Πόση ραδιενέργεια έχουν 4 τσιγάρα;
Του Κώστα Κάππα*
Η πρόσφατη δημοσίευση των αρχείων εταιρειών παραγωγής και διάθεσης καπνού έδειξαν ότι ήδη από το 1964 ήταν σε γνώση τους η ύπαρξη ραδιενεργούς μόλυνσης του καπνού. Για παράδειγμα, εσωτερικές εκθέσεις του γίγαντα παραγωγής καπνού, της “Philip Morris” απεδείκνυαν ότι η εταιρεία ήταν σαφώς εν γνώσει της ραδιομόλυνσης του καπνού από το 1975. Η εταιρεία κατείχε, ήδη από το 1980, την τεχνογνωσία απομάκρυνσης του ραδιενεργού Πολωνίου-210 από τον καπνό. Μία από τις εκθέσεις περιέγραφε την τεχνική αυτή ως “εμπεριστατωμένη και σοβαρή πρόταση, αλλά ασύμφορη οικονομικά”.
O δικηγόρος Amos Hausner (υιός του δημόσιου κατήγορου ο οποίος έστειλε τον Ναζί Adolf Eichmann στην αγχόνη), χρησιμοποίησε τις εκθέσεις της Phillip Morris, ως απόδειξη στην μεγαλύτερη δικαστική μάχη η οποία πραγματοποιήθηκε ποτέ στην ιστορία του Ισραήλ. Σε αυτήν, μία ισραηλινή και έξι αμερικανικές εταιρείες παραγωγής και διάθεσης καπνού καταδικάσθηκαν να καταβάλλουν στους ενάγοντες, 8 δισεκατομμύρια αμερικανικά δολάρια (8.000.000.000 $) για συνειδητή δηλητηρίαση ισραηλινών πολιτών με ραδιενεργά τσιγάρα.
Ζούμε σε ραδιενεργό περιβάλλον. Πάντα, μερικά εκατομμυριοστά της τροφής μας είναι ραδιενεργά, προκαλώντας 8000 ραδιενεργές διασπάσεις το δευτερόλεπτο (!) στο στομάχι μας. Λουζόμαστε στην πολύ διεισδυτική ακτινοβολία του ήλιου και των γαλαξιών και αναπνέουμε ραδιενεργό ραδόνιο από τα έγκατα της Γης. Ειδικά το πτητικό Ραδόνιο-222, ανεβαίνει σε τεράστιες ποσότητες από τα έγκατα της Γης στην επιφάνεια και κατακλύζει κτίρια, ορυχεία, χωράφια, σπαρτά, υπόγεια ύδατα και τελικά την ατμόσφαιρα (δεν είναι τυχαίο ότι άνω του 50% των καρκίνων του πνεύμονα παγκοσμίως, οφείλεται στην εισπνοή του ραδονίου). Σε αυτή την φυσιολογική διαδικασία, το ραδιενεργό αέριο Ραδόνιο-222, συνεχώς μεταπίπτει (μετατρέπεται) λόγω εκπομπής ακτινοβολίας, σε άλλα ελαφρότερα ραδιενεργά στοιχεία (μεταξύ των οποίων και το Πολώνιο-210 υπό μορφή σκόνης).
Η ατυχία των καπνιστών έγκειται στην αδυναμία του ανέμου και της βροχής στα χωράφια να διώξει από τα φύλλα του καπνού το Πολώνιο-210 καθώς αυτά διαθέτουν πολυάριθμα κολλώδη τριχίδια, τα οποία διπλασιάζουν την επιφάνεια τους και συνεισφέρουν στην ακόμη μεγαλύτερη προσκόλληση της ραδιενεργούς ουσίας στο φυτό. Κατά την βιομηχανική επεξεργασία του φυτού κατακρατείται το Πολώνιο-210, με αποτέλεσμα τα τσιγάρα, τα πούρα, αλλά και ο καπνός της πίπας να περιέχουν, εκτός από χημικές ουσίες και ίχνη ραδιενεργών ουσιών, κυρίως Πολώνιο-210. Καπνίζοντας, η ραδιενεργός αυτή ουσία εκπέμπει εξαιρετικά ισχυρή και επιβλαβή ακτινοβολία (τα λεγόμενα σωματίδια άλφα) η οποία απορροφάται από τον πνευμονικό ιστό. Το ίδιο το Πολώνιο-210 αποβάλλεται πολύ δύσκολα από τον οργανισμό καθώς παγιδεύεται από την πίσσα του τσιγάρου (η οποία προσκολλάται και αυτή σαν τσίχλα στους πνεύμονες) για πολύ μεγάλο διάστημα και ανατροφοδοτείται από το κάπνισμα νέων τσιγάρων. Σε ορισμένες μικρές περιοχές του πνεύμονα όπου συγκεντρώνεται κατά κύριο λόγο το Πολώνιο-210 η ετήσια απορροφώμενη δόση ακτινοβολίας είναι εκατοντάδες φορές υψηλότερη της ετήσιας ακτινοβολίας της προερχομένης από το φυσικό περιβάλλον.
Είναι ανησυχητικό ότι το κάπνισμα ενός πακέτου τσιγάρων αντιστοιχεί (σε όρους μεγέθους κινδύνου) λόγω ακτινικής δόσης, σε 5 ακτινογραφίες θώρακα. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι στους πνεύμονες, οι περιοχές υψηλής συγκέντρωσης Πολώνίου-210 είναι και περιοχές εμφάνισης “καρκίνου του καπνιστή”. Μάλλον ηχεί παράταιρο ένας άνθρωπος (και ιδίως ένας καπνιστής) να ανησυχεί για την ακτινοβολία του …κινητού τηλεφώνου και να αγνοεί τον πραγματικό κίνδυνο του ραδονίου και των παραγώγων του.
* Ο Κώστας Κάππας είναι καθηγητής Ιατρικού Τμήματος Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Ακτινοφυσικός – Υπεύθυνος Ακτινοπροστασίας Παν/κού Νοσοκομείου Λάρισας και Παν/μίου Θεσσαλίας.
