Τα πανεπιστήμια στα μέτρα της αγοράς

 

Του Χρίστου Τσολάκη*

 

Οι μεγάλες χώρες του κόσμου (Αμερική, Ευρώπη, Ιαπωνία) έχουν περιέλθει σε έναν ξέφρενο οικονομικό και τεχνολογικό ανταγωνισμό, ώστε να προσανατολίζουν σ’ αυτόν τον νέο άνθρωπο από τη σχολική του ηλικία ακόμη. Τα μεγάλα κέντρα των χωρών αυτών χρησιμοποιούν το σχολείο στον οικονομικό και τεχνολογικό τους ανταγωνισμό. Πλήττεται, έτσι, το σχολείο ως κέντρο πνευματικής ανάπτυξης και ψυχικής καλλιέργειας και παιδείας.

Μας το είπαν καθαρά στη διακήρυξη της Μπολόνιας το 1999 ότι τα πανεπιστήμια όλων των χωρών της Ευρώπης είναι ανάγκη ως το 2010 να αναδομηθούν έτσι ώστε να ανταποκριθούν στις ανάγκες της αγοράς. Τα πανεπιστήμια στα μέτρα της αγοράς! Αυτό ενδιαφέρει. “Με μείωση του χρόνου σπουδών και ενδιάμεσα πτυχία θα δημιουργηθεί πολυπληθές εξειδικευμένο επιστημονικό δυναμικό που θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες της αγοράς εργασίας”, όπως είχαν πει οι δύο βασικοί σύμβουλοι της Οργάνωσης Ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων (CRF), Guy Hang και Klaus Landfried. Αυτό σημαίνει ότι σκοπός της εκπαίδευσης είναι η “παραγωγή” και αναπαραγωγή ανθρώπων που θα υπηρετούν τα “αγοραία” βιομηχανικά και τα τεχνολογικά δρώμενα.

Αλλά αυτός ο εξαρτημένος άνθρωπος, ο άνθρωπος-“υπηρέτης” του λεγόμενου “κατεστημένου”, είναι ξένος προς κάθε έννοια παιδείας και αγωγής. Από αυτόν τον άνθρωπο που θεραπεύει κρατούσες καταστάσεις, χωρίς να θέλει ή να μπορεί να τις μεταβάλλει, όταν κακοφορμίζουν, δεν έχει να περιμένει τίποτε η ανθρωπότητα. Δεν έχει δικό του μέλλον αυτός και μαζί του δεν έχει μέλλον και η ζωή. Δεν είναι θεμιτό να εμπιστεύεται η κοινωνία το μέλλον της στον βιομηχανικό και τεχνολογικό εξοπλισμό, στην πολιτική προπαγάνδα, στον οικονομικό ιμπεριαλισμό, στις απροσχεδίαστες συστηματικές κοινωνικοποιήσεις, που υποκρύπτουν συνήθως πολιτικές ή και άλλες σκοπιμότητες.

Η “Φιλοσοφία της Παιδείας” το λέει με σαφήνεια: “Αν, λέει, εγκαταλείψουμε την παιδεία και περιοριστούμε αποκλειστικά στην επαγγελματική τεχνολογική εκπαίδευση, τότε σε λίγα χρόνια δεν θα έχουμε καινούρια τεχνολογία, διότι η τεχνολογική πρόοδος προϋποθέτει βασική επιστημονική έρευνα που επιδιώκεται χωρίς βραχυπρόθεσμους χρησιμοθηρικούς σκοπούς. Η επαγγελματική εκπαίδευση στενεύει τους ορίζοντές μας και μας κατευθύνει προς την εκτέλεση ενός συγκεκριμένου έργου, ενώ η παιδεία διανοίγει τους ορίζοντές μας και μας δίνει μια πλατειά, μακροπρόθεσμη προοπτική για τον κόσμο και τη ζωή μας. Δεν είναι τυχαία σύμπτωση ότι στις κλειστές, ασφυκτικές και καταπιεστικές κοινωνίες οι νέοι και οι νέες προετοιμάζονται για περιορισμένους και προκαθορισμένους ρόλους μέσα στην κοινωνία τους. Ο χαρακτήρας της κοινωνικής ζωής προδιαγράφεται από την επικρατούσα δογματική ιδεολογία και από τα συμφέροντα του κατεστημένου, οι επιλογές είναι περιορισμένες, η αμφισβήτηση και η κριτική αποθαρρύνονται. Οι κρατούντες έχουν καθορίσει και καθηλώσει τον πολιτισμό της κοινωνίας μας. Στις σημερινές καπιταλιστικές κοινωνίες ο φόβος να υποκατασταθεί η παιδεία από την επαγγελματική εκπαίδευση είναι ολοφάνερος”. (Τ. Καζεπίδης).

Σκοπός της εκπαίδευσης οφείλει να είναι η προσφορά παιδείας, δηλαδή καλλιέργειας, δηλαδή μόρφωσης. Και μορφωμένος δεν είναι ο άνθρωπος των γνώσεων, αλλά ο άνθρωπος του οποίου η σκέψη, ο χαρακτήρας, η ευαισθησία έχουν εκλεπτυνθεί, έχουν εμπλουτιστεί, έχουν διαμορφωθεί από τις γνώσεις, από τη γνώση, από την αισθητική, από την ηθική και από τα άλλα επιτεύγματα του πολιτισμού.

Προπάντων δεν πρέπει να μας διαφεύγει εμάς τους δασκάλους ότι το κεφάλι του παιδιού δεν είναι δοχείο, για να το γεμίζουμε με γνώσεις και ύστερα να το μετρούμε με τα περίφημα αξιολογικά test, παρά είναι, το κεφάλι του παιδιού, σπίρτο, εστία και φωτιά που περιμένει τον σπινθήρα, για να πυρακτωθεί.

Αυτό είναι το σχολείο που θέλουμε σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά εμείς οι δάσκαλοι, και δεν το θέλουν, βέβαια, οι βιομήχανοι και οι πολιτικοί, και όχι μόνον… αυτοί. Θέλουμε το σχολείο που διδάσκει στον νέο άνθρωπο τη γνώση, τη σκέψη, τον λόγο, την τέχνη, όχι για να γίνει πανεπιστήμων με τη γνώση, φιλόσοφος με τη σκέψη, λογοτέχνης με τον λόγο, καλλιτέχνης με την τέχνη, αλλά για να ολοκληρωθεί και να ελευθερωθεί, διότι η γνώση, η σκέψη, ο λόγος, η τέχνη ελευθερώνουν / ολοκληρώνουν. Γιατί αυτός είναι ο σκοπός της εκπαίδευσης: ο ελεύθερος άνθρωπος. Αλλά τον ελεύθερο άνθρωπο μόνον ένας ελεύθερος δάσκαλος μπορεί να τον ετοιμάσει. Και βέβαια ο ελεύθερος δάσκαλος, δηλαδή ο υπεύθυνος δάσκαλος, ετοιμάζει τους ελεύθερους, δηλαδή τους υπεύθυνους ανθρώπους, που δεν θα υπηρετούν σκοπιμότητες, αλλά θα ανατρέφονται σύμφωνα με την ιδέα της ανθρωπότητας και τον καθολικό της προορισμό, ανθρώπους που θα παρεμβαίνουν διορθωτικά στην πορεία του κόσμου. Ένα τέτοιο σχολείο θα μπορούσε να έχει έμβλημά του έναν ελεύθερο άνθρωπο: τον Προμηθέα του Αισχύλου ή την Αντιγόνη του Σοφοκλή. Έναν Έλληνα, έναν Τούρκο, έναν Ινδιάνο, έναν Κινέζο και έναν Αφρικανό που χτίζουν μαζί το μέλλον του κόσμου.

Το σημερινό, όμως, σχολείο είναι διαφορετικό. Το ξέρουμε όλοι μας. Είναι σχολειό, θα μας πει ο Gianni Rodari, καταναλωτικό. Αντιγράφει την καταναλωτική κοινωνία που το γέννησε και το συντηρεί. Γι’ αυτό και έχει αποτύχει. “Είναι νεκρό σχολειό. Θα μπορούσε έξοχα να έχει έμβλημά του έναν κερδοσκόπο επιχειρηματία που αξιολογεί μικρόψυχα κάθε μέρα τις επιδόσεις των υπαλλήλων του, για να αυξήσει τα κέρδη του, ή έναν από αυτούς που με τη δύναμη των όπλων ή της πληροφόρησης και τον νόμο της ζούγκλας οδηγούν τον άνθρωπο στον νεοβαρβαρισμό”.

Είναι σαφές ότι οι σχεδιαστές αυτών των κόσμων χρησιμοποιούν την εκπαίδευση, για να υπηρετήσουν αλλότριες, δικές τους, αν θέλετε, σκοπιμότητες.

Έχουμε να κάνουμε, λοιπόν, με μια θύελλα η οποία ξεριζώνει το δέντρο της παιδείας από την εκπαίδευση, από τα σχολεία του κόσμου. Μας χρειάζεται μια άλλη θύελλα που θα εξουδετερώσει την πρώτη. Μας χρειάζεται η συστράτευση των δασκάλων όλου του κόσμου, των δασκάλων που πιστεύουν ακόμη στον άνθρωπο, που πιστεύουν ότι ο κύριος σκοπός του σχολείου είναι η μόρφωση / καλλιέργεια του νέου και ότι όλα τα άλλα, χωρίς να αγνοούνται (βέβαια), έρχονται (όμως) δεύτερα. Μας χρειάζεται η συστράτευση αυτών των δασκάλων (και των μαθητών, φυσικά, και των γονέων) που θα υπερβούν τους φραγμούς του επαγγελματισμού και θα επαναφέρουν τη διωγμένη / κατατρεγμένη παιδεία στην προτέρα της θέση. Μας χρειάζονται οι “Δάσκαλοι Χωρίς Σύνορα”, οι σεμνοί και οι οραματιστές, που θα θρυμματίσουν τα κάθε είδους στεγανά που τους χωρίζουν και θα δώσουν τα χέρια στους άλλους δασκάλους στο όνομα της νεότητας και της παιδείας που τους ενώνουν. Μας χρειάζονται για το μέλλον της οικουμένης οι ελεύθεροι δάσκαλοι, δηλαδή οι υπεύθυνοι δάσκαλοι.

Είναι ανάγκη και ώρα είναι να ορθρίσουν, και ένας να είναι ο όρθρος τους: η παιδεία στους δασκάλους και όχι στους εργοδότες. Αυτός είναι ο όρθρος της παιδείας. Μας το είπε, άλλωστε, ένας μεγάλος φιλόλογος και Δάσκαλος του αιώνα που πέρασε, ο Γιάννης Κακριδής, μας είπε ότι η παιδεία είναι όρθρος πνευμάτων και μέσα στο φως.

 

Αναδημοσίευση από την  εφημερίδα Μακεδονία.

 

* Ο Χρίστος Τσολάκης είναι ομότιμος καθηγητής Νεοελληνικής Γλώσσας ΑΠΘ

 

ΠΗΓΗ: 31/01/2011 – 09:23, http://www.alfavita.gr/artro.php?id=21607