Ανθρωπολογικά χαρακτηριστικά των πρόσφατων εκλογών
Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*
Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
Τα αποτελέσματα των τελευταίων εκλογών αξίζουν να ιδωθούν πέρα από τυπικά νικητές και ηττημένους. Αυτή την οπτική την αφήνουμε απ’ έξω σ’ αυτό το άρθρο. Θέλουμε να προσεγγίσουμε τόσο τα πρωτόγνωρα χαρακτηριστικά, όσο και πίσω από τις ψήφους, όσο βέβαια μπορούμε να δούμε.
Δεν γνωρίζουμε πως ακριβώς θα εκφραστούν οι ψηφοφόροι στις δεύτερες εκλογές, αν και γνωρίζουμε ποιες είναι οι τάσεις από την Κυριακή στις 21 Μαΐου. Δεν γνωρίζουμε επίσης πως θα εκφραστούν τα μικρά κόμματα και οι ψηφοφόροι τους στις δεύτερες εκλογές, αφού μέχρι στιγμής, που γράφονται αυτές οι γραμμές, μία μόνο ανακοίνωση έχει δει το φως της δημοσιότητας.
Επίσης δεν γνωρίζουμε αν η αποχή θα αυξηθεί για πολλούς λόγους, όπως έγινε για περίπου 200.000 ψήφους στις παρόμοιες εκλογές του 2012, έστω και αν τώρα το γενικότερο πεδίο είναι διαφορετικό.
Τέλος, δεν γνωρίζουμε αν στην νέα προεκλογική περίοδο θα αναδειχθούν με εμφαντικότητα, από τα ακολουθούντα τη ΝΔ κόμματα, η σημασία των «χαλιναριών» που έθεσε δημόσια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Εμείς εδώ θα σημειώσουμε ειδικές όψεις του τωρινού φαινομένου, κυρίως από πλευράς κοινωνικής ψυχολογίας και ανθρωπολογικής θεολογίας των ψηφοφόρων, φυσικά υπό την επήρεια και των κομματικών θεωρήσεων.
ΙΙ. ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΑΠΟΧΗΣ
Τα ποσοστά αποχής τυπικά και με βάση τον αριθμό των 9.946.082 εγγεγραμμένων στους εκλογικούς καταλόγους φτάνουν κοντά στο 40% (39,06%)! Και αυτό, γιατί οι εγγεγραμμένοι είναι πολύ περισσότεροι από τον συνολικό πληθυσμό της απογραφής 2021. Μάλιστα αν μελετήσουμε προηγούμενες εκλογικές αναμετρήσεις είχαμε τυπικά πολύ μεγαλύτερη αποχή στις εθνικές εκλογές, τουλάχιστον μετά το 2009.
Οφείλουμε όμως να σημειώσουμε δύο όψεις του φαινομένου. Αρχικά γιατί τα αρμόδια υπουργεία δεν κάνουν εκκαθάριση των εκλογικών καταλόγων, τουλάχιστον μέχρι και το 2022. Αυτό δημιουργεί αφενός την εύκολη κριτική περί ανικανότητας ξεκαθαρίσματος και αφετέρου πονηρές σκέψεις για τη γνησιότητα των αποτελεσμάτων στα πολλά ευφάνταστα μυαλά συμπολιτών μας.
Μια άλλη όψη βρίσκεται στην ψυχολογία αυτών που απέχουν ή ακυρώνουν την ψήφο τους. Τα άκυρα, έφτασαν στο 2,04% και τα λευκά στο 0,6%, σύνολο δηλαδή ακυρωθέντων 2,64%! Προσωπικά διακρίνω τέσσερις ομάδες αποχής. Ανάμεσα στις δύο τελευταίες ας αναζητήσουμε και όσους ακύρωσαν την ψήφο τους.
Η μία βρίσκεται στο πολιτικό και εργασιακό ξενίτεμα εκατοντάδων χιλιάδων στο εξωτερικό, κυρίως νέας γενιάς. Όλες και όλοι γνωρίζουμε την κύρια αιτία: την υποβάθμιση της χώρας και των «από κάτω» με αφορμή την παγκόσμια κρίση του 2007-2008. Ελάχιστοι απ’ αυτούς μπορούσαν να ψηφίσουν στις τελευταίες εκλογές. Ο κύριος λόγος ήταν οι αποστάσεις και τα έξοδα των πιο αδύναμων, αλλά και μια πολιτική οπτική, που βρισκόταν μακριά από τα κόμματα εξουσίας.
Μια δεύτερη μερίδα οφείλεται σε πολλούς και πολλές άνω των 70 ετών που για λόγους υγείας ή για λόγους μακρινής διαμονής (ετεροδημότες) δεν πήγαν να ψηφίσουν.
Η τρίτη μερίδα αφορά το πιο ριγμένο κομμάτι της ανεργίας και ημιαπασχόλησης που δεν βλέπουν κανένα φως στις πολιτικές κατευθύνσεις τόσο από τα κόμματα εξουσίας, όσο και της υπόλοιπης αντιπολίτευσης. Μάλιστα οφείλουμε να σημειώσουμε ότι είχαμε τεράστιο πλήθος ψηφοδελτίων λόγω της σχετικής (3%) απλής αναλογικής, πράγμα που δεν γνωρίζουμε πότε πάλι θα συμβεί.
Τέλος μια τέταρτη μερίδα απείχε είτε για λόγους πλήρους ιδιώτευσης, είτε λόγω των ψηφοδελτίων που κόπηκαν από τις εκλογές με πολιτική οργανωτική απόφαση της ΝΔ και ΚΙΝΑΛ.
IΙΙ. ΠΕΡΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΝΟΘΕΙΑΣ
Παρά το γεγονός ότι η ιδιωτική εταιρεία που μαζεύει, οργανώνει και βγάζει τα αποτελέσματα είναι ιδιωτική (κακώς), κανένα στοιχείο δεν έχει προκύψει ότι συνέβη ηλεκτρονική νοθεία μετά την καταχώρηση των αποτελεσμάτων.
Ούτε τα ηττημένα κόμματα κατήγγειλαν άμεσα ή έμμεσα ότι συνέβη κεντρικά, αλλά και στα εκλογικά τμήματα ήταν εμφανή τα αποτελέσματα. Πουθενά δεν φαίνεται να υπήρξε διαφορετική καταγραφή.
Το ότι στα κοινωνικά δίκτυα μία μερίδα το έλεγε καθαρά ή άφηνε αιχμές, βρήκε αφορμή από το μη καθαρισμό των εκλογικών καταλόγων και το νέο λογισμικό της ιδιωτικής εταιρείας.
Πάντως η ψυχολογία περί παντελούς έλλειψης εμπιστοσύνης δείχνει, όχι μόνο σε αυτό το θέμα, ότι ένα ρεύμα συνωμοσιολογικής πολιτικής θεώρησης είναι υπαρκτό.
IV. ΤΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ «ΚΑΤΩ ΑΠΌ ΤΟ ΧΑΛΙ»
Μια πολύ μεγάλη μερίδα των λαϊκών στρωμάτων και με όλες σχεδόν τις διαβαθμίσεις και όλες τις μικρές προσδοκίες προσκολλήθηκε και ακολούθησε, στις διαφαινόμενες στις ιδιωτικές δημοσκοπήσεις και την σχεδόν μονόπλευρη προπαγάνδα των μεγάλων ΜΜΕ, στα χνάρια του προπορευόμενου κόμματος. Φυσικά υπήρξαν πολλοί πολιτικοί λόγοι να μην υπάρξει άνοδος ή μικρή πτώση του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης.
Η εργαλειοποίηση της απλής αναλογικής, η έλλειψη βαθιάς αυτοκριτικής από τα χρόνια της σχεδόν πενταετούς διακυβέρνησης, η εναλλαγή σχεδίων κάθε εβδομάδα και κάποια «αυτογκόλ» το οδήγησαν στην εκλογική κατάρρευση. Τιμωρήθηκε επί πλέον ως άχρηστο, απόμακρο και ως ανίσχυρο μέσα στο λαό. Δεν γνωρίζουμε αν ανακάμψει και πόσο.
Όμως, για μένα, είναι αδιανόητο ότι μεγάλη μερίδα του λαού «έβαλε κάτω από το χαλί» την αλλοπρόσαλλη γραμμή της απελθούσας κυβέρνησης, όπως στο δημογραφικό πρόβλημα, στην έλλειψη ουσιαστικής προκοπής στον πρωτογενή τομέα, στον τρόπο συμπεριφοράς απέναντι στους μετανάστες, στην πανδημία, στις παρακολουθήσεις, στην αστυνομία στα Πανεπιστήμια, στην υποτροφοδότηση και χρηματοδότηση της δημόσιας υγείας και παιδείας, στο έγκλημα των Τεμπών, στα οδυνηρά παιχνίδια με την ενέργεια (ηλεκτρικό, καύσιμα κλπ), στα ψευτο-επιδόματα, στον τρόπο συμμετοχής στον πόλεμο της Ουκρανίας, στον οργανωτικό τρόπο αποκλεισμού ακροδεξιών κομμάτων, δηλαδή στις παρυφές της ΝΔ.
Έτσι λοιπόν, αυτή η μερίδα, κατάπιε όλα αυτά για να πάει σε μια δήθεν σιγουριά. Έβαλε όλα τα προσωπικά, κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα «κάτω από το χαλί», στα κατάβαθα της εσωτερικής συνείδησης δηλαδή, για να πάει με τον διαφαινόμενο νικητή…
V. Η ΡΑΓΔΑΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΣΗ
Οι εκλογές αυτές ήταν υπόκωφες. Αν ξεκινήσουμε από τα αριστερά προς τα δεξιά, τόσο η βουή των ανοικτών πολιτικών εκδηλώσεων έχασε σε έκταση, συμμετοχή και ένταση. Ακόμη και οι συζητήσεις στα καφενεία, στις καφετέριες και στους εργασιακούς χώρους ήταν ελάχιστες και «πολιτισμένες».
Το νεοφιλελεύθερο ιδεολόγημα του ατομικού ανθρώπου, της ατομικής ευθύνης, της ατομικής πολιτικοποίησης και της ατομικής έκφρασης ή μη έκφρασης, έχει επηρεάσει βαθιά το κοινωνικό σώμα. Είναι από τους λόγους που πέφτουν έξω οι δημοσκοπήσεις, όπως έγινε πριν λίγο καιρό τόσο στην Κύπρο, όσο και στην Τουρκία.
Οι μεγάλοι κοινωνικοί αγώνες μετά το 2012 έδωσαν χώρα στην μεταφυσική προσδοκία, έδωσαν χώρο στην κυβέρνηση διάψευσης των ελπίδων και δεν μπόρεσαν να αναπτυχθούν σε μεγάλη κλίμακα μετά το 2019. Ακόμη και η έξοδος της νεολαίας και του κόσμου, μετά το έγκλημα των Τεμπών, κόπηκε «με το μαχαίρι από τα πάνω» κι έμεινε έξω από τη δημόσια σφαίρα. Η προεκλογική συζήτηση αναγκαστικά έμεινε στα ελεγχόμενα ΜΜΕ και στα εξατομικευμένα κοινωνικά δίκτυα.
VI. ΠΟΛΙΤΙΚΉ ΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑ
Μέχρι αυτές τις εκλογές και κατά τη διάρκεια της μεταπολίτευσης τυπικά η πολιτική εξουσία και η Διοικούσα Εκκλησία έχουν διακριτούς ρόλους. Τυπικά υπάρχει το «σύστημα της συναλληλίας». Είναι στην πράξη όμως έτσι; Φυσικά και όχι. Να θυμίσω ότι νομικά όλα στηρίζονται στον Καταστατικό Χάρτη της Βουλής που νομοθετήθηκε το 1977 και αφορά τις σχέσεις Πολιτείας και «Εκκλησίας της Ελλάδος».
Η τελευταία εκκλησιαστική δομή είναι η πιο ισχυρή, αν και υπάρχουν και οι παράλληλες δομές της ημιαυτόνομης Εκκλησίας της Κρήτης, οι πέντε Μητροπόλεις των Δωδεκανήσων και το Άγιο Όρος, που ανήκουν πνευματικά και διοικητικά στο Οικ. Πατριαρχείο. Υπάρχει βεβαίως και το ενδιάμεσο καθεστώς των Μητροπόλεων των Νέων Χωρών. Αφήνω στην άκρη τις παλαιοημερολογητικές παραφυάδες, τις ετερόδοξες εκκλησίες και τις άλλες θρησκείες.
Θα θυμίσω τέσσερις περιόδους για τέσσερα διαφορετικά φαινόμενα, για του λόγου το αληθές: α) Η ατυχής απόπειρα αλλαγής του Καταστατικού Χάρτη του 1977 από το ΠΑΣΟΚ με Πρωθυπουργό τον Ανδρέα Γ. Παπανδρέου και υπ. Παιδείας και Θρησκευμάτων Αντώνη Τρίτση στο τέλος της δεύτερης θητείας του, β) Η υπόθεση των εναπομεινάντων μητροπολιτών εκ των 12, που εξέπεσαν ως μητροπολίτες μετά την εκλογή του Αρχιεπ. Σεραφείμ (Τίκα), γ) Η μεγάλη διαμάχη για τις αστυνομικές ταυτότητες και μετά για τις Νέες Χώρες επί Αρχιεπ. Χριστόδουλου (Παρασκευαΐδη) και τέλος δ) η πολιτική που ασκήθηκε επί Πανδημίας στο λαό και στους ναούς επί Αρχιεπ. Ιερώνυμου Β΄ (Λιάπη).
Αν προσθέσουμε την ανάπτυξη δύο παράλληλων παγκόσμιων φαινομένων (μετανεωτερικότητας και φονταμενταλισμού) μπήκαν στην συζήτηση ακόμα και: το ζήτημα των μνημονίων, το πως του θρησκευτικού μαθήματος στα σχολεία, η στάση απέναντι στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Κρήτης (Κολυμπάρι 2016), οι θεωρίες για την πανδημία, ο πόλεμος στην Ουκρανία, ο τρόπος σχέσης με τους μετανάστες, κλπ.
Αυτά όλα μαζί έφεραν και το νεοφανές κόμμα ΝΙΚΗ στα πρόθυρα της εισόδου στη Βουλή. Ο μονομερής πόλεμος που γίνεται σε αυτό μέσα στην προεκλογική περίοδο, δεν είναι μόνο μια προσπάθεια ποιμαντικής για το πως οι χριστιανοί ως πολίτες οφείλουν να πολιτεύονται, αλλά και προσπάθεια αλλοίωσης των διακριτών ρόλων. Το τραύμα στην Εκκλησία της Ελλάδος γίνεται πιο βαθύ, γιατί π.χ. δεν θεραπεύτηκε όταν πολλοί εκκλησιαστικοί ήταν «αγκαλιά», σφικτή ή χαλαρή, με την εγκληματική οργάνωση της Χ.Α. ή άφησαν στα αζήτητα το κάλεσμα του 2010 «Προς το λαό» με αφορμή το 1ο μνημόνιο…
VIΙ. ΣΥΝΤΗΡΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ;
Διάβασα από ένα συνάδελφο εκπαιδευτικό και συγγραφέα[1] μια παρατήρηση, ανάμεσα σε πολλές: «…Σε κάθε περίπτωση πρέπει να πούμε πως τα φαινόμενα παρακμής της ελληνικής κοινωνίας βοούσαν εδώ και καιρό.
Η εκλογή δημάρχων όπως ο Ψινάκης στο παρελθόν ή ο Μπέος στον Βόλο και ο εκλεκτός του Μαρινάκη στον Πειραιά, η ανάδειξη τηλεαστέρων στο πολιτικό προσκήνιο (όπως ο Γεωργούλης που δημόσια δήλωνε πως παζάρευε μία θέση μεταξύ ΣΥΡΙΖΑ και ΝΔ και επέλεξε την καλύτερη προσφορά και μάλιστα εκλέχτηκε στη θέση της Κούνεβα), η εμφάνιση της Χρυσής Αυγής και η άνοδός της και το ποσοστό των ακροδεξιών/νεοναζιστικών δυνάμεων που στις τελευταίες ευρωεκλογές έφτασε το 14%, δεν ήταν απλώς καμπανάκια αλλά συναγερμός που ούρλιαζε εκκωφαντικά…».
Προσωπικά δεν γνωρίζω εάν ο «φόβος» προς τον ΣΥΡΙΖΑ και το «ΜΕΡΑ25», η «ασφάλεια» προς την ΝΔ, η ασφάλεια άλλων στην «κιβωτό» του ΚΚΕ, τα ακροδεξιά «η Χώρα θέλει εισαγγελέα» είναι όλα μαζί ισχυρότερα από την ανθρωπολογική, κοινωνική, θρησκευτική και πολιτική εξατομίκευση. Διαισθάνομαι όμως, όπως λέμε στη φυσική, ότι βρισκόμαστε πλήρως σε «ασταθή ισορροπία και όχι σε «ευσταθή»…
* Ο Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας είναι συνταξιούχος συνδικαλιστής εκπαιδευτικός, φυσικός, πτ. θεολογίας και συγγραφέας.
Σημείωση από τΜτΒ: Το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στην μηνιαία εφημερίδα «ΩΡΑ των ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ», φ. 65, Μάιος 2023, σελ. 29 και στην προσωπική μου στήλη «Βουραϊκές νύξεις». Ακολούθησε δημοσίευση στην 15μερη εφ. ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ, φ. 1126 (1438), ΠΕΜΠΤΗ 8 Ιουνίου 2023, σελ. 6-7.
[1] Βασίλης Λιόσης, «Πόσο βαθιά έχει προχωρήσει η συντηρητικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας;», 23.05.2023, εφημ. ΕΦΣΥΝ.
