Γυναίκες στην Εκκλησία: Με την συνήθεια ή τη θεολογία;
Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*
Ι. ΟΙ ΑΦΟΡΜΕΣ
Τον τελευταίο καιρό, ειδικά μετά την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο των δέκα (εκ των 14 τότε) τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών στο Κολυμπάρι της Κρήτης (Εβδομάδα Πεντηκοστής του 2016), αυξήθηκε η κινητικότητα σε θεολογικούς και συγγραφικούς κύκλους για την πληρότητα της θέσης των γυναικών στο θεσμικό χώρο των ορθοδόξων εκκλησιών.
Βεβαίως πολλά χρόνια πριν έχει τεθεί ανοικτά στις θεολογικές σχολές, αλλά και σε εφημερίδες και περιοδικά το ζήτημα αυτό. Όμως στην «Εκκλησία της Ελλάδας» και το ζήτημα αυτό αντιμετωπίζεται, υπόκωφα, κατά περίπτωση, περιστασιακά και ανάλογα με τις προσωπικές οπτικές του οικείου Μητροπολίτη. Θεσμικά όμως ποτέ δεν αντιμετωπίστηκε στα ίσια, με θεανθρωπολογικά κριτήρια και όχι με τη λογική της μακρόχρονης συνήθειας.
Δεν είναι τυχαίο ότι η συντηρητική πλειοψηφικά Εκκλησία της Ελλάδος, με δύο θεολογικές σχολές και τρεις εκκλησιαστικές ακαδημίες, δεν είχε καμία γυναικεία συμμετοχή!
Όντως «…το ζήτημα αυτό είναι στην εποχή μας και πολύπλοκο και ακανθώδες. Το ακανθώδες οφείλεται στη σχέση του με δύο σοβαρά ζητήματα. Το ένα είναι ότι η σύγχρονη εποχή είναι εικονοκλαστική. Το δεύτερο ότι συνυπάρχει το δίπολο πατριαρχίας και φεμινισμού.
Τα ζητήματα αυτά δυσκολεύουν υπερβολικά μια θεσμική εκκλησία, η οποία δεν μπορεί να λύσει συνοδικά… το έγγαμο των επισκόπων, το 2ο γάμο των έγγαμων κληρικών ή το γάμο (πρώην) μοναχών. Έτσι αντιλαμβάνομαι γιατί ακόμα δεν έχει τεθεί ούτε προσυνοδικά το ζήτημα της ιεροσύνης των γυναικών. Πόσο μάλλον στη Μεγάλη Σύνοδο».[1]
Όμως, ο Ιησούς Χριστός είναι εικόνα του Θεού Πατρός και ταυτόχρονα ο νυμφίος της Εκκλησίας. Ο Ιησούς όμως έχει προσλάβει όλη την ανθρώπινη φύση, επομένως και όλα τα φύλα (ανδρικό, γυναικείο, αλλά και τα ολίγα «ενδιάμεσα»), γιατί «το απρόσληπτον και αθεράπευτον».[2]
Έτσι αυτή η θεανδρική εικόνα δεν μπορεί εύκολα να παραμεριστεί, ούτε όμως και να απολυτοποιηθεί και ειδωλοποιηθεί. Αυτό το έχει λύσει η ιστορική εκκλησία στους πρώτους αιώνες, που είχε θεσπίσει γυναίκες διακόνους με σημαντικά ιερατικά καθήκοντα και έχει αναγνωρίσει δεκάδες γυναίκες ως ισαποστόλους!
ΙΙ. ΟΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΕΣ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΗ ΣΥΝΟΔΟ ΤΟΥ 2016
Στην Σύνοδο βεβαίως αυτή είχαμε ένα δείγμα ελάχιστης συμβουλευτικής εκπροσώπησης γυναικών από το Οικουμενικό Πατριαρχείο με δύο «ειδικούς συμβούλους» (ανάμεσα σε επτά): την «(28.) Ὁσιωτάτη Μοναχή Θεοξένη, Καθηγουμένη τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ζωοδόχου Πηγῆς -Χρυσοπηγῆς Χανίων και την (30.) Ἐλλογιμωτάτη κυρία Ἐλισάβετ Προδρόμου, Καθηγήτρια (Η.Π.Α.)». Επίσης δύο από την «λοιπή συνοδεία» (ανάμεσα σε επτά) του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων: «(14.) Εὐγεν. κ. Ρόδη Κράτσα και (17.) Εὐγεν. κ. Οὐαφά Ξούς».
Από το Πατριαρχείο Σερβίας μία μόνο (από έξι) εκπρόσωπο των ΜΜΕ: «Εὐγεν. κ. Ἑλένη Τσάλια». Από την Εκκλησία της Αλβανίας είχαμε στην κανονική αντιπροσωπεία (ανάμεσα σε δεκαέξι) την: «(10.) Ὁσιωτ. Μοναχή κ. Ρακέλα». Επίσης δύο ανάμεσα σε τρεις stewards: τις «(17.) Gjorgjia Metellari και (18.) Nevila Xhaferi».[3]
ΙΙΙ. Η ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ ΣΤΑ ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ
Οι άνω της ηλικίας των πενήντα ετών Καλαβρυτινοί και Καλαβρυτινές γνωρίσαμε και ζήσαμε πολλά χρόνια τη θεολόγο καθηγήτρια Μαρία Παπαγιάννη-Νίκα. Ήταν μία από τις λίγες πρώτες γυναίκες καθηγήτριες θεολόγους που αποφοίτησαν για πρώτη φορά από τη θεολογική σχολή της Αθήνας (περίοδος Κατοχής).
Την καθηγήτρια αυτή είχα την ευλογία να έχω καθηγήτρια, όχι μόνο στα θρησκευτικά. Αυτή την ευλογία είχαν εκατοντάδες μαθητές και μαθήτριες στο Γυμνάσιο Καλαβρύτων για πολλά χρόνια και λιγότερο στο Γυμνάσιο Κλειτορίας. Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει να πει καλά λόγια για την αείμνηστη αυτή θεολόγο, που μας άφησε πλήρης ημερών στις 29.06.2021 (ηλικία 99 ετών)!
Πρόλαβε να δώσει συνέντευξη στον αγαπητό μου συνάδελφο Χρίστο Φωτεινόπουλο, που δημοσιεύτηκε στη ΦτΚ το 2013. Σταχυολογώ από την εισαγωγή του: «…η αγαπημένη μου καθηγήτρια, Θεολόγος κυρία Μαρία Παπαγιάννη – Νίκα, υπήρξε για πολλά χρόνια πολύτιμο στήριγμα, μια -χωρίς υπερβολή- αληθινή Μάνα για όλους εμάς τους μαθητές της. Είχα να την δω από το 1975, χρονιά που αποφοίτησα από το Γυμνάσιο Καλαβρύτων!
Την συνάντησα στο ισόγειο του σπιτιού της, στο μικρό αλλά ζεστό και παραδοσιακά διακοσμημένο σαλονάκι, δίπλα από το Δικηγορικό Γραφείο του άνδρα της, του αείμνηστου Σπύρου Νίκα…».[4]
Έχασε η θεολογία, η τοπική εκκλησία, το σχολείο, η κοινωνία και οι μαθητές και μαθήτριες από τη θεολόγο γυναίκα Μαρία Παπαγιάννη; Μη γένοιτο! Το ακριβώς αντίθετο συνέβη.
ΙV. ΟΛΙΓΑ ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΣΜΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ
Να σημειώσουμε ότι η συμμετοχή των γυναικών στις εν γένει πολιτικές εκλογές έγινε μετά από δέκα χρόνια περίπου από την είσοδο φοιτητριών θεολόγων στην θεολογική της Αθήνας και την αποφοίτησή τους (1952 το εκλέγειν και 1956 εκλέγειν και εκλέγεσθαι). Στις ημέρες μας έχουμε ΠτΔ γυναίκα, αρχηγό κόμματος και πολλές γυναίκες βουλευτίνες και υπουργούς.
Με την ίδρυση της θεολογικής σχολής στη Θεσσαλονίκη (ΑΠΘ) το πράγμα διευρύνθηκε και έχουν αποφοιτήσει χιλιάδες γυναίκες θεολόγοι. Πολλές απ’ αυτές διδάσκουν στα σχολεία της β/βάθμιας εκπ/σης, ενώ κάποιες δεκάδες είναι καθηγήτριες στις δύο θεολογικές μας σχολές.
Έχουν αναπτυχθεί πάρα πολλά γυναικεία μοναστήρια, όπου ανάμεσα στις μοναχές δεσπόζει και ένα σημαντικό ποσοστό γυναικών θεολόγων.
Ας αναρωτηθούμε όμως: Ποιες είναι οι αγκαλιές από τις κατά τόπους Μητροπόλεις στις γυναίκες θεολόγους, ποιες οι αγκαλιές από τις κατά τόπου ενορίες;
Θα προχωρήσω και λίγο παρακάτω: Πόσες γυναίκες προτείνονται και τοποθετούνται ως επίτροποι στους ιερούς ναούς στην Εκκλησία της Ελλάδος; Με πόση προτροπή, με πόση άνεση ανεβαίνουν μαθήτριες ή έτοιμες ψάλτριες στα αναλόγια των ναών;
V. Η ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΡΑΓΚΑΒΑ
Ήταν αρχές Ιουνίου, και εβδομάδα του Αγίου Πνεύματος φέτος. Και έσκασε η βόμβα από γνωστό επικοινωνιολόγο, υποψήφιο στις πρόσφατες εκλογές. Είπε να (ξανα)γίνει γνωστός και ίσως να μαζέψει και ψήφους. Και τα έβαλε με τον π. Αλέξανδρο Καρυώτογλου και την ενορία του.
Ο γνωστός γιατρός και φιλόσοφος, αλλά και μέλος της εκκλησιαστικής κοινότητας Γεώργιος Κρανιδιώτης, δημοσιοποίησε την προφορική αργία, που τέθηκε μάλλον διπλωματικά από τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών, σε κοινωνικό δίκτυο:
«Παπάς σημαίνει πατέρας. Θα μιλήσω λοιπόν για έναν παπά που είναι πράγματι πατέρας. Όντας συνταξιούχος εκπαιδευτικός, αντί να κάτσει στην ησυχία του να απολαμβάνει τη σύνταξή του (και βέβαια πολύ καλά θα έκανε), χειροτονήθηκε κληρικός και ανέλαβε άμισθος εφημέριος σε μια κεντρική εκκλησία της Αθήνας με πλήθος παρεκκλησίων, όπου και μόνο το διοικητικό και διαχειριστικό έργο απαιτεί ολοκληρωτική αφιέρωση. Κατάφερε να νοικοκυρέψει τα οικονομικά της ενορίας, τα οποία βρίσκονταν σε μαύρο χάλι.
Μαζί με την άξια και ακούραστη πρεσβυτέρα, έδωσαν νέα πνοή στην εκκλησιαστική κοινότητα. Πέραν της πυκνής λειτουργικής και λατρευτικής ζωής, οργάνωσαν ποικίλες ομάδες (μελέτης της Αγίας Γραφής, αλληλεγγύης, ζευγαριών, χορωδία, παιδική συντροφιά) και δραστηριότητες (θεολογικές και φιλοσοφικές ομιλίες, καλλιτεχνικές δράσεις, εκθέσεις βιβλίων, εκμάθηση παραδοσιακής μουσικής). Επανήλθαν οι ενοριακές συνελεύσεις και τα κοινά γεύματα. Και πολλά πολλά άλλα…
…. Εν ολίγοις, ο άνθρωπος αυτός είναι ένας άξιος ποιμένας, με όλη τη σημασία της λέξης. Παρά ταύτα, πληροφορούμαστε ότι ο Αρχιεπίσκοπος, πιεζόμενος από διαφόρους καλοθελητές, απειλεί να του επιβάλει το επιτίμιο της παύσης ιεροπραξιών, επειδή έντυσε παπαδάκια δύο κορίτσια την Κυριακή της Πεντηκοστής και τους έδωσε να κρατάνε λαμπάδες. Δηλαδή επειδή είχε τη φώτιση και το θάρρος να αναβιώσει, σ’ έναν ελάχιστο βαθμό, τη συμμετοχή γυναικών στην τέλεση της Θείας Λειτουργίας, πρακτική που μαρτυρείται ήδη από την αρχαία Εκκλησία.
Να σημειωθεί ότι ο εν λόγω παπάς είναι θαυμάσιος λειτουργός και τελεί την Ευχαριστία, τα Μυστήρια και τις ακολουθίες κατά τρόπο υποδειγματικό, αυθεντικό, αληθινό, πραγματικά ευλαβή και διόλου εντυπωσιακό, που επιτρέπει την ουσιαστική, και όχι μόνο τυπική, συμμετοχή του εκκλησιάσματος.
Ο παπάς αυτός είναι ο πατήρ Αλέξανδρος Καριώτογλου στην Ενορία Αγίου Νικολάου Ραγκαβά.
Για την υποταγή του Αρχιεπισκόπου στις φωνές του μισογυνισμού, του πνευματικού σκοταδισμού, του ευσεβισμού, της υποκρισίας και του ψευδοζηλωτισμού (αν και εφόσον λάβει τελικά τη σχετική απόφαση) θα γράψουν ελπίζω άλλοι, ειδικότεροι εμού, θεολόγοι ή ιερωμένοι. Εκείνο που η ταπεινότητά μου απευθύνει ως έκκληση προς όλους τους εν Χριστώ αδελφούς είναι να βροντοφωνάξουμε: ΜΗΝ ΤΟΛΜΗΣΕΤΕ ΝΑ ΠΕΙΡΑΞΕΤΕ ΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ! ΩΣ ΕΔΩ ΚΑΙ ΜΗ ΠΑΡΕΚΕΙ!»[5]
VΙ. Η ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΑΝΑΚΩΧΗ
Όμως, ο μισογυνισμός δεν πέρασε στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών, όσο κι αν οι τυφλοί ψευδοζηλωτές φωνασκούσαν και φωνασκούν. Καλώς έντυσε τα κορίτσια παπαδάκια ο π. Αλέξανδρος, καλώς ψέλνουν γυναίκες σε πολλές εκκλησίες και μοναστήρια, καλώς υπάρχουν θεολόγοι γυναίκες, καλώς συμμετείχαν (λίγες) στη Μεγάλη Σύνοδο της Κρήτης το 2016, καλώς αναβίωσε ο Άγιος Νεκτάριος διακόνισσα στην Αίγινα.
Ο δρόμος είναι ανηφορικός, αφού αποφασίζουν μόνο άνδρες και μόνο Ιεράρχες, που αναπαράγονται μόνο μεταξύ τους. Ας θυμηθούμε τι είχε πει ο 2ος στη σειρά ονομασθείς Θεολόγος, ο Γρηγόριος ο Ναζιανζινός: «Άντρες ήσαν αυτοί που νομοθέτησαν και κατά των γυναικών (έγινε) η νομοθεσία».[6]
Διαβάζουμε από την εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ με το χέρι της δημοσιογράφου Ιωάννας Κλεφτόγιαννη: «Παρότι ο πατήρ Αλέξανδρος Καριώτογλου επέστρεψε στα καθήκοντά του η Διαρκής Ιερά Σύνοδος δεν απεφάνθη ρητώς αν ήταν “νόμιμη” ή όχι η πρακτική την Κυριακή της Πεντηκοστής, στον ναό του Αγίου Νικολάου Ραγκαβά, στην Πλάκα.
Δύο κορίτσια 14 ετών, ντυμένα με “παπαδικά”, με ένα κερί ανά χείρας, για τις ανάγκες της θείας λειτουργίας, την Κυριακή της Πεντηκοστής, στον ναό του Αγίου Νικολάου Ραγκαβά, στην Πλάκα, στάθηκαν η αφορμή για να κηρυχθεί αναπάντεχα ένας “ιερός πόλεμος” στους κόλπους της Εκκλησίας.
Η σύρραξη ξεκίνησε μετά από καταγγελία σε ιστοσελίδα εκκλησιαστικού περιεχομένου, σύμφωνα με την οποία η πράξη είναι «δείγμα ασέβειας προς τη χριστιανική ορθόδοξη παράδοση» και προάγγελος “δυσμενών” εξελίξεων, όπως η προοπτική ιερoσύνης των γυναικών.
Ο προοδευτικός έως και… “κομμουνιστής”, για τα ιερά και τα όσια της ορθόδοξης παράδοσης, πατέρας Αλέξανδρος Καριώτογλου (έχει κατηγορηθεί για τις λειτουργίες και τα μυστήρια στη Νέα Ελληνική γλώσσα αλλά και για τη βάφτιση παιδιού ομόφυλου ζευγαριού) τέθηκε σε αργία από κάθε ιεροπραξία, με απόφαση της Αρχιεπισκοπής, για το συμβάν στο Ραγκαβά, για να επιστρέψει στα καθήκοντά του τελικά, την Πέμπτη, ύστερα από προσωπική παρέμβαση του Αρχιεπισκόπου Ιερώνυμου….
… Η συνεπαγωγή εδώ —όχι μιας δημοσιευμένης απόφασης Συνόδου, αλλά του ανακοινωθέντος του εκπροσώπου αυτής— είναι πως το να κρατούν λαμπάδες κορίτσια-παπαδάκια στον ναό που ιερουργεί ο π. Αλέξανδρος Καριώτογλου είναι μια πράξη που έχρηζε “σωφρονισμού”, “νουθεσίας” και “επιείκειας”, με την αυστηρή υπόμνηση πως εδώ “δεν κάνει ο καθένας ό,τι θέλει ή ό,τι νομίζει”, ενώ τα -παρόντα παντού, από την Εκκλησία της Ελλάδος μέχρι τις Ορθόδοξες εκκλησίες ανά τον κόσμο- κορίτσια-παπαδάκια αντιβαίνουν στον “συγκεκριμένο εκκλησιαστικό τρόπο με τον οποίο λειτουργούμε”, σχολιάζει ο διδάκτωρ Θεολογίας Σωτήρης Μητραλέξης
Παρότι ο πατέρας Αλέξανδρος επέτρεψε στα ιερατικά καθήκοντά του, ξεκίνησε μια ευρύτερη συζήτηση περί «εκσυγχρονισμού» και «συντηρητισμού» της Εκκλησίας. Ή, όπως το έθεσε, από την αντίθετη πλευρά, ο «ενορχηστρωτής εκκλησιαστικός παράγων στο μπλογκ του “νεωτερισμός κόντρα στην παράδοση, ένας ασύμμετρος πόλεμος” (όπου με το “παράδοση” εννοείται μια παράδοση και ένα παρελθόν που δεν υπήρξε ποτέ, αλλά εφευρίσκεται εκ του μηδενός τώρα το 2023: αυτό της απαγόρευσης του γυναικείου φύλου στους άτυπους “ιερόπαιδες” που βοηθούν στη λειτουργία)”, διευκρινίζει περαιτέρω ο διδάκτωρ Θεολογίας Μητραλέξης.
“Εκεί, επιχαίροντας για την αργία που επεβλήθη, ο ενορχηστρωτής υβρίζει εκ νέου τον π. Αλέξανδρο Καριώρογλου μιλώντας για “βαρεμένους κουλτουριάρηδες κληρικούς” με “αρρωστημένο ναρκισσισμό”, από τους οποίους θα σώσει ο ίδιος την Εκκλησία από τη θέση, αν μη τι άλλο, του πολιτευτή με την Ελληνική Λύση, σε εκλόγιμη θέση βουλευτή, στις 25 Ιουνίου, ελέω αρχηγού Κυριάκου Βελόπουλου — λίγες μόνο ημέρες μετά την έκκληση του Αρχιεπισκόπου να μην εμπλέκονται τα κόμματα σε ζητήματα πίστης”…».[7]
VII. ΕΠΙΛΟΓΟΣ: ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΜΥΡΙΖΕΙ ΜΠΑΡΟΥΤΙ ΞΑΝΑ;
Έγραψαν πάρα πολλοί και πολλές για το θέμα. Στο διαδίκτυο και ιδίως στα κοινωνικά δίκτυα εμφανίστηκαν εκατοντάδες. Στις αναρτήσεις στήριξης της συμμετοχής των γυναικών σχολίαζαν αρνητικά κυρίως άνδρες (τυχαίο; ), προφανώς από τους φονταμενταλιστικούς κύκλους που γέμισε και η Βουλή.
Δεν θα μείνουμε σ’ αυτούς που έχουν αντικαταστήσει τη θεολογία με τη συνήθεια, παρότι κάνουν πολύ κρότο. Θα αναφέρω κλείνοντας αποσπάσματα από δύο σημαντικά λαϊκά πρόσωπα στον ευρύτερο χώρο της κοινωνίας, αλλά και ειδικά στην εκκλησία. Μία γυναίκα ψάλτρια με μεγάλη χορωδία και έναν άνδρα που έχει σχέση με την παγκόσμια ιεραποστολή, όπου και κτυπά πλέον η καρδιά της σύγχρονης ορθοδοξίας.
Α. Η Νεκταρία Καραντζή έγραψε ένα φοβερό κείμενο με αφορμή την επίθεση στην Πλάκα. Στήριξε το γεγονός για τη συμμετοχή των κοριτσιών, αφού είναι γνωστό ότι σε πολλές τοπικές ορθόδοξες εκκλησίες συμμετέχουν (ημιαυτόνομη Εκκλησία της Κρήτης, Πατριαρχείο της Αντιόχειας, Πατριαρχείο Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής, Εκκλησία της Αλβανίας, κλπ).
Θα σημειώσω απ’ αυτό μόνο ελάχιστα αποσπάσματα, και κατόπιν θα αντιγράψω από ανάρτησή της για το ψαλτικό σύνολο ψαλτριών στη Θεσσαλονίκη, όπου είναι μαέστρος:
α) «Η ψάλτρια, νομικός στο επάγγελμα, Νεκταρία Καραντζή, που ίδρυσε το 2013 τον Πανελλήνιο Σύλλογο Ψαλτριών, έγραψε σε ασυνήθιστα οξείς τόνους στο λογαριασμό της στο facebook, ‘’περί χριστιανών φονταμενταλιστών’’.
Της ζητάω περισσότερα για την ανάγκη του ρεπορτάζ. ‘’Κοιτάξτε, είναι γνωστό ότι στην Εκκλησία μας πορευόμαστε ισορροπώντας πάνω σε παραλογισμούς. Αυτό που συνέβη στον πατέρα Αλέξανδρο είναι ένα ακόμη πετραδάκι. Το πρόβλημα δεν είναι η ίδια η Ιεραρχία, αλλά οι αυτόκλητοι υπερασπιστές της Πίστης, οι αυτόκλητοι ερμηνευτές των ιερών κανόνων, που είναι σαφές ότι συγκροτούν σώμα αίρεσης εντός της Εκκλησίας…..»!!![8]
β) «Με τις Ψάλτριες Θεσσαλονίκης ξεκινήσαμε πριν λίγα χρόνια τις πρόβες και τη μελέτη. Σήμερα αυξάνονται και προοδεύουν αδιάκοπα. Τίποτα δεν θα ήταν εύκολο αν δεν είχα όμως την υποστήριξη, την αγάπη και την αμέριστη βοήθεια της …. για την οργάνωση του συνόλου και της… για τις πρόβες και τη μουσική προετοιμασία.
Και οι δύο μίλησαν για τη σχέση τους με τη βυζαντινή μουσική και την πορεία τους, στο προηγούμενο επεισόδιο της εκπομπής ‘’Μελίσματα και Μύθοι’’ της PemptousiaTV, στην καινούργια ενότητα των συνεντεύξεων με ενεργές ψάλτριες. Αξίζει να αναζητήσετε το επεισόδιο στο αρχείο της PemptousiaTV.
Σήμερα, είχαμε τη χαρά να βρεθούμε στη Θεσσαλονίκη με την PemptousiaTV για ένα μοναδικό γύρισμα με μέλη των Ψαλτριών Θεσσαλονίκης. Χορωδιακά κομμάτια, που ερμηνεύθηκαν επίσης υπό τη διεύθυνση της Ευαγγελίας Γεράκη αλλά και σολιστικά μέρη μαγνητοσκοπήθηκαν για τις ανάγκες νέου επεισοδίου της εκπομπής «Μελίσματα και Μύθοι’’, που θα προβληθεί σύντομα».[9]
Β. Ο Θανάσης Ν. Παπαθανασίου[10] ξεσπάθωσε με ένα επίσης κείμενο στο φ/β. Έτσι κλήθηκε και έδωσε μια μακροσκελή συνέντευξη στη δημοσιογραφική ιστοσελίδα TVXS. Ρωτήθηκε σε πολλά, αλλά θα δώσουμε κάποια μικρά αποσπάσματα για τη θέση της γυναίκας στην Εκκλησία.
α) Περί Διακονισσών: «… Όταν μιλάμε για διακόνισσες (και για τον θεσμό των διακονισσών) δεν εννοούμε γυναίκες οι οποίες διακονούν με την ευρεία έννοια (δηλαδή υπηρετούν) κάποιον τομέα της εκκλησιαστικής ζωής, όπως η κατήχηση, τα φιλόπτωχα ταμεία κλπ. Εννοούμε ειδικά γυναίκες στις οποίες ανατίθενται καθήκοντα και αρμοδιότητες με χειροτονία, γυναίκες δηλαδή οι οποίες βρίσκονται σε κάποια βαθμίδα ιεροσύνης. Οι διακόνισσες λοιπόν έχουν πολύ μακρά ιστορία (συναντάμε διακόνισσες ήδη στην πρώτη εκκλησία και σε κείμενα της Καινής Διαθήκης), ο θεσμός τους διαμορφώθηκε μέσα στην εκκλησιαστική διαδρομή και κράτησε επί αιώνες, μέχρι την σταδιακή αποδυνάμωσή του στα τέλη, περίπου, της βυζαντινής περιόδου. Πλέον έχουμε στη διάθεσή μας πλούσιο υλικό για την υπόθεση αυτή, και στον θεολογικό χώρο το θέμα είναι ξεκάθαρο.
Ενδεικτικά αναφέρω ότι το 1949 και το 1954 ο καθηγητής Ευάγγελος Θεοδώρου κατέδειξε, με πρωτοποριακή έρευνα, ότι οι διακόνισσες χειροτονούνταν. Δεν χειροθετούνταν απλώς. Η χειροτονία αφορά την μυστηριακή ιεροσύνη, ενώ χειροθεσία αναθέτει άλλα διακονήματα, όπως του ψάλτη. Για να γίνει αισθητό αυτό, σημειώνω ότι οι χειροτονίες τελούνται μέσα στη θεία λειτουργία και εντός του ιερού. Οι χειροθεσίες, αντιθέτως, τελούνται πριν ή έξω από τη λειτουργία, και έξω από το ιερό. Στα τελευταία χρόνια λοιπόν έχει βαθύνει η συζήτηση και έχει δυναμώσει το αίτημα για επανενεργοποίηση του θεσμού. Ενδεικτικά και πάλι αναφέρω την πρόσφατη έκδοση του συλλογικού τόμου «Χριστιανές γυναίκες στην αγία τράπεζα: Μελέτες για την αναβίωση του θεσμού των διακονισσών» (εκδ. Αρμός 2022), καθώς και τις αποφάσεις που έχει λάβει το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας για την ανασύσταση του θεσμού, ειδικά στο πεδίο της ιεραποστολής. Εισηγήσεις για το ζήτημα, αλλά και ευρύτερα για την γυναικεία παρουσία στην Εκκλησία, δημοσιεύουμε αδιάκοπα και στο περιοδικό «Σύναξη».
Τώρα, όσον αφορά το τελευταίο ερώτημά σας, αν ευρύτερα εμποδίζεται η συμμετοχή των γυναικών στην λατρεία, η απάντησή μου είναι «ναι». Δεν εννοώ ότι εμποδίζεται η προσέλευσή τους στη θεία λειτουργία και στα μυστήρια (η προσέλευση αυτή είναι υψηλή), αλλά ότι υπάρχουν καθιερωμένες αθλιότητες, οι οποίες κολοβώνουν την γυναικεία ακεραιότητα και την πληρότητα της συμμετοχής της».
β) Για τη θέση της Ιεραρχίας: «Η εκκλησιαστική ηγεσία, η Ιεραρχία γιατί δεν παίρνει θέση;
Και σε αυτό το ζήτημα υπάρχει και άρνηση και αντιφάσεις. Και τα δύο. Η άρνηση αφορά την ολέθρια κατά τη γνώμη μου πεποίθηση ότι κάθε τι καθιερωμένο είναι «θεοπαράδοτο». Η πεποίθηση αυτή εμφανίζεται (και μάλιστα με θράσος) ως άκρα πιστότητα στην Εκκλησία, στην πραγματικότητα όμως την υπονομεύει, απλούστατα διότι αρνείται να υποβάλει κάθε συνήθεια στην βάσανο των κριτηρίων της χριστιανικής πίστης!
Το οδυνηρό είναι ότι αυτή η πεποίθηση άλλοτε υπάρχει πραγματικά, και άλλοτε προβάλλεται υποκριτικά και προσχηματικά, για να καλύψει κάτω από το πέπλο της τάχα παραδοσιακότητας πλήθος ενεργειών απόλυτα… υπερμοντέρνων, όπως η χρήση της θρησκευτικότητας, της προσκύνησης εικόνων, της φαντασμαγορίας κλπ για την διόγκωση των χρηματικών εισπράξεων. Στην ατμόσφαιρα αυτή λοιπόν συζητήσεις ad hoc για τα πολλά εκκρεμή εκκλησιολογικά ζητήματα αποφεύγονται στην Ιεραρχία.
Από την άλλη, οι αντιφάσεις έχουν να κάνουν με το εξής: Κάποιοι, λιγοστοί ιεράρχες αντιλαμβάνονται την κατάσταση, ενστερνίζονται τα διαυγή προτάγματα, και επιχειρούν κάποια βήματα.
Συνήθως όμως τα επιχειρούν άτυπα (πχ δίνουν στους ιερείς τους προφορικές οδηγίες πώς να χειρίζονται απαράδεκτες καθιερωμένες ευχές οι οποίες βλέπουν την γυναίκα ως ακάθαρτη και την σεξουαλικότητα ως αμαρτία) κι έτσι αυτά τα βήματα, παρόλο που είναι σημαντικά, δεν καθιερώνονται θεσμικά, ούτε αποτυπώνονται σε συζητήσεις και αποφάσεις της Συνόδου (σημειωτέον ότι υπάρχουν πλήθος ζητημάτων τα οποία, βάσει των αυθεντικών εκκλησιαστικών κριτηρίων, μπορούν να αντιμετωπιστούν σε επίπεδο μητρόπολης, χωρίς να χρειάζεται απόφαση της Συνόδου ή… οικουμενικής συνόδου, όπως φωνασκούν κάποιοι)….».[11]
* Ο Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κέρτεζη. Είναι συνταξιούχος εκπαιδευτικός ως φυσικός, πτ. θεολογίας, συγγραφέας και ειδικός ερευνητής της Κέρτεζης.
Σημείωση 1η: Η πρώτη δημοσίευση έγινε στην Καλαβρυτινή μηνιαία εφημερίδα ΩΡΑ των ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ, στη μόνιμη στήλη (μου) ΒΟΥΡΑΪΚΕΣ ΝΥΞΕΙΣ, φ. 66, Ιούνιος 2023.
Σημείωση 2η: Αναδημοσίευση έγινε στην δεκαπενθήμερη εφημερίδα ΧΡΙΣΤΑΙΝΙΚΗ, την Πέμπτη 6 Ιουλίου 2023, φ. 1128 (1440). σελ. 6-7.
Παραπομπές
[1] Παναγ. Α. Μπούρδαλας, ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΧΑΪΚΗ ΓΗ ΕΩΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΤΑ ΠΕΡΑΤΑ, Αρμός 2022, σελ. 343
[2] Γρηγόριος ο Θεολόγος. ΠΗΓΗ: (+) π. Κωνσταντίνου Στρατηγόπουλου, «Εκκλησία και Εκκοσμίκευση», εκδόσεις Μυριόβιβλος.
[3] Βλέπε: www.holycouncil.org/delegations.
[4] Βιογραφικά για την καθηγήτρια της αγάπης, δικά μου, άλλων και μεγάλο μέρος αυτής της συνέντευξης, περιλαμβάνονται στο βιβλίο (μου) που ανέφερα, σελ. 61-73.
[5] ΠΗΓΗ: φ/β. Γιώργος Κρανιδιώτης, 06.06.2023.
[6] Λόγος ΛΖ, Γρηγορίου του Θεολόγου, ΕΠΕ 5, σελ. 437- 439.
[7] ΤΟ ΒΗΜΑ, 18.06.2023, www.tovima.gr/2023/06/18/society/koritsia-me-papadika-mia-ypothesi-kataskandalismou-oxi-tou-poimniou-alla-tis-mplogkosfaira.
[8] Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ, ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΙΟΥΝΙΟΥ 2023, σελ. 29.
[9] ΠΗΓΗ: φ/β, 21.06.2023, Nektaria Karantzi.
[10] Ο Θανάσης Παπαθανασίου είναι αναπλ. καθηγητής της Ανώτατης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθήνας, και διευθυντής του θεολογικού περιοδικού Σύναξη.
[11] ΠΗΓΗ: 12.06.2023, https://tvxs.gr/news/ellada/thanasis-n-papathanasioy-kathigitis-tis-anotatis-ekklisiastikis-akadimias-stin-ekklisia-.
Μαντάτορας 