Γιατί χτυπούν με λύσσα τα Εξάρχεια;

Της Νίνας Γεωργιάδου*

Οταν ο Βαυαρος μπουλης, Οθωνας, στεφθηκε βασιλιας μιας χωρας που αγνοουσε κι οι αγωνιστες της, οσοι ειχαν επιζησει, ζητιανευαν ή φυλακιζονταν, μαστορες και καλφαδες ηρθαν απ τις Κυκλαδες και την Ηπειρο, για να του χτισουν το παλατι.

Πολλοι εγκατασταθηκαν σε μια περιοχη, που καθως ηταν… μακρια απ τα σκαρια των ανακτορων, ονομαστηκε Προαστιον.

Μαζευτηκαν εκει και αγγειοπλαστες αφου το νταμαρι στον κοντινο λοφο (Στρεφη) εδινε και κοκκινοχωμα που στροβιλιζοταν στον τροχο κι εβγαζε πιθαρια. Η περιοχη βαφτιστηκε απ τον εργατοκοσμο Πιθαραδικα.

Οταν οι καλφαδες εχτισαν το Πανεπιστημιο, τα Πιθαραδικα γεμισαν σπουδαστες, καθηγητες, ποιητες, συγγραφεις, τυπογραφους και καθε λογης διανοουμενους.

Τα αγγειοπλαστεια συνυπηρχαν πια με βιβλιοπωλεια, παντοπωλεια, μαναβικα και υφασματεμπορικα.

Ηταν η εποχη που οι νεοι κυκλοφορουσαν με εισαγομενα λευκα καπελα . Οι φοιτητες της εποχης βιωναν τη βαυαρικη καταπιεση και θελησαν να εκφρασουν την αντιθεση τους στην εισαγωγη «ξενοφερτων» καπελων και στη στυλιζαρισμενη εμφανιση. Αντικατεστησαν λοιπον τα λευκα καπελα με ψαθακια απο τη Σιφνο, που ηταν απλα, φτηνα, ντοπιας παραγωγης και παρεπεμπαν στα καπελα που φορουσαν στην Ιταλια οι εξεγερμενοι του Γαριβαλδη. Ετσι, οι φοιτητες με τα ψαθακια, που σιχαθηκαν τη βαυαρικη αποικιοκρατια, ονομαστηκαν Γαριβαλδινοι και οι συντηρητικοι παλατιανοι των ασπρων καπελων, Αυστριακοι.

Οι εισαγωγεις των λευκων καπελων ειδαν να μειωνονται τα κερδη και στις 11 Μαϊου 1859, που Γαριβαλδινοι, Αυστριακοι και ντροπαλαι δεσποσυναι εκαναν βολτες στο Πεδιον του Αρεως, εστειλαν υπαλληλους με ξεχαρβαλωμενα ψαθακια κι αλλα σε σχημα και μεγεθος περιπαικτικο, να κατατροπωσουν την αιτια του μειωμενου μπεζαχτα.

Ετσι ξεκινησαν τα Σκιαδικα, που εξαπλωθηκαν στα γυρω Πιθαραδικα κι εμειναν στην ιστορια για τη βαρβαροτητα των χωροφυλακων αλλα και ως η πρωτη εξεγερση, που τρια χρονια μετα θα εστελνε τον Οθωνα απο κει που ηρθε.

Αρχηγος της χωροφυλακης ηταν ο Κωσταντινος Δημητριαδης, που ειχε προσφατα απαρνηθει τη φουστανελα, ειχε εκλεγει βουλευτης με νοθεια και ειχε χοντρυνει τα μπαστουνια των χωροφυλακων σε ροπαλα, που πανω τους εγραφαν, » η ισχυς του νομου».

Ο Εντμον Αμπου γραφει εκεινη την εποχη, «τους υφισταμενους του αρχηγου της χωροφυλακης, κανεις δεν θα ηθελε να τους συναντησει στη γωνια ενος δασους». Τοσο τρομο προκαλουσαν απο τοτε οι «προστασιας του πολιτη»
Τα Σκιαδικα πνιγονται σε μια αγρια καταστολη.

Τα Πιθαραδικα συνεχιζουν να πυκνοκατοικουνται και περιπου μια εικοσαετια μετα τα Σκιαδικα, ερχεται απο την Κονιτσα ο Βασιλειος Εξαρχος και ανοιγει ενα μεγαλο εμπορικο, με ολα τα καλα. Λαδια, κρασια και ηπειρωτικα τυρια, παστες ρεγγες και υφασματα.

Η περιοχη γινεται διασημη χαρη στο μεγαλομπακαλικο, γωνια Θεμιστοκλεους και Σολωνος και παιρνει το ονομα του μεγαλομπακαλη. Το Προαστιον που εγινε Πιθαραδικο, ολοι το ξερουν τωρα ως Εξαρχεια.

Φτανουμε στο ντροπιαστικο ελληνοτουρκικο πολεμο και η εξαρση του εθνικισμου ειναι τετοια, που συμπαρασυρει το φοιτητοκοσμο στα Ευαγγελικα. 1901, Νοεμβρης. Στην περιοχη γυρω απ το Πανεπιστημιο και στα Εξαρχεια, πορειες, ξυλο, συλληψεις και νεκροι γιατι ο υπερεθνικισμος ειναι τυφλα και «βλεπει» στη μεταφραση του Ευαγγελιου στη δημοτικη, τον «σλαβικο κινδυνο». Τα Ευαγγελικα τελειωνουν, με 8 ή 11 νεκρους.

Μεσα στη δινη των εξεγερσεων και του μεσοπολεμου γεννιουνται και μετακομιζουν στο μεταξυ ποιητες και οι συλλογες τους τυπωνονται στα τυπογραφεια των Εξαρχείων.

Στη διαρκεια της Γερμανικης Κατοχης, το Χημειο στη Σολωνος φιλοξενει στα υπογεια του, ενα πολυτιμο ασυρματο. Η Εθνικη Αντισταση κανει τις ταρατσες, στα Εξαρχεια, προμαχωνες. Στην Μπλε Πολυκατοικια, που στεγαζονταν οι πρακτορες του Μιδα, ο ΕΛΑΣ εγκαθιστα βαρυ οπλισμο. Ειναι η ιδια πολυκατοικια στην οποια μετα εμειναν η Βεμπο, ο Αλεκος Σακελλαριοε, ο Δημητρης Μυρατ, ο Χορν.

Στα Εξαρχεια παντα συνυπαρχει η εξεγερση με τη διανοηση
Το 1973 αλλη μια ταρατσα της περιοχης σφραγιζεται απο μισν εξεγερση. Η ταρατσα της Νομικης.

Λιγους μηνες μετα, το Νοεμβρη του 1973 και λιγα στενα πιο κατω, η εξεγερση του Πολυτεχνειου σημαδευει ανεξιτηλα τη συγχρονη ιστορια. Παλι στα Εξαρχεια, στη Στουρναρη, ο φονιας Ντερτιλης σηκωνει το οπλο, σημαδευει και δολοφονει τον εικοσαχρονο φοιτητη Δημητρη Μυρογιαννη.

Την Πρωτομαγια του 1976, η ανακοινωση για το χαμο του Παναγουλη στο συγκεντρωμενο πληθος στο Πεδιο τπυ Αρεως σημαινει συναγερμο. Ο κοσμος ανεβαινει προς τη Βουλη και δυναμεις καταστολης με αυρες, χτυπανε αγρια τους διαδηλωτες. Ολοι οι δρομοι των Εξαρχειων θολωνουν με καπνογονα και οι διαδηλωτες πνιγονται στα δακρυγονα. Στα ιδια στενα, το Νοεμβρη του 1985, στην επετειο του Πολυτεχνειου, ο αστυνομικος Μελιστας σηκωνει το οπλο και δολοφονει τον 15χρονο Καλτεζα. Οι δρομοι των Εξαρχειων φιλοξενουν για πολυ καιρο μαζικες διαδηλωσεις οργης.

Το Δεκεμβρη του 2008, παλι στα Εξαρχεια, ο 15χρονος μαθητης Αλεξης Γρηγοροπουλος πεφτει νεκρος απο σφαιρα του «ειδικου φρουρου», Κορκονεα.

Απο τοτε μεχρι σημερα, η συνοικια που εζησε τη φονικη βια των αστυνομικων και τον αδικο θανατο νεων ανθρωπων, διασχιζεται απο πρεζεμπορους που ποτε δεν συλλαμβανονται, διαπομπευεται απο δημοσιογραφισκους εντεταλμενης υπηρεσιας βοθροκαναλων και γινεται καταφυγιο κυνηγημενων ανθρωπων, προσφυγων, μεταναστων, εξεγερμενων γιατι ειναι μια συνοικια με ψηλο δεικτη αλληλεγγυης.

Οι ηχοι στα Εξαρχεια ειναι ενα μιγμα απο συνθηματα σε πορειες, ποδοβολητα ΜΑΤατζηδων, μηχανες τυπογραφειων, απαγγελιες ποιηματων, την κιθαρα του Ασιμου και τραγουδια σε μαγέρικα.

Ειναι τοσο το αδικο αιμα που εχουν πιει οι δρομοι αυτης της συνοικιας, ωστε σε οποια γωνια κι αν αφησεις ενα κοκκινο γαρυφαλλο, θα ναι στη μνημη…
Τα Εξαρχεια ειναι η συγχρονη ιστορια αυτου του τοπου σε μια πολυτιμη συμπυκνωση. Ειναι το Καρτιε Λατεν της Αθηνας που επιμενει να βγαζει ποιητες, αλληλεγγυους, βιβλια, μουσικες κι εξεγερμενους.

Η αγρια καταστολη και η διαπομπευση θελει τα Εξαρχεια ξεπουλημενα μπιτ παρα στους νεογιαπηδες, τους δρομους αποστειρωμενους απο το αδικο αιμα, την ιστορια του τοπου αποστειρωμενη απο την εξεγερση και ολους εμας με βαρια ιστορικη και κοινωνικη ανοια.

* Η Νίνα Γεωργιάδου είναι συνταξιούχος εκπαιδευτικός.

ΠΗΓΗ: 4 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2019, https://www.prologos.gr/

Σημείωση από τΜτΒ: Κρατήθηκε το ατονικό της συγγραφέως.