Τιμήθηκε φέτος ο Αναγνώστης Στριφτόμπολας;

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Ι. Συνοπτική βιογραφία του

   Ξεκινάμε με ένα ερώτημα. Αυτό δεν αποτελεί μόνο έναν ευφυή τίτλο, ώστε να προσελκύσει το αναγνωστικό κοινό. Αποτελεί σ’ ένα βαθμό και ένα αληθινό-πραγματικό ερώτημα. Η αλήθεια είναι ότι ο κερτεζίτης Δημήτριος Αναγνώστης Στριφτόμπολας, που γεννήθηκε (1778) και μεγάλωσε στην Κέρτεζη Καλαβρύτων, με καταγωγή του πατέρα του Αργύρη Δημ. Στριφτόμπολα από το Μεσορρούγι, ήταν μια πολύπλευρη φυσιογνωμία.

   Γεννήθηκε σε μια δεκαετία που αποτελούσε το τέλος των Ορλωφικών, με τους γονείς του να έχουν βρει καταφύγιο στην πλούσια και σχετικά οχυρωμένη τότε Κέρτεζη, σχεδόν με το τέλος ως έδρα του τότε μεγάλου Καζά των Καλαβρύτων.

   Μεγάλωσε ο μικρός Δημήτρης στην Κέρτεζη και κουβαλούσε το μικρό όνομα του ηρωϊκού παππού του Δήμου, πατέρα του Αργύρη. Πήρε τις πρώτες εγκύκλιες σπουδές, τόσο στο ελληνικό σχολείο της Κέρτεζης, όσο κατόπιν και στο ψαλτήρι της ενορίας. Θεολογικά ακολουθούσε την θεανθρωπολογία του πολέμου κατά τον Μέγα Αθανάσιο (θεολογία της απελευθέρωσης με κατ’ οικονομία αποδοχή των στρατιωτικών μόνο φόνων κατά τις μάχες) κι’ όχι αυτή του Μεγάλου Βασιλείου (πλήρης μίμηση της στάσης του Ιησού Χριστού). Όμως είχε αρχές, σεβόταν τους ηττημένους, τα γυναικόπαιδα και τους αιχμαλώτους. Δεν ήταν ασύδοτος πολεμοχαρής.

   Έτσι εξέλιξε και τις δύο του πλευρές. Κορύφωσε τις γνώσεις του στη Μεγάλη του Γένους Σχολή (Κωνσταντινούπολη), αλλά και τη θέση του στο ψαλτήρι, οπότε πήρε και το δεύτερο όνομα ως τίτλο:  Αναγνώστης.

   Έχοντας θείο το Θεόδωρο Κολοκοτρώνη ανέπτυξε και τα πολεμικά του χαρίσματα: σοφία, παιδαγωγικές σχέσεις, σεβασμό στους συντρόφους του, τακτικές, στρατηγική, τόλμη, οργάνωση, ειδικότητα στο μαχαίρι, στο ξίφος, στο σημάδι. Αν και νυμφεύτηκε ενωρίς την Πετιμεζοπούλα Αγγελική, με τη οποία απέκτησαν ένα γιό (το Γεώργιο) και μάλλον τέσσερις θυγατέρες (την Αικατερίνη και την Βασιλική με πλήρη βεβαιότητα). Πάντως είναι δύσκολο στην ίδια μασχάλη να κρατάς ταυτόχρονα τέσσερα καρπούζια, πράγμα που επιχείρησε ο ίδιος: Οικογένεια, ψαλτική, δασκαλίκι και στρατιωτική τέχνη. Έτσι κάποια στιγμή αυτά έσπασαν στην Τρίπολη, όπου ήταν για λίγα χρόνια δάσκαλος και σχολάρχης.

   Ακολουθώντας το θείο του Θεόδωρο Κολοκοτρώνη στη Ζάκυνθο, εξ ανάγκης, έμεινε μακριά από τους κοτσαμπάσηδες, αλλά και ανέπτυξε τις στρατιωτικές του αρετές στο έπακρο στον γαλλικό και κατόπιν αγγλικό στρατό ως μισθωτός. Έτσι ήταν ανεξάρτητος από συμφέροντα αγωνιστής. Γυρνώντας στην Πελοπόννησο περί το 1815 (Πάτρα και κατόπιν Κέρτεζη), ενώ τυπικά ήταν οικογενειάρχης, δάσκαλος και έμπορος σταφίδας, στην πράξη δημιούργησε με ορθό οργανωτικό σχήμα το μεγαλύτερο ασκέρι της περιοχής του καζά Καλαβρύτων.

   Υπό την αρχηγία του ως οπλαρχηγού καθοδηγούσε ένα στρατιωτικό δίκτυο απ’ όλα τα τότε μεγάλα χωριά με 15 καπετανέους, κυρίως από τη μεριά του Ερύμανθου. Από την κοιλάδα του Βουραϊκού είχε μόνο δύο: Τον Παναγιώτη Καρατζά από την Κέρτεζη και τον Παναγιώτη Κόσκορη από τους Σαββανούς (Καλλιφώνιο). Στη φιλική εταιρεία μπήκε από τον Σωτήρη Χαραλάμπη (1817 ή 1818).

ΙΙ. Γιατί οφείλουμε να τον τιμούμε στα Καλάβρυτα;

   Με αφορμή τα 200 χρόνια από την επανάσταση στην περιοχή μας έγιναν δύο συνέδρια και γράφτηκαν και μερικά βιβλία ή αφιερώματα. Στα αφιερώματα και στα συνέδρια, με θλίψη μπορώ να πω, ότι ο Αναγνώστης Στριφτόμπολας αδικήθηκε κατάφορα! Δυστυχώς δεν καλέστηκαν όλοι οι ερευνητές της περιοχής, χωρίς να γνωρίζω τους λόγους. Ευτυχώς όμως που αναδείχτηκε σε δύο βιβλία (π. Μάξιμος Ιβηρίτης και ο γράφων) και στο αφιέρωμα της εφημερίδας αυτής από τον Φίλιππο Σαρδελιάνο.

   Μας δόθηκε έτσι η εντύπωση ότι αφενός θα διορθωθούν ιστορικές αναλήθειες ή ιστορικές υποβαθμίσεις. Ανάμεσά τους μάλιστα είχε πρωτεύοντα ρόλο ο Αναγνώστης Στριφτόμπολας και το μεγάλο του ασκέρι. Ήταν στην Αγία Λαύρα, από πριν μάλιστα της ορκωμοσίας στις 17 Μαρτίου (Αγίου Αλεξίου), κι’ είχε τη δική του σημαία (Φοίνικας) που κρατούσε ο Αναγνώστης Κορδής.

   Με βάση όλα τα στοιχεία που ήρθαν στην επιφάνεια, ο Στριφτόμπολας ήταν ταυτόχρονα το μυαλό και τα χέρια της έγκαιρης εξανάγκασης σε παράδοση του στρατηγείου του Βοεβόδα Καλαβρύτων (Αρναούτογλου). Με δύο δικές του ειδικές τακτικές διέλυσε τους δύο από τους πέντε πύργους κατά την πολιορκία στις 21 Μαρτίου 1821. Η μία ήταν με πέταγμα φλεγόμενων στουπιών (σπίρτα), που έκαψε τον έναν. Ως νέος Οδυσσέας με δούρειο ίππο εισέβαλλε με ειδική ομάδα στα υπόγεια του άλλου και υπέταξε τους αμυνόμενους από μέσα.

   Οι ντόπιοι κοτσαμπάσηδες και καπετάνιοι των Καλαβρύτων πήγαν αυτοί να διαπραγματευτούν την παράδοση του Αρναούτογλου, αλλά απέτυχαν. Ο λόγος ήταν ότι ο Στριφτόμπολας έχαιρε για την μπέσα του και τις αρχές του, κι’ έτσι σ’ αυτόν δέχτηκαν την παράδοση με συγκεκριμένους αμοιβαίους όρους οι τούρκοι. Ο Στριφτόμπολας δεν ήταν μόνο έξυπνος και γενναίος οπλαρχηγός, αλλά κι’ ένας έντιμος επαναστάτης.

   Ποιοι λόγοι λοιπόν άφησαν και το 2022 απέξω το ρόλο του Στριφτόμπολα; Ήδη ένα νέο σενάριο θεατρικού είναι έτοιμο κι’ έχει φτάσει στους θεσμούς της πόλης των Καλαβρύτων. Θα περπατήσει ή το «αόρατο χέρι» θα πετάξει πάλι τον αρχηγό της απελευθέρωσης της πρώτης πόλης της Χώρας στα αζήτητα;

ΙΙΙ. Γιατί οφείλουμε να τον τιμούμε πλήρως και στην Κέρτεζη;

   Είναι αλήθεια ότι το 1876, επί δημαρχίας Χρήστου Σκαμβούγερα του δήμου Καλλιφωνίας με έδρα την Κέρτεζη, ο Γεώργιος Αναγν. Στριφτόμπολας δώρισε τον πύργο που σχεδόν κατασχέθηκε (αγοράστηκε αντί 5 τάλαρων) στις 22 Μαρτίου το 1821 για να στεγαστεί το σχολείο της Κέρτεζης. Αυτό περιφερόταν από τον τότε γυναικωνίτη της Παντάνασσας μέχρι διάφορα μικρά οικήματα της αγοράς, αφού το κρατίδιο δεν έκτισε ή νοίκιασε δικό του κτήριο. Ποιος ήταν ο λόγος; Μα γιατί ο Αναγνώστης Στριφτόμπολας ήταν και δάσκαλος παιδιών, αλλά και δάσκαλος ως επαναστάτης. Ήταν λοιπόν η πρώτη τιμή προς αυτόν! Έμπρακτη κι’ όχι προς το θεαθήναι!

   Το κτήριο αυτό λειτούργησε ως μικτό δημοτικό σχολείο από τότε μέχρι το 1948, οπότε έγινε η μεταστέγαση στο μεγάλο και καινούριο στην περιοχή Αη Θανάσης, απέναντι από τη σημερινή πλατεία Στριφτόμπολα. Από το κτίριο αυτό χρησιμοποιήθηκε βεβαίως όλο το ισόγειο με δύο μεγάλες αίθουσες (1^η δημοτικού στη μία και 2^α δημοτικού στην άλλη). Στον 1^ο όροφο, που γινόταν η άνοδος με σκάλα σε μορφή U, υπήρχαν πάλι δύο αίθουσες. Στη μία στεγαζόταν η 3^η και 4^η δημοτικού και στην άλλη η 5^η και η 6^η δημοτικού.

   Από το 1948 χρησιμοποιήθηκε ως Κοινοτικό γραφείο (βλέπε φωτογραφία με μια νέα αρχιτεκτονική στον κεντρικό δρόμο), που θα μπορούσε να ξαναδημιουργηθεί κατά την αναπαλαίωση στο βόρειο τοίχο. Ακόμη στέγασε περιστασιακά βιβλιοθήκη (όροφος) και το αγροτικό ιατρείο στα βορειοανατολικά του ισογείου (μέχρι να μετακομίσει). Παρότι το κτίριο έχει κριθεί ως διατηρητέο από το 1981,[1] τόσο η θεσμική Κοινότητα Κερτέζης, όσο και ο μετέπειτα καποδιστριακός Δήμος Καλαβρύτων, αλλά και ο καλλικρατικός και κλεισθενικός, ενώ ξεκίνησαν κάποια αρχικά έργα, χρηματοδότησαν μία μελέτη, κατόπιν όλοι  τον παράτησαν στη μοίρα του. Μάλιστα ουσιαστικά δεν αντέδρασαν, ούτε όταν (απο)κλείστηκε κι’ ένα παράθυρό του μεσημβρινά…

   Τον τελευταίο καιρό υπάρχει μια τελευταία ευκαιρία από ιδιώτες κερτεζίτες. Έτσι, οι υπόλοιποι κερτεζίτες οφείλουμε να βρεθούμε δίπλα με τον καλό λόγο, τα ντοκουμέντα, τη στήριξη. Οι δε θεσμικοί (Κοινοτικό Συμβούλιο Κερτέζης, Δήμαρχος και Δημοτικό Συμβούλιο) να στηρίξουν με κάθε τρόπο (θεσμικό) την υποστήριξη και πολλαπλή αναπαλαίωση του ιστορικού κτιρίου. Να βοηθήσουμε να πάρει σχεδόν την αρχική του μορφή. Προσωπικά θα διαθέσω υλικό και σκέψεις. Έτσι να παραδοθεί ως ανοικτό σχολείο, βιβλιοθήκη, πολλαπλό μουσείο ιστορικών αρχείων ή προβιομηχανικών εργαλείων, αλλά και κέντρο ευρύτερου πολιτισμού. Αυτή είναι η μία τιμή που ακόμη οφείλει η Κέρτεζη στο μεγάλο δάσκαλο Αναγνώστη Στριφτόμπολα.

   Παράλληλα (ούτε φέτος και παρά τα νέα βιβλία και ντοκουμέντα) αναδείχτηκε τόσο η 22^α Μαρτίου 1821, ως ημέρα απελευθέρωσης της Κέρτεζης από το Στριφτόμπολα και μέρους από το ασκέρι του, ούτε η δίκη της «Άμμου» έξω απ’ αυτό το απόγευμα της ίδιας ημέρας. Κατά τη δίκη αυτή καταδικάστηκε ο φιλότουρκος φοροειπράκτορας κερτεζίτης Τετρεμέλης να παραδώσει τον πύργο μαζί με τα διπλανά κτίρια, που είχε ως κεντρικό φορολογικό κέντρο των τούρκων (με φυλακή στο υπόγειο), αντί 5 τάληρων. Το κτίριο αυτό είχε ανεγερθεί το αργότερο στις αρχές της 2^ης τουρκοκρατίας (1715), όπου η Κέρτεζη ήταν η έδρα του μεγάλου Καζά Καλαβρύτων. Παράλληλα συστήθηκε νέο απελευθερωτικό (και όχι ελεγχόμενο) πενταμελές συμβούλιο προκρίτων.

   Διερωτώμαι γιατί αυτή η αργοπορία στην απόδοση κι’ αυτής της τιμής; Μα ούτε στον κεντρικό λόγο του ομιλητή δεν περίσσευαν λίγες αράδες; Να τελειώνουμε οριστικά λοιπόν με την απουσία αυτών των πλευρών. Επί τέλους ήλθε η ώρα να αποδώσουμε την πλήρη τιμή στον Στριφτόμπολα και στο ασκέρι του, όπως και σε όλους τους άλλους αγωνιστές της κωμόπολης.

IV. Η τιμή στο Λεβίδι είναι υπόδειγμα

   Ευτυχώς που υπάρχουν και οι Λεβιδιώτες. Αυτοί ξέρουν να αναγνωρίζουν τον ήρωα και οπλαρχηγό Αναγνώστη Στριφτόμπολα, που αυτός με 48 μόνο παλληκάρια (οι μισοί κερτεζίτες) αψήφησαν τους φόβους των «συνετών» οπλαρχηγών, που ανέβηκαν από φόβο ή άγνοια στα γύρω βουνά, όταν είδαν τα μιλιούνια των τούρκων που ήθελαν να τελειώνουν και με αυτή την εξέγερση νωρίς, βάζοντας μπροστά όλη την πολεμική μηχανή του πασαλικιού της Πελοποννήσου (Τριπολιτσά)… Στην τελευταία φωτογραφία, σχεδόν ολόσωμος, για τα 200 χρόνια σε κρεμασμένα λάβαρα σχεδόν όλη τη χρονιά!

   Με μεγάλη τέχνη αυτή τη φορά έγιναν πολιορκούμενοι οι κερτεζίτες και οι λοιποί και οδήγησαν τους τούρκους σε οπισθοχώρηση και στρατιωτική φθορά. Τι κι’ αν οι νεκροί ήταν μόνο πέντε κι ανάμεσα τους ο αρχηγός; Ήταν η 1^η έξυπνη νίκη σε ανοικτό γήπεδο (κοιλάδα του Λεβιδίου).

   Η νίκη αυτή στις 14 Απριλίου 1821 έδωσε χώρο ελευθερίας, ενθουσιασμού και τόλμης σε όλα τα επόμενα στάδια του αγώνα. Ο Αναγνώστης Στριφτόμπολας ήταν αυτός που έδωσε αυτή τη νίκη, όπως ήταν αυτός που έφερε την απελευθέρωση των Καλαβρύτων πριν προφτάσουν να έλθουν οι τούρκοι πολεμιστές από το Αίγιο στις 21 Μαρτίου 1821.

   Οι Λεβιδιώτες ξέρουν να τιμούν, κι’ αυτοί έσπρωξαν με τις σχέσεις τους με την Κέρτεζη έστω και στη μερική τιμή του Αναγνώστη. Γι’ αυτό τόσο οι κερτεζίτες ειδικά, όσο και οι υπόλοιποι (καλαβρυτινοί και ελλαδίτες), οφείλουμε να τιμήσουμε και αναδείξουμε πλήρως τον ξεχωριστό ρόλο του Αναγνώστη Στριφτόμπολα: του αναγνώστη, του οικογενειάρχη, του δάσκαλου, του οπλαρχηγού με πολεμικές αρχές, του ήρωα!

*  Ο Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κέρτεζη. Είναι συνταξιούχος εκπαιδευτικός ως φυσικός, πτ. θεολογίας, συγγραφέας και ειδικός ερευνητής της Κέρτεζης.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το εν λόγω άρθρο πρόκειται να δημοσιευτεί στο νέο φύλο της ΩΡΑΣ των ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ, Απρίλιος 2022, φ. 52.

---

[1][1] Αριθ. Β1/Φ81/25569/671, ΥΠ.ΠΟ.: Περί κηρύξεως ως διατηρητέας οικίας του αγωνιστή Αναγνώστη Στριφτόμπολα, στην Κέρτεζη Καλαβρύτων… Χαρακτηρίζουμε την οικία του αγωνιστή Αναγνώστη Στριφτόμπολα που βρίσκεται στην Κέρτεζη Καλαβρύτων του Ν. Αχαΐας, ως ιστορικό μνημείο, διότι εκτός της ιστορικότητάς του, αποτελεί αξιόλογο δείγμα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής  της περιοχής και είναι αναπόσπαστο μέρος του οικιστικού συνόλου στο οποίο είναι ενταγμένη…. Αθήναι, 18 Μαΐου 1981, με εντολή Υπουργού, ο Γεν. Επιθεωρητής κ.α.α. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΠΟΥΛΟΣ. Βλέπε και: Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας, «Όταν παιδεία και ποίηση συναντούν την επανάσταση» – «Ανάμεσα στα βουνά και την Κέρτεζη», εκδ. Αρμός 2021, σελ. 138.