Η ΕΛΛΗΝΙΣΤΡΙΑ ΡΟΜΙΓΥ ΚΑΙ ΟΙ ΝΕΟΕΛΛΗΝΕΣ
Του Απόστολου Παπαδημητρίου
Απεβίωσε προ μηνός η διαπρεπής Γαλλίδα Ζακλίν ντε Ρομιγύ, η οποία επί εξήντα και πλέον έτη ερεύνησε συστηματικά τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, μετέφρασε στη γαλλική τα έργα των Ελλήνων κλασικών συγγραφέων και συνέγραψε σημαντικά έργα σχετικά με το πνεύμα αυτών, από τα οποία αρκετά μεταφράστηκαν και στην ελληνική γλώσσα. Ευτυχώς στην περίπτωσή της δεν μας διέκρινε η γνωστή νεοελληνική αβελτηρία.
Την εκλιπούσα είχε τιμήσει η Ακαδημία Αθηνών υποδεχθείσα αυτήν ως μέλος της, ενώ η Πολιτεία της έδωσε την ελληνική υπηκοότητα το 1995 και την ανακήρυξε πρέσβειρα του ελληνισμού το 2001. Βέβαια ελάχιστα ήταν η Ρομιγύ γνωστή στο ευρύ κοινό της χώρας μας. Οι θέσεις της δεν παρουσίαζαν ενδιαφέρον για τους υπευθύνους των διαύλων, οι οποίοι έχουν στερή την απόφαση να μην αφήσουν ταινία διαφθοράς γυρισμένη στις ΗΠΑ που να μη την προβάλουν προς “τέρψη” και “καλλιέργεια” του Νεοέλληνα!
Η Ρομιγύ δεν είναι το σπανιότατο άνθος της ερήμου. Αρκετοί άλλοι άνθρωποι των γραμμάτων κατά καιρούς, φιλόλογοι, ιστορικοί, αρχαιολόγοι και άλλων ειδικοτήτων έδειξαν απέραντη την αγάπη τους προς τον πολιτισμό και το έργο των προγόνων μας. Το μελέτησαν και το ανέδειξαν ωσάν να ήσαν εκείνοι οι κληρονόμοι τους. Αλλά είναι οι κληρονόμοι τους, σπεύδουν κατά καιρούς να τονίσουν κάποιοι δικοί μας: Ο ελληνικός πολιτισμός ξεπέρασε τα όρια του ελληνισμού και απετέλεσε τη βάση για την ανάπτυξη μετέπειτα του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Καυχόμαστε υπέρμετρα γι’ αυτό και συχνά αντιμέτωποι με τις αδυναμίες που καλλιεργήσαμε μέσα μας ξιφουλκούμε κατά των Ευρωπαίων (σαν να μην είμαστε και εμείς τέκνα της ίδια ηπείρου) κραδαίνοντας τις πατρογονικές μας δάφνες και υπενθυμίζοντας τη συνήθη τροφή των “δενδροβίων” προγόνων τους! Ενέργειες για γέλια και για κλάμματα!
Κληρονόμος του αρχαίου ελληνικού πνεύματος υπήρξε η Ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία ή Ρωμανία, η πλέον μακρόχρονη αυτοκρατορία (χιλιετής) στην ιστορία της ανθρωπότητας. Αυτή επεκράτησε να λέγεται, μετά την πτώση της Βυζάντιο, καθώς δρυός πεσούσης πας ανήρ ξυλεύεται. Το πρώτο που επιδίωξε να αποκομίσει από αυτή την αυτοκρατορία η αναδυόμενη από το σκότος του Μεσαίωνα Δύση ήταν ο τίτλος της, που δεν έπρεπε να θυμίζει την ειρηνική μετάβαση από τη λατινική και ειδωλολατρική Ρώμη στην ελληνική, έστω και με καθυστέρηση τριών αιώνων, και χριστιανική Νέα Ρώμη (Κωνσταντινούπολη). Γι’ αυτό κάποιος ιστορικός Φράγκος επινόησε τον όρο Βυζάντιο, όνομα που είχε δώσει σε αποικία ο Βύζας ο Μεγαρεύς αιώνες προ Χριστού. Το δεύτερο που επιχειρήθηκε ήταν να αφαιρέσουν από την αυτοκρατορία τους τίτλους κληρονομιάς του αρχαιοελληνικού πνεύματος. Και πρώτοι ήσαν εκείνοι που, όταν πλέον η αυτοκρατορία υπό τα πλήγματα των εχθρικών στιφών και τα κρίματα των πολιτών της κατέρρεε, έριξαν το σύνθημα για επιστροφή στην πηγή που είχε στερέψει από αιώνες στερέψει. Ως νέοι Ιουλιανοί ήθελαν να απαγορεύσουν στους χριστιανούς Ρωμαίους (Ρωμηούς) την προσπέλαση προς τους θησαυρούς των αρχαίων Ελλήνων αγνοώντας τον αγώνα που έδωσαν οι πατέρες της Εκκλησίας με επικεφαλής τους τρείς Ιεράρχες για την ελευθερία κτήσης της θύραθεν παιδείας. Αγνόησαν το ότι η Άννα η Κομνηνή (12ος αιών) και ο Ευστάθιος, επίσκοπος Θεσσαλονίκης (12ος αιών) στα γραπτά τους άφησαν απτά δείγματα δεξιότητας και στην ομηρική γλώσσα οκτώ ολόκληρους αιώνες μετά τον θεολόγο και ποιητή άγιο Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό. Και καθώς οι Ρωμηοί δεν έδειχναν διάθεση να τους ακολουθήσουν πήραν τον δρόμο για τη Δύση, προκειμένου να προσφέρουν τις διαφωτιστικές τους υπηρεσίες στα παλάτια των ηγεμόνων με το αζημίωτο βέβαια. Και κανένας νεότερος δεν διερωτήθηκε ποτέ: Πού τα βρήκαν εκείνοι τα κείμενα των κλασικών που παρέλαβαν μαζί τους στη Δύση; Ποιοί τα μετέγραφαν και τα ξαναμετέγραφαν υπομονετικά επί δέκα αιώνες; Όχι μόνο δεν προβάλλουν τους ακάματους και ταπεινούς μοναχούς των ορθοδόξων κοινοβίων, αλλά τους περιλούζουν με πλήθος “κοσμητικών” επιθέτων, όπως σκοταδιστές, φανατικούς, εχθρούς της ελεύθερης σκέψης, υπέρμαχους της θεοκρατίας! Και προβάλλουν τους Άραβες ως εκείνους που διέσωσαν κατά τους αιώνες 8ο-10ο τα βιβλία των αρχαίων κλασικών. Και δεν αναρωτούνται στο διάστημα που μεσολάβησε (4ος-8ος αιώνες) ποιοι και πού μετέγραφαν τα κείμενα; Ευτυχώς σύγχρονες έρευνες έδειξαν πέρα από κάθε αμφισβήτηση ότι η Ρωμανία επί αιώνες μεταλαμπάδευε εκτός από το ορθόδοξο χριστιανικό πνεύμα και το πνεύμα των αρχαίων κλασικών στη Δύση. Άνθρωποι όπως ο Άγγλος Ράνσιμαν, ο Γάλλος Λεμέρλ και αρκετοί άλλοι αποκαθιστούν με επιμέλεια τη μεγάλη αδικία κατά της Ρωμανίας, την οποία εξύφαναν το επικρατήσαν στη Δύση φραγκικό πνεύμα σε συνεργασία με το Βατικανό, που στην Ανατολή έβλεπε τους μισητούς γι’ αυτό “σχισματικούς”. Όσο για τους Άραβες, όταν μετά από μερικές γενιές αφομοιώθηκαν πλήρως οι εξισλαμισθέντες Ρωμηοί της Μέσης Ανατολής, γνωρίζουμε πόσο ασχολήθηκαν πλέον με τους κλασικούς της αρχαιότητας.
Οι διανοούμενοι στη Δύση επιχειρούσαν κατά τον 15ο αίώνατην έξοδό τους από την τυραννία, πολιτική και θρησκευτική, των δυνάμεων που κυριαρχούσαν κατά τον Μεσαίωνα. Το αρχαίο ελληνικό πνεύμα προβαλλόταν εμπρός τους ως το πνεύμα του φωτός και της ελευθερίας. Αγνοούντες το πνεύμα της χριστιανικής Ορθοδοξίας, καθώς το αγνοούσαν και οι φωτιστές τους που εγκατέλειψαν τη Ρωμανία στο ψυχορράγημά της, πίστεψαν πως βρήκαν στα αρχαία κείμενα την ελεύθερη συνείδηση έναντι της πλημμυρισμένης από ενοχές συνείδησης στα πλαίσια του δυτικού χριστιανισμού (Μπέρτραντ Ράσσελ). Ουσιαστικά ο αγώνας δόθηκε σε θρησκευτικό πεδίο, με απώτερο σκοπό την επανεισαγωγή των ελευθερίων ηθών του αρχαίου κόσμου σε μια ανέραστη λόγω του τρόμου της Ιερής εξέτασης κοινωνία. Εδώ έγκειται η τραγική παρεξήγηση του πνεύματος των αρχαίων κλασικών. Όλοι οι μεγάλοι πρόγονοί μας, τραγικοί ποιητές, φιλόσοφοι, στοχαστές και ιστορικοί, αν και έζησαν σε ειδωλολατρική κοινωνία κατάφεραν σαφώς να υπερβούν τις λαϊκές δοξασίες και να αρθούν σε ύψη στοχασμού δυσθεώρητα. Πέρα από την ηθολογία περί του «καλού καγαθού» πολίτη μας προσέφεραν και την αξία του μέτρου επισημαίνοντας τις συνέπειες εκ της υπερβολής (ύβρεως), η οποία επιφέρει την θεία τιμωρία. Φυσικά καθώς αγνοούσαν το πρόσωπο μικρή ήταν η συμβολή τους σε τομείς όπως η φιλανθρωπία, η κοινωνική δικαιοσύνη, η ουσιώδης ελευθερία, η του πνεύματος. Το έλλειμμά τους ανεπλήρωσαν οι πατέρες της Εκκλησίας, πλην όμως τα συγγράμματά τους είχαν περιληφθεί στον κατάλογο των απαγορευμένων βιβλίων από τους φωτιστές της Δύσης, όταν το Βατικανό συνέτασσε τον Index librorum prohiborum. Έτσι η Δύση έχασε την ευκαιρία να επανέλθει στη σωστή τροχιά. Αποτέλεσμα της άστοχης τάσης προς επάνοδο στο πνεύμα του αρχαίου κόσμου ήταν η σταδιακή μετατόπιση από την κατάφαση προς τον Θεό (Αναγέννηση) στην κριτική στάση έναντι αυτού αρχικά, στην αμφισβήτηση και στην άρνησή του αργότερα (Διαφωτισμός).
Η Δύση γεύτηκε από αιώνες τους πικρούς καρπούς της αποστασίας. Εμείς υπό τον σκληρό ζυγό του Οθωμανού δυνάστη αργήσαμε πολύ να αντιληφθούμε τις κοσμογονικές μεταβολές. Καθώς αισθανθήκαμε κάποτε μειονεκτικά έναντι των φωτισμένων της Δύσης σπεύσαμε να υιοθετήσουμε με ταχύτητα αστραπής, παρά το ράθυμο που εν γένει μας διακρίνει, τις επελθούσες μεταβολές. Με περισσό πάθος στραφήκαμε κατά της πατροπαράδοτης πίστης μας και ρίξαμε το σύνθημα, με ηγέτη τον Κοραή: Εμπρός ολοταχώς προς τα πίσω! Αποτέλεσμα: Ξεχαρβαλώσαμε τη γλώσσα μας! Αγνοούμε το πνεύμα των προγόνων μας, από τα ήθη των οποίων επιλεκτικά υιοθετούμε τον αφροδισιασμό και τον διονυσιασμό! Πολεμήσαμε ως άκρως ενοχλητική τη ρωμηοσύνη και επιχειρήσαμε να ξαναφορέσουμε χλαμύδα! Μήπως το μόνο που πετύχαμε είναι να γίνουμε φαιδροί και περίγελως των πάντων; Τί άραγε να λένε για μας όλοι αυτοί που αγάπησαν και αφιέρωσαν τη ζωή τους στην προβολή του ελληνικού πολιτισμού;
