Όχι στην κατάργηση – συγχώνευση των ολιγοθέσιων σχολείων
Tου Αργύρη Καραλιόλιου*
Το τελευταίο διάστημα βρίσκεται σε εξέλιξη μία τελείως «μυστική» – «υπόγεια» διαδικασία χωρίς καμία ενημέρωση, κανένα διάλογο, στην κυριολεξία στο σκοτάδι, για τη συγχώνευση και κατάργηση σχολείων. Στο πλαίσιο αυτό ακούγεται και πάλι πολύ έντονα η κατάργηση Ολιγοθέσιων Δημοτικών Σχολείων, τα οποία σύμφωνα με δημοσιεύματα στο ημερήσιο τύπο (Έθνος, 27-11-2010) ανέρχονται περίπου σε 300 για όλη τη χώρα, με έμφαση σε Ολιγοθέσια Δημοτικά Σχολεία της ηπειρωτικής Ελλάδας.
Τα κύρια επιχειρήματα, που αναπτύσσονται εστιάζουν στην άποψη ότι τα σχολεία αυτά είναι «ατροφικά» και προτείνεται η κατάργηση ή συγχώνευση κυρίως ολιγοθέσιων σχολείων, για την εξοικονόμηση πόρων μέσω της μείωσης των εκπαιδευτικών που εργάζονται σ’ αυτά και της μείωσης των λειτουργικών δαπανών.
Όχι, κύριοι, τα ολιγοθέσια σχολεία δεν είναι κατώτερα των πολυθέσιων. Ούτε στις επιδόσεις των μαθητών τους, ούτε στην αλληλεπίδραση μαθητών με τους συμμαθητές τους και το δάσκαλο, ούτε στην κοινωνική ανάπτυξη των μαθητών τους. Τουλάχιστον αυτό αποδεικνύουν πρόσφατες επιστημονικές έρευνες και αυτό υποστηρίζουν έγκριτοι ειδικοί επιστήμονες που έχουν ασχοληθεί με το θέμα.
Θέλω, λοιπόν, σ’ αυτό το σημείο αφού σας ενημερώσω ότι γνωρίζω, πιστεύω, αρκετά τα ολιγοθέσια σχολεία, μιας και η σχέση μου μ’ αυτά κρατάει πολλά χρόνια, γιατί ήμουν σ’ αυτά 6 χρόνια ως μαθητής, είμαι σ’ αυτά 19 χρόνια ως εκπαιδευτικός και 8 χρόνια ως γονιός, αφού και τα δυο μου παιδιά φοίτησαν σε ολιγοθέσιο σχολείο, και αισθάνομαι υπερήφανος για όλη μου αυτή τη διαδρομή και με τις τρεις ιδιότητες, να δηλώσω πολύ συνοπτικά ότι δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να υποβιβαστούν, συγχωνευτούν ή να καταργηθούν ολιγοθέσια σχολεία, γιατί ούτε οικονομικοί πόροι εξοικονομούνται, αλλά ούτε και η εκπαιδευτική διαδικασία βελτιώνεται.
Κι αυτό γιατί:
Πρώτα απ’ όλα δεν έχει γίνει καμία επιστημονική έρευνα στην Ελλάδα που να έχει αποδείξει ότι τα ολιγοθέσια Σχολεία είναι κατώτερα των πολυθεσίων.
Αντίθετα όλες οι έρευνες που έγιναν, καταλήγουν στην εκτίμηση ότι οι επιδόσεις των μαθητών που φοιτούν στα σχολεία αυτά είναι ισάξιες με αυτές των συμμαθητών τους που φοιτούν σε Πολυθέσια σχολεία των αντίστοιχων περιοχών, ενώ από άποψης κοινωνικών και επικοινωνιακών κριτηρίων υπερέχουν σαφώς έναντι των Πολυθεσίων.
Αυτό που επηρεάζει τη σχολική επίδοση των μαθητών είναι το επάγγελμα των γονέων, το επίπεδο εκπαίδευσής τους και ο αριθμός των μελών της οικογένειάς του, σε όλους τους τύπους των σχολείων. Αυτό είναι συμπέρασμα επιστημονικής έρευνας που έγινε σε 13 γεωγραφικά διαμερίσματα και σε 125 ολιγοθέσια και 42 πολυθέσια σχολεία. Οι γενικές εκτιμήσεις αυτής της έρευνας είναι ότι τα Ολιγοθέσια Δημοτικά Σχολεία έχουν τη δυναμική να παρέχουν ουσιαστική εκπαίδευση (Ιωάννης Φύκαρης, Λέκτορας).
Ισχυρίζονται ακόμα μερικοί ότι στα ολιγοθέσια σχολεία η αλληλεπίδραση των παιδιών με τους συμμαθητές και τους δασκάλους τους είναι αρκετά περιορισμένη, λόγω του μικρού αριθμού παιδιών και ότι αυτό μπορεί να έχει αρνητικά αποτελέσματα στην κοινωνική ανάπτυξη αυτών των παιδιών. Έρευνες ωστόσο που έγιναν στην Ελλάδα (π.χ. Καψάλης, 2001, 2002· Φύκαρης, 2002) αλλά και το εξωτερικό (π.χ. Galton et al., 1980· Gray & Feldman, 1997· Galton et al., 1998) δεν συμμερίζονται αυτά τα επιχειρήματα. Αντίθετα υποστηρίζουν ότι τα ολιγοθέσια σχολεία είναι εφάμιλλα των πολυθέσιων σχολείων. Οι έρευνες αυτές διενεργήθηκαν σε τάξεις που ήταν ενταγμένες σε ολιγοθέσια (μονοθέσια, διθέσια) και πολυθέσια δημοτικά σχολεία της ηπειρωτικής (Αρκαδία, Κορινθία) και της νησιωτικής Ελλάδας (Χίος).
Τα συμπεράσματα αυτών των ερευνών δείχνουν ότι δεν ευσταθούν οι ισχυρισμοί πως η αλληλεπίδραση των μαθητών των ολιγοθέσιων σχολείων υστερεί σε σχέση με αυτή των μαθητών των πολυθέσιων σχολείων. Στις περισσότερες μάλιστα περιπτώσεις οι μαθητές αλληλεπιδρούν περισσότερο με το δάσκαλο και τους συμμαθητές τους στα ολιγοθέσια σχολεία.
Από τα παραπάνω συνάγεται ότι χρειάζεται να αναθεωρήσουμε τη στάση μας απέναντι στα ολιγοθέσια σχολεία σε σχέση με τα επιχειρήματα που έχουν διατυπωθεί, ότι δηλαδή η αλληλεπίδραση και η κοινωνικοποίηση των μαθητών τους μπορεί να υστερεί.
Ο Ιωάννης Λαζαρίδης, Σχολικός Σύμβουλος Π.Ε., θεωρεί ότι το Ολιγοθέσιο Σχολείο έχει τα παρακάτω πλεονεκτήματα:
1. Με τις σιωπηρές εργασίες των μαθητών, τα ολιγοθέσια σχολεία παρέχουν περιθώρια για ουσιαστική αυτενέργεια, εμπεδώνουν νέες γνώσεις και γεννούν ενδιαφέροντα για παραπέρα μάθηση, γιατί τα παιδιά καθώς βρίσκονται στην αυτή αίθουσα, ακούν τα μαθήματα των άλλων τάξεων και έχουν έτσι ανάλογες γνωστικές περιέργειες.
2. Με την συμφοίτηση μαθητών διάφορων ηλικιών στην αυτή αίθουσα, με τις ομάδες δραστηριοτήτων Ευέλικτης Ζώνης, που συγκροτούνται από μαθητές όλων των τάξεων και με τις ευκαιρίες κοινών παιχνιδιών εορτών και εκδρομών, τα σχολεία αυτά έχουν άριστες ικανότητες να καλλιεργήσουν ηθικές και κοινωνικές αρετές στους μαθητές των (προστασία και βοήθεια των μεγαλυτέρων προς τους μικρότερους, σεβασμός των μικρότερων προς τους μεγαλύτερους, αδελφική αγάπη, φυσική παιδική κοινότητα, με την μετακίνηση και την διατήρηση στο σχολείο της αυθόρμητης παιδικής συντροφιάς στο χωριό ή στην κοινότητα.)
3. Με την παραμονή του ίδιου δασκάλου πολλά χρόνια στο αυτό σχολείο και με την παρακολούθηση από τα παιδιά μαθημάτων, για πολλά επίσης χρόνια, από τον ίδιο δάσκαλο, τα ολιγοθέσια σχολεία έχουν την ευχέρεια να ασκήσουν βαθιά επίδραση στις ψυχές των μαθητών με την προσωπικότητα του δασκάλου όταν μάλιστα αυτός είναι φορέας πάθους παιδαγωγίας, όπως οφείλει να είναι ο δάσκαλος των ολιγοθέσιων σχολείων.
Και 4. Την ομαλή ένταξη αλλοδαπών – παλιννοστούντων μαθητών.
Εγώ θα πρόσθετα και ένα πέμπτο πλεονέκτημα, πολύ σημαντικό κατά τη γνώμη μου, το γεγονός ότι το ολιγοθέσιο σχολείο δίνει μεγαλύτερη δυνατότητα εξατομικευμένης διδασκαλίας και ότι οι μαθητές εμπλέκονται άμεσα σε όλες τις δραστηριότητες που έχουν σχέση με τις σχολικές, εθνικές ή άλλες γιορτές.
Θέλω ακόμα να σας ενημερώσω ότι ολιγοθέσια σχολεία δεν υπάρχουν μόνο στην Ελλάδα. Ολιγοθέσια σχολεία υπάρχουν σ’ όλο τον κόσμο και σε καμία περίπτωση δε σκέφτονται να τα κλείσουν, αντίθετα παίρνουν μέτρα για τη βελτίωση της λειτουργίας τους.
Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι στις ΗΠΑ παρατηρείται αύξηση της λειτουργίας των Ολιγοθέσιων Δημοτικών Σχολείων, προκειμένου να αντιμετωπιστούν φαινόμενα βίας και παραβατικής συμπεριφοράς.
Το ελληνικό Ολιγοθέσιο Δημοτικό Σχολείο, λοιπόν, δείχνει ότι μπορεί να ανταποκριθεί στις σύγχρονες εκπαιδευτικές απαιτήσεις και σε καμία περίπτωση δεν υπολείπεται του πολυθέσιου. Χρειάζεται, ωστόσο, ενίσχυση και δημιουργία μιας σύγχρονης προοπτικής, η οποία για να επιτευχθεί απαιτείται αλλαγή της αντίληψης των ιθυνόντων της εκπαιδευτικής πολιτικής.
Για να εκπληρωθούν τα παραπάνω, όμως απαιτούνται: πλούσια μαθητική βιβλιοθήκη, άφθονα εποπτικά μέσα και όργανα ερευνών και χειροτεχνικής εργασίας, ποικίλα υλικά, παιδαγωγικά παιχνίδια, πρόσβαση σε Η/Υ και στο διαδίκτυο (με ευρυζωνική σύνδεση και σύγχρονη υλικοτεχνική υποδομή. Εξ αποστάσεως εκπαίδευση μέσω συστήματος τηλεδιάσκεψης, αλλά κυρίων το ξανατονίζω αυτό που χρειάζεται είναι αλλαγή της αντίληψης των ιθυνόντων της εκπαιδευτικής πολιτικής.
Σε ότι αφορά το επιχείρημα της μείωσης του λειτουργικού κόστους, αυτό καταρρίπτεται εύκολα και από τον καθένα, γιατί απλούστατα το κόστος μεταφοράς των μαθητών, σχεδόν πάντα είναι πολύ μεγαλύτερο από το κόστος λειτουργίας. Αν και πιστεύω ότι και το λειτουργικό κόστος να ήταν μεγαλύτερο και πάλι τα ολιγοθέσια σχολεία δεν πρέπει να καταργηθούν, γιατί , εκτός των άλλων, τα ολιγοθέσια σχολεία είχαν, έχουν και θα έχουν μια τεράστια προσφορά εκπαιδευτική, πολιτιστική, κοινωνική και εθνική, όχι μόνο για τους μαθητές τους αλλά και την ευρύτερη τοπική κοινωνία της υπαίθρου. Αποτελούν σήμερα τη μοναδική ελπίδα για τους κατοίκους των χωριών, για το ότι μπορεί «να ξημερώσει» για τα χωριά μας μια καλύτερη μέρα, να σταματήσει αυτός ο κατήφορος της ερήμωσης και της εγκατάλειψης. Είναι γι’ αυτούς μία ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον που το δικαιούνται. Αν κλείσουν τα σχολεία, τότε σίγουρα πεθαίνει γι’ αυτούς και η τελευταία ελπίδα.
ΟΧΙ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΑΜΥΓΔΑΛΕΩΝ
Μία από τις προτάσεις που κυκλοφόρησαν και αφορούν την περιοχή μας, προτείνει την κατάργηση των Δημοτικών Σχολείων των Αμυγδαλεών, Αγίου Γεωργίου και Βατολάκκου και την ίδρυση ενός 6/θέσιου Δημοτικού Σχολείου στην Κιβωτό (μάλλον στο κτίριο του Γυμνασίου). Τα επιχειρήματα αυτής της πρότασης είναι κυρίως η εξοικονόμηση πόρων, με τη μείωση των εκπαιδευτικών και των λειτουργικών δαπανών.
Η πρόταση αυτή είναι τελείως λαθεμένη, γιατί εκτός όλων των παραπάνω επιχειρημάτων, υπάρχουν και οι παρακάτω λόγοι:
1. Ο αριθμός των εκπαιδευτικών στο νέο συγχωνευμένο σχολείο θα είναι σχεδόν ίδιος ή και μεγαλύτερος από ότι σήμερα στα τέσσερα σχολεία.
2. Οι λειτουργικές δαπάνες θα είναι επίσης πολύ μεγαλύτερες, γιατί θα προστεθούν και οι δαπάνες της μεταφοράς των μαθητών.
3. Η λύση αυτή βρίσκει κατηγορηματικά αντίθετους όλους τους γονείς και μαθητές (εκτός ίσως από αυτούς της Κιβωτού).
4. Εκθέτει σε πολλούς κινδύνους τους μαθητές κατά τη μεταφορά τους, ιδιαίτερα κατά την περίοδο του χειμώνα. Το ψηλότερο σημείο του δρόμου Αμυγδαλιών – Κιβωτού είναι πάνω από 950 μέτρα και το χειμώνα γίνεται πάρα πολύ επικίνδυνο.
5. Απώλεια χρόνου στην αναμονή του μεταφορικού μέσου, αλλά και στη μεταφορά. Αλήθεια οι μαθητές της Α΄ τάξης που τελειώνουν νωρίτερα τα μαθήματα, θα περιμένουν μέχρι στις 14.00 να τελειώσουν οι συμμαθητές τους των άλλων τάξεων και πού; Τι θα γίνει με το ολοήμερο που τελειώνει στις 16.00; Θα περιμένουν μέχρι τότε;
6. Το νέο συγχωνευμένο σχολείο θα έχει ταχύτατα φθίνουσα πορεία, γιατί εξαιτίας των παραπάνω αρνητικών παραμέτρων, πολλές οικογένειες θα αναγκαστούν να φύγουν από τα χωριά τους (κυρίως από τις Αμυγδαλιές) και να πάνε να κατοικήσουν μόνιμα στα Γρεβενά ή αλλού. (Ήδη ο αριθμός των μαθητών των σχολείων που προτείνεται να συγχωνευτούν είναι μικρός.)
ΕΙΝΑΙ ΑΡΑΓΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ «ΑΤΡΟΦΙΚΟ»;
Ο εμπνευστής αυτού του σχεδίου συγχωνεύσεων και καταργήσεων των ολιγοθέσιων δημοτικών σχολείων τα χαρακτηρίζει ως «ατροφικά». Είναι άραγε «ατροφικό» το Δημοτικό Σχολείο Αμυγδαλεών που φέτος συμπληρώνει 140 χρόνια από την ίδρυσή του; (Άλλωστε πέρσι πραγματοποίησε μεγάλη εκδήλωση στην οποία βράβευσε όλους τους εκπαιδευτικούς που υπηρέτησαν σ’ αυτό από το 1870.) Εγώ πιστεύω πως ότι και να εννοεί ως «ατροφικό» σε καμία περίπτωση δεν ισχύει για το Δημοτικό Σχολείο Αμυγδαλεών και αυτό αποδεικνύεται από τα παρακάτω:
Γιατί σε όλα αυτά τα 140 χρόνια λειτουργίας του το Σχολείο μας είχε μια τεράστια προσφορά εκπαιδευτική, μορφωτική, κοινωνική, πολιτιστική και εθνική, όχι μόνο για τους μαθητές αλλά και για την ευρύτερη τοπική κοινωνία. Αλλά και σήμερα το Σχολείο μας είναι εφάμιλλο του παρελθόντος του. Συνεχίζει να αποδίδει στην κοινωνία επιστήμονες και πολίτες με ολοκληρωμένη προσωπικότητα και μηδενική παραβατική συμπεριφορά. Ενδεικτικά αναφέρω ότι στις περσινές εισαγωγικές εξετάσεις για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, εισήχθησαν όλοι οι υποψήφιοι μαθητές απόφοιτοί του (ποσοστό επιτυχίας 100%).
Αναπτύσσει δραστηριότητες εκπαιδευτικές, μορφωτικές, κοινωνικές, πολιτιστικές και περιβαλλοντικές. Τα τελευταία χρόνια έχει πραγματοποιήσει έξι δραστηριότητες στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, άλλωστε για αυτή του την περιβαλλοντική δραστηριότητα έχει βραβευτεί τρεις φορές από την Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης (ΕΕΠΦ) και του δόθηκε και η ΣΗΜΑΙΑ του Προγράμματος «ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ» (είναι ίσως το μοναδικό οικολογικό σχολείο στη Δυτική Μακεδονία), ενώ φέτος με την Περιβαλλοντική του Δραστηριότητα με τίτλο «αειφόρο σχολείο» συμμετέχει στον πανελλήνιο διαγωνισμό «αειφόρων σχολείων» και στον πανευρωπαϊκό διαγωνισμό εξοικονόμησης ενέργειας U4energy. Ακόμη έχει πραγματοποιήσει δύο δραστηριότητες Πολιτιστικών Θεμάτων και μία στην Αγωγή Υγείας. Είναι ίσως το μοναδικό σχολείο στο νομό Γρεβενών που διατηρεί ενημερωμένη ιστοσελίδα http://dim-amygd.gre.sch.gr (δημιουργήθηκε το 2005), η οποία αναδείχτηκε ενδέκατη και δέκατη έκτη σε δύο διαγωνισμούς που έκανε το Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο ανάμεσα σε όλες τις ιστοσελίδες σχολείων Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης όλης της Ελλάδας. Πέρσι συμμετείχε στον 2ο Πανελλήνιο Διαγωνισμό ΕΕΕΠ-ΔΣΠΕ, ενώ φέτος συμμετέχει στον 3ο Πανελλήνιο Διαγωνισμό ΕΕΕΠ-ΔΣΠΕ. Επίσης διαθέτει σύγχρονο εξοπλισμό και πλήρη υλικοτεχνική υποδομή.
Γι’ αυτό και πιστεύω ότι το Δημοτικό Σχολείο Αμυγδαλεών αποτελεί άλλη μια μεγάλη απόδειξη ότι τα ολιγοθέσια σχολεία, κάτω από κάποιες προϋποθέσεις, παρ’ ότι είναι εγκαταλειμμένα από την πολιτεία, μπορούν να προσφέρουν και στο μέλλον εξαιρετικές υπηρεσίες εκπαιδευτικές και κοινωνικοπολιτιστικές και είναι τουλάχιστον ισάξια με τα πολυθέσια σχολεία, αν όχι πολλές φορές και καλύτερα. Το Δημοτικό Σχολείο Αμυγδαλεών δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να καταργηθεί. Να συνεχίσει να λειτουργεί ως έχει.
Τώρα σ’ ότι αφορά τώρα τους τοπικούς παράγοντες, αν πραγματικά ενδιαφέρονται για το καλό των μαθητών των ολιγοθέσιων σχολείων και θέλουν να τους βοηθήσουν, αυτό που μπορούν να κάνουν είναι να αφήσουν το ολιγοθέσια σχολεία του νομού όπως είναι, να μην καταργήσουν ή συγχωνεύσουν κανένα ολιγοθέσιο σχολείο και να σταματήσουν να παίρνουν μέτρα που οδηγούν στην ερήμωση των χωριών μας. Όλοι αυτοί που ασκούν κάθε μορφής διοίκηση να βάλουν μια τελεία σ’ αυτήν τη φθίνουσα πορεία και να πάρουν γενναία μέτρα ανάπτυξης της υπαίθρου και ενίσχυσης των οικογενειών που ζουν σ’ αυτή κάτω από πολύ αντίξοες συνθήκες «φυλάττοντας Θερμοπύλες».
«…Κι έβλεπες πως άνοιγε τάχα μια πόρτα στον ύπνο σου.
Πως μπαίναν τα δεκατέσσερα παιδιά λυπημένα
και στεκόντουσαν γύρω σου. Τα μάτια τους θύμιζαν
σταγόνες σε τζάμια: "Έλεος! Έλεος! Έλεος!…"
Τινάζοντας τη βροχή και το χιόνι από πάνω τους,
τα ζύγιαζες με το βλέμμα σου σα να 'θελες να τους κόψεις
την ευτυχία στα μέτρα τους, ενώ η άρπα συνέχιζεν
απαλά μες στον ύπνο σου: "… Ό,τι θέλει κανείς
μπορεί να φτιάξει με την αγάπη. Ήλιους κι αστέρια,
ροδώνες και κλήματα…". Αλλά εσύ προτιμούσες
μποτίτσες φοδραρισμένες με μάλλινο,
πουκάμισα κλειστά στο λαιμό –
γιατί φυσάει πολύ στο Καλέντζι!
…Έμπαινες στο σχολειό κι όπως τ' αντίκριζες
μοιραζόταν σε δεκατέσσερα χαμόγελα το πρόσωπό σου.
Θυμόσουν πως η αγκάλη σου ήταν μισή
κι ανεβαίνοντας πάνω στην έδρα σου
άνοιγες τη λύπη σου και τα σκέπαζες,
όπως ο ουρανός σκεπάζει τη γη….»
(Νικηφόρος Βρεττάκος)
ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ:
1. Το ποίημα είναι απόσπασμα από ποίημα που γράφτηκε για το Δημοτικό Σχολείο που βρίσκεται στο Καλέντζι Αχαΐας, χωριό καταγωγής του πρωθυπουργού κ. Παπανδρέου.
2. Θα υπήρχε, άραγε, αυτό το ποίημα αν δεν υπήρχαν ολιγοθέσια σχολεία; Θα μπορούσε, άραγε, να γραφεί για ένα εξαθέσιο σχολείο με πάνω από 100 μαθητές;
3. Η τελευταία φορά που έγινε γενικευμένη κατάργηση ολιγοθέσιων σχολικών μονάδων ήταν, αν δεν κάνω λάθος, το 1969 από τη «χούντα».
4. Δεκατέσσερις μαθητές έχει σήμερα το Δημοτικό Σχολείο Αμυγδαλεών.
5. Ο Σύλλογος Δασκάλων και Νηπιαγωγών Γρεβενών, πότε θα πάρει θέση;
6. Η Διδασκαλική Ομοσπονδία Ελλάδας πότε θα πάρει θέση;
Μ’ αυτές τις λίγες γενικές σκέψεις κλείνω την επιστολή μου με την επιφύλαξη να επανέλθω……
Αμυγδαλιές, 12 Ιανουαρίου 2011
* Αργύριος Καραλιόλιος karaliolio@sch.gr, http://users.gre.sch.gr/karaliolio, Δάσκαλος 2/θέσιου Δημοτικού Σχολείου Αμυγδαλεών, Πρόεδρος Πολιτιστικού Συλλόγου Αμυγδαλεών
