Το μυστικό σχέδιο Παπανδρέου – Ερντογάν για το Αιγαίο
ΠΡΟΣ ΝΕΟ ΑΠΑΡΑΔΕΚΤΟ ΕΛΣΙΝΚΙ;
Του Σωτήρη Σιδέρη
Πολιτική απόφαση για ραγδαία κλιμάκωση των μυστικών διαπραγματεύσεων Ελλάδας – Τουρκίας με στόχο την διευθέτηση των προβλημάτων στο Αιγαίο έχουν πάρει οι πρωθυπουργοί Γιώργος Παπανδρέου και Ταγίπ Ερντογάν και σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες έχουν συμφωνήσει, ότι μέχρι το τέλος του χρόνου ο πρώτος πυλώνας μιάς διμερούς συμφωνίας θα είναι έτοιμος προς δημοσιοποίηση.
Η συμφωνία θα περιλαμβάνει την – ασύμμετρη – επέκταση των χωρικών υδάτων και του εναερίου χώρου της Ελλάδας με τη σύμφωνη γνώμη της Τουρκίας, ενώ όλα δείχνουν ότι η χώρα μας έχει παραιτηθεί από το δικαίωμα να ορίσει Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες, θέμα που εξετάζουμε στη συνέχεια. Το εύρος της επέκτασης θα ποικίλει καθώς στο Βόρειο Αιγαίο θα είναι μεγαλύτερη, και στα Δωδεκάνησα πολύ μικρότερη, και θα ταυτίζεται ο εναέριος χώρος με τα χωρικά μας ύδατα που σήμερα ο μεν εθνικός εναέριος χώρος είναι δέκα μίλλια τα δε χωρικά μας ύδατα 6 μίλλια. Έχοντας υπόψη την εικόνα που επικρατεί στις δύο χώρες, είναι βέβαιο ότι οι συμφωνίες θα προκαλέσουν πολιτική θύελλα.
Ταυτόχρονα με την δημοσιοποίηση της συμφωνίας οι δύο πρωθυπουργοί, θα δώσουν στην δημοσιότητα ένα Κείμενο Αρχών που θα υπογραμμίζει την επιτυχία της διπλωματίας, αλλά ταυτόχρονα, θα δεσμεύει τις δύο χώρες τόσο όσον αφορά την τήρηση των συμφωνηθέντων όσο και για τις πολιτικές του μέλλοντος. Είναι πολιτική απόφαση να κλείσουν όλα τα προβλήματα και να μην υπάρξουν εκκρεμότητες για το μέλλον.
Έτσι, οι δύο κυβερνήσεις θα δεσμεύονται για την τήρηση των όσων συμφωνηθεί για τον εναέριο χώρο, το FIR και τα χωρικά ύδατα και θα δηλώνουν ότι κλείνει το κεφάλαιο αυτό. Δηλαδή αν π.χ. σε ορισμένες περιοχές του Αιγαίου τα χωρικά ύδατα και ο εναέριος χώρος θα είναι 7 ή 8 μίλλια, η Ελλάδα θα δεσμευθεί ότι θα σεβαστεί τη συμφωνία και παράλληλα, θα δεσμευθεί ότι παραιτείται από το δικαίωμα επέκτασης στα δώδεκα μίλλια. Εννοείται ότι θα αποσυρθούν και οι θεωρίες περί γκρίζων ζωνών εκ μέρους της Άγκυρας. Παράλληλα, το ντοκουμέντο της συμφωνίας, θα προδιαγράφει τις επόμενες ενέργειες των δύο κυβερνήσεων στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων, πιθανότατα το διαδικαστικό πλαίσιο για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας. Άλλωστε η συμφωνία για τα χωρικά ύδατα και τον εναέριο χώρο είναι προαπαιτούμενο για την προσφυγή στην Χάγη. Σημειώνεται ότι το συνυποσχετικό που απαιτείται για την προσφυγή στο ΔΔΧ πρέπει να ψηφιστεί από το κοινοβούλιο.
Η δημοσιοποίηση του Κειμένου Αρχών θα σηματοδοτήσει την έναρξη του δεύτερου κύκλου διαπραγματεύσεων, θα αφορούν την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και θα είναι οι πλέον δύσκολες από πολιτική άποψη, γιατί θα πραγματοποιούνται κάτω από την πίεση των αντιδράσεων που θα εκδηλωθούν και στις δύο χώρες τόσο για τον εναέριο χώρο και τα χωρικά ύδατα, όσο και για το Κείμενο Αρχών.
Οι διαπραγματεύσεις λοιπόν για την υφαλοκρηπίδα, είτε θα οδηγήσουν σε διμερή συμφωνία ,είτε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, κάτι που πλέον αντιμετωπίζουν θετικά και οι Τούρκοι σύμφωνα με καλά ενημερωμένες πηγές. Ωστόσο το θέμα της Χάγης δεν είναι τόσο απλό. Με λίγα λόγια το ΔΔΧ δεν πρόκειται να αποφανθεί ότι το Αιγαίο ανήκει στην Ελλάδα ή ότι η Τουρκία δεν έχει συμφέροντα. Ειδικότερα στην ελληνική πολιτική σκηνή οι διαφοροποιήσεις είναι δυνατόν να δυναμιτίσουν το κλίμα και να προκαλέσουν πολιτική θύελλα με επιπτώσεις και στην οικονομία, αν οι πολιτικές δυνάμεις δεν είναι από πριν ενημερωμένες για τα σχέδια Παπανδρέου –Ερντογάν. Οι κοινωνικές και πολιτικές ισορροπίες στην Ελλάδα είναι εύθραυστες και η επίδραση του Μνημονίου στην πολιτική συμπεριφορά ίσως επιδράσει καταλυτικά και στα ζητήματα της εξωτερικής πολιτικής που οξύνονται μέρα με την ημέρα.
Το κατ’ αρχήν ερώτημα που ήδη απασχολεί τον πολύ στενό κύκλο των ενημερωμένων παραγόντων του υπουργείου Εξωτερικών, είναι ότι το Κείμενο Αρχών απαιτεί τεράστια προσοχή και υψηλού επιπέδου διαπραγματευτική ικανότητα προκειμένου να μην οδηγήσει την Ελλάδα σε διπλωματική τραγωδία εν μέσω δεσμεύσεων και συμφωνιών που μπορεί να οδηγήσουν σε ολοκληρωτική κηδεμονία της χώρας. Άλλο πράγμα ο λογικός συμβιβασμός, άλλο πράγμα η ταπεινωτική αλλαγή του καθεστώτος του Αιγαίου.
Την περασμένη Πέμπτη 9 Σεπτεμβρίου κορυφαίοι διπλωματικοί παράγοντες, εμπειρογνώμονες και εξωυπηρεσιακές προσωπικότητες πήραν μέρος σε πολύωρη κλειστή σύσκεψη κατά την οποία αναλύθηκαν κυρίως, η τακτική, οι προθέσεις και οι δυνατότητες της Τουρκίας και οι ελληνικές απαντήσεις. Στο πλαίσιο αυτής της συζήτησης αναπτύχθηκε έντονος προβληματισμός για το γεγονός ότι η Άγκυρα βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση σε όλα τα επίπεδα, καθώς έχει ισχυρή διεθνή υποστήριξη, έχει ισχυρές συμμαχίες και ένα πολιτικό σκηνικό χωρίς προβλήματα, έχει πολιτικό και διαπραγματευτικό σχέδιο, σε αντίθεση με την Ελλάδα και το πολιτικό της προσωπικό που βρίσκεται εγκλωβισμένο στο Μνημόνιο. Κυρίως αναλύθηκε η επιθετικότητα της Άγκυρας που ποιοτικά είναι κλιμακούμενη. Ταυτόχρονα στην ίδια σύσκεψη επισημάνθηκε η ανάγκη, η πολιτική ηγεσία της χώρας να πεί ορισμένες αλήθειες στον λαό, που συμπυκνώνονται στην διαμόρφωση μιάς νέας αντίληψης για τα δίκαια και τα δικαιώματα της Ελλάδας στο Αιγαίο. Σαφώς και η Τουρκία έχει τα αδύνατα σημεία της τα οποία και επισημάνθηκαν στην σύσκεψη.
Σύμφωνα με καλά πληροφορημένες πηγές η Τουρκία και προσωπικά ο κ. Ερντογάν είναι αυτός που πλέον βάζει τα χρονοδιαγράμματα. Όσον αφορά την κατ’ αρχήν συμφωνία και το κείμενο αρχών ο Τούρκος πρωθυπουργός είναι αυτός που υπογράμμισε την ανάγκη η πρώτη φάση των διαπραγματεύσεων να ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του χρόνου ώστε να επικεντρωθεί στη συνέχεια στον προεκλογικό αγώνα ενόψει των εκλογών του επομένου έτους. Επίσης ο κ. Ερντογάν είναι αυτός που έχει προτείνει και οι συνομιλίες για την υφαλοκρηπίδα να έχουν χρονικό ορίζοντα. Έλληνες διπλωμάτες έχουν διαμηνύσει την κυβέρνηση ότι η Άγκυρα θα επιδιώξει το ταχύτερο δυνατό να υπάρξει ένα νέο καθεστώς στο Αιγαίο γιατί όπως επισημαίνουν η Τουρκία θεωρεί αυτή τη στιγμή αδύναμη την Ελλάδα και επειδή το μεγάλο πρόβλημα εστιάζεται στο Καστελόριζο, θα επιδιώξει την παραίτηση ή την αδρανοποίηση της χώρας μας όσον αφορά την πρόσβαση στις ενεργειακές πηγές της Ανατολικής Μεσογείου.
ΤΟ ΠΙΡΙ ΡΕΙΣ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΙ…
Ενδεικτική της αυτοπεποίθησης που αισθάνεται η Τουρκία έναντι της Ελλάδας ήταν η πολυήμερη παραμονή του «Πίρι Ρέις» εντός της ελληνικής υφαλοκρηπίδας, νότια του Καστελλόριζου τον Αύγουστο.
Σύμφωνα με καλά πληροφορημένες πηγές το τουρκικό σκάφος διενήργησε σεισμικές έρευνες χρησιμοποιώντας πλέγμα καλωδίων που ακουμπούσαν στο βυθό λαμβάνοντας σήματα, που μετά από επιστημονική ανάλυση προσδιορίζουν με ακρίβεια το είδος των κοιτασμάτων. Το γεγονός αυτό, σύμφωνα με την ανάλυση εγκύρων νομικών κύκλων, καταδεικνύει την απόλυτη επιθετικότητα της Τουρκίας και την απόλυτη παθητικότητα που επέδειξε το ελληνικό κράτος. Με απλά λόγια, σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, η Τουρκία πραγματοποίησε τον Αύγουστο έρευνες σε περιοχή που δεν της ανήκει και η Ελλάδα δεν έχει τολμήσει ποτέ να κάνει έρευνες σε περιοχή που σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο της ανήκει, τουλάχιστον κατά ένα μεγάλο μέρος. Επρόκειτο για μια μονομερή, άκρως επιθετική κίνηση της Τουρκίας που βασίστηκε στην μονομερή άποψη ότι το Καστελόριζο δεν έχει δική του υφαλοκρηπίδα. Επιπροσθέτως οι Τούρκοι, στις απαντήσεις τους στα ελληνικά διαβήματα ανέφεραν ένα ακόμη στοιχείο: ότι νοτίως του Καστελλόριζου δεν ισχύει το Πρωτόκκολο της Βέρνης και γι αυτό έχουν δικαίωμα για έρευνες. Ας σημειωθεί ότι η Ελλάδα έχει καταγγείλει το Πρωτόκκολο της Βέρνης εδώ και περίπου 25 χρόνια, αλλά για λόγους που δεν εξηγούνται, το θέμα αυτό εξακολουθεί να παρεμβάλλεται μεταξύ Αθήνας και Αγκυρας με τη χώρα μας να μην είναι σε θέση να πείσει, ούτε καν την εσωτερική κοινή γνώμη για ποιους λόγους εμφανίζεται να μην έχει αρχή και τέλος η πολιτική της. Να πεί δημόσια δηλαδή αν ισχύει ή όχι το Πρωτόκκολο της Βέρνης και ποιοι κανόνες ισχύουν όσον αφορά τις έρευνες. Κυρίως όμως να πεί στον ελληνικό λαό γιατί δεν πραγματοποιεί έρευνες στο ίδιο σημείο που πραγματοποίησε η Τουρκία τον Αύγουστο.
Οι ίδιοι νομικοί κύκλοι αναλύοντας συνολικά την συμπεριφορά της Τουρκίας έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η Άγκυρα μέσω μιάς συμφωνίας θέλει να μετατρέψει το Αιγαίο σε ανοιχτή θάλασσα. Δεν θέλει δηλαδή ζώνες ελεύθερης ναυσιπλοΐας που δικαιούται σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, αλλά ανοιχτή «κοινή» θάλασσα
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΑΚΤΙΚΉ
Είναι προφανές ότι οι Ελληνες διαπραγματευτές και η ομάδα των νομικών που τους πλαισιώνει εργάζονται πάνω σε χάρτες. Για παράδειγμα, υπογραμμίζουν ότι δεν υπάρχει περίπτωση να δεχθεί η ελληνική πλευρά ότι το Καστελλόριζο δεν έχει υφαλοκρηπίδα. Το θέμα είναι πόση επήρρεια έχει η υφαλοκρηπίδα του ελληνικού νησιού, δηλαδή πόσο εύρος έχει και προς ποια κατεύθυνση εκτείνεται ώστε να συμπεριλάβει πιθανούς ενεργειακούς πόρους. Η Τουρκία από την πλευρά της θεωρεί ότι τα δικά της παράλια έχουν την περισσότερη επήρεια και κατά συνέπεια το Καστελλόριζο έχει ελάχιστα δικαιώματα. Ακόμη και το Δικαστήριο της Χάγης δεν είναι βέβαιο ότι θα πάρει μια απόφαση που θα είναι με σαφήνεια υπέρ της Ελλάδας ή της Τουρκίας. Αυτό αφορά σε μεγάλο ποσοστό και τα Δωδεκάνησα. Σε κάθε περίπτωση, σημαντική επίδραση θα έχει η επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων. Οσο περισσότερο τα επεκτείνει τόσο μικρότερη θα είναι η ζώνη των τουρκικών συμφερόντων.
Σύμφωνα με έγκυρους νομικούς κύκλους η Ελλάδα μπορεί να κηρύξει μονομερώς ΑΟΖ σε συνεργασία με την Κύπρο ή και άλλες χώρες. Επισημαίνουν όμως ότι άλλο η κήρυξη και άλλο η οριοθέτηση. Γιατί η απόλαυση των δικαιωμάτων δηλαδή των ενεργειακών πόρων απαιτεί οριοθέτηση. Η Τουρκία αντιδρά ακριβώς στην οριοθέτηση και σημειώνει ότι σε διεθνές επίπεδο υπάρχει κοινή οριοθέτηση της ΑΟΖ, κατά συνέπεια δεν τίθεται θέμα να αποδεχθούν την άποψη ότι η Ελλάδα μπορεί και να κηρύξει και να οριοθετήσει μονομερώς την ΑΟΖ. Σε κάθε περίπτωση, όσο μεγαλύτερη επήρεια καταλογιστεί στο Καστελλόριζο, τόσο περιορίζονται τα δικαιώματα της Τουρκίας. Η βεβαιότητα ότι στην ανατολική Μεσόγειο υπάρχουν υδρογονάνθρακες, έχει προκαλέσει το παγκόσμιο ενδιαφέρον και η ιδέα και μόνο ότι η Τουρκία μπορεί να έχει περιορισμένη πρόσβαση προκαλεί νευρική κρίση στην Αγκυρα. Είναι λοιπόν πρωτίστως ζήτημα πολιτικής αυτοπεποίθησης και σχεδιασμού τι ακριβώς θα διεκδικήσει η Ελλάδα και υπάρχει απόλυτη βεβαιότητα ότι οι πρόσφατες επιτροπές κολλεγιακού τύπου που επινοήθηκαν από τον πρωθυπουργό για τον στρατηγικό σχεδιασμό της κυβέρνησης δεν αφορούν τα μεγάλα αυτά θέματα.
ΠΡΟΣ ΝΕΟ ΕΛΣΙΝΚΙ;
Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι μεγάλες ευρωπαικές πρωτεύουσες είναι ενημερωμένες για τις ελληνοτουρκικές διαπραγματεύσεις. Το γεγονός ότι παράλληλα εντατικοποιούνται οι διεργασίες στο Κυπριακό δεν είναι άσχετο με την επιδίωξη να κλείσουν, ίσως ταυτόχρονα όλα τα θέματα της περιοχής μεταξύ των οποίων και το Μεσανατολικό προκειμένου, να υπάρξει μια νέα τάξη πραγμάτων στην περιοχή που θα έχει ως άξονες. Πρώτον, την εκμετάλλευση των ενεργειακών πηγών της Ανατολικής Μεσογείου πού σύμφωνα με εκτιμήσεις μπορούν να εξισορροπήσουν την ηγεμονία της Ρωσίας και να δώσουν ένα ισχυρό πλεονέκτημα στη Δύση στον τομέα αυτό και δεύτερο, να αποσαφηνιστεί το μέλλον των σχέσεων με το Ιράν. Γιατί μια λύση στο παλαιστινιακό θα αλλάξει ριζικά τα δεδομένα. Υπό το πρίσμα αυτό οι ελληνοτουρκικές διαπραγματεύσεις δεν πρέπει να αντιμετωπιστούν ως μεμονωμένο γεγονός, αλλά να ενταχθούν στο πλαίσιο των υπό δημιουργία νέων γεωστρατηγικών αξόνων.
Υπό το πρίσμα αυτό, είναι πολύ πιθανό τους επόμενους τρείς μήνες να σημειωθούν πολύ σοβαρές εξελίξεις. Ήδη δρομολογείται διεθνής διάσκεψη για το Κυπριακό και η ελληνοκυπριακή πλευρά τελεί υπό καθεστώς απαράδεκτων πιέσεων και εκβιασμών εκ μέρους μεγάλων χωρών που στηρίζουν την τουρκική εκδοχή επίλυσης του προβλήματος ενώ είναι πιθανό η Αθήνα, προκειμένου να διασφαλίσει ορισμένα ζωτικά συμφέροντα στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο να διαπραγματευθεί ένα νέο Ελσίνκι. Δηλαδή το πρώτο στάδιο της συμφωνίας και το Κείμενο Αρχών να αποτελέσουν μια μορφή κοινοτικού κεκτημένου. Το μεγάλο ερώτημα (και πρόβλημα) είναι ότι σε σχέση με το 1999 η Ελλάδα δεν έχει διαπραγματευτικό πλαίσιο, δεν έχει την στήριξη σχεδόν καμμιάς χώρας σε σχέση με το παρελθόν και κυρίως έχει αντιπάλους όπως διαφάνηκε στο Συμβούλιο Υπουργών Εξωτερικών την περασμένη Δευτέρα όπου παρατηρήθηκε μια αξιοσημείωτη στροφή υπέρ της Τουρκίας και την ευρωπαϊκή της προοπτική. Η Ελλάδα και η Κύπρος βρίσκονται σε διαδικασία διευθέτησης των κορυφαίων εθνικών θεμάτων αλλά το πολιτικό σύστημα και στις δύο χώρες είναι βαριά άρρωστο και διερωτάται κανείς ποια κοινοβούλια, ποιες πολιτικές δυνάμεις και ποιες πνευματικές ή οικονομικές ελίτ θα συζητήσουν, θα εγκρίνουν ή θα απορρίψουν συμφωνίες όταν δεν είναι σε θέση να προκαλέσουν μια στοιχειώδη διαυγή συζήτηση για το μέλλον αυτής της χώρας.
