απορία μπροστά στην προσδοκία ανάδυσης νέου πολιτικού υποκειμένου

 

του Βασίλη Ψύλλη*

η καπιταλιστική ανομία που με όλο και μεγαλύτερη ένταση βιώνουμε όλοι μας, έχει συνεγείρει σε πολλές αγαθές συνειδήσεις την προσδοκία μιας κοινωνικής αναγέννησης, που θα οδηγήση στην ανάδυση ενός νέου πολιτικού υποκειμένου, ικανού να δράση απελευθερωτικά. δεν αρνούμαι ότι μια τέτοια προοπτική με συγκινεί αληθινά, αλλά μου δημιουργεί αμηχανία η αισιοδοξία για μια τέτοια εξέλιξη που διακρίνω σε πολλούς. μιλώ για ανθρώπους με εμπειρία κοινωνικών αγώνων και αγωνιών, για ανθρώπους με συγκροτημένη και δοκιμασμένη πολιτική σκέψη.

όμως, καθώς φαίνεται, το παιδί μέσα μας ζητά πάντα το υπέροχο, αυτό που δε χωρεί στο καθ'ημέραν. για τούτο, από αγάπη και σεβασμό σε αυτές τις υπέροχες ψυχές, δεν πρόκειται εδώ να κρίνω τις προσδοκίες τους, αλλά θα προσπαθήσω να διατυπώσω την πολιτική απορία μου:

αν και, όπως πολλοί από σας γνωρίζουν, δεν πιστεύω στις ιστορικές αναγκαιότητες, καταφεύγω στην ιστορική εμπειρία για να ξεκινήσω την κριτική μου, ώστε να αποφύγω αφηρημένες ανθρωπολογικές αναλύσεις.

η ανθρώπινη εμπειρία έχει δείξει ότι τα πολιτικά υποκείμενα αναδύονται

[α] από κοινωνικά σώματα σχετικά ομογενή,

[β] σε συνθήκες έκτακτης αναφοράς, όπου βασικές παράμετροι τις κοινωνικής ρύθμισης είτε καταρρέουν είτε απονοηματοδοτούνται είτε χάνουν την κοινωνική τους νομιμοποίηση, και

[γ] μέσα από διαδικασίες βίας. (αναφέρομαι, φυσικά, στη βία σαν γεγονός κατάλυσης της παλαιάς τάξης και σαν πηγή του νέου νόμου.)

ας προσπαθήσουμε να δούμε τί από τα παραπάνω ισχύει στην παρούσα συνάφεια. (οι προσωπικές μου εκτιμήσεις βέβαια δεν αποτελούν τίποτε παραπάνω από αυτό —εκτιμήσεις ενός από όλους.)

[α] η σχεδόν απόλυτη κυριαρχία του αστικού φαντασιακού έχει διαλύσει την όποια ομοιογένεια της κοινωνίας. στην καλύτερη περίπτωση μπορούμε να μιλήσουμε για πολλές παράλληλες κοινωνίες μέσα στον ίδιο πολιτικό χώρο• στην χειρότερη, για ιδιωτικά σύμπαντα με κοινό καταναλωτικό ορίζοντα.

[β] ό,τι καταρρέει σήμερα στην συντριπτική πλειοψηφία των συνειδήσεων (όσο μπορώ να εικάσω, αφού θα ήταν υπερφίαλο να ισχυρισθώ ότι γνωρίζω τι συμβαίνει στην 'πλειοψηφία των συνειδήσεων') δεν είναι το αστικό μοντέλο, αλλά η δυνατότητα των πολλών να συνεχίσουν να το ζουν, ενώ το επιθυμούν.

[γ] η όποια βία βλέπω να αναδύεται δεν είναι η δραστική παρουσία ενός συγκροτημένου ή, έστω, λανθάνοντος πολιτικού υποκειμένου, αλλά η βίαιη (και πολιτικά νόμιμη, βέβαια) αντίδραση ιδιωτικών προσδοκιών που αστόχησαν των επιθυμιών τους και αναζητούν διέξοδο στον πανικό τους.

για να συγκεφαλαιώσω:

φοβάμαι ότι, με εξαίρεση λίγες βασανισμένες πολιτικές συνειδήσεις που λίγο θέλουν να πάρουν φωτιά σαν την ίσκα και να καταναλωθούν μέσα στην χαρά της εξέγερσης (δεν σαρκάζω, μιλώ με σεβασμό), οι πολλοί, σήμερα, στη δεδομένη αστική συνάφεια, δεν μπορούν να αποτελέσουν ένα εξεγερμένο πολιτικό σώμα, αλλά μια συνάθροιση ιδιωτικών ενδιαφερόντων. αυτό θα μπορούσε να μην ήταν αναγκαστικά κακό, αν δεν συνεπαγόταν ότι

[α] η βία σε αυτήν την περίπτωση δεν θα έχει όρια, και

[β] δεν θα είναι σε θέση να συγκροτήση μια νέα πολιτική δομή.

έτσι γρήγορα θα εκφυλιστή και θα γίνη όχημα ανάδυσης ενός νέου ολοκληρωτισμού, όπου βέβαια δεν θα έχη θέση κανένα πολιτικό υποκείμενο.

και για να αφήσω κατά μέρους τις θεωρητικές αναλύσεις, καθώς δεν κατοικώ σε κάποιον ανεμοδαρμένο πύργο, παρά ζω και εργάζομαι και δρω μέσα στο πλήθος• αυτό που βλέπω γύρω μου είναι μια βαθειά συντηρητική πραγματικότητα, έτοιμη για το χειρότερο έγκλημα, αρκεί να συντηρήση τον αστικό της παράδεισο. (ομολογώ ότι μιλώντας για συντηρητικότητα γενικολογώ απαράδεκτα, και θα έπρεπε να διακρίνω τις μορφές αυτής της συντηρητικότητας, αλλά ελπίζω θα μου συγχωρεθή σε αυτή την φάση χάριν οικονομίας του κειμένου.)

βέβαια στο μυαλό πολλών δεν έχει πολύ σημασία η μεταφυσική της εξέγερσης. αρκεί να κατεβούν στο δρόμο τα πλήθη και μετά θα αναλάβουν οι φωτισμένες πρωτοπορίες. (…) εχτός του ότι πιστεύω πως αυτό είναι αφέλεια εγκληματική, στην περίπτωση που θα μπορούσε να καταστή πιθανό θα ήταν το τέλος κάθε πολιτικής δυνατότητας.

γιατί γράφονται αυτές οι γραμμές; μήπως για να αμφισβητήσω την ελπίδα, ή την επιθυμία της εξέγερσης ή την προσδοκία της απελευθερωτικής δράσης; ΜΗ ΓΕΝΟΙΤΟ. αυτό που προσπαθώ να πω είναι το απλό: όπως στα φυσικά υποκείμενα και στα πολιτικά υποκείμενα υπάρχει μια τάξη (με τίποτα εδώ δεν εννοείται 'μια αναγκαιότητα'): πρώτα έρχεται η κοινότητα του βίου και μετά ακολουθεί η πολιτική δράση που θα συγκροτήση το νέο πολιτικό υποκείμενο. η αληθινά καταλυτική βία που θα γεννήση το νέο πολιτικό υποκείμενο είναι ακριβώς αυτή η κοινότητα του βίου, η κατάλυση της αστικής ιδιώτευσης.

αντίθετα, η αισθητικοποίηση της βίας ανήκει στη σφαίρα του φασισμού, και η επικαιρότητα της κοινωνικής κρίσης είναι προνόμιο του λενινισμού. η προφάνεια (γιατί πάντα παρούσα ήταν έτσι κι αλλιώς) της κρίσης δεν είναι αφορμή εξέγερσης, αλλά αυτοσυνειδησίας που μπορεί οδηγήση στην επαναστατική δράση ενός πολιτικού σώματος που θα έχη αναδυθή μέσα από την κοινότητα του βίου, την πολιτική αλληλεγγύη, που αυτή ακριβώς η αυτοσυνειδησία θα έχη γεννήση.
με δυο λόγια: αν δεν αναγνωρίσουμε με τιμιότητα την παθολογία του κοινωνικού σώματος και συρθούμε πίσω από την καπιταλιστική κρίση θα βρεθούμε να ξιφομαχούμε τον άνεμο.

υστερόγραφο: έτσι κι αλλιώς το αύριο θα μας βρή στους δρόμους. τουλάχιστον να γνωρίζουμε τι γυρεύουμε εκεί και ποιοι είναι οι διπλανοί μας

/βασίλης ψύλλης, ( “alios” )