Καλλικράτης: «Καντονοποίηση» της Ελλάδας και παράδοση της αυτοδιοίκησης στα πιστοποιημένα κομματικά στελέχη
Πότε επιτέλους θα μιλήσουμε για την ουσία της αυτοδιοίκησης;
Του Γιάννη Τσούτσια*
Παρ’ όλο που φτάσαμε ως τις εκλογές, οι ουσιώδεις πλευρές του Καλλικράτη δεν έχουν αναδειχθεί. Κρύβονται ακόμη πίσω από τα σλόγκαν της εποχής: η μείωση του κόστους των αιρετών και η αντιμετώπιση της κακοδιαχείρισης…
Ωστόσο, η μεταρρύθμιση που ξεκινά «τακτοποιεί» πολύ πιο σοβαρά ζητήματα: Εντάσσει την αυτοδιοίκηση στους σχεδιασμούς της πολιτικής εξουσίας ώστε η πρώτη να μπορεί να ελεγχθεί ολοκληρωτικά. Κράτος και αυτοδιοίκηση γίνονται ένα για να υπηρετήσουν προαποφασισμένες αλλαγές στο πολιτικό σύστημα, για να γίνει αυτό ανθεκτικό, πιο προβλέψιμο και χειραγωγήσιμο. Ζητούμενο δεν είναι η βελτίωση συνολικά της δημόσιας διοίκησης, αλλά η προσαρμογή της στις προτεραιότητες της εξουσίας.
Η επιδίωξη αυτή υλοποιείται με συγκεκριμένα μέτρα: Την ακύρωση του τοπικού, μαζί και την καντονοποίηση της χώρας, με την παράδοση της αυτοδιοίκησης στα πιστοποιημένα κομματικά στελέχη, με διατάξεις που αποκλείουν κάθε μη ελεγχόμενο συνδυασμό, με την υποβάθμιση των δημοτικών συμβουλίων και την εισαγωγή εξωθεσμικών μηχανισμών επίβλεψης στους δήμους. Οφείλουμε δηλαδή να ξαναδούμε την αυτοδιοίκηση από την αρχή! Με διαφάνεια και δημοκρατία, απέναντι σ’ ένα καθεστώς που επιχειρεί, στο όνομα υποτίθεται της διαφάνειας, να εγκαταστήσει πρωτοφανείς μηχανισμούς αδιαφάνειας και ελέγχου στις κοινωνίες.
Ένταση της κομματοποίησης
Αυτό που ορίζεται ως νεοφιλελεύθερη στρατηγική περιλαμβάνει την αποδιάρθρωση κρίσιμων κοινωνικών τομέων, τη θραυσματοποίηση της κοινωνίας και τη μετατροπή των πολιτών σε υπηκόους στερημένους από κάθε δυνατότητα συλλογικής οργάνωσης. Σε αυτό συμβάλλει το νομοσχέδιο. Η αυτοδιοίκηση είναι ασταθής παράγοντας για την κεντρική εξουσία και πρέπει να ελεγχθεί. Το κράτος του Καλλικράτη θα γίνει σταδιακά ένα κράτος εξουσιοδοτημένων αντιπροσώπων. Σε πρώτη φάση πρέπει να διαλυθούν όλα τα τοπικά μικροσυμφέροντα και να ανασυσταθούν μέσω κεντρικής διευθέτησης, με άλλα λόγια, απευθείας από το στενό πρωθυ¬¬πουργικό περιβάλλον. Γι’ αυτό συγκροτούνται οι δήμοι-τέρατα. Όσο χάνεται η έννοια του τοπικού, τόσο οι τοπικοί παράγοντες χάνουν την ισχύ τους. Οι νέοι δήμαρχοι εμφυτεύονται και η καταλληλότητά τους δεν αξιολογείται τοπικά, αλλά από τις ηγετικές ομάδες της κυβέρνησης. Ήδη αυτό άρχισε να συμβαίνει. Χώρος για ανεξέλεγκτες υποψηφιότητες και ανοχή σε φαινόμενα ανταρσίας δεν θα υπάρχει. Τα στελέχη της αυτοδιοίκησης θα γίνουν οι άνθρωποι του κόμματος και οι δημοτικές εκλογές θα χάσουν το νόημά τους, αφού, εκ των πραγμάτων, η ψήφος θα διαστραφεί σε κομματική κατεύθυνση ανακόπτοντας κάθε δυνατότητα έκφρασης επιμέρους μηνυμάτων.
Δήμαρχοι ή βουλευτές;
Ο επερχόμενος εκλογικός νόμος προβλέπει λίστα και μονοεδρικότητα, πλήρη υποταγή στον αρχηγό. Η ιδιότητα του βουλευτή υποβαθμίζεται. Δήμαρχος και βουλευτής θα εκλέγονται στην ίδια περιφέρεια, θα αλληλοεξαρτώνται σε υποχρεώσεις και ανταγωνισμούς, θα εναλλάσσουν ρόλους. Έτσι, μ’ ένα σμπάρο, δυο τρυγόνια: Οι δήμαρχοι θα ελέγχονται από την κορυφή της πυραμίδας, οι δε βουλευτές θα αποκτήσουν ανταγωνιστές και θα περιοριστούν. Το μεταπολιτευτικό μοντέλο, σύμφωνα με το οποίο τα συμφέροντα εδραιώνονται και επιβάλλονται μέσα από τη σχέση τους με το κράτος, θα συμπεριλάβει τώρα και τα στελέχη της αυτοδιοίκησης. Θα αποτελούν όμως παράρτημα της κεντρικής εξουσίας και θα χάσουν οριστικά την όποια αυτονομία τους.
Το σύστημα τοπικής διακυβέρνησης
Οι δήμοι που προέκυψαν από συνενώσεις είναι πολύ μεγάλοι. Για να συγκροτηθεί κάποιος συνδυασμός θα χρειαστεί δεκάδες υποψηφίων για να καλύψει όλες τις εκλόγιμες θέσεις, που περιλαμβάνουν και τα συμβούλια των τοπικών κοινοτήτων, δηλαδή των προηγούμενων δήμων που συνενώθηκαν. Έτσι, οι όποιες τοπικές πρωτοβουλίες ξεριζώνονται από τον χώρο τους για να αποκλειστούν από την εκπροσώπηση. Πώς θα συντονιστούν διαφορετικές ομάδες πολιτών που συγκροτήθηκαν πάνω στα δικά τους τοπικά προβλήματα; Αλλά δεν είναι μόνον αυτό. Αν κάποιος μη διαπιστευμένος συνδυασμός περάσει την πόρτα του δημοτικού συμβουλίου, θα προσκρούσει στο σύστημα του «πρωινού καφέ», όπου δήμαρχος και αντιδήμαρχοι διαχειρίζονται τις υποθέσεις του δήμου εν λευκώ! Δημιουργείται εκτελεστική επιτροπή που ασκεί όλες τις κύριες αρμοδιότητες. Σ’ αυτό το μοντέλο, ο δήμαρχος και τα πρωταγωνιστικά πρόσωπα του δήμου αυτονομούνται από την παράταξή τους και από τους υπόλοιπους αιρετούς και όλοι μαζί από τον λαό. Κανένας ρόλος για τους δημότες, ούτε συνελεύσεις, ούτε έδαφος για πρωτοβουλίες.
Επιπλέον, ιδρύεται Αυτοτελής Υπηρεσία Εποπτείας, υπαγόμενη στον υπουργό Εσωτερικών. Οι δήμαρχοι μετά τις εκλογές θα συναντηθούν με τον διορισμένο Ελεγκτή Νομιμότητας, ο οποίος «μπορεί αυτεπαγγέλτως να ακυρώσει οποιαδήποτε απόφαση των συλλογικών οργάνων τους». (άρθρο 226). Θα μάθουν ότι (άρθρο 231) «όλα τα όργανα έχουν υποχρέωση συμμόρφωσης χωρίς καθυστέρηση προς τις αποφάσεις του». Θα βρουν έτοιμο (άρθρο 262) το Ειδικό Πρόγραμμα Εξυγίανσης των ΟΤΑ στο οποίο, είτε εντάσσονται με αίτημά τους, είτε με απόφαση υπουργού «αν διαπιστωθεί ανάγκη αξιολόγησης των οικονομικών τους στοιχείων». Έτσι, με το πρόσχημα της αντιμετώπισης της διαφθοράς (της οποίας η διαχείριση μετατοπίζεται στα υψηλότερα κλιμάκια), η αυτοδιοίκηση παραδίδεται σε εταιρείες και εξωθεσμικούς παράγοντες.
Η ελληνική διοίκηση
Αποκέντρωση χωρίς δημοκρατία, χωρίς τοπική υπόσταση, χωρίς θεσμούς εμπλοκής του πολίτη, δεν υπάρχει. Η κυβέρνηση ονομάζει ψευδεπίγραφα ως αποκέντρωση την αποσυγκέντρωση κάποιων κρατικών αρμοδιοτήτων που το κεντρικό κράτος δεν θέλει άλλο να υποστηρίζει. Το ερώτημα γιατί απέτυχαν οι νομαρχίες που απαλείφθηκαν από τον χάρτη της χώρας για να δημιουργηθούν οι περιφέρειες, δεν έχει απαντηθεί. Ούτε έχει εξηγηθεί με ποιο τρόπο θα βελτιωθούν τα προβλήματα της διοίκησης αν η ενιαία ελληνική γραφειοκρατική δομή μετεγγραφεί αυτούσια σε 13 μικρές «Ελλάδες»-περιφέρειες. Ένα κράτος που αδυνατεί να υλοποιήσει οποιονδήποτε σχεδιασμό που θα περιλάμβανε, εκτός από κάθετες, και οριζόντιες διασυνδέσεις, μεταφέρει τώρα τις προβληματικές δομές του στην εντελώς ανέτοιμη για τέτοιους ρόλους αυτοδιοίκηση.
Οι περιφέρειες
Το ζήτημα των περιφερειών είναι η άλλη όψη της κατάργησης των δήμων. Και οι δυο παρεμβάσεις περιορίζουν το συλλογικό σε κάθε διάσταση που αυτό μπορεί να εκφραστεί, υπέρ μιας άμορφης και ασπόνδυλης μάζας υπηκόων. Από τη μια, στη γειτονιά οι άνθρωποι συναντιούνται, αλληλοεπηρεάζονται, συναποφασίζουν, αντιδρούν με άξονα την κοινή εμπειρία, τον χώρο που τους συνδέει. Από την άλλη, στο «μεγάλο», εκεί που συγκροτείται η πολιτική. Η μεγάλη παρέμβαση του νομοσχεδίου αφορά τη μετατροπή του ενιαίου εθνικού χώρου σε ένα άθροισμα περιφερειών, επακόλουθο της κυρίαρχης στρατηγικής της Ε.Ε.: Αποδυνάμωση των κεντρικών κρατών, παράκαμψή τους μέσω της διαμόρφωσης απευθείας σχέσεων με τις περιφέρειες και έλεγχος των οικονομικών ροών. Οι περιφέρειες γίνονται ο δίαυλος που θα φέρει το ευρωπαϊκό υπερκράτος σε κάθε γειτονιά. Ο περιφερειάρχης είναι ένας μικρός πρωθυπουργός, η χώρα χωρίζεται σε «αυτοδιοίκητα» καντόνια, εξαρτημένα και χειραγωγήσιμα. Όμως χώρα είναι και πολλά άλλα πράγματα. Η συλλογική μνήμη, μια αντίληψη κοινής ταυτότητας, ένας ιστορικά διαμορφωμένος τρόπος ζωής. Χώρα είναι και τα μεγάλα κοινωνικά αιτήματα που δεν γίνεται να διεκδικηθούν κατά τόπους. Έτσι, τοπικισμοί, αποσχιστικές τάσεις και ιδιορρυθμίες τοποθετούνται σε προτεραιότητα, συνθέτοντας ένα μείγμα εκρηκτικό. (Πολλά τα παραδείγματα στην Ευρώπη.) Το νόημα της δημοκρατίας ως διαδικασίας χειραφέτησης διαστρέφεται και καταλήγει σε διαχείριση του τοπικισμού. Οι ανισότητες, παρά τα λεγόμενα, διευρύνονται. Οι αναπτυγμένες περιφέρειες εξακολουθούν να διαθέτουν προνομιακή προσπέλαση στις πηγές πλουτισμού και ο ανταγωνισμός για πόρους μεταφέρεται στο εσωτερικό κάθε χώρας. Όσο για την Ελλάδα, εδώ συντρέχουν και ειδικότεροι παράγοντες στις συνοριακές περιοχές και στο Αιγαίο…
Ένα αίτημα ζωντανό
Το αίτημα για αυτοδιοίκηση, δημοκρατία και συμμετοχή παραμένει επίκαιρο. Η αυτοδιοίκηση υπήρξε μακροχρόνιος θεσμός της νεοελληνικής παράδοσης, πιο λειτουργικός από τις κρατικές μορφές διοίκησης. Ήταν πάντα στο επίκεντρο των διάφορων φάσεων κοινωνικής αναδιοργάνωσης στην Ελλάδα. Αυτό το παρελθόν συνδέεται με τα σημερινά τοπικά κινήματα, όσα διαθέτουν αποθέματα αυθεντικότητας και ριζοσπαστισμού για να ακυρώσουν στην πράξη την κεντρική λογική του Καλλικράτη. Ένα νέο πεδίο αντιπαράθεσης έχει τεθεί, σε πείσμα των τοπικιστών, των δήθεν εκσυγχρονιστικών λογικών και όλων των ψευδεπίγραφων λύσεων μιας ανάπτυξης που θέλει τους πολίτες απαθείς, να παρακολουθούν να βιάζεται ο κόσμος τους.
* Δημοτικός Σύμβουλος, υποψήφιος δήμαρχος Βριλησσίων με την παράταξη “Δράση για μια άλλη πόλη”.
ΠΗΓΗ: Μηνιαία εφημερίδα «Ρήξη», φύλλο 67, 2-10-2010, http://www.ardin.gr/node/3747
