Παρακμή, πόλεμος και νέοι αμπελώνες στα βουνά μας
Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*
Ι. Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΥΠΑΙΘΡΟΣ
Η Ευρώπη γερνά δημογραφικά, αλλά γερνά και οικονομικά και πολιτικά. Ο πόλεμος έκλεισε επίσημα ήδη ένα έτος από τις 24 Φλεβάρη του 2022 με την εισβολή της Ρωσίας του νεοτσάρου Βλαντιμίρ Πούτιν στη σύγχρονη και νεαρή Ουκρανία. Δεν γνωρίζουμε εάν έπεσε στην παγίδα των Η.Π.Α., αλλά τα πράγματα δείχνουν περίπλοκα για το αν θα πάνε οι ισχυροί σε διπλωματική λύση ή ο πόλεμος θα αναβαθμιστεί σε Γ΄ παγκόσμιο και με πυρηνικά…
Βλέπετε η Κίνα αποτελεί κρίκο με τη Ρωσία κι από την άλλη οι Η.Π.Α. και οι χώρες της Ε.Ε. μέσω του Ν.Α.Τ.Ο., όχι μόνο συντηρούν τον πόλεμο, αλλά και τον εκτείνουν στο χρόνο και φαίνεται να τον αναβαθμίζουν. Αν και το κύριο είναι το αίμα που χύνεται, οι σακατεμένοι, η προσφυγιά και ο πολλαπλός πόνος των νέων παιδιών σε Ουκρανία και Ρωσία, υπάρχουν ισχυρές επιπτώσεις οικονομικής και γεωπολιτικής φύσης σ’ όλη την Ε.Ε..
Οι επιπτώσεις στην Ευρώπη πέραν της Ρωσίας -επομένως και στην Ελλάδα- δεν έχουν σχέση μόνο με την ενέργεια μονομερώς, αλλά ακόμη στα σιτηρά, στους σπόρους, στην κτηνοτροφία, στην ευρύτερη εργασία στα ορεινά κι επομένως στην επιδείνωση του δημογραφικού ζητήματος.
Στην ορεινότητα αυτά όλα σχεδόν αποτελούν το τελειωτικό κτύπημα, αν δεν ληφθούν άμεσα ευρωπαϊκά και ελλαδικά μέτρα στήριξης.
Να ελπίσουμε ότι η διπλωματία θα λειτουργήσει και δεν θα ξεκινήσει η ηγεσία της Ρωσίας με πυρηνικά για να μη χάσουν τον στρατιωτικό πόλεμο που ξεκίνησαν για να νικήσουν… Γιατί τότε όλα αυτά που συζητούμε δεν θα έχουν κανένα νόημα, αφού οι βοριάδες στη χώρα μας δεν θα αστειεύονται…
ΙΙ. ΟΙ ΑΜΠΕΛΩΝΕΣ ΩΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΧΑΡΑΣ ΚΑΙ ΖΩΗΣ
Οι αμπελώνες και το εξ αυτών κρασί αποτελούν σημείο χαράς, ευζωΐας και πολιτισμού. Δεν ομιλώ για την διονυσιακή του κατάχρηση με τα εξ αυτής προβλήματα αλκοολισμού, που δεν έλειπαν ούτε τις παλιές εποχές στα χωριά μας. Το κρασί συνοδεύει το «ψωμί». Το φαγητό, αυτό που ο λαός μας ονομάζει «ψωμί», αποτελεί το λιγότερο αναγκαίο στοιχείο της βιολογικής επιβίωσης.
Αντίθετα το «κρασί» αφενός συμπληρώνει με τη δύναμή του τις θερμίδες για τη σκληρή χειρωνακτική εργασία, αλλά επί πλέον δίνει ευφορία κι ανοίγει καρδιές και στόματα. Προσφέρει χαρά, επικοινωνία και ειλικρινείς εξομολογήσεις, αρκεί να μη περαστούν οι κόκκινες γραμμές σε ποσότητα…
Κι αν σε άλλα μέρη του πλανήτη δεν καλλιεργούνται αμπέλια, οι λαοί έχουν εφεύρει παρόμοια ποτά που μπορούν εκεί να παραχθούν. Θα μνημονεύσω μόνο ότι στην υποσαχάρια Αφρική δεν πίνουν ντόπιο αμπελίσιο κρασί, αφού δεν μπορούν να ευδοκιμήσουν αμπελώνες.
Στην Τανζανία π.χ. δημοφιλές ποτό είναι η τοπική μπίρα «Rubisi» που παράγεται από μπανάνες! Αυτό πίνουν στις χαρές της λογοδοσίας των νέων ζευγαριών.[1] Στην Νιγηρία αντίθετα πίνουν φοινικόκρασο κι αυτό είναι το ποτό σε γιορτές και σε γάμους![2]
ΙΙΙ. ΜΙΑ ΑΠΟΤΥΧΗΜΕΝΗ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΣΤΗΝ ΚΕΡΤΕΖΗ
Στα τέλη του 20ου αι. με αρχές του 21ου, και ενώ η εσωτερική μετανάστευση συμπλήρωσε την εξωτερική, μια περίεργη ασθένεια κατέστρεφε με γρήγορο ρυθμό τους αμπελώνες των 2000 στρ. της Κέρτεζης κι όλες τις παλιές παραδοσιακές ποικιλίες. Οι γεωπόνοι δεν κατάφεραν δημοσίως ούτε να ερμηνεύσουν, ούτε να αναστρέψουν την κατάσταση, δυστυχώς.
Τα περισσότερα αμπέλια εγκαταλείφθηκαν, χωρίς να παλευτεί η ασθένεια. Εξάλλου ο μεγαλύτερος πληθυσμός, που έμενε στο χωριό, είχε ήδη προχωρημένη ηλικία. Ένας όμως πιο μικρός και προοδευτικός άνθρωπος τόλμησε να παλέψει γενναία για να σώσει τις παλιές ποικιλίες αιώνων! Είναι γνωστά τουλάχιστον για τον 19ο και 20ο αι. τα «Κορί(ν)θια» τα «Ασπρούδια», τα «Μαυρούδια», οι «Αλεπούδες»…
Ήταν, λοιπόν, ο αείμνηστος Βαγγέλης Βασ. Μάλλιαρης. Έκανε πρόβλεψη για το αντιαμπελουργικό μέλλον στα βουνά και αποφάσισε να δράσει γρήγορα και με σχέδιο. Ξερίζωσε δύο κομμάτια αμπέλι σύνολο 1,5 στρ. σε «Πατητήρα» και «Αη Γιώργη». Άφησε να «ξεκουραστεί» το έδαφος από τη καλλιέργεια δεκαετιών και ταυτόχρονα να «ξεπικρίσει» από τα φυτοφάρμακα των είκοσι τελευταίων ετών. Αυτά που κατέκλυσαν και τα βουνά, αντικαθιστώντας το παλιό, κουραστικό μεν, αλλά οικολογικό δε, σκάψιμο κάθε Άνοιξη.
Παράλληλα ανέπτυξε σε γλάστρες με καλό χώμα νέα κλήματα από τις παλιές ποικιλίες. Όταν μεγάλωσαν έσκαψε σε βάθος 40 πόντων και τις μεταφύτεψε στα δύο κομμάτια. Δημιουργήθηκαν λοιπόν πολύ ζωντανά κλήματα που τα χαίρονταν! Η περιποίηση ήταν σταθερή και παραδοσιακή. Μόνο σκάψιμο. Δυστυχώς όμως στα τρία χρόνια και λίγο πριν τα τρυγήσει για 1η φορά ξεράθηκε και το νέο αμπέλι!
IV. ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΙΤΙΕΣ ΤΗΣ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΚΗΣ ΠΑΡΑΚΜΗΣ
Ποιά ήταν λοιπόν η αιτία της καταστροφής; Όλοι συζητούσαν ότι η μετάβαση από το σκάψιμο στο ράντισμα με άγνωστα και επικίνδυνα φυτοφάρμακα ήταν η αιτία. Ως γνωστόν από τον Νοέμβρη γινόταν το ξελάκκωμα για να συγκρατούνται τα νερά στις ρίζες των κλημάτων, αφού σχεδόν παντού υπήρχε κατωφέρεια. Με τον ερχομό του Φλεβάρη γινόταν το σκάψιμο και ταυτόχρονα το κουτρούλιασμα ανάμεσα στα κλήματα σε κάθε αμπέλι.
Το χώμα ήταν καλά βρεγμένο από τις βροχές και τα χιόνια. Έτσι σκαβόταν από τα στιβαρά χέρια σχετικά εύκολα, παρότι η κούραση ήταν αδιαμφισβήτητη. Το χώμα έτσι εμπλουτιζόταν με το άζωτο της ατμόσφαιρας. Τον Απρίλη με το άπλωμα των κουτρουλιών, αφενός καταστρέφονταν οι ρίζες των αγριόχορτων κι αφετέρου ήταν αφράτο το χώμα για να πιεί τα νέα νερά της όποιας βροχής.
Γιατί λοιπόν οι κάτοικοι άφησαν το σκάψιμο και πήγαν στο ράντισμα; Τα φυτοφάρμακα εκείνη την εποχή ήταν η νέα ανακάλυψη της χημικής επιστήμης και οι μεγάλες εταιρίες παραγωγής είχαν πολλούς τρόπους να τα διαφημίσουν.
Οι γεωπόνοι δεν άντεξαν την επίθεση και κανένας θεσμικός ή κάτοικος δεν έριξε την άποψη ότι μπορεί να «δηλητηριαστούν» από τη ρίζα τ’ αμπέλια. Εξάλλου τα χέρια λιγόστευαν, η ηλικία των αμπελουργών κατά μέσο όρο αύξανε, οι επιδοτήσεις της τότε Ε.Ο.Κ. «βούλωναν» μυαλά και στόματα, οπότε, μ’ ένα μικρό κόστος αγοράς, το ράντισμα χωρίς σκάψιμο έκανε τη δουλειά του, αφού κατέστρεφε τ’ αγριόχορτα. Μόνο που εκτός απ’ αυτά, «άνοιγε δουλειές» και με τις ρίζες των κλημάτων…
Τα κλήματα πάλεψαν κι άντεξαν ακόμα κάμποσα χρόνια. Δεν άντεξαν όμως μέχρι τέλους. Και τα παλαιά αμπέλια τελικά καταστράφηκαν ομαδικά. Το μόνο που κέρδισαν οι κάτοικοι ήταν τα «κούρβουλα» για τη σόμπα. Ελάχιστα αμπέλια μένουν ως μνημεία πριν την καταστροφή. Ίσως επειδή για άλλους λόγους δεν ραντίστηκαν.
Επομένως αυτά τα λίγα, λόγω μετανάστευσης και μείωσης των γεννήσεων, γερασμένα χέρια λόγω των λίγων γάμων αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης, ήταν η αιτία να εγκαταλειφθεί το σκάψιμο. Απλά, πολύ απλά, η νέα χημική τεχνολογία βρήκε αυτό το πρόσφορο έδαφος και κόλλησε πάνω του εύκολα.
Αυτά για να μαθαίνουμε να μη μυθοποιούμε τις επιστημονικές και τεχνολογικές ανακαλύψεις, ειδικά όταν προσφέρονται από μεγάλα συμφέροντα…
V. ΤΑ ΝΕΑ ΑΜΠΕΛΙΑ ΤΗΣ ΚΕΡΤΕΖΗΣ
Στα τέλη του 20ου αι. κάποιες οικογένειες μόνιμων κατοίκων της Κέρτεζης έφεραν νέες ποικιλίες. Οι περισσότερες φυτεύτηκαν διάσπαρτα και συνήθως σε υγιή χώματα. Ανάμεσά τους είναι ο «Ροδίτης/Αλεπού», το «Μοσχούδι», το «Ασπρούδι», το «Μαυρούδι»… Έτσι το χρώμα του κρασιού είναι μεταξύ ροζέ και κόκκινου, αναλόγως.
Φυτεύτηκαν αρχικά τα νέα αμπέλια και κατέλαβαν έκταση μόνο περί τα 10 στρ.. Πρώτοι έκαναν το νέο βήμα δύο προοδευτικοί καλλιεργητές της Κέρτεζης: ο Ε. Β. Μ. και ο Κ. Π. Φ. στον «Αη Γιώργη». Τ’ αμπέλια τους συνεχίζουν να καλλιεργούνται σήμερα από τους κληρονόμους τους. Πέτυχαν λοιπόν να εισάγουν μια νέα ελπιδοφόρα φάση στην αμπελουργία της Κέρτεζης.
Σε λίγα χρόνια ακολούθησε και ο Π. Β. Λ. με περί τα 2,5 στρ. στα νοτιοδυτικά «Εξάμπελα», αμπέλι (ποτιστικό), που καλλιεργεί και σκάβει μηχανικά μέχρι τις ημέρες μας. Κατόπιν συνέχισε ο Σ. Κ. Ο. με 1 στρ. στους νοτιοανατολικούς «Εγκρέμενους» (κάτω από τον κεντρικό δρόμο) και οι Α. Γ. Μ. και Π. Γ. Σ. στους νοτιοδυτικούς, αλλά πάνω από τον εν λόγω δρόμο. Στους κεντρικούς «Εγκρέμενους» έβαλε αμπέλι και αμπελουργός από το Καλλιφώνιο. Ακολούθησε ο Α. Β. στου «Νικολή τη Λάκκα». Αμπέλι έφτιαξε ακόμη ο Α. Σ. Τ. στο «Γκαλντιρίμι» (ποτιστικό).
Υπάρχουν ακόμα κάποιοι που έχουν κληματαριές ή κλήματα σε κήπους ή αυλές, κυρίως με τη νέα ποικιλία «Ιζαμπέλα» που ήλθε από τη βόρεια Ελλάδα. Με ανάμειξη φτιάχνουν κόκκινο κρασί ή πηγαίνουν σε πιστοποιημένους ειδικούς στην Αιγιάλεια για τσίπουρο. Έτσι φτάσαμε στα 20 στρ. νέων αμπελιών. Από τα τρία τελευταία συνεχίζει ο γιός Σ. Α. Β. και ο Α. Σ. Τ..
Η καλλιέργεια γίνεται κατά βάση με τον παραδοσιακό τρόπο. Οι περισσότεροι όμως δεν σκάβουν με ξινάρια, αλλά με μικρά τρακτέρια. Ευτυχώς όλοι σταμάτησαν να ραντίζουν με φυτοφάρμακα τα χορτάρια στο χώμα.
Ακούγεται όμως ότι υπάρχει κάποια ασθένεια στα φύλλα ή τον καρπό. Πάντως ελάχιστοι τόλμησαν να ραντίσουν μία χρονιά, ενώ οι υπόλοιποι προτιμούν να χάσουν την ετήσια σοδειά, παρά να πίνουν κρασί με πιθανά χημικά.
Πηγαίνουν τέλος δείγματα σε οινολόγο στο Αίγιο για να ανεβάσουν τους βαθμούς περί το 12, αλλά και για συντήρηση, ώστε να μη ξινίσουν. Κάποιοι πωλούν και βγάζουν και μικρό εισόδημα.
Βεβαίως υπάρχουν ακόμη οικογένειες που αγοράζουν έτοιμο μούστο από την περιοχή της Αιγιάλειας και τον αποθηκεύουν σε βαρέλια για οικογενειακή χρήση.
VΙ. ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΩΝ ΑΜΠΕΛΩΝΩΝ;
Οι πολιτικές της Ελλάδας στην Ε.Ε. δεν ευνοούν τα τελευταία σαράντα χρόνια τους μικρούς οικογενειακούς αμπελώνες και γενικά την οικογενειακή παραγωγή μικρής κλίμακας. Αν συνυπολογίσουμε και την τεράστια εσωτερική μετανάστευση από τα χωριά προς τις μεγάλες πόλεις και την εξωτερική στα πέρατα του κόσμου, σε συνδυασμό με τεράστιο δημογραφικό πρόβλημα, η κατάσταση φαίνεται μη αναστρέψιμη.
Πως μπορούν οι κάτοικοι στα βουνά μας να κρατήσουν έστω κι αυτά τα λίγα αμπέλια, αν δεν μειωθούν κι άλλο; Ποιες πολιτικές, έστω της ντόπιας πολιτικής ηγεσίας, θα δημιουργήσουν αναστροφή της κατάστασης, αν δεν είναι πλέον παραιτημένοι από αυτές;
Και αν, «ό μη γένοιτο», αντί να πάνε οι ισχυροί σε διπλωματική λύση στο «Ρωσο-ουκρανικό», τότε όλα μπορεί να τα διαλύσει η αναβάθμιση του πολέμου σε παγκόσμιο, ακόμη και με τη χρήση πυρηνικών όπλων…
Βλέπετε ο Πούτιν «αρνείται να χάσει» και οι ΗΠΑ συνεχώς αναβαθμίζουν την άμυνα της Ουκρανίας. Κλείνοντας λοιπόν ο πόλεμος αυτός ένα έτος, ο ηγέτης της Ρωσίας του 21ου αι. στις 21 Φλεβάρη έπαιξε (αναγκαστικά; ) ένα ακόμη επικίνδυνο «χαρτί»: «Η Ρωσία αποσύρεται από τη Συνθήκη ‘’New START’’ για τα πυρηνικά![3]
* Ο Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας γεννήθηκε και
μεγάλωσε στην Κέρτεζη. Είναι συνταξιούχος εκπαιδευτικός ως φυσικός, πτ.
θεολογίας, συγγραφέας και ειδικός ερευνητής της Κέρτεζης.
[1] Θανάση Ν. Παπαθανασίου, «Πες το στον άνεμο», εκδ. ΑΡΤΟΣ ΖΩΗΣ 2022, σελ. 209.
[2] Θανάση Ν. Παπαθανασίου, ό. π., σελ. 195.
[3] CNN, 21.02.2023, www.cnn.gr/kosmos/story/.
