Ονοματοδοσία δρόμων νότιας Κέρτεζης – Μέρος VII
Συνολική πρόταση ονοματοδοσίας δρόμων και πλατειών του οικισμού της Κέρτεζης
Άμισθη μελέτη του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*
Συνέχεια από: Δρόμοι και πάροδοι της βορειοδυτικής Κέρτεζης – Μέρος VΙ | Αποικία Ορεινών Μανιταριών (tomtb.com)
Εισαγωγικά
Νότια Κέρτεζη θα ονομάσουμε το αντίστοιχο μέρος της βόρειας, αλλά νότια του κεντρικού δρόμου με τις ονομασίες «οδός Αναγνώστη Στριφτόμπολα» και «οδός 22ας Μαρτίου1821». Θα αναγκαστούμε όμως να θεωρήσουμε και τα αρχικά 100 πρώτα μέτρα, στα νότια της κεντρικής «πλατείας Παντανάσσης».
Η περιοχή ανατολικά έχει ως όριο το λαγκάδι του Σαρδούνη και ένα μικρό μέρος ανατολικά του Κοιμητηρίου, που ονομάσαμε «οδός Άη Σαράντα». Νότια έχει ως όριο τον κερτεζίτικο Βουραϊκό, που σε αρκετά σημεία είναι ο κάτω δρόμος. Δυτικό όριο της περιοχής αυτής αποτελεί ο παραπόταμος του Βουραϊκού με τη λαϊκή ονομασία «Μοναστηριάς» ή «Λίθος» κατά την επίσημη.
Θα ξεκινήσουμε τη σειρά των δρόμων με την ίδια μέθοδο με τη βόρεια Κέρτεζη και θα ξεκινήσουμε από τα ανατολικά και θα κατευθυνθούμε προς τα δυτικά.
Θα ξεκινήσουμε από τα ανατολικά από τον κεντρικό δρόμο που έπαιζε αυτό το ρόλο πριν το 1896, όταν χαράκτηκε από το Δήμαρχο Παναγιώτη Σαρδούνη ο νέος κεντρικός δρόμος από το Σταυρό μέχρι το Κοιμητήριο…
Έχει και αυτός περίπου πορεία από Ανατολάς προς Δυσμάς. Θα συνεχίσουμε νότια με τον Κάτω Δρόμο και την διακλάδωσή του στους πρόποδες του καστανόδασους, που έχουν και οι δύο την ίδια κατεύθυνση.
Κατόπιν θα σημειώσουμε δύο κάθετους δρόμους, δηλαδή με κατεύθυνση από νότο προς βορράν, οι οποίοι τέμνουν τον κεντρικό δρόμο κατά σειρά στην «πλατεία Αναγνώστη Στριφτόμπολα» και στο διατηρητέο πλέον «σχολείο Στριφτόμπολα». Οι δρόμοι αυτοί τέμνουν και τον αρχαίο, λεγόμενο μέχρι τις ημέρες μας, Πάνω Δρόμο.
Η νοητή πορεία που θα ακολουθήσουμε ξεκινά από τα νοτιοανατολικά. Θα συνεχίσουμε με τον κάτω δρόμο και τις διακλαδώσεις του, δηλαδή αυτές που πάνε παράλληλα μ’ αυτόν ή τέμνουν και τον κεντρικό δρόμο. Θα κλείσουμε με τις παρόδους του κεντρικού δρόμου προς τα νότια με πορεία από την κεντρική πλατεία μέχρι τον Αη Δημήτρη.
Ι. Νοτιοανατολική Κέρτεζη
1) Οδός Βουραϊκού (κόκκινο χρώμα)
Ας πάμε στον Κάτω Δρόμο. Βεβαίως δεν είναι όλος στο σχέδιο πόλης, αλλά φαίνεται ότι ήδη κάποιες οικίες δημιουργούνται στην περιοχή Κολλαρές.
Αυτός βεβαίως ξεκινά με την διακλάδωση στον κεντρικό αμαξιτό στη στροφή του «Αλκίκου Αρχιμανδρίτη», πηγαίνει παράλληλα με τον κερτεζίτικο Βουραϊκό (βόρειά του) μέχρι τη νέα διακλάδωση με το δρόμο στους πρόποδες του καστανόδασους. Στο μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής ο δρόμος αυτός βρίσκεται κοντά ή δίπλα στη βόρεια όχθη του κερτεζίτικου Βουραϊκού. Προτείνω λοιπόν την ονομασία, σ’ αυτό το κομμάτι, «Οδός Βουραϊκού». Αναλυτική πρόταση: φ/β, 10.11.2021.
2) Οδός Αγίων Θεοδώρων (πορτοκαλί 1 χρώμα)
Στα ανατολικά και κυρίως στα νοτιοανατολικά έχουμε μια εξεζητημένη περίπτωση πολύ παλαιού δρόμου. Βρίσκεται μεν στο σχέδιο, αλλά ουσιαστικά δεν έχει ακόμη οικίες ένθεν κακείθεν, πλην μιας έμμεσα.
Στη σύγχρονη παράκαμψη για τον Άη Γιώργη επί του κεντρικού αμαξιτού δρόμου, όπου και η ξύλινη πινακίδα αποχαιρετισμού των ταξιδιωτών, θα σταθούμε για αφετηρία. Όντως, πριν το 1900 είχαμε εκεί την διακλάδωση του αρχαίου δρόμου, που ονομάσαμε «Οδός Αρχαίας Κύναιθας».
Αν ξεχάσουμε για λίγο τον 125 ετών αμαξιτό δρόμο, η διακλάδωση αυτή οδηγούσε πλάγια και νοτιοδυτικά στον τότε Κάτω Δρόμο και από εκεί στα νοτιοδυτικά του οικισμού. Ο δρόμος αυτός όχι μόνο δεν έχει ακόμα ανοιχθεί για Ι. Χ. και αγροτικά, αλλά από τότε που σχεδόν εξαφανίστηκαν τα υποστατικά οικιακά ζώα, φθείρεται και επί πλέον. Παρόλα αυτά, όταν θα κτίζονται νέα σπίτια θα αποτελεί περιζήτητο δρόμο, αφού θα ενώνει στα ανατολικά τον κεντρικό με τον Κάτω Δρόμο, που έχουμε ήδη ονομάσει «οδός Βουραϊκού».
Αυτός με φιδοειδή πορεία φθάνει μέχρι το εικονοστάσι των Αγίων Θεοδώρων, όπου και συναντά τον Κάτω Δρόμο. Στη συνέχεια ο δρόμος αυτός προχωρά παράλληλα με τον Βουραϊκό με πολλές διακλαδώσεις. Η 1η είναι νότια που περνά το ποτάμι, εκεί που αναζητείται γέφυρα, και διέρχεται από το ξωκκλήσι των Αγίων Θεοδώρων. Προτείνω την ονομασία «Οδός Αγίων Θεοδώρων». Αναλυτική πρόταση: φ/β, 09.11.2021.
3) Οδός αρχαίας Κύναιθας (συνέχεια από τα ΒΑ – πράσινο χρώμα)
Ανατολικά του Κοινοτικού ξενοδοχείου έχει αναπτυχθεί η νέα Κέρτεζη πάνω και κάτω από τον πολύ παλιό κεντρικό δρόμο εισόδου και εξόδου προς Ανατολάς. Ο δρόμος αυτός αντικαταστάθηκε στο τέλος του 19ου αι. όταν επί δημαρχίας Παναγ. Σαρδούνη χαράκτηκε και διανοίχτηκε ο νέος πλατύς για την εποχή εκείνη αμαξιτός δρόμος. Αυτός ο δρόμος ξανασυναντά τον παλιό στη περιοχή του Σταυρού, όπου ΒΑ πιθανολογείται η αρχαία πόλη Κύναιθα, η 5η πόλη των Αζάνων Αρκάδων. Περνά βεβαίως από το ναό του Άη Γιώργη.
Ξεκινάμε όμως από το εντός σχεδίου σημείο, δηλαδή από τη διασταύρωση που σε είκοσι μέτρα κόβει πάλι τον νέο κεντρικό δρόμο (Κώστα Τριπολιτσιώτη). Να σημειώσουμε ότι στο αρχικό αυτό κομμάτι και πριν τη διασταύρωση προς Νικολή τη Λάκκα και το Χριστό μια οικία έχει κάνει εμφανή παρανομία στο δρόμο…
Σ’ αυτό το κομμάτι η προσπέραση για 100 μέτρα είναι πολύ δύσκολη, ενώ πρέπει να είναι προσπελάσιμη και για περιπατητικούς λόγους, αλλά κυρίως για ιστορικούς. Ας το δουν και δράσουν οι θεσμικοί. Από την διασταύρωση προς Χριστό έως τον κεντρικό δρόμο η περιοχή είναι αρκετά δομημένη. Αυτός, ως γνωστόν είναι προσβάσιμος σε ΙΧ, αγροτικά και μικρά φορτηγά.
Ο αρχαίος δρόμος συνεχίζει στην περιοχή Κυπαρίσσι. Φτάνει στου Σαρδούνη το λαγκάδι και συνεχίζει νότια του Κοιμητηρίου μέχρι να συναντήσει το πρώην Μετόχι των Αγίων Θεοδώρων (οικία κληρονόμων Κώστα Ευθ. Αλεξόπουλου).
Προτείνω λοιπόν από το αρχικό σημείο (που πάει για Αη Γιώργη) έως το πρώην Ιερό Μετόχι να ονομαστεί «Οδός αρχαίας Κύναιθας». Αναλυτική πρόταση: φ/β, 05.11.2021 και 08.11.2021.
4) Οδός Αη Σαράντα (κίτρινο 1 χρώμα)
Μετά πέτρινο γεφύρι (1933 – 1936), στο τρίγωνο νέου Δημοτικού σχολείου, Κοιμητηρίου και «πλατείας Στριφτόμπολα», συναντάμε κάθετα στον κεντρικό δρόμο ένα μεγάλο δρόμο.
Ο δρόμος ανέρχεται από το σχολείο παράλληλα στου Σαρδούνη το λαγκάδι. Αυτός κυρίως ανέρχεται προς βορράν, και βρίσκεται στη δυτική όχθη του σκεπασμένου για 50 μέτρα του χειμάρρου με την ονομασία «Σαρδούνη το λαγκάδι».
Βεβαίως πριν από μια εικοσαετία στα ανατολικά του Κοιμητηρίου έχει διαμορφωθεί και συνέχεια του δρόμου (ημιτελής όμως) μέχρι να συναντήσει τον αρχαίο δρόμο που ονομάσαμε «οδός αρχαίας Κύναιθας». Θα ήταν πάντως σε επόμενη φάση να βρεθεί τρόπος να συνεχίσει νότια, μέχρι να συναντήσει και τον κάτω δρόμο («οδός Βουραϊκού»).
Όμως μετά το σημείο αυτό περνάμε εκτός σχεδίου πόλης. Προτείνω επομένως την ονομασία «οδός Αη Σαράντα». Αρχική πρόταση: φ/β, 11.10.2021.
5) Οδός Νερομύλων (μπλέ χρώμα)
Ξεκινάμε λοιπόν με τη διασταύρωση προς καστανόδασος πριν τον καλογερικό μύλο και θα φτάσουμε μέχρι την περιοχή «Τζαμί’, όπου συναντάμε και το μυλαύλακο που έρχεται από τον απέναντι μισογκρεμισμένο νερόμυλο του Φραγκογιάννη (και κατόπιν «Λιάρου» και (Α)Λαφογιάννη). Το τέλος του δρόμου είναι το μικρό πλάτωμα, που φιλοξένησε για λίγες δεκαετίες πριν 50 χρόνια τα σφαγεία, που έκλεισαν για υγειονομικούς λόγους. Εκεί είναι και οι απαρχές του Βουραϊκού.
Στη διαδρομή συναντάμε πρώτα τον λεγόμενο «Καλογερικό μύλο» (πρώην μύλο του Μούρτου), που κατόπιν πέρασε διαδοχικά στην οικογένεια Μπίκου και στο γαμπρό τους Κώστα Οικονόμου/«Γκατσέλα» και τέλος δωρίστηκε στον «Σύλλογο των εν Αθήναις Κερτεζιτών», οπότε αναπαλαιώθηκε και προστέθηκαν όλα τα σύνεργα για λειτουργία. Δίπλα εκεί έχουμε και την «πλατεία καλογερικού μύλου».
Στη συνέχεια, έχοντας νότια το μυλαύλακο, φτάνουμε στην «Πλατεία Δίδυμων μύλων», που ακόμα περιμένει τη διαμόρφωση της… Εκεί, λοιπόν, ο παλιός μύλος των Σχοινά και «Κοτσολή»/Χασαπόπουλου γέννησε τον ξεχωριστό μύλο του 2ου που είναι ανακαινισμένος και σε καλή κατάσταση. Ο παλιός που πήγε στον Σχοινά τώρα τελευταία με αργό τρόπο συντηρείται.
Στο σημείο αυτό καταλήγουν άλλοι δύο δρόμοι. Ο ένας έρχεται κάθετα από Βορρά, από το διατηρητέο κτήριο του Στριφτόμπολα, ενώ ο άλλος είναι η συνέχεια του δρόμου «οδός αρχαίας Κύναιθας».
Βεβαίως και αυτός ο δρόμος, ενώ πηγαίνει παράλληλα με τον Βουραϊκό, εφάπτεται για 100 μέτρα μεταξύ Δίδυμων μύλων και σφαγείων του παμπάλαιου και πέτρινου μυλαύλακου -μνημείου στα βόρεια. Στο τέρμα, που ήδη αναφέραμε, έχει απέναντι τον αρχαίο νερόμυλο του «Λιάρου»/Λαφογιάννη. Προτείνω επομένως την ονομασία «Οδός Νερομύλων». Αναλυτική πρόταση: φ/β, 11.11.2021.
ΙΙ. Νότια Κέρτεζη
6) Οδός Καστανόδασους (πορτοκαλί 2)
Από τη διασταύρωση στο γεφύρι ανάμεσα στο μύλο του Μπουμπά και τον Καλογερικό, στον στο τέλος της «Οδού Βουραϊκού» και στην αφετηρία της «Οδού νερομύλων» ξεκινά ο δρόμος στους πρόποδες του Καστανόδασους.
Αυτός ο δρόμος, ανάμεσα στο καστανόδασος και τον κερτεζίτικο Βουραϊκό, περνά από 200 μέτρα από μία πολύ παλαιά, αλλά μικρή γειτονιά (περιοχή «Τσάκαλη»). Στη συνέχεια πριν συναντήσει τον χείμαρρο Ελλά (έρχεται από τη νοτιοδυτική Καρβελού) διακλαδίζεται και το ένα παρακλάδι στρίβει ακόμη πιο νοτιοδυτικά. Από εκεί ξεκινά ένας από τους επτά αρχαίους δρόμους, πάντα στους πρόποδες του καστανόδασους μέχρι την τοποθεσία Καλόγερος. Μετά το πέτρινο γεφύρι (133-1936) στην εποχή μας έχουμε δύο δρόμους, ενώ ένας τρίτο έχει χαθεί.
Προτείνω, από το γεφύρι, μεταξύ του Μπουμπά το μύλο και του Καλογερικού, έως το πέτρινο γεφύρι στου «Τσάκαλη», την ονομασία την ονομασία «Οδός καστανόδασους». Αναλυτική πρόταση: φ/β, 08.12.2021.
7) Οδός Κοιμητηρίου (καφέ 1 χρώμα)
Ακριβώς δυτικά του Κοιμητηρίου κατέρχεται από τον κεντρικό δρόμο, που ονομάσαμε «Οδός Αναγνώστη Στριφτόμπολα», κάθετος δρόμος, όπου και η κεντρική πλατιά δυτική βασική είσοδος σε αυτό. Πιθανά αρκετά παλαιότερα να κατερχόταν ακριβώς στα δυτικά όρια του κοιμητηρίου, ως μια συνέχεια της «οδού Γεωργίου Σπηλιόπουλου», ενώ το δυτικό του αναξιοποίητο οικόπεδο να προσαρτήθηκε μετά από πολλές δεκαετίες. Έτσι το κατέβασμα πήγε 10 μέτρα πιο δυτικά, ώστε να είναι δυνατή σε κάποια φάση και η επέκταση του Κοιμητηρίου.
Λοιπόν, στα 10 μέτρα νότια από την νέα και πάντα χωρίς πόρτα 1η κεντρική είσοδο του κοιμητηρίου, όπως κατερχόμαστε στην εποχή μας, διακλαδίζεται, εκεί πριν τα Κοντέϊκα σπίτια. Ένα μέρος διέρχεται ανάμεσα τους και σε σχήμα Ν φτάνει στα τελευταία μέτρα της αρχαίας οδού «Αρχαίας Κύναιθας».
Ένα άλλο παρακλάδι, που μάλλον αποτελεί πολύ αρχαιότερο δρόμο, σε μορφή μονοπατιού, ακολουθεί τη νοτιοδυτική μάντρα του κοιμητηρίου και καταλήγει πάλι στην οδό «Αρχαίας Κύναιθας», 10 μέτρα πριν από το αναφερθέν λαγκάδι του Σαρδούνη.
Αντίστροφα: η κεντρική είσοδος στα βορειοανατολικά όρια του οικισμού γινόταν απ’ αυτό το δρόμο κι’ έφτανε μέχρι τα Μπουρδαλέϊκα μέσω της «οδού Γεωργίου Σπηλιόπουλου». Τότε ο δρόμος παράλληλα στου Σαρδούνη το λαγκάδι, που ονομάσαμε «Οδός Άη Σαράντα», ήταν απλά…. λαγκάδι… Επειδή ουσιαστικά οδηγεί, αλλά και κυκλώνει κατά το μισό δίπλα στην μάντρα του Κοιμητηρίου, προτείνω την ονομασία «οδός Κοιμητηρίου». Αναλυτική πρόταση: φ/β, 12.11.2021.
8) Οδός ιερέων Κόντη (ρόζ 1 χρώμα)
Ας πάμε λοιπόν στα Κοντέϊκα σπίτια, εκεί που στρίβει νοτιανατολικά η «οδός Κοιμητηρίου».
Λοιπόν, στη νοτιοδυτική στροφή της οδού κατεβαίνει νότια, ανάμεσα σε όλα τα Κοντέϊκα σπίτια και με φόντο το καστανόδασος ένας δρόμος σε μορφή Ζ. Αυτός τέμνει τα τελευταία μέτρα της «Οδού αρχαίας Κύναιθας», όπως αυτή έρχεται από ανατολικά στα κάτω/νότια όρια του κοιμητηρίου.
Περί το 1821 έφτασαν στην σχετικά ασφαλή, ελεύθερη και πλούσια Κέρτεζη (μάλλον τρία) αδέλφια μάλλον από τη Ήπειρο με το επώνυμο «Κόντης». Βρήκαν λοιπόν καταφύγιο στο κεφαλοχώρι μας, κατά την έρευνα του απογόνου τους Νίκου Παν. Κόντη. Προσφέρθηκαν και έγιναν ιερείς στο νεοβυζαντινό Ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου, πρώην κεντρική μας εκκλησία.
Λόγω της απόστασης από την νέα κεντρική της Παντάνασσας, το χωριό χρειαζόταν να κρατήσουν και την παλιά άτυπη ενορία. Τους έδωσαν λοιπόν ένα διώροφο οίκημα στη νότια και στη νοτιοδυτική περιοχή του κοιμητηρίου, όπως επίσης και για περιβόλια. Περί τη βρύση περιοχή, που ονομάστηκε κατόπιν «Κόντη βρύση», δόθηκε μεγάλη έκταση για καλλιέργειες.
Προτείνω επομένως την ονομασία «Οδός ιερέων Κόντη». Σε επόμενη ανάρτηση θα πάμε λίγο πιο δυτικά. Αναλυτική πρόταση: φ/β, 13.11.2021.
9) Οδός Ι. Μετοχίου Αγ. Θεοδώρων (γαλάζιο 1 χρώμα)
Βρισκόμαστε νοερά 50 μέτρα δυτικά επί του κεντρικού δρόμου που ονομάσαμε «οδός Αναγνώστη Στριφτόμπολα» και στο ύψος της παλαιάς οικίας του Λώλου. Εκεί κατέρχεται προς νότο ένας δρόμος που διαπλατύνεται με …δόσεις και σε πολύ αραιά διαστήματα δυστυχώς.
Φθάνουμε σε ένα κτήριο, εκατό μέτρα δυτικά από τα Κοντέϊκα σπίτια, στο τέλος της οδού που ονομάσαμε «οδός αρχαίας Κύναιθας». Αυτό αποτέλεσε Γυναικείο Ιερό Μετόχι των Αγίων Θεοδώρων Αροανίας Καλαβρύτων από τα μισά του 19ου αι. έως τις αρχές του 20ου αιώνα. Οι μοναχές ήταν Κερτεζίτισσες.
Πιθανά να ήταν και πριν το 1821 ως ανδρικό, αφού η περιουσία του σχετικά κοντινού Μοναστηριού στην Κέρτεζη είναι σημαντική. Επίσης ονομαζόταν Καλογερικός και πριν την επανάσταση του 1821!
Το κτήριο αυτό είχε μια ιδιαίτερη κατασκευή, πράγμα που μπορεί κανείς να διαπιστώσει και μετά την ανακαίνιση του. Στα μέσα του 20ου αι. περιήλθε στους απογόνους του Κώστα Ευθ. Αλεξόπουλου/«Κορομπίλη».
Περνώντας από το σπίτι δεν θα ακολουθήσουμε νοερά τη συνέχεια αυτή της παλαιάς οδού δυτικά, αλλά θα στρίψουμε νότια για 50 μέτρα, ώστε να φτάσουμε στον Κάτω Δρόμο, που ονομάσαμε εδώ «Οδός νερόμυλων».
Ακριβώς απέναντι ο λεγόμενος «Καλογερικός μύλο», άλλο ένα δείγμα της σχέσης αυτής της γειτονιάς με το μοναστήρι των Αγίων Θεοδώρων. Εκεί και η διαμορφωμένη σχετική πλατεία, που ονομάσαμε «πλατεία Καλογερικού μύλου». Προτείνω την ονομασία «Οδός Ι. Μετοχίου Αγ. Θεοδώρων». Αρχική ανάρτηση: φ/β, 15.11.2021.
10) Οδός Δημάρχου Δημητρίου Βορύλλα (βαθύ κόκκινο χρώμα)
Ας βαδίσουμε νοερά το τελευταίο μέρος του πολύ παλαιού δρόμου που αποτελεί συνέχεια της «οδού αρχαίας Κύναιθας».
Το μέρος αυτό του δρόμου έχει αφετηρία την βορειοδυτική γωνία του κτηρίου που ήταν, όπως ήδη σημειώσαμε, Ι. Μετόχι της Μονής των Αγίων Θεοδώρων Αροανίας Καλαβρύτων.
Ο δρόμος, λοιπόν, αυτός ξεδιπλώνεται νότια και είναι παράλληλος του κεντρικού δρόμου, που ήδη ονομάσαμε «οδός Αναγνώστη Στριφτόμπολα» και σχεδόν με το ίδιο μήκος.
Επίσης είναι κατά προσέγγιση παράλληλος και βρίσκεται βόρεια του Κάτω δρόμου, από το ύψος του Καλογερικού μύλου έως τους δίδυμους μύλους, που έχουμε ονομάσει «οδός νερόμυλων».
Λίγο πιο δυτικά από τα μισά της διαδρομής αυτής του δρόμου μας και βόρεια του, ξεκινά ως διακλάδωση προς το κέντρο, άλλος αρχαίος δρόμος με κατεύθυνση βορειοδυτική, που καταλήγει και ενώνεται με την οδό «Γεωργίου Αναγν. Στριφτόμπολα» στο πλάτωμα πριν το διατηρητέο κτήριο Στριφτόμπολα. Γι’ αυτόν θα αναφερθούμε πιο εξειδικευμένα. Όμως σ’ αυτή τη διασταύρωση έχουμε μια σειρά σπιτιών από ιδιοκτήτες το επώνυμο Βορύλλα και το παρατσούκλι «Μπακάλης».
Όλοι Οι Βορυλλέοι έχουν ως γνωστό προπάτορα τον πρώτο Δήμαρχο του Δήμου Καλλιφωνίας με έδρα την Κέρτεζη, αγωνιστή του 1821 που ονομαζόταν Δημήτριος Βορύλλας.
Περνάει επίσης ο σημερινός μας δρόμος από παλαιά σπίτια, κάποια όμως έχουν γκρεμιστεί, ένα καταστρέφεται λίγο λίγο παρατημένο, ενώ τα περισσότερα έχουν ανακαινιστεί. Παράλληλα έχουν κτιστεί και καινούρια. Φτάνει και σταματάει ακριβώς στον κατερχόμενο δρόμο που ονομάσαμε «οδός Γεωργίου Αν. Στριφτόμπολα», στους δίδυμους μύλους, περνά μπροστά από το ξενοδοχείο «Αρχοντικό της Κέρτεζης» και σβήνει στην υπό διαμόρφωση «πλατεία δίδυμων μύλων». Προτείνω λοιπόν ο δρόμος αυτός, από την «οδό Ι. Μ. Αγίων Θεοδώρων» έως και την «οδό Γεωργίου Αν. Στριφτόμπολα» να ονομαστεί «οδός Δημάρχου Δημητρίου Βορύλλα». Αρχική ανάρτηση: φ/β, 16.11.2021.
11) Οδός Γεωργίου Β. Σχοινά (κίτρινο 2 χρώμα)
Στο ύψος της οικίας των απογόνων του Χαράλαμπου Δημ. Βορύλλα του πρεσβυτέρου/ «Μπακάλη», ανέρχεται δρόμος με διεύθυνση αρχικά βόρεια και κατόπιν βορειοδυτική η οποία καταλήγει δυτική στο πλάτωμα πριν το κτήριο Στριφτόμπολα. Και από εκεί βρίσκοντας την οδό «Γεωργίου Αναγν. Στριφτόμπολα» οδηγείται στον κεντρικό δρόμο και την αγορά. Σε αυτό το πλάτωμα έκαναν διάλλειμα οι μαθητές του σχολείου που φιλοξενείτο εκεί από το 1876 έως το τέλος της κατοχής.
Ο δρόμος αυτός διέρχεται ανάμεσα σε αρκετά σπίτια, παλαιά και νέα, παρότι δεν είναι πολύ μεγάλος σε μήκος. Ένα παλαιό σπίτι, που ακόμα υπάρχει και συντηρείται για θερινές διακοπές των απογόνων του είναι και η οικία του Βασιλείου Σχοινά/«Καραμέλου» του πρεσβύτερου, ο οποίος είχε διατελέσει νεωκόρος της κεντρικής εκκλησίας. Λέγεται δε μάλιστα ότι είναι εισηγητής του κερτεζίτικου ρυθμού του διπλοκάμπανου «τον Αδάμ, τον Αδάμ».
Ο γιος αυτού του νεωκόρου Γεώργιος, έχοντας πολλές κερτεζίτικες εμπειρίες, σπούδασε και έγινε κατόπιν μόνιμος κάτοικος Αθηνών. Ήταν όμως ένας πολύ ανήσυχος άνθρωπος. Ποτέ όμως δεν ξέχασε την γενέτειρα του. Έγινε μάλιστα ο πρώτος ιστοριοδίφης της Κέρτεζης. Δυστυχώς οι μελέτες του δεν συγκεντρώθηκαν ποτέ, ούτε από τον ίδιο, ούτε από τους απογόνους του σε ένα βιβλίο.
Βρίσκονται διάσπαρτες, είτε σε άρθρα των πάλαι ποτέ εφημερίδων «ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ» και «Η ΚΕΡΤΕΖΗ», είτε σε μπαούλα, είτε σε επόμενα βιβλία κερτεζιτών ιστοριοδιφών. Σε αυτόν οφείλεται η μελέτη του Οχυρού της Κέρτεζης από τον Γιάννη Αντ. Πίκουλα, που ανακοινώθηκε επίσημα το 1989 σε διεθνές συνέδριο. Προτείνω λοιπόν η οδός αυτή να ονομαστεί «Οδός Γεωργίου Β. Σχοινά».
Αρχική ανάρτηση: φ/β, 18.11.2021.
12) Οδός Δημάρχου Γεωργίου Αν. Στριφτόμπολα (μαύρο χρώμα)
Θα προσεγγίσουμε έναν πολύ μεγάλο κάθετο δρόμο στον κεντρικό, που διέρχεται από το διατηρητέο κτίριο Στριφτόμπολα στο κέντρο της αγοράς. Κατευθύνεται και προς βορρά και προς νότο…
Από την οικία Στριφτόμπολα ο δρόμος αυτός κατεβαίνει και νότια. Επειδή στα 60 μέτρα γίνεται στο πλάτωμα διασταύρωση εμείς πάμε προς ΝΝΔ και κατεβαίνουμε μέχρι το πλάτωμα των διδύμων νερόμυλων, όπου συναντάμε τον κάτω δρόμο, τους δίδυμους νερόμυλους και το ξενοδοχείο «Το αρχοντικό της Κέρτεζης». Κατεβαίνοντας ο μικρός χείμαρρος του Αη Τρύφωνα βρίσκεται σκεπασμένος δυτικά, πλήν του τέλους που είναι στο κέντρο του δρόμου. Ο δρόμος αυτός είναι ο μοναδικός που συνδέει πλήρως και για μικρά αυτοκίνητα τον Πάνω δρόμο, τον κεντρικό και τον κάτω δρόμο.
Προτείνω όλη αυτή η κάθετη οδός να ονομαστεί «Οδός Γεωργίου Αν. Στριφτόμπολα». Οι λόγοι είναι πολλοί:
1. Περνά από το ιστορικό διατηρητέο κτίριο που κληρονόμησε και χάρισε το 1876 για σχολείο στην Κέρτεζη.
2. Ως έφηβος 14 ετών βρέθηκε μαζί με τον Οπλαρχηγό και δάσκαλο πατέρα του στις πρώτες μάχες και ειδικά στο Λεβίδι, όπου και τραυματίστηκε.
3. Σε αυτόν οφείλουμε είτε έμμεσα είτε άμεσα τις περισσότερες πληροφορίες για τον ήρωα πατέρα του Δημήτριο Αναγνώστη.
4. Διετέλεσε δήμαρχος Κέρτεζης και στις δύο περιόδους του Δήμου Καλλιφωνίας με έδρα στην Κέρτεζη. Στην 1η περίοδο ξεκίνησε και έκανε την ανακαίνιση του Κεφαλόβρυσου ως πλατείας.
5. Στην επιμονή του για τα δίκαια των ορφανών αδελφών του και της χήρας μητέρας του, αλλά και στις αδικίες για τον πατέρα του πήγαινε στην Αθήνα με φουστανέλα και ονομάστηκε «βλαχοδήμαρχος», όρος που έμεινε και καθιερώθηκε από τους αστούς.
Σημείωση: το γεγονός αυτό δεν αναιρεί απόλυτα την παλαιότερη απόφαση για την ονομασία της παλαιάς πλατείας Κεφαλόβρυσου ως «πλατεία Γεωργίου Αν. Στριφτόμπολα».
Αναλυτική πρόταση: φ/β, 27.10.2021.
13) Οδός τούρκικου τζαμιού (λαδί χρώμα)
Από την είσοδο του πάλαι ποτέ διοικητηρίου θα οδηγηθούμε από ένα ημικυκλικό δρό στη θέση «Τζαμί» της Κέρτεζης, δίπλα στις απαρχές του Βουραϊκού. Ξεκινάμε αρχικά προς ανατολάς και φυσικά απέναντι αντικρύζουμε λαχανόκηπους και όχι το παλαιό δρόμο εισόδου του Βοεβόδα, όπως είπαμε.
Στην βορειοανατολική γωνία στρίβουμε νότια και ακολουθούμε έναν αρχικά αδιαμόρφωτο χωμάτινο δρόμο. Όταν φτάσουμε σε νέες οικίες των κληρόνόμων Ροδόπουλων ο δρόμος είναι και διαπλατυσμένος και τσιμεντένιος. Κατόπιν παίρνει δυτική κατεύθυνση και φτάνει στη θέση που βρισκόταν το τούρκικο τζαμί. Νότιά του συνορέυει με το ιστορικό μυλαύλακο που κατευθύνεται προς του δίδυμους μύλους. Από το δρόμο αυτό περπατούσε ο Βοεβόδας και οι δικοί του για τις θρησκευτικές τελετές τους. Το τζαμί γκρεμίστηκε κάποια χρόνια μετά την απελευθέρωση από τους τούρκους και την φυγή του Ιμβραήμ, αλλά έμεινε η ονομασία «Τζαμί» τουλάχιστον μέχρι τα μέσα του 20ου αι..
Προτείνω ο δρόμος από τη θέση Τζαμί έως την είσοδο του διοικητηρίου του Βοεβόδα να ονομαστεί «Οδός Τζαμιού».
Αρχική πρόταση: φ/β, 23.11.2021.
14) Οδός απαρχών Βουραϊκού (ροζ 2 χρώμα)
Η θέση «Τζαμί», 150 μέτρα πιο δυτικά από την «πλατεία διδύμων μύλων» βρίσκεται δίπλα στις απαρχές του κερτεζίτικου Βουραϊκού. Τα μόνιμα βέβαια νερά έρχονται από το Κεφαλόβρυσο, που βρίσκεται πιο δυτικά, στα 200 περίπου μέτρα, σε μια νοητή ευθεία.
Έρχονται στις απαρχές με δύο τρόπους, αφού στο μέσον της διαδρομής διαχωρίζονται και βάζουν τον «Εθνικό Πύργο» του «Λιάρου» ανάμεσα. Νότια τα νερά μπαίνουν σε μυλαύλακο για να περάσουν από τον ομώνυμο μισογκρεμισμένο μύλο με την νεροτριβή και είτε να συνεχίσουν με νερογέφυρα για αρδευτική χρήση σε κήπους και κάποια χωράφια έως το Κυπαρίσσι, είτε να περάσουν διαδοχικά από άλλους έξι μύλους!
Τα υπόλοιπα νερά περνάνε βόρεια του Εθνικού Πύργου, κόβουν νοερά έναν αρχαίο δρόμο και καταλήγουν στον παραπόταμο Λίθο ή Μοναστηριά, που έρχεται από τα βορειοδυτικά και το μεγάλο ελατόδασος της Κέρτεζης. Σταθερά είναι τα νερά του όταν δεν παρακρατούνται για άρδευση και ύδρευση του οικισμού κυρίως από την πηγή της Νερομάνας.
Λίγα μέτρα πιο κάτω καταφθάνει και ο χείμαρρος «Ελλά» από τα νοτιοδυτικά, με αφετηρία το βουνό Καρβελού και το νοτιοδυτικό καστανόδασος της Κέρτεζης.
Στην περιοχή αυτή, περί τα 50 χρόνια πίσω, υπήρξαν για λίγο τα κοινοτικά σφαγεία του οικισμού, όμως καλώς έκλεισαν ως μη τηρούντα τους γενικούς κανόνες.
Από τις απαρχές αυτές, λοιπόν, ανέρχεται σχεδόν κάθετα δρόμος 100 μέτρων προς τα βορειοδυτικά και παράλληλα του Μοναστηριά για να συναντήσει τον κεντρικό δρόμο ακριβώς στα νοτιοδυτικά της κεντρικής «Πλατείας Παντανάσσης».
Προτείνω αυτό το δρόμο, που αν ξεκινήσεις από την πλατεία να τον περπατήσεις, φθάνεις στις απαρχές του πασίγνωστου Βουραϊκού, να ονομαστεί «Οδός απαρχών του Βουραϊκού».
Αρχική πρόταση: φ/β, 22.11.2021.
15) Πάροδος Αμβρόσιου Φραντζή (κρέμ χρώμα)
Με αυτή την πάροδο, ακριβώς νότια της κεντρικής πλατείας, θα κλείσουμε το νοητό τετράγωνο που περικλείει το χώρο του διοικητηρίου του Βοεβόδα (1815-1780) και του κατεστραμμένου τζαμιού της Κέρτεζης.
Η πάροδος αυτή αποτελεί συνέχεια του κεντρικού δρόμου όταν η πλατεία έκλεινε στα πανηγύρια. Παράλληλα από εδώ διέρχονταν τα ζώα που πήγαιναν ή έρχονταν από τον Κάτω Δρόμο προς την «οδό Γ. Ζωγράφου», που ξεκινά από τη βόρεια κόγχη του ιερού της Παντάνασσας. Όμως η δημιουργία της ήταν αφενός αποτέλεσμα της ελαφράς κλίσης της περιοχής και αφετέρου διευκόλυνε την πρόσβαση στα κτίσματα νότια της. Στις μέρες μας πολύ καλά διαμορφωμένη, ως παράπλευρο και αναπόσπαστο μέρος της κεντρικής πλατείας, αποτελεί και είσοδο στο διπλανό καφεστιατόριο, στην οικία κληρονόμων του Αντωνίου Χρ. Οικονόμου, του Μιχάλη Π. Βορύλλα και του Γεωργίου Θ. Χασαπόπουλου.
Μάλιστα κάτω από αυτήν διέρχεται πολύ παλαιό σκεπαστό νεραύλακο που εμφανίζεται στα 150 μέτρα ανατολικά της και ξεκινά από την λεγόμενη πλατεία Ομονοίας δυτικά του εθνικού πύργου. Να σημειώσουμε επί πλέον ότι με την προ εικοσαετίας καλύτερη διαμόρφωση της κεντρικής πλατείας Παντανάσσης, πάνω από το νεραύλακο έχει τοποθετηθεί και αγωγός ομβρίων υδάτων που χύνεται στις απαρχές του Βουραϊκού.
Στο πρόσφατο βιβλίο μας («Όταν Παιδεία και Ποίηση συναντούν την επανάσταση 1821»), αναφερόμενος στον αγωνιστή ιερομόναχο και ιστορικό Αμβρόσιο Φραντζή, που έχει ρίζες και στην Κέρτεζη, συγγενικές των εδώ Φραντζαίων, έχω προτείνει και προτομή του κοντά στην πάροδο προς τη μεριά της πλατείας. Έτσι και με αυτή την προοπτική, προτείνω η πάροδος να ονομαστεί «Πάροδος Αμβρόσιου Φραντζή». Αρχική πρόταση: φ/β, 24.11.2021.
16) Πάροδος Δημητράκη Γ. Ανδριόπουλου (τυρκουάζ χρώμα)
Περπατώντας νοερά επί του κεντρικού δρόμου με την ονομασία «οδός 22ας Μαρτίου 1821» φθάνουμε στο τέλος της, μπροστά από το τρίκογχο ιερό της Παντάνασσας. Νότια στην οικία κληρονόμων του «Δημητράκη Ανδριόπουλου», κατέρχεται μια πλατιά χωματένια πάροδος μήκους περίπου 80 μέτρων. Φτάνουμε στο βόρειο μέρος του πάλαι ποτέ διοικητηρίου του Βοεβόδα του Καζά Καλαβρύτων κατά την 2η Τουρκοκρατία, όταν η Κέρτεζη ήταν η έδρα του, όπου και η κεντρική του είσοδος.
Βέβαια μετά την απελευθέρωση απαλλοτριώθηκε τόσο το διοικητήριο, όσο και τα δορυφορικά του κτήρια. Εκεί έμεινε ο νεαρός φερτός και ορφανός (από πατέρα που χάθηκε στην επανάσταση του 1821) Δημητράκης Γεωργ. Ανδριόπουλος (ο πρεσβύτερος) με τη μητέρα του Βασιλική και τα μικρότερα αδέλφια του. Το κτήριο του διοικητηρίου βρίσκεται σε πολύ καλή κατάσταση παρά τις επεμβάσεις που έχουν γίνει. Η τοξωτή πέτρινη πόρτα το θυμίζει. Τώρα ανήκει στον Άγγελο Θ. Ανδριόπουλο/«Καρπέτα».
Προτείνω ο δρόμος από τον κεντρικό δρόμο έως είσοδο του διοικητηρίου να ονομαστεί «Πάροδος Δημητράκη Γ. Ανδριόπουλου». Αρχική πρόταση: φ/β, 23.11.2021.
17) Πάροδος Βοεβόδα (γαλάζιο 2 χρώμα)
Προχωράμε τον κεντρικό δρόμο συνεχώς δυτικά στο 3ο κομμάτι που ονομάσαμε «οδός 22ας Μαρτίου 1821». Μετά το μέσον της διαδρομής συναντάμε μια πάροδο που κατέρχεται νότια, που ναι μεν φαίνεται μικρή και απλή, όμως έχει μεγάλη ιστορική αξία. Δημιουργείται φαινομενικά στο σήμερα ανάμεσα σε δύο οικίες των κληρονόμων Ιωάννου Αθ. Αλεξόπουλου /«Μυρούδα» και περνά από την πατρική οικία του Ντίνου Στεφανόπουλου.
Την περίοδο 1715 – 1780, δηλαδή στη 2η περίοδο της Τουρκοκρατίας στην Πελοπόννησο, η Κέρτεζη ήταν η έδρα του καζά Καλαβρύτων. Στην περιοχή δυτικά αυτής της σημερινής παρόδου, κυριαρχούσε το διοικητήριο του καζά με τα βοηθητικά κτήρια, το τζαμί και τους κήπους του. Στην αφετηρία μάλιστα αυτής της παρόδου τελειώνει και το υπόγειο νεραύλακο που ξεκινά από την «πλατεία Ομονοίας παπα-Ανδρέα Νικολάου».
Ο δρόμος που οδηγούσε από τον κεντρικό στο διοικητήριο ήταν αυτός. Περνούσε και το επόμενο σπίτι των κληρονόμων του Ντίνου Στεφανόπουλου και έστριβε δυτικά. Υπήρχε και μικρή τοξοτή γεφυρούλα.
Κάποια εποχή μετά την απελευθέρωση της Κέρτεζης ο δρόμος αυτός πριν το διοικητήριο του Βοεβόδα έκλεισε και ένωσε τους κήπους, αφού ανοίχτηκε η πάροδος που βρίσκεται 100 μέτρα δυτικά της.
Το αρχικό αυτό κομμάτι του ιστορικού δρόμου προτείνω να ονομαστεί «Πάροδος Βοεβόδα».
Αναλυτική πρόταση: φ/β, 29.11.2021.
18) Πάροδος αδελφών Κουτσοχέρα (μώβ χρώμα)
Προχωράμε τον κεντρικό δρόμο της Κέρτεζης προς την αγορά στο μεσαίο κομμάτι που ονομάσαμε «οδός Αναγνώστη Στριφτόμπολα». Περπατώντας από ανατολικά προς δυτικά και λίγο πριν μπούμε στην παραδοσιακή αγορά και το διατηρητέο κτήριο Στριφτόμπολα, νοτιά μας έχουμε μια πάροδο για ανθρώπους με σκαλιά.
Παλαιότερα από την αδιαμόρφωτη πάροδο κατέβαιναν και τα οικόσιτα ζώα. Οδηγεί κυρίως στις οικίες Μπίκου (και αργότερα και σώγαμπρου Κώστα Οικονόμου/«Γκατσέλα») και Κουτσοχέρα (αργότερα και σώγαμπρου Νικολάου/«Γουρνάζου», που άλλαξε το επώνυμό του από Τσιρίκος). Αλλά και στο γκρεμισμένο σπίτι του «Γλάρου».
Οι αδελφοί Χρίστος και Αλκιβιάδης Κουτσοχέρας έφυγαν νέοι αρχές του 20ου αιώνα στις ΗΠΑ, όπως πολλοί από το χωριό και γενικά από τα ορεινά της περιοχής και της Χώρας. Αυτοί οι δύο και μερικοί ακόμα δεν επέστρεψαν. Είχαν όμως την καρδιά τους εδώ.
Έτσι αρχές της δεκαετίας του 1950 μετά και από επαφές με κερτεζίτες έκαναν δύο δωρεές. Η μία ήταν ένα τρακτέρ, το πρώτο που όργωσε χωράφια του κάμπου της Κέρτεζης. Δυστυχώς η διπλή άγνοια και των μεν και των δε, στο ότι έκαιγε την πολύ ακριβή βενζίνη κι’ όχι πετρέλαιο δεν το μακροημέρευσε στο ρόλο για τον οποίο δωρίστηκε. Έτσι εγκαταλείφθηκε στην πλαγιά, πριν του Γραμματικού το Σπίτι, αριστερά όπως πάμε για Καλάβρυτα. Απομεινάρια του υπάρχουν ακόμα.
Η 2η δωρεά είναι ο ξύλινος άμβωνας, δεξιά του μεσαίου κλίτους της κεντρικής μας Εκκλησίας. Υπάρχει ταπεινή επιγραφή των δωρητών και το έτος 1953.
Η ιστορία των σπιτιών αυτών έχει πολλά ακόμη. Θα σημειώσω μόνο πως ο πρόγονος των Μπικέων, Σπήλιος Μπίκος, συμμετείχε στην επανάσταση του 1821 και ένας αρχικός Μπίκος (ίσως ο εν λόγω) απαλλοτρίωσε τον Καλογερικό μύλο από τον Τούρκο Μούρτο με την απελευθέρωση της Κέρτεζης. Μάλιστα στο απέναντι σπίτι, συγγενών των Κουτσοχεραίων, εδώ και ένα χρόνο κατοικούν Μπαγκλαντέζοι νεαροί εργάτες γης. Σημεία των Καιρών…
Θεωρώ, λοιπόν, ότι για να τιμηθούν και κάποιοι κερτεζίτες που ίδρωσαν στα ξένα, θάφτηκαν εκεί, αλλά δεν ξέχασαν τη γενέτειρα τους, οφείλουμε κι εμείς να μη τους ξεχνάμε. Προτείνω λοιπόν η πάροδος να ονομαστεί «Πάροδος αδελφών Κουτσοχέρα». Αναλυτική πρόταση: φ/β, 26.11.2021.
19) Πάροδος Χαράλαμπου Παναγιωτόπουλου (καφέ 2 χρώμα)
Θα περπατήσουμε νοερά επί της «οδού Αναγνώστη Στριφτόμπολα» μεταξύ των κάθετων οδών «Ι. Μ. Αγίων Θεοδώρων» και «Γεωργίου Αν. Στριφτόμπολα». Έτσι θα κλείσουμε αυτό το μεγάλο τετράγωνο, αφού μόνο παρόδους έχουμε επί πλέον.
Ξεκινάμε λοιπόν με αφετηρία στα ανατολικά του και βρισκόμαστε στο μεσαίο του κομμάτι του κεντρικού που ονομάσαμε «οδός Αναγνώστη Στριφτόμπολα», στο ύψος του Άη Δημήτρη. Βόρεια ξεκινά η «οδός Ευαγγελιστρίας». Ακριβώς απέναντι είναι μια αδιέξοδος πάροδος που κατέληγε παλιά στο σιδηρουργείο με το φυσερό του αειμνήστου Χαράλαμπου Παναγιωτόπουλου. Το θυμάμαι μικρός…
Κατέληξε στην Κέρτεζη μετά από περιπλανήσεις, στέριωσε και δεν μετάνιωσε ποτέ. Το σιδηρουργείο έχει γκρεμιστεί και στη θέση έχει ανεγερθεί σχετικά πρόσφατα η νέα οικία του εγγονού του Χαράλαμπου Γιαλαμά. Η παλιά του οικία έχει κρατηθεί και επισκευαστεί. Προτείνω να ονομαστεί «πάροδος Χαράλαμπου Παναγιωτόπουλου». Αναλυτική πρόταση: φ/β, 25.11.2021.
* Ο Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας είναι συνταξιούχο εκπαιδευτικός ως φυσικός, πτ. θεολόγος, συγγραφέας και ερευνητής της Κέρτεζης.
Η παράδοση έγινε επίσημα στον πρόεδρο της Κοινότητας Κερτέζης σε δημόσια εκδήλωση, Σάββατο, 26 Μαρτίου 2022.
* Ο Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κέρτεζη. Είναι συνταξιούχος εκπαιδευτικός ως φυσικός, πτ. θεολογίας, συγγραφέας και ειδικός ερευνητής της Κέρτεζης.
