Λόγος, διάλογος και αντίλογος περί Αρβανιτών
Γερμανικός γλωσσικός χάρτης της Πελοποννήσου του τέλους του 19ου αιώνα.
Του Marko Τ (http://a-ergodes.blogspot.com )
Με έντονο ρόδινο χρώμα οι περιοχές όπου ομιλούνταν ως κύρια γλώσσα τα αρβανίτικα (μεγάλο μέρος Κορινθίας και Αργολίδας, Ερμιονίδα, Τροιζήνα, Μέθανα, μαζί με Πόρο, Ύδρα, Σπέτσες, περιοχές Άραξου-Κάτω Αχαγιάς και Παναχαϊκού όρους, Σουλιμοχώρια Τριφυλλίας, χωριά Λυκούρια, Δάρας και Αλέα-Μπουγιάτι Αρκαδίας).
Με απαλό ρόδινο οι περιοχές όπου τα αρβανίτικα ομιλούνταν παράλληλα με τα ελληνικά, δηλαδή ήδη βρίσκονταν σε υποχώρηση (μέρος της ανατολικής Λακωνίας στην περιοχή του Γερακίου και του Γέρακα, Δολιανά).
Με έντονο ρόδινο χρώμα οι περιοχές όπου ομιλούνταν ως κύρια γλώσσα τα αρβανίτικα (μεγάλο μέρος Κορινθίας και Αργολίδας, Ερμιονίδα, Τροιζήνα, Μέθανα, μαζί με Πόρο, Ύδρα, Σπέτσες, περιοχές Άραξου-Κάτω Αχαγιάς και Παναχαϊκού όρους, Σουλιμοχώρια Τριφυλλίας, χωριά Λυκούρια, Δάρας και Αλέα-Μπουγιάτι Αρκαδίας).
Με απαλό ρόδινο οι περιοχές όπου τα αρβανίτικα ομιλούνταν παράλληλα με τα ελληνικά, δηλαδή ήδη βρίσκονταν σε υποχώρηση (μέρος της ανατολικής Λακωνίας στην περιοχή του Γερακίου και του Γέρακα, Δολιανά).
Εύκολα παρατηρεί κανείς ότι οι πρώτες περιοχές ταυτίζονται, σχεδόν όλες, με τις περιοχές της Πελοποννήσου όπου ακόμα σήμερα οι γεροντότεροι, είτε μιλούν τα αρβανίτικα, είτε τα ξέρουν, είτε τουλάχιστον τα καταλαβαίνουν (σε ορισμένα χωριά στην Αργολίδα και την Κορινθία τα αρβανίτικα τα καταλαβαίνουν άνετα και νεαρά άτομα).
Είναι ενδιαφέρον ότι κάποια χωριά της Γορτυνίας στα οποία ξέρουμε ότι μιλιούνταν τα αρβανίτικα στον καιρό της Επανάστασης, όπως η Παλούμπα (πëλλούμπα=περιστέρια), χωριό του αρβανιτόφωνου οπλαρχηγού Πλαπούτα, αναφέρονται ως ελληνόφωνα. Αυτό σημαίνει ότι εκεί η αρβανίτικη γλώσσα είχε εκλείψει ως ομιλούμενη γλώσσα στο μεσοδιάστημα μεταξύ 1830 και 1890, διότι ο χάρτης δεν αναφέρεται προφανώς σε παθητικούς γνώστες της γλώσσας, αλλά σε χρήστες της.
Με γαλάζιο απεικονίζεται ο χώρος διάδοσης της τσακώνικης διαλέκτου, που στον Μεσαίωνα ήταν σαφώς μεγαλύτερος.
Μία σοβαρή και μακροσκελής συζήτηση σχετικά με τα αρβανίτικα και τους Αρβανίτες προκλήθηκε από δημοσίευμα στο ιστολόγιο του doctor (εδώ).
Θα ήθελα να συγχαρώ τον doctor για τις νηφάλιες και τεκμηριωμένες απόψεις του, οι οποίες με βρίσκουν απόλυτα σύμφωνο. Επειδή τις θέσεις και τα επιχειρήματά μου τα έχω εκθέσει σε διάφορα σχόλιά μου στο πλαίσιο της παραπάνω συζήτησης, δεν θα ήθελα να τα επαναλάβω εδώ. Οπότε, όποιος έχει απορίες παρακαλείται να κάνει τον κόπο να ρίξει μια ματιά εκεί (παρακάμπτοντας τις λαβυρινθώδεις παρεμβάσεις ενός αλβανού Λιακόπουλου, επ' ονόματι Adriano, και τις προκλήσεις ενός "μασκαρεμένου" σε Έλληνα ακραίου Αλβανού εθνικιστή – διότι και το είδος αυτό κυκλοφορεί εσχάτως ανά το διαδίκτυο…).
Θα ήθελα εντούτοις να υπογραμμίσω και εδώ ότι ως Έλληνες θα πρέπει να ξεφύγουμε από το αρχαιολατρικό ιδεολόγημα του πρώιμου 19ου αιώνα, γέννημα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού (με ρίζες όμως και στον γερμανικό ρομαντισμό), περί άμεσης καταγωγής μας όλων των Ελλήνων συλλήβδην από τους αρχαίους Έλληνες. Ο ελληνισμός απέκτησε πραγματικά οικουμενική διάσταση, ξεφεύγοντας από τα στενά πλαίσια του ελλαδικού ή και του αιγαιακού αν θέλετε χώρου και εντάσσοντας στην πολιτισμική – και γλωσσική – του σφαίρα αλλογενείς πληθυσμούς της Μικράς Ασίας και της Ανατολής. χάρη στον Αλέξανδρο και τους Διαδόχους. Με άλλα λόγια, όταν η ελληνική γλώσσα και η ελληνική παιδεία υιοθετήθηκαν από μεγάλα πολυεθνικά κράτη, όπως ήταν τα ελληνιστικά βασίλεια. Στη συνέχεια, ο χριστιανισμός, έχοντας ως κύριο γλωσσικό όχημα την ελληνική γλώσσα, προσέδωσε μία νέα διάσταση στην οικουμενικότητα του ελληνισμού.
Όσο για μένα, αισθάνομαι πολύ Βυζαντινός και Ρωμιός για να μπορέσω να αποδεχτώ αρχαιολατρικά ιδεολογήματα σαν αυτά που μας θέλουν όλους συλλήβδην απογόνους του Περικλή: Έλληνες είμαστε γιατί έτσι θέλησε ο τόπος όπου έχουμε ριζώσει και η ιστορία που κουβαλούμε μέσα μας, με τα χίλια της πρόσωπα και τις αμέτρητες πτυχές της.
Με απλά λόγια: Η ένταξη σε ένα έθνος δεν είναι θέμα γονιδίων και αιμοσφαιρίων, αλλά θέμα που έχει σχέση με κοινωνικές και πολιτισμικές διεργασίες. Οι Αρβανίτες (Αρμπëρόρë), μπορεί εν μέρει (το "εν μέρει" το τονίζω) να έχουν κοινή καταγωγή με τους νότιους Αλβανούς (Τόσκηδες), αλλά ποτέ δεν είχαν αλβανική εθνική συνείδηση, διότι απλούστατα τέτοια συνείδηση τον ύστερο Μεσαίωνα, όταν έφυγαν από τα εδάφη της σημερινής νότιας Αλβανίας, δεν υπήρχε. Ούτε καν κουβαλούσαν μαζί τους οι Αρβανίτες, στη συλλογική τους συνείδηση, την ανάμνηση κάποιας ανεξάρτητης κρατικής υπόστασης (της "χαμένης βασιλείας"), γιατί τέτοιο αλβανικό μεσαιωνικό κράτος δεν υπήρξε, όπως αντίστοιχα υπήρξε σερβικό κράτος και βουλγαρικό κράτος.
Οι Αρβανίτες είναι Έλληνες γιατί ζυμώθηκαν με τα ελληνικά χώματα, πάλεψαν μαζί με τους υπόλοιπους Έλληνες για να φτιάξουν ελληνικό κράτος και προσέλαβαν όλη την πολιτισμική παράδοση του τόπου αυτού, κρατώντας ως ιδιαιτερότητα μοναχά τη γλώσσα τους, που και αυτή τώρα χάνεται.
Προσωπικά, μου κάνει αρνητική εντύπωση το γεγονός ότι τέτοια ζητήματα εξακολουθούν να θίγονται εν έτει 2009, για τον απλούστατο λόγο ότι θα έπρεπε η απάντηση σε ερωτήματα του τύπου "Ποιοί είναι οι Αρβανίτες και τί είναι τα αρβανίτικα;" να είναι αυτονόητη. Λέω "αυτονόητη" γιατί επιστημονικά το ερώτημα είναι απαντημένο, και στα δύο σκέλη του.
Παραδέχομαι, ωστόσο, ότι το γεγονός ότι η απάντηση δεν είναι αυτονόητη δείχνει – και αυτό – ένα έλλειμμα παιδείας εκ μέρους μας. Αυτό το έλλειμμα παιδείας στην περίπτωσή μας συνδυάζεται με τις προσπάθειες κάποιων ακραίων Αλβανών εθνικιστών, με προεξάρχοντα τον τραγουδιστή και ερασιτέχνη "ντοκυμαντερίστα" Lirio Nushi (απολαύστε φαιδρότητες εδώ και εδώ), να παρουσιαστούν ως αυτόκλητοι "προστάτες" και "σωτήρες" των Αρβανιτών. Λες και ζήτησαν από κάτι τέτοιους απίθανους τύπους οι Αρβανίτες να τους "σώσουν" (να τους σώσουν από ποιούς άραγε; Από τους συμπατριώτες τους; Ε, δεν είμαστε καλά, ή μάλλον, νούκου γιέμι μίρë!).
Κλείνοντας θα παραθέσω δύο αποσπάσματα από σχόλιό μου στο κείμενο του doctor.
"Όταν ήρθαν οι Αρβανίτες στον τόπο αυτό, τον 14ο αιώνα, ήρθαν κατά φάρες, δεν υπήρχε αλβανικό έθνος. Ούτε αλβανικό κράτος. Ούτε καν γραπτή αλβανική γλώσσα. Συνειδησιακά και πολιτισμικά οι Αρβανίτες εντάχθηκαν στον Ελληνισμό. Δεν απεμπόλησαν κάποια αλβανική εθνική συνείδηση προς χάριν της ελληνικής, γιατί τέτοια συνείδηση δεν υπήρχε. Η εθνική τους συνείδηση διαμορφώθηκε παράλληλα και σε συνάρτηση με αυτήν των υπόλοιπων ελληνόφωνων συμπατριωτών τους".
"Οσο ο αλβανικός εθνικισμός πάει να στριμώξει τους Αρβανίτες, τόσο αυτοί αντιδρούν και γίνονται πιο αντιαλβανοί από τον πιο αντιαλβανό Έλληνα. Διότι ο απλός Αρβανίτης αν νιώθει ότι στριμώχνεται από τον αλβανικό εθνικισμό, θα πέσει στον ελληνικό εθνικισμό. Μέση οδός δεν υπάρχει".
Υ.Γ.1: Τον 19ο αιώνα και στις αρχές του 20ού η εκτεταμένη ύπαρξη "αλβανοφωνίας" – χρησιμοποιώ τον όρο της εποχής – στο τότε ελληνικό κράτος ήταν αυτονόητη (ρίξτε απλώς μια ματιά στον Παπαδιαμάντη ή σε κείμενα λογίων όπως ο Λαμπρυνίδης και ο Μηλιαράκης ή και στη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια).
Εντούτοις, σήμερα, που τα αρβανίτικα βρίσκονται στο στάδιο του γλωσσοθανάτου, βρίσκονται διάφοροι απίθανοι και ημιμαθείς, αν όχι αγράμματοι, "Ελληναράδες" εθνικιστές στο διαδίκτυο να βρίζουν τους Αρβανίτες και την "ετερογλωσσία" τους. Μερικοί μάλιστα νομίζουν πως τους Αρβανίτες τους εγκατέστησαν στην Ελλάδα οι Τούρκοι, ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για μετανάστευση που έγινε κυρίως κατά τον 14ο αιώνα.
Ως λύση, θα πρότεινα στους τύπους αυτούς να φτιάξουν ένα φόρουμ μαζί με ομοϊδεάτες τους "αλβαναράδες" στυλ Lirio Nushi, από Αλβανία και Κόσοβο, και να είναι σίγουροι πως θα έχουν 24ωρη non-stop απασχόληση – βλέπε "διαδικτυακούς σκυλοκαβγάδες" – για το υπόλοιπο της ζωής τους.
Y.Γ.2: Μαρτυρία του λόγιου υδραίου δημοσιογράφου Αντώνη Μανίκη δημοσιευμένη στην εφημερίδα "Το Μέλλον της Ύδρας" (εκδιδόταν στον Πειραιά μεταξύ 1930 και 1960 περίπου):
Όταν η βασίλισσα Όλγα επισκέφτηκε την Ύδρα και της έγινε επίσημη υποδοχή, ρώτησε μια νεαρή γυναίκα του νησιού που κρατούσε το μωρό της σε φασκιές:
"Ντjάλjë ίσστë ή βάιζë;" (= αγόρι είναι ή κορίτσι;). Ο κόσμος έκπληκτος αναφώνησε: "Βασιλjέσσα ντι αρμπëρίσστë!" (= η βασίλισσα ξέρει αρβανίτικα!).
Και όντως, η βασίλισσα Όλγα και τα υπόλοιπα μέλη της βασιλικής οικογένειας είχαν μάθει αρκετά αρβανίτικα από το υπηρετικό προσωπικό του παλατιού. Αυτά για την ιστορία (και τους άσχετους με αυτήν ψευτο-ελληναράδες…).
ΠΗΓΗ: Κυριακή, 17 Μάϊος 2009, http://a-ergodes.blogspot.com/2009/05/blog-post_17.html
Ακολουθούν στο ποστ αυτό πολλά ενδιαφέροντα σχόλια. Προτείνω να τα δείτε.
