εισβάλλει και ο Χίτλερ με τον πανίσχυρο στρατό του και η πατρίδα μας καλείται να αντιμετωπίσει δυο πανίσχυρες πολεμικές μηχανές. Το μέτωπο καταρρέει και όλη η χώρα βρίσκεται υπό ΤΡΙΠΛΗ Κατοχή, γιατί εν τω μεταξύ έχουν κάνει την εμφάνισή τους και οι Εγγλέζοι, για να εξυπηρετήσουν τα δικά τους συμφέροντα. Η περίοδος αυτή είναι πολύ άσχημη για το λαό μας. Η πείνα θερίζει κυρίως στα αστικά κέντρα. Επικρατούν παντού αρρώστιες, δυστυχία και προβλήματα κάθε μορφής ( μη λειτουργίας σχολείων, ακαλλιέργητη γη, μαύρη αγορά).

   Μέσα σε αυτή την βαριά ατμόσφαιρα βρίσκονται και τα χωριά μας, στα οποία προστίθεται και το σχέδιο βομβαρδισμού τους. Μεταξύ 20/07/43 και 09/09/43 οι μισές ιταλικές δυνάμεις προστίθενται στο πλευρό των γερμανικών δυνάμεων και όλες μαζί τέσσερις μήνες αργότερα θα πραγματώσουν το ολοκαύτωμα στην μαρτυρική πόλη των Καλαβρύτων.

   Θα σας παραθέσω τώρα μερικές μαρτυρίες συγχωριανών μας, για τα γεγονότα που έζησαν και που είναι βαθιά ριζωμένα στις ψυχές όλων μας. Απόγευμα εικοστής ενάτης Ιουλίου του 1943. Τα απόσκια έχουν γύρει στ’ αλώνια. Έτσι μετρούσαν οι κάτοικοι τον χρόνο. Είναι η ώρα που οι περισσότεροι κυρίως οι άνδρες εκτελούν εργασίες στα χωράφια. Είναι η περίοδος του θερισμού των σιτηρών, του αλωνίσματος, αλλά και η περίοδος της όψιμης καλλιέργειας, που έκαναν τους κατοίκους σχετικά αυτάρκεις. Κάποιοι βοσκοί βρίσκονταν με τα κοπάδια τους εκτός χωριού.

   Δυστυχώς όμως κάποιοι άτυχοι κυρίως γυναίκες με τα μικρά παιδιά τους είχαν μείνει στα σπίτια τους. Κι ενώ γαλήνη και χαρά βασίλευε στον κάμπο προβάλλει από το βουνό πάνω από την Γουμένισσα ένα σμήνος έντεκα ή κατ’ άλλους εικοσιένα αεροπλάνων. Είναι τα περιβόητα Στούκας. Η πρώτη εκτίμηση κάποιων ήταν ότι πρόκειται για αεροπλάνα που έφερναν βοήθεια. Πίστευαν πως οι Εγγλέζοι θα τους πετούσαν ενδύματα, αρβύλες ακόμα και λίρες. Η εκτίμηση αυτή αποδείχτηκε λανθασμένη. Τα περιβόητα Στούκας ήταν φορτωμένα με τόνους εκρηκτικά. Μερικοί ομολογούν πως τα αεροπλάνα χωρίστηκαν σε ομάδες και κάθε μία ανέλαβε να βομβαρδίσει κι από ένα χωριό. Η επικρατέστερη όμως άποψη είναι πως όλα μαζί προσπερνούν τα χωριά ΛΑΠΑΤΑ και ΤΡΕΧΛΟ και φτάνουν στο ΜΑΝΕΣΙ. Εκεί πέφτουν οι πρώτες βόμβες και έχουμε τους πρώτους νεκρούς. Πρόκειται για τη Μαντά Φωτεινή, τη Μαντά Πολυξένη και την Νικολακοπούλου Δήμητρα. Στο Τρεχλό τα θύματα είναι περισσότερα. Νεκροί η Βελλή Αντιόπη, η Κολοβού Παρασκευή, η Κολοβού Γιαννούλα, η Κορφοξυλιώτη Ελένη και ο Τζόβολος Νικόλαος.

   Τα Στούκας επιστρέφουν εδώ στην Λαπάτα για να ολοκληρώσουν το έργο τους. Δεκατρείς βόμβες πέφτουν περιφερειακά του χωριού κι εντός αυτού σε κάθε γειτονιά. Οι κάτοικοι πανικόβλητοι προσπαθούν να κρυφτούν. Άλλοι στις θημωνιές, άλλοι στις γράνες κι άλλοι στα καλαμπόκια. «Τρέχαμε σαν του λαγού τα παιδιά για να σωθούμε» ομολογούν. Σε μια έκταση όχι μεγαλύτερη του ενός τετραγωνικού χιλιομέτρου σφυροκοπούν αμάχους και σπέρνουν τον πανικό. Πανικόβλητες η Θεοδώρα Νικολακοπούλου με τα τρία μικρά της παιδιά Μιχάλη, Αλεξάνδρα και Ευαγγελία και η συνυφάδα της Χριστούλα Νικολακοπούλου με τα δυο της παιδιά Παναγιώτα και Δήμητρα εγκαταλείπουν τα σπίτια τους και τρέχουν να κρυφτούν στο αμπέλι που ήταν δίπλα τους. Δυστυχώς ο πιλότος «σημάδεψε καλά’’. Η βόμβα σκάει πλάι τους και σκορπά τον θάνατο σε όλους. Άψυχα κορμιά κατακρεουργημένα κείτονταν εκεί ως το βράδυ. Όταν ηρέμησαν κάπως τα πράγματα φοβισμένοι ξετρύπωσαν απ’ τις κρύπτες τους οι κάτοικοι κι έτρεξαν σε κείνο το σημείο. Το θέαμα που αντίκρισαν ήταν φρικτό. Δεν το είχαν ματαδεί στη ζωή τους. Οι επόμενες δύο τρεις μέρες ήταν εξίσου δύσκολες. Έπρεπε να ενταφιάσουν τους νεκρούς και να ξανακρύβονται, γιατί ένα Στούκας πετούσε πάνω από τον ουρανό τους, λες και καμάρωνε για τα κατορθώματά του.

   Τα ερωτήματα είναι αμείλικτα, γιατί το χέρι του πιλότου στέρησε την χαρά των μανάδων; Γιατί έκοψε τόσο πρόωρα το νήμα της ζωής των αθώων παιδιών; Γιατί άφησε πίσω ορφανά παιδιά; Γιατί σκόρπισε τη φρίκη στα χωριά μας; Γιατί έστειλε το πουλί του θρήνου να κάνει νυχτέρι στα χωριά μας; Τα γέλια και οι χαρές που χαρακτήριζαν τους ανθρώπους σιώπησαν. Ο πόνος αγιάτρευτος. Η οργή ξεχειλίζει. Είναι εύκολη υπόθεση να θάβουν οι γονείς τα παιδιά τους; Αδέρφια τα αδέλφια τους και άντρες τις γυναίκες τους;

   Οι υλικές καταστροφές ήταν τεράστιες, αλλά οι πολυσυζητημένες αποζημιώσεις 81 χρόνια μετά παραμένουν στα συρτάρια. Ίσως δεν διεκδικούνται δυναμικά. Νομίζω πως δεν αρκούν τα δίκτυα μαρτυρικών πόλεων για την διεκδίκησή τους. Αιτία όλων αυτών των δεινών είναι ο πόλεμος. Το μέλημά μας πρέπει να είναι ξεκάθαρο. Είναι γραμμένο στην άσφαλτο ανεβαίνοντας προς τον λόφο του Καπή, αλλά κυρίως στις ψυχές μας. ΠΟΤΕ ΠΙΑ ΠΟΛΕΜΟΣ, ΕΙΡΗΝΗ ΠΑΝΤΟΥ. Γιατί ειρήνη είναι το χαμόγελο του παιδιού, είναι ο πατέρας που γυρνάει από το χωράφι χαρούμενος, η μάνα που μαγειρεύει και περιμένει τα παιδιά της από το σχολείο.

   Ο βομβαρδισμός στα Λαπατοχώρια ήταν και είναι ακόμη ένα αγνοημένο και άγραφο έγκλημα. Ελάχιστα πράγματα αναφέρουν οι Καλαβρυτινοί συγγραφείς. Ψάχνοντας, μόνο στα τετράδια σημειώσεων του αεροπόρου Δ. Μίχου ανακάλυψα λίγες αράδες για τον βομβαρδισμό αυτόν. Μέλημά μας πρέπει να είναι να καταγραφεί το γεγονός για να μην ξεχαστεί. Δεν ξεχνώ, ότι πέρασαν βάρβαροι από τη γη μας , ότι έπεσε παντού σκοτάδι, ότι σταμάτησε η αναπνοή των προγόνων μας, ότι θόλωσε το βλέμμα τους.

   Επειδή τίποτα δεν είναι εξασφαλισμένο και συνεπώς ούτε και η ειρήνη, επειδή οι βομβαρδισμοί σημειώνονται τώρα γύρω μας, επειδή αθώα θύματα μετράμε κάθε μέρα και μάλιστα τα βλέπουμε σε απευθείας σύνδεση χρειάζεται επαγρύπνηση. Με επαγρύπνηση των λαών της γης και με σωφροσύνη των ισχυρών, που προσωπικά δεν την εντοπίζω, σε σχέση με τους εξοπλισμούς, εξασφαλίζεται η ειρήνη.

   Αθάνατοι νεκροί κάθε χρόνο σαν σήμερα σας θυμόμαστε και σας τιμούμε. Τα ονόματά σας δεν είναι γραμμένα μόνο στο ηρώο, αλλά βαθιά χαραγμένα στην ψυχή μας. Αθώα, αδικοσκοτωμένα παιδιά για την δική σας τύχη είμαστε σίγουροι. Είστε άγγελοι, που μεταφέρετε το μήνυμα της Ειρήνης σε όλο τον κόσμο.

Ευχαριστώ.

ΛΑΠΑΤΑ 28/07/2024.

* Ο Δημήτριος Λιαρομάτης είναι συνταξιούχος δάσκαλος από τις Λαπάτες.

Σημείωση από τΜτΒ: Ευχαριστώ το συμμαθητή μου Δημήτρη Λιαρομάτη στο εξαθέσιο Γυμνάσιο Καλαβρύτων για την δυνατότητα αναδημοσίευσης.