Κείμενο ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ του ΒΙΒΛΙΟΥ  «ΣΤΑ ΙΧΝΗ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ», Κόρινθος 21.06.2019

Του Βασίλη Π. Μακρή*

Κατ’ αρχήν θέλω να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στον φίλο και αγωνιστή τον Παναγιώτη Μπούρδαλα για την πρόταση που απηύθυνε προς εμένα να λάβω μέρος στην παρουσίαση του βιβλίου του «Στα ίχνη του συλλογικού ανθρώπου». Τον Παναγιώτη τον συναντώ πρώτη φορά σήμερα, αν και τον γνωρίζω διαδικτυακά εδώ και μια δεκαετία. Στην διάρκεια αυτής της δεκαετίας τον παρακολουθούσα τόσο στο «Μανιτάρι του βουνού», όσο και σε διάφορα άλλα blog. Το ΜΑΝΙΤΑΡΙ ΤΟΥ ΒΟΥΝΟΥ, ήταν και είναι πάντοτε ένας φιλόξενος χώρος για την παρουσίαση κειμένων που προκαλούσαν μεγάλο ενδιαφέρον. Πρόκειται για ανοικτό χώρο χωρίς ίχνος ψευδοελιτισμού και υποχθόνιας έπαρσης και μάλιστα μακριά από οποιαδήποτε χροιά αποστεωμένου διδακτισμού. Επομένως ήταν φυσικό, η πρόσκληση που απεύθυνε σε μένα ο Παναγιώτης, να μου προσδώσει μεγάλη χαρά και ταυτόχρονα να αποτελεί τιμή (για μένα) να λαμβάνω μέρος σε μια τέτοια διαδικασία.

Επίσης οφείλω να ευχαριστήσω και τις εκδόσεις «Αρμός» καθώς και τον άνθρωπο που είναι η ψυχή αυτής της δημιουργικής προσπάθειας, τον ακάματο Γιώργο Χατζηιακώβου. Και επειδή τα πράγματα πρέπει να λέγονται με το όνομά τους, η σημερινή παρουσίαση είναι μια εκδήλωση που ξεφεύγει από τα όρια μιας τυπικής φορμαλιστικής διαδικασίας. Είναι μια απόπειρα να ψηλαφίσουμε μια ρωμαλέα θεολογική προσέγγιση-τομή που διαμορφώνει ο ρηξικέλευθος λόγος του Π. Μ. στα τενάγη των σκοτεινών μας υπάρξεων.

Δεν είμαι θεολόγος, ούτε εκπαιδευτικός και χωρίς καμιά διάθεση ταπεινολογίας θα ήθελα να ζητήσω συγγνώμη εκ των προτέρων από τους θεολόγους της σημερινής σύναξης, για την ανεπάρκειά μου στον τομέα αυτό.

Από επιπολαιότητα δική μου όταν διάβασα τον τίτλο του βιβλίου, μου διέφυγε η λέξη «τριαδικά». Αμέσως όμως συνειδητοποίησα ότι αυτό το «τριαδικά» είναι η ρίζα που νοηματοδοτεί τον τίτλο.

Πολλοί βέβαια μιλούν για την εποχή της απόλυτης εξατομίκευσης στην οποία έχουμε βυθισθεί για τα καλά, πιο πολλοί την καυτηριάζουν, την οικτίρουν, αλλά λίγοι ή ελάχιστοι ξεπερνούν την αναλυτική περιγραφή αυτής της ερήμου των ατομικοτήτων που μας περιβάλλει. Και ο Π. Μ. έρχεται τώρα από την ηλικία των 25 ετών παρακαλώ (!) και αρθρώνει ένα λόγο σύνθεσης και αποδόμησης ταυτοχρόνως. Σύνθεσης, γιατί ενώ έχει προσλάβει και ζει την αγωνία της εξατομικευμένης εποχής μας, ταυτοχρόνως χωρίς παρενθήκη χρόνου, αρθρώνει δημιουργικώ και διεξοδικώ τω τρόπω έναν λόγο υπέρβασής της. Η σύνθεση αυτή βέβαια είναι λύση που συγκρούεται με τις αγκυλώσεις που καταδυναστεύουν, με τις παγιώσεις που αιχμαλωτίζουν, με τις βουλησιοκρατίες των μεγάλων και πομπωδών ρήσεων που δεν έχουν καμιάν οντολογία και δεν παραπέμπουν πουθενά. Γνωρίζουμε πολύ καλά πως εκφράζονται αυτές οι αρνητικές καταστάσεις στη ζωή μας. Ο συγγραφέας του βιβλίου έρχεται και τις αποδομεί και παρουσιάζει την πλήρη τους χρεοκοπία. Ονοματίζει τις καταστάσεις και τα πράγματα με το πραγματικό τους όνομα, τίποτα δεν ωραιοποιεί, απορρίπτει με λόγο και τόλμη την υποκρισία, την σκοπιμότητα, το δήθεν ωφέλιμο και αφαιρεί κάθε διάθεση να φορέσουμε τις παρωπίδες που και μειωμένη όραση επιτρέπουν, αλλά και παραμορφωμένη-διαστρεβλωμένη θέαση επιτρέπουν.

Ο Π. Μ. εισάγει μια βασική προϋπόθεση για το πώς μπορεί να μιλήσει κάποιος για την συλλογικότητα. Πώς μπορεί να σταθεί, να αρθρωθεί, να μορφοποιηθεί  και να συνυφανθεί μαζί με τη ζωή μας.

Έτσι οδηγήθηκα από τον φίλο τον Π. να αντιληφθώ ότι έχει κατά νου την Τριαδική συλλογικότητα. Δηλαδή πώς ορθώνονται οι εντός της Αγίας Τριάδος σχέσεις των τριών Προσώπων. Και επειδή είμαι παντελώς αναρμόδιος να μιλήσω για τέτοιας υφής ζητήματα, δανείζομαι από τον Άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή αυτά που επισημαίνει και τονίζει σχετικά με την Αγία Τριάδα στο έργο του «Περί διαφόρων αποριών», καθώς και τους κριτικούς σχολιασμούς που εμπεριέχονται στην διδακτορική διατριβή του Σέρβου θεολόγου  Dobrivoje Midic υπό τον τίτλο «Το Μυστήριον της Εκκλησίας» (Συστηματική-ερμηνευτική προσέγγισις της περί Εκκλησίας διδασκαλίας του Αγίου Μαξίμου του Ομολογητού).

«Το όνομα  ΠΑΤΗΡ όσον αφορά εις τον Θεόν δεν μπορεί να σημαίνει ούτε “ουσία” του Θεού, ούτε “ενέργεια” του Θεού. Δηλαδή αν το όνομα ΠΑΤΗΡ σημαίνει “ουσία”, τότε οπωσδήποτε ο ΥΙΟΣ και το ΑΓΙΟΝ ΠΝΕΥΜΑ είναι ετερούσια όντα ως προς τον ΠΑΤΕΡΑ», (Ντ. Μ.)

Και έρχεται προς ενίσχυση ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής να τονίσει: «Εἰ γάρ τό Πατήρ οὐσίας ἐστἰν τό ὄνομα, οὐκ ἄν ποτε τῆς αὐτῆς ὄνομα εἴη τὀ Υἱός».

Κατά τον ίδιο τρόπο εάν το όνομα ΠΑΤΗΡ σήμαινε την «ενέργειαν» του Θεού, τότε ο ΥΙΟΣ και το ΑΓΙΟΝ ΠΝΕΥΜΑ θα ήταν κτίσματα του ΠΑΤΡΟΣ. Συνεχίζει δε ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής: «οὔτε οὐσίας εἶναι το Πατὴρ ὄνομα, οὒτε ἐνεργείας, ἀλλά σχέσσεως, καὶ τοῦ πῶς ἔχει πρός τὸν Υἱὸν ὁ Πατὴρ ἤ ὁ Υἱὸς πρὸς τὸν Πατέρα».

Επομένως το πρόσωπον, υπόστασις του Θεού Πατρός σημαίνει την σχέσιν Αυτού μετά του Υιού και του Αγίου Πνεύματος.  (Ντ. Μ.)

Ο Π. εξετάζει ενδελεχώς

α) την κυριαρχία της εξατομίκευσης σήμερα,

β) πώς μπορεί να μορφοποιηθεί στην δύσκολη εποχή μας η δημιουργική συλλογικότητα και

γ) ποιές είναι οι προϋποθέσεις για να μορφοποιηθεί αυτή η δημιουργική συλλογικότητα αλλά και το πώς μπορεί να σχηματισθεί.

Στάθηκα όλως ιδιαιτέρως στην αρχή του Γ’ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ/ΘΕΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ

«Το ά-τοπο όραμα»

Επισημαίνει ο Π. Μ.:

«Συνεπώς η σύγχυση επικρατεί πολύ περισσότερο απ’ ότι η σαφήνεια, η καχυποψία απ’ ότι η ειλικρίνεια, οι σκοτεινές σκοπιμότητες απ’ ότι οι καθαροί σκοποί, το εγώ απ’ ότι το εμείς, η διαίρεση απ’ ότι η ενότητα, το μίσος απ’ ότι η αγάπη, το χάος απ’ ότι η δημιουργία, η ανταρσία απ’ ότι η επανάσταση» και λίγο πιο κάτω τονίζει:

«Το ζητούμενο είναι μια κοινωνία δημιουργική, ανθρώπινη, κοινωνία αγάπης και κατανόησης».

Εδώ θα πρέπει να δούμε ότι η λέξη «κοινωνία» προέρχεται από το αρχαιοελληνικό ρήμα «κοινωνώ», που σημαίνει ότι μοιράζομαι ή πράττω κάτι μαζί με άλλους. Έτσι κατά τον Αριστοτέλη ως «κοινωνία» ορίζεται μια ομάδα ανθρώπων που συνυπάρχουν και συνεργάζονται για την επίτευξη ενός κοινού για τα μέλη σκοπού, ενός επί μέρους συμφέροντος, («ἀγαθοῦ τινος ἕνεκεν συνεστηκυῖαν»). Ο Αριστοτέλης τοποθετεί αξιολογικά τις επί μέρους κοινωνίες σε υποδεέστερη μοίρα από τη πολιτική κοινωνία. Αυτή για τον ίδιο τον φιλόσοφο, στοχεύει σε ένα ανώτερο αγαθό («κυριωτάτου πάντων»)  που δεν είναι παρά η ευδαιμονία όλων των πολιτών. Αφορά «ἄπαντα τον βίον». Αυτή μάλιστα η ευδαιμονία χαρακτηρίζεται ως «τό ἀκρότατον πάντων τῶν πρακτῶν ἀγαθῶν».

Εδώ στο κείμενο αυτό «το ά-τοπο όραμα» ο Π. Μ. ουσιαστικά λέει ότι δεν μπορούμε να μιλήσουμε για τίποτα ουσιαστικά εάν δεν μιλάμε, εν παραλλήλω, για τα πάντα. Υπογραμμίζεται η ανάγκη από τον Π.Μ. «να ξανασκεφτούμε το νόημα της ζωής, της πίστης, της θρησκείας, του σχολείου, της κουλτούρας, της ιδιοκτησίας και των δομών εξουσίας».

Μέσω του Θανάση Παπαθανασίου γίνεται αναφορά στον Άγιο Αστέριο Αμασείας του οποίου η ριζική κριτική στην έναντι οιουδήποτε κόστους απόκτηση πλούτου είναι καυστική και αποδομητική των κοινώς παραδεδεγμένων.

Σε κάποιες αναφορές του σχετικές με τον πλούτο γράφει ο Άγιος Αστέριος Αμασείας: «αποστρέφεσθαι μεν τον υπερήφανον και υψαύχενον πλούτον».

Και μετά υπογραμμίζει «Ο λόγος σκώπτει και κωμωδεί την πλαδώσαν και άμετρον των κακώς πλουτούντων διάχυσιν»).

Εδώ ο όρος «πλαδώσαν» σημαίνει την μπλαζέ, την κυνική την χαυνωμένη.

Το συμπέρασμα είναι ότι πρέπει να προτιμούμε την ευπολίτευτον ζωή και να στοιχιζόμεθα με το μέτρο της χρήσης των αναγκαίων για να απλουστεύσουμε την ζωή μας. Απόρροια είναι η αποφυγή του συρφετού της μάταιης κενοδοξίας και κατά τον Άγιο Αστέριο Αμασείας, αυτή η μάταιη κενοδοξία θεωρείται «ως κακίας μητέρα».

Στο ίδιο άρθρο γράφει ο Π. Μ. «Να ανακαλύπτουμε συνεχώς και να εφαρμόζουμε τα καινούργια μέσα, τα κατάλληλα για την πραγματοποίηση ενός νέου δυναμικού πολιτισμού. Γιατί ή θα υποταχθούμε στη μοίρα μας ή θα οικοδομήσουμε την ζωή και την ιστορία».

Τονίζεται στο σημείο αυτό το πόσο καίριο και κεφαλαιώδους σημασίας, είναι να έχουμε συναίσθηση, επίγνωση αλλά και σαφή αντίληψη σε ποιόν σύγχρονο κόσμο ζούμε, ποιές είναι οι κινητήριες δυνάμεις που τον τρέπουν σε διαρκή μεταλλαγή, ποιά «γλώσσα » απαιτείται από εμάς ως δείγμα γραφής στις σχέσεις μας μεταξύ μας αλλά και προς τους άλλους.

Είναι αδήριτη ανάγκη να διαμορφώνουμε μια γλώσσα που να είναι αντιληπτή από τους σύγχρονους ανθρώπους, να λαμβάνει υπ’ όψιν της τις «αναφορές» και τις ευαισθησίες των σύγχρονων ανθρώπων, και χωρίς να ενδίδουμε στο παιχνίδι μιας κολακευτικής συναλλαγής (με αυτούς) που οδηγεί σε παραχωρήσεις και προσχωρήσεις στις αλλοτριώσεις αυτού του κόσμου, να συνδιαμορφώνουμε λόγο ευθύτητας, λόγο αμεσότητας, λόγο που ονοματίζει τις καταστάσεις ως έχουν, και τέλος έναν λόγο αφυπνιστικό που αυγάζει στην εκλογικευμένη δράση.

Μιλώντας για για την σημερινή κατάσταση ο Π. Μ. σημειώνει: «Σήμερα οι δομές και η τεχνική κυριαρχούν πάνω μας».

O Ζακ Ελύλ είναι ένας στοχαστής που είχε αναλώσει   την ζωή του στην μελέτη του φαινομένου της τεχνικής. Γράφει λοιπόν: “Η καλύτερη προϋπόθεση για να ενσωματωθεί κανείς στο τεχνικό σύμπαν, για να γίνει αναπόσπαστο κομμάτι του χωρίς καν να το συνειδητοποιήσει, είναι να βρίσκεται μέσα σε αυτό και ταυτόχρονα να μην το αντιλαμβάνεται”.

Η επιρροή που ασκεί η τεχνική είναι πολύ πιο ισχυρή από εκείνη που ασκεί το σχολείο και το επάγγελμα. Το Τεχνικό Σύστημα εμπεριέχει τους δικούς του παράγοντες προσαρμογής. Η διαφήμιση, οι διάφορες μορφές ψυχαγωγίας μέσω των ΜΜΕ, η πολιτική προπαγάνδα, οι ανθρώπινες και δημόσιες σχέσεις… όλα αυτά, με ελάχιστες αποκλίσεις, έχουν μία και μόνο λειτουργία: να προσαρμόσουν τον άνθρωπο στην Τεχνική, να του προσφέρουν ψυχολογικές ανταμοιβές και κίνητρα που θα του επιτρέψουν να ζει και να εργάζεται αποτελεσματικά μέσα στο τεχνικό σύμπαν. Όλο το νοητικό πανόραμα που έχει μπροστά στα μάτια του ο σύγχρονος άνθρωπος δημιουργείται από τεχνικούς και συμμορφώνει τον άνθρωπο στο τεχνικό σύμπαν, το μοναδικό σύμπαν που προβάλλουν προς το μέρος όλες οι προσφερόμενες παραστάσεις. Ο σημερινός άνθρωπος δεν ζει μόνο εκ των πραγμάτων μέσα στο τεχνικό περιβάλλον· η διαφήμιση και η «ψυχαγωγία» τού παρουσιάζουν την εικόνα, την αντανάκλαση, την υπόσταση αυτού του περιβάλλοντος.

Έτσι διαμορφώνεται μια κατάσταση δουλικού κονφορμισμού που εκθειάζεται από τους θιασώτες της γενικευμένης αλλοτρίωσης… «ως απελευθέρωση του ανθρώπου από τα τα δεσμά του χρονικών σταθμίσεων, τις απαιτήσεις των μετακινήσεων,  από τις δεσμευτικές συνθήκες που τον κρατούν προσηλωμένο στις δικές τους αναφορές».

Οι άνθρωποι που θέλουν να κρίνουν την τεχνική και της δομές της καθώς και τις δομές της τεχνο-εξουσίας, πρέπει να λαμβάνουν πολύ σοβαρά πλέον αυτές τις θεωρήσεις.

Όμως ο Π. δεν μένει ακινητοποιημένος στις προαναφερθείσες διαπιστώσεις. Εκφράζει και διανοίγεται σε μια διέξοδο ζωής, ελπίδας και νοηματοδότησης της ίδιας μας της ύπαρξης. Τελειώνοντας το σπουδαίο αυτό άρθρο γράφει: «Πιστεύω ειλικρινώς πώς η Ορθόδοξη Χριστιανική Πίστη μπορεί να γίνεται ο κεντρικός άξονας κάθε αλλαγής, προσωπικής και κοινωνικής, φιλοσοφικής και πολιτικής».

Ο Πάνος Μπούρδαλας ασκεί κριτική στη κλειστότητα των σχημάτων που θεωρούν τις δομές τους και τα προτάγματά υπό την αίσθηση της αποκλειστικής ορθότητος και εκλαμβάνουν τις όποιες τοποθετήσεις τους υπό την σκέπη του απόλυτου μεσσιανισμού τους.

Συνεχίζοντας την διαδρομή μας στο επόμενο κείμενο υπό τον τίτλο «για την στάση της νεολαίας απέναντι στον Χριστό και την Εκκλησία» ο συγγραφέας γράφει μεταξύ των άλλων:

«Ο άνθρωπος γεμίζει πραγματικά, όταν αδειάζει τον εαυτό του. Πλουτίζει, όταν φτωχαίνει δίνοντας. Ανακαλύπτει την ύπαρξή του, όταν αρνείται τον εγωκεντρισμό του. Αποκτά αληθινή κυριότητα, όταν διακονεί τους άλλους».

Εδώ πρόκειται για ένα καίριο ζήτημα, κεφαλαιώδους σημασίας για το πώς θα έπρεπε να αρθρώνονται οι δεσμοί και οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, ώστε να προσλαμβάνουν ένα ζωηφόρο νόημα και να αυγάζουν σε έναν ορίζοντα λυτρωτικής εύρεσης του άλλου, αλλά και του εαυτού μας. Όταν λοιπόν κενώνει κάποιος τον εαυτό του, όταν προσφέρει ό, τι έχει χρείαν ο διπλανός του, όταν αποδομεί την  εικονική δομή-κατασκευή  του εαυτού του, τότε όντως «γεμίζει πραγματικά». Αυτό το «γεμίζει πραγματικά» έχει να κάνει με την πληρότητα της χαράς, την πληρότητα νοήματος, την πληρότητα μέσα στο απλό και στο ανεπιτήδευτο, της πληρότητα της ελευθερίας από κάθε επιπρόσθετο στοιχείο αυτού του κόσμου που έχουμε εσωτερικεύσει ως «εγώ», την πληρότητα που προκύπτει από την αποδόμηση του αλλοτριωτικού και αλλοτριωμένου εαυτού, που πάμπολλες φορές ονοματίζεται ως «αξιοπρέπεια». Στην κατασκευή της εικόνας αυτής δεν φταίνε μόνο το κυρίαρχο σύστημα αξιοδοτήσεων και οι πρόθυμοι καλουποποιοί συνειδήσεων, αλλά είμεθα κι εμείς απόλυτα υπεύθυνοι αφού αποδεχόμαστε και αφομοιώνουμε εντός μας αλλά και εξομοιώνουμε τους εαυτούς μας με αυτά τα πρότυπα που κυκλοφορούνται θεαματικά, και τάχιστα και δυστυχώς με διάθεση εξουσιαστικής υποβολής και επιβολής. Έτσι λοιπόν αυτός ο εικονικός εαυτός που ουσιαστικά είναι ο «εγωκεντρισμός», αποδομούμενος, μετουσιώνεται σε αυτο-κυριότητα και αυτο-κυριαρχία. Κι εδώ απαραίτητος συνεκτικός ιστός είναι το οδηγό νήμα του Προσώπου του Ιησού Χριστού γιατί σύμφωνα με τον συγγραφέα:

«…Ο Ιησούς Χριστός μας αποκαλύπτει την πραγματική αξία του ανθρωπίνου προσώπου, γιατί αρνείται να υπάρχει μονάχα για τον εαυτό του… Το ξαναγύρισμα στην πραγματική μας φύση γίνεται δια μέσου της κοινωνίας με τον Χριστό, χρειάζεται την αγάπη του Χριστού. Ο Χριστός μας αποκάλυψε την αλήθεια του συλλογικού ανθρώπου».

Σύμφωνα με την διδασκαλία του Αγίου Μαξίμου του Ομολογητού περί του προσώπου (δηλαδή περί του τρόπου υπάρξεως της φύσεως) ότι είναι η ελεύθερη  κοινωνία αυτού με το άλλο πρόσωπο ως αγάπη, η σωτηρία των ανθρώπων δηλαδή η ακεραίωσή τους ταυτίζεται μετά της Εκκλησίας ως κοινωνίας όλων των πιστών μετά του Θεού, εν Χριστώ δια του Αγίου Πνεύματος.

Αυτά ακριβώς τονίζει ο π. Γεώργιος Φλωρόφσκι στο σπουδαίο του έργο «Θέματα Ορθοδόξου Πίστεως» στο κεφάλαιο: ο Χριστός και η Εκκλησία του)

Περιδιαβάζοντας στη συνέχεια τις σελίδες του βιβλίου, δεν μπορεί κανείς να μην σταθεί στο κεφάλαιο «Περί υποχρεωτικής προσευχής και άλλων συνδικαλιστικών δαιμονίων».

Για το ζήτημα αυτό  Ο Π. θέλοντας να ασκήσει κριτική στην  προσπάθεια όσων βλέπουν την πνευματικότητα των ανθρώπων μόνο μέσα από το πρίσμα των κρατικών νόμων αλλά και την δημόσια θέση της Ορθοδοξίας που ενισχύουν οι κάθε λογής κρατούντες (για τους δικούς τους λόγους βέβαια), αναφέρεται στον Ν. Μπερντιάγιεφ:

«ο ντετερμινισμός του αντικειμενοποιημένου κόσμου διαστρέφει και την θρησκευτική σκέψη. Διαστρέφει και την άποψη για τον Θεό και την άποψη για τον άνθρωπο» (Από το έργο ΑΛΗΘΕΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ του Νικολάι Μπερντιάγιεφ εκδ. ΔΩΔΩΝΗ).

Στη συνέχεια μιλώντας για τους ίδιους πάντα κύκλους που εξαντλούν όλο τους το είναι στην προάσπιση της Ορθοδοξίας και της Ορθόδοξης Εκκλησίας μέσω …του κρατικού προστατευτισμού, διαβάζουμε  τα εξής:

«Απέναντι στο ρεύμα του ξεχειλωμένου ατομικού και πολιτικού κοσμοπολιτισμού δεν μπορούν να διακρίνουν ούτε τη διαφορά του με τα ρεύματα του διεθνισμού, ούτε τον συντηρητισμό από την παράδοση, αλλά ούτε τι μπορεί να είναι ο εκσυγχρονισμός της Παράδοσης».

Θίγοντας την ουσία της προσευχής ο συγγραφέας του βιβλίου  γράφει ότι «η προσευχή είναι εσωτερικός αλαλαγμός (δηλαδή εσωτερική ισχυρή κραυγή) μυστική αναζήτηση και κάποιες φορές αόρατη επικοινωνία».

Πολύ σημαντικό είναι το κεφάλαιο «ΕΙΡΗΝΗ ΨΕΥΔΑΙΣΘΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΕΩΝ» (2005).

Στην ψευδαίσθηση «ποτέ πια πόλεμος»:

Ο συγγραφέας στέκεται κριτικά και απαντά, ότι ουσιαστικά υπάρχει πόλεμος που γίνεται εναντίον μας με στόχο την αποχαύνωση και την συνειδησιακή αποσύνθεση.

Και ποια είναι η απάντηση στον πόλεμο αυτό; όχι βέβαια η χαυνωμένη αφομοίωση από το κυρίαρχο σύστημα της στρέβλωσης των συνειδήσεων, αλλά ο «πόλεμος» ο εσωτερικός, ο μετά λόγου γνώσεως και εδραίας αποφασιστικότητος. Πρόκειται ουσιαστικά για την αναζήτηση της όντως ειρήνης, της αληθινής ειρήνης που για να εδραιωθεί απαιτούνται κάποιες πολύ απτές και συγκεκριμένες προϋποθέσεις.

Έτσι τονίζονται τα εξής:

«Η αληθινή ειρήνη είναι πάντα καρπός δικαιοσύνης. Και η δικαιοσύνη είναι πάντα καρπός, επιπόνου και μακροχρονίου εσωτερικού πολέμου σε όλα τα επίπεδα κυρίως του «έσω ανθρώπου»».

Απαραίτητη προϋπόθεση για την ευόδωση της οποιαδήποτε συλλογικής προσπάθειας που αναλαμβάνεται, είναι να δίδεται ένας διαρκής αγώνας κατά της παθογένειας που εξουδετερώνει και την παραμικρή ικμάδα και ζωτική δύναμη του ανθρώπου.

Γιατί «όποιοι μάχονται εσωτερικά, παλεύουν με άλλη προσωπική και κοινωνική συνείδηση στο επίπεδο του συλλογικού».

Και θα συμπλήρωνα εγώ, ότι αυτή η άλλη προσωπική και κοινωνική συνείδηση, δεν προσχωρεί σε καμιά από τις διαιρέσεις αυτού εδώ του κόσμου, δεν επιλέγει κεκρυμμένες πτυχές υπεράσπισης αυτού του κόσμου, δεν εγκλωβίζεται σε προκρούστειες συνταγές που υποθάλπουν αλλοτριωμένες διαβεβαιώσεις.

Κάτω από αυτό το πρίσμα κάποιος μπορεί να σταθεί κριτικά, να διαισθανθεί και να προσμετρήσει τις αντιστάσεις του απέναντι «στα νέα κέντρα διαμόρφωσης της συνείδησης: δηλ. της ελεγχόμενης μαζικής εκτόνωσης, παραγωγής και κατανάλωσης κουλτούρας, κυρίως μέσω θεαμάτων μαζικής «άυλης» αγοράς».

Αυτά τα κέντρα διαμόρφωσης συνείδησης και διάχυσης της σύγχρονης μαζικής κουλτούρας απαρτίζουν έναν τεράστιο θύσανο εικονικών και κίβδηλων κοινοτήτων. Δεν είναι ο “χώρος” εντός του οποίου συνάπτονται ζωντανές σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, αλλά το εικονικό περιβάλλον το οποίο αναπαριστά διαμεσολαβημένες σχέσεις μεταξύ των ατόμων. Προβάλλεται η πρόσοψη ενός «ωραιοποιημένου» εαυτού δια της οποίας εξογκώνεται η υπαρξιακή επιβεβαίωση του αλλοτριωμένου ανθρώπου. Υπάρχει μια βαθιά παρόρμηση προς εκθεατρισμό που εκπηγάζει από ψυχόρμητα και ανάγκες που έχουν να κάνουν με το βάθος της ψυχής του ανθρώπου. Επομένως δεν πρόκειται για ζώσα επικοινωνία, αλλά για αναπαράσταση και διαμεσολάβηση του έμμεσου, του εξωραϊσμένου του θεαματικού, του εντυπωσιακού και του σκοπίμως αποσπασματικού. Ό,τι δεν στηρίζεται σε θεμέλια (που διαρκώς κτίζονται) παραδεδομένης – ζώσης πνευματικότητας είναι καταδικασμένο να υποβάλλει σε συμπεριφορές αλλοτρίωσης και μιζέριας.

* Ο Βασίλης Π. Μακρής είναι μηχανικός Μεταλλειολόγος