Ο πρωτογονισμός του Φασισμού και το αντιπαράδειγμα μιας νέας συλλογικότητας

Του Αλέξανδρου Σταθακιού*

«…Μα κείνος δεν μιλάει πολύ του είναι μεγάλη η στολή και βάσανο οι αρβύλες. Το εμβατήριο που τού ‘μαθαν να λέει είναι μονότονο και ντρέπεται  να κλαίει..»                              

Κάνοντας κανείς μια επιτομή  στην ιστορία του ανθρώπινου γένους θα διαπιστώσει ότι η μοίρα του είναι να προχωρά συνεχώς σε όλο και μεγαλύτερη μεταξύ του διαφοροποίηση, φυλές, έθνη, γλώσσες, τάξεις, θρησκείες, κράτη και όλο και περαιτέρω διάσπαση, αλλά και μίξεις, δημιουργία νέων υποσυνόλων, νέων ομαδοποιήσεων σε κάθε επίπεδο, όλο και περισσότερων, όλο και πιο σύνθετων. Η εποχή μας δείχνει ότι όσο μεγαλώνει η επικοινωνία, τόσο μεγαλώνει και η διαφοροποίηση.

Μια αντίρροπη τάση είναι η αναζήτηση της ενότητας. Το μεγαλύτερο μέρος της πολιτισμικής παραγωγής έχει διακινηθεί από αυτή την ανάγκη να μη γίνει η διαφοροποίηση διάλυση. Θρησκείες, Τέχνη, Φιλοσοφία, Κοινωνικά Συστήματα, Οικουμενικές Ιδεολογίες, Κράτος και Δίκαιο, Μηχανισμοί Χειραγώγησης, Εξουσίας και Εκμετάλλευσης των πολλών, ή αντίθετα κανόνες Εξισορρόπησης, Αναδιανομής εισοδημάτων και Κοινωνικής Συμμετοχής έχουν υπάρξει για να συνταυτιστούν η ροπή μας για διαφοροποίηση και η ανάγκη μας για ενότητα.

Μια πρωτόγονη κατάσταση ενότητας είναι  η ενότητα της αγέλης,  ένας φραγμός ανάγκης με όλο το διαθέσιμο- κάθε λογής- ανθρώπινο υλικό της ομάδας  στην  διπλανή αγέλη  που έκανε επίθεση.   Αυτός ο αρχαϊκός δεσμός, που οι Ρωμαίοι τον μεταμόρφωσαν σε Κοόρτεις για τις ανάγκες της πολεμικής επιστήμης τους..

Τα φασιστικά κινήματα του μεσοπολέμου έκαναν ιδεολογία την σε βαθμό απόλυτης συγχώνευσης  ενότητα των ατόμων σε ένα δεσμό μάχης, υπό έναν «εμπνευσμένο» στρατηγό, έτσι που στρατηγός, στρατός, στρατιώτες να γίνουν ένα.  Έφτανε να βρεθεί η βάση ενότητας – η ιδέα του έθνους, δοκιμασμένη  ιδέα των αστών, ήταν πρόσφορη, έστω και υπό μερική αναμόρφωση για αυτό τον σκοπό  και να βρεθεί επίσης  ο εχθρός, οι εχθροί που απειλούν: Οι κακοί  μοχθηροί καπιταλιστές και όχι η κεφαλαιοκρατία ως σύστημα, οι κομμουνιστές ως διαλυτές των γνωστών σχημάτων («πατρίς- θρησκεία- οικογένεια»), οι νέες ιδέες, οι εβραίοι …

Οι περισσότεροι ιστορικοί λένε ότι ο Καπιταλισμός στην Ευρώπη του Μεσοπολέμου σώθηκε από την επικράτηση των φασιστικών κινημάτων  σε ένα μεγάλο γεωγραφικό εύρος της.

Το παραπάνω, όμως, στιχάκι της Κωστούλας Μητροπούλου, από τον «Στρατιώτη» που έγινε πασίγνωστος με τη μουσική του Μάνου Λοΐζου, φανερώνει με την δύναμη της εικόνας, την αδυναμία οποιουδήποτε ολοκληρωτικού συστήματος, οποιουδήποτε φασισμού να αποτελέσει ένα μακρόχρονο παράδειγμα κοινωνικής οργάνωσης, όσο και αν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως όπλο απελπισίας την ώρα μιας κοινωνικής απειλής.

Ασφαλώς αυτή η κρίση που βιώνουμε, βαθύτατη παγκόσμια οικονομική και κοινωνική κρίση, μεγαλύτερη ίσως και από αυτή του Μεσοπολέμου,  θα φέρει αύριο αλλαγές, όπως έγινε στο παρελθόν μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Σήμερα όμως πρέπει να περάσουμε από τον πρωτογονισμό του φασισμού, όπως έγινε και τότε στην Ευρώπη; Είναι  ένα στάδιο που δεν μπορούμε να αποφύγουμε;

Για να το εξετάσουμε αυτό ας έρθουμε στα δικά μας και επειδή ο φόβος κοινωνικής διάλυσης είναι πλέον όχι άδικα δυναμικά παρών, ας δούμε αν μπορεί κανείς να αντιπαρατεθεί πειστικά στους  όψιμους θιασώτες  των φασιστικών ιδεών –όχι μόνο με λόγια αλλά και έργα- στον ορισμό της απειλής.

Ως απειλή από τους  ακόλουθους του νεοφασισμού και νεοναζισμού στη χώρα μας ορίζονται  η διεφθαρμένη πολιτική (και όχι μόνο) ελίτ «που πούλησε την πατρίδα», ουσιαστικά δια της εκφοράς του λόγου τους η δημοκρατία και οι μετανάστες.

Έχει ξαναγραφτεί, το βαρύ συναισθηματικό ανάθεμα κατά των πολιτικών που κυβέρνησαν και συνεχίζουν να κυβερνούν, το να μένει κανείς στο πόσο ανεπαρκείς, «διεφθαρμένοι» και «προδότες» είναι, όσο και να εξηγεί αποφάσεις που έφεραν τη χώρα μας  να γίνει το πρώτο δυτικοευρωπαϊκό «πειραματόζωο» για το «δόγμα του σοκ», αφήνει χωρίς εξήγηση τον βαθύτατα συστημικό  χαρακτήρα της κρίσης, στην οποία η χώρα μας έτσι κι αλλιώς θα έμπαινε, ενδεχομένως με άλλη ένταση.  Επίσης  η συζήτηση στο επίπεδο της οικονομίας, που αναγκαστικά υπερπροβάλλεται, αφήνει στο ημίφως την κρίση αντιπροσώπευσης, στα πλαίσια της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας μας. Όταν δεν προβάλλονται ή δεν μπορούν να προβληθούν νέα παραδείγματα δημοκρατικής διοίκησης σε μια χώρα βυθισμένη στο χάος , τότε  ο ολοκληρωτισμός καραδοκεί.  

Επιπλέον  τον πρωτογονισμό του νεοφασισμού με το σκληρότερο πρόσωπο του νεοναζισμού τον θρέφει ο  παραλογισμός  της εκ των άνω επιβαλλόμενης οικονομικής ύφεσης. «Το κράτος, όχι μόνο δεν την καταπολεμά (την ύφεση), αλλά και όλα τα μέτρα που επιβάλλει την επιδεινώνουν, οδηγούν σε ακόμη μεγαλύτερη ύφεση και σε ακόμη πιο βαθύ αδιέξοδο, τόσο για την οικονομία και τους εργαζόμενους, όσο και για το ίδιο το κράτος». (Κ. Βεργόπουλος: «Μεταξύ απάτης και τραγωδίας») Στην παράλογη απειλή είναι αναμενόμενη και η αντίδραση με τη ψυχολογία της αγέλης, προνομιακός  χώρος για τον φασισμό.

Ας έρθουμε τώρα στο θέμα  των μεταναστών. Οι οικονομικοί μετανάστες  για 2 δεκαετίες κάλυψαν και στήριξαν την ζήτηση σε φτηνά εργατικά χέρια, όταν η χώρα ήταν σε φάση ανάπτυξης. Ανάπτυξη με  «πήλινα πόδια»,  όπως φάνηκε, αλλά πάντως υπήρχε ζήτηση για εργατικά χέρια που δεν τα κάλυπταν Έλληνες, γιατί το επίπεδο ζωής που ήδη είχε κατακτηθεί από τους γονείς δεν επέτρεπε πολιτισμικά στα παιδιά, να δουλέψουν στην οικοδομή με τις συνθήκες των ολυμπιακών έργων, στις μεταφορές με τις συνθήκες του Ρέντη, στην κτηνοτροφία.. Κάποια στιγμή, αρκετό καιρό πάντως πριν τον τελεσίδικο ορισμό της κρίσης, η ζήτηση για τέτοια εργατικά χέρια «έκατσε»- όσοι μιλούσαν με μετανάστες το ξέρανε. Αυτή η στιγμή συνέπεσε με την γιγάντωση προσφυγικών ρευμάτων από την Παλαιστίνη, το Ιράκ, το Αφγανιστάν, την Αφρική, εξαιτίας στρατιωτικών επεμβάσεων ή πολιτικών επιλογών στις οποίες η Δύση είχε συμμετοχή.

Τότε τι έκανε η Ελληνική Πολιτεία: Από τη μια υπέγραψε εύκολα τον ευρωπαϊκό κανονισμό «Δουβλίνο 2», με τον οποίο δυσκολεύονται οι μετανάστες να πάνε στις χώρες του τελικού τους προορισμού, ενώ η Ελλάδα ήταν απλά πέρασμα εισόδου στην Ε.Ε..

Από την άλλη δεν φρόντισε για τον χαρακτηρισμό πολλών από τους «ανθρώπους χωρίς χαρτιά» ως πολιτικών προσφύγων ή θυμάτων πολέμου, πράγμα που τους βοηθάει και να ταξιδέψουν στη Δύση. 

Δεν ζήτησε καμία βοήθεια από τα άλλα κράτη για τον ίσο καταμερισμό του βάρους των προσφύγων, παρά μόνο για την καταδιώξή τους.

Δεν εφάρμοσε καμία πολιτική ένταξης κάποιων εξ’ αυτών στην ελληνική κοινωνία (όπου θα ήταν δυνατό), παρά μόνο τους έδωσε ένα χαρτί απέλασης και τους οδήγησε να μαζευτούν στο κέντρο των πόλεων, όπου κάθε κατατρεγμένος βρίσκει καταφύγιο. Η ίδια η Πολιτεία έδωσε  τροφή ορισμένους από αυτούς στις διάφορες μαφίες..

Το εκρηκτικό μείγμα για τους «Άγιους Παντελεήμονες» ήταν έτοιμο.

Αρκετοί ήξεραν ότι όπου να’ ναι ξεσπά η συστημική κρίση στην Ελλάδα και θα πρέπει να βρεθεί ένας αντιπερισπασμός..  Έτσι που ο καθένας έχει ένα εύκολο στόχο να ξεσπάσει, αφού είναι εύκολο να είσαι «μάγκας στον μετανάστη» και «κότα στο αφεντικό», όπως λέει και το σύνθημα.

Αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι πλέον είναι πολύ δύσκολο να αντιστραφεί το φαινόμενο του εν Ελλάδι φασιστικού κινήματος.  Το εκτελεστικό σκέλος του βασίζεται κυρίως στο περιθώριο. Η αρχική μαγιά προήλθε από τους Χούλιγκαν των γηπέδων και τους ανθρώπους της νύχτας.. Μεγάλο μέρος της νεολαίας έχει πλέον περιθωριοποιηθεί, νεολαία που τα τελευταία χρόνια δεν έλαβε αξιόλογη ανθρωπιστική παιδεία, έτσι ώστε οι Χολιγουντιανές καρικατούρες του Λεωνίδα, να μην μπορούν να ταυτιστούν με την Ελληνική Ιστορία και τον Ελληνικό Πολιτισμό, που στην ουσία του είναι κοσμοπολιτικός, αγκαλιάζει και ενσωματώνει δυναμικά ότι άλλο αξιόλογο κυκλοφορεί δίπλα του. Πλέον όμως ένα μεγάλο μέρος των «μικρομεσαίων» κοινωνικών  στρωμάτων έλκεται από τον λόγο του φασισμού.  «Μικρομεσαίων» που έχουν πέσει στην απόγνωση, που περιμένουν «μαγικές λύσεις» και «μαγική λύση» μπορεί να φαντάζει η στρατικοποίηση της κοινωνίας.  Θέλουν γρήγορες λύσεις που θα τους επαναφέρουν στο παλιό τους επίπεδο, ενώ είναι γνωστό ότι μετά τέτοια κρίση θα ισορροπήσουμε αργά ή γρήγορα με βαθιές όχι μόνο οικονομικές, αλλά και κοινωνικές και πολιτισμικές αλλαγές.

Τι μπορούν να κάνουν οι δημοκρατικές δυνάμεις που έχουν αντιταχθεί στον παραλογισμό των Μνημονίων; (Μένουν μόνο αυτές οι δυνάμεις γιατί οι άλλες,  που αργά ή γρήγορα συντάχθηκαν με την Τρόικα, είναι μέρος της παράλογης απειλής που σπρώχνει στην ψυχολογία της αγέλης και στον εκφασισμό της κοινωνίας..)

Δεν φτάνει μόνο η κοινοβουλευτική αντιπολίτευση, η κινηματική – δια των παραδοσιακών μεθόδων διαμαρτυρία- δεν φτάνει μόνο η επικοινωνιακή αξιοποίηση του βαρβαρισμού του νεοφιλελεύθερου σοκ, που συχνά μπορεί να ταυτιστεί στα δευτερόλεπτα ενός δελτίου ειδήσεων με την απαξίωση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας από τους φασίστες.

Αυτό που φαίνεται να μπορεί να γίνει αντιστάθμισμα είναι η δημιουργία δομών κινηματικής, αντιστασιακής αλληλεγγύης με αμεσοδημοκρατικές μορφές διαχείρησης, έτσι ώστε να φαίνεται στην πράξη ότι είναι πιο πλούσιος, πιο δυνατός, πιο μακρόχρονος ο άλλος τρόπος συλλογικότητας όχι ο συγχωνευτικός του ολοκληρωτισμού. 

Η συλλογικότητα που σέβεται την προσωπικότητα του ανθρώπου, την ανάγκη του για διαφοροποίηση, έκφραση, που αντέχει και χρησιμοποιεί πολλά συναισθήματα, όχι μόνο αυτό του φόβου. Πρέπει να γεμίσει η κοινωνία με κοινωνικά ιατρεία, συλλογικές κουζίνες, πρωτοποριακούς καλλιεργητικούς συνεταιρισμούς βάσης, ανταλλακτικά δίκτυα, ομάδες συζήτησης, λαϊκές συνελεύσεις. Όχι ότι αυτά θα μας σώσουν από την κρίση και την νεοφιλελεύθερη λαίλαπα, αλλά μπορούν να γίνουν βάση συσπείρωσης του κόσμου για τον μεγάλο αγώνα, ο οποίος  θα γίνει βεβαίως στο επίπεδο κατάκτησης της πολιτικής εξουσίας. Μέσα τους κυοφορούν το αντιπαράδειγμα τόσο απέναντι στον διαλυτικό ατομισμό του νεοφιλελευθερισμού, όσο και στον απάνθρωπο ολοκληρωτισμό.

* Άρθρο μου στο ΣΑΜΙΑΚΟΝ ΒΗΜΑ της 24ης Σεπτεμβρίου 2012. Σημείωση:  Ο Αλέξανδρος Σταθακιός είναι γραμματέας του Πανελλαδικού Σωματείου Εργαζομένων στα Κέντρα Πρόληψης, περιφερειακός σύμβουλος Βορείου Αιγαίου με την παράταξη Βόρειο Αιγαίο-Γόνιμη Γραμμή.

ΠΗΓΗ: Δευτέρα, 22 Ιανουαρίου 2018, http://rapsodiesthniton.blogspot.gr/2018/01/blog-post.html?spref=tw&t=1&cn=ZmxleGlibGVfcmVjc18y&refsrc=email&iid=9b4b9c40733641e09dc8c2b1e67a369f&uid=448261506&nid=244+272699400