Η προέλευση του εθνωνύμου Πομάκος
Περσικές ρίζες. Μια νέα γλωσσολογική προσέγγιση
Του Αλή Καρδούχου*
Είναι γνωστό ότι η λέξη Πομάκος συναντάται για πρώτη φορά στις αρχές του 19ου αι. χωρίς μέχρι σήμερα να έχει δοθεί μία οριστική εξήγηση για την προέλευσή της. Φαίνεται ότι ο πρώτος που χρησιμοποίησε τη λέξη ήταν ο Γάλλος περιηγητής Ami Boue το 1838.
Προγενέστερα του Ami Boue, σε Ελληνικό λεξικό του 1812 δεν υπάρχει το λήμμα Πομάκος (Δ. Αλεξανδρίδου. Λεξικόν Τουρκογραικικόν. Εν Βιέννη 1812). Αντίθετα, στα τέλη του ίδιου αιώνα στο περίφημο λεξικό του Ι. Χλωρού, βλέπουμε: Η λέξη «Πομάκος» = Pomak ον. κ. Πομάκος, ο εκ της Βουλγαρικής φυλής των Πομάκων (Ι. Χλωρού. Λεξικόν Τουρκο-Ελληνικόν. Εν Κωνσταντινούπολει 1899). Η εκδοχή αυτή απηχεί τις αντιλήψεις της εποχής του Βουλγαρικού εθνικισμού.
Αναφορικά με την ετυμολογία της λέξης στο επίσημο Λεξικό του Ίδρύματος Τουρκικής Γλώσσας (Türk Dil Kurumu, Ankara 2005) δεν αναφέρει τίποτε παρά μόνο ότι οι Πομάκοι είναι: «Τoυρκομουσουλμανική κοινότητα που μιλάει Βουλγάρικα και ζει στη Ρούμελη». Από Ελληνικής πλευράς το λεξικό Μπαμπινιώτη, αναφέρει: Πομάκος (ο), Πομάκα (η) αυτός που ανήκει στη Βουλγαρόφωνη μουσουλμανική μειονότητα της Δ. Θράκης ΕΤΥΜ. Μεταφορά του γερμ. Pomaken, πιθ. Βουλγ. Προελ.) ( Λεξικόν της νέας Ελληνικής Γλώσσας, Αθήνα 2002).
Κατά τη γνώμη μας η λέξη προέρχεται από την τουρκική λέξη yamak (διαβάζεται: γιαμάκ). Και σήμερα στα τούρκικα γιαμάκ σημαίνει: 1.βοηθός, πλησίασμα, 2.μπαλωμα (το πλησιάζον κομμάτι που ενσωματώνεται σε ξένο σώμα). Σεβάν Νισανιάν (Sevan Nisanyan, Sözlerin Soy Ağacı, İstanbul 2009).
Για την ίδια λέξη στο Λεξικό του Ίδρύματος Τουρκικής Γλώσσας, διαβάζουμε: Υamak: 1. Ο άνδρας που είναι βοηθός σε μια δουλειά. 2. ο υποψήφιος πυροβολητής και βομβιστής στο τάγμα των Γενιτσάρων. 3. το άτομο που κάνει τα θελήματα του αφεντικού του (δηλ. πιστός και τυφλός βοηθός). Πιστεύουμε ότι η λάθος ανάγνωση της λέξης γιαμάκ στα οθωμανικά χειρόγραφα (συχνό φαινόμενο για πολλες λέξεις), έδωσε τον τύπο Πομάκ.
Στο οθωμανικό χειρόγραφο είναι πιθανότατο να διαβάσει κάποιος το αρχικό γιε (ې) της λέξης γιαμάκ, ως πε (پ), αλλά και το αντίστροφο. Αντίστοιχο φαινόμενο είχαμε στην Περσική λέξη πεγιά (PΕΥΑ) η οποία στα οθωμανικά πέρασε ως γιαγιά (YAYA=πεζός). Η σύγχυση στο χειρόγραφο προέρχεται συνήθως από τις δυσανάγνωστες «τελίτσες» που μπαίνουν κάτω ή πάνω από τα αραβoπερσικά γράμματα.
PΟΜΑΚ قموپ ΥΑΜΑΚ قماې
Έτσι μπορεί το «Υ» να διαβαστεί και «Π». Η ρίζα ΥΑ- πιθανότατα προέρχεται από την περσική ΥΑ-R που σημαίνει βοηθός, ο φίλος. Άλλωστε και στην σύγχρονη Τουρκική το γιαρντίμ ετμέκ σημαίνει βοηθώ. Τα σύνθετα ρήματα της τουρκικής δεν έχουν τουρκική προέλευση π.χ. τεσεκιούρ ετμέκ (ευχαριστώ). Λαμβάνοντας υπόψιν την σημασία της λέξης Πομάκος ως βοηθός (βλ. Λεξικό Ι. Χλωρού κ.λπ.) και συνδυάζοντάς την με το ζήτημα της λανθασμένης ανάγνωσης της λέξης γιαμάκ στα οθωμανικά, προτείνουμε τη προέλευση της λέξης Πομάκ, από την λέξη γιαμάκ, η οποία χρησιμοποιείται σήμερα στην τουρκική γλώσσα, αλλά έχει ρίζες στην Περσική.
Άρθρο του Αλή Καρδούχου (τεύχος 46, Οκτώβριος 2010)
* Ο Αλή Καρδούχος είναι ιστορικός και συγγραφέας
ΠΗΓΗ: http://www.zagalisa.gr/content/i-proeleysi-toy-ethnonymoy-pomakos
