Συγκεκριμένες κρίσεις, αφηρημένες αναλύσεις

 

Του Κώστα Λαπαβίτσα

 

 

Η παρούσα κρίση έχει καταφανέστατο δημοσιονομικό και χρηματοπιστωτικό χαρακτήρα. Είναι συνέχεια της παγκόσμιας αναταραχής του 2007-9, που πήρε μορφή οξύτατης κρίσης δημόσιου χρέους στην Ευρωζώνη, φέρνοντας την Ελλάδα στο χείλος της χρεοκοπίας. Η προσωρινή αποφυγή της χρεοκοπίας έγινε με δανεισμό του οποίου το τίμημα ήταν εφιαλτική λιτότητα. Οι προτάσεις της αριστεράς θα πρέπει να ερμηνεύουν αυτά τα φαινόμενα, δίνοντας λύσεις και ωθώντας παράλληλα την κοινωνία προς την κατεύθυνση του σοσιαλισμού.

Σε άρθρο τους στην "Αυγή της Κυριακής" (18/7/2010) οι Γιάννης Μηλιός και Σπύρος Λαπατσιώρας, αφού μου άσκησαν εκτενή κριτική για την πρόταση παύσης πληρωμών και εξόδου από το ευρώ, κατέληξαν προτείνοντας την αναδιανομή, την οργάνωση της κοινωνικής αλληλεγγύης και την τόνωση του συλλογικού κοινωνικού ελέγχου. Η παραγραφή του χρέους είναι απλώς μια περίπτωση της απαραίτητης αναδιανομής. Η απάντηση στην κρίση είναι να πληρώσουν οι πλούσιοι. Η ερώτηση προκύπτει αναπόδραστα. Τι έχουν να κάνουν αυτές οι προτάσεις με τα συγκεκριμένα αίτια της συγκεκριμένης κρίσης; Σε ποια χρονική στιγμή των τελευταίων δεκαετιών δεν θα μπορούσαν κάλλιστα να αρθρωθούν από την αριστερά; Η απάντηση είναι προφανής. Εξαιρετικές μεν οι προτάσεις, αλλά δεν ανταποκρίνονται στη συγκυρία.

Από πού όμως προκύπτει η αφλογιστία των συγγραφέων; Πιστεύω ότι πηγάζει από την ανάλυσή τους για τα αίτια της κρίσης. Διατείνονται, λοιπόν, ότι η κρίση δεν οφείλεται στη χαμηλή ανταγωνιστικότητα του ελληνικού κεφαλαίου εντός της Ευρωζώνης και στο συναφές έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών. Αν κατάλαβα καλά, οφείλεται μάλλον στην ισχύ του ελληνικού κεφαλαίου. Επιχειρώντας ρήξη με την "αστική προβληματική", ισχυρίζονται ότι οι χώρες της Ευρωζώνης με υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, όπως η Ελλάδα και η Ισπανία, στηρίχτηκαν σε δυναμική αναδιάρθρωση κεφαλαίου, βελτίωση της παραγωγικότητας και άνοδο του ποσοστού κέρδους. Τα υψηλά ποσοστά κέρδους συμπαρέσυραν και τις χρηματοπιστωτικές αποδόσεις, ελκύοντας έτσι κεφάλαια των χωρών του κέντρου. Το πλεόνασμα που δημιουργήθηκε στους κεφαλαιακούς λογαριασμούς επέτρεψε στις χώρες της περιφέρειας να εισάγουν περισσότερα απ' όσα εξήγαγαν. Με δυο λόγια, οι αθρόες εισροές δανειστικού κεφαλαίου από το κέντρο δημιούργησαν τα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών της περιφέρειας.

Καλή βέβαια η ρήξη με την "άστική προβληματική", καλύτερη όμως η θεμελιώδης οικονομική ανάλυση. Διότι όπως λέει η εισαγωγική θεωρία του ισοζυγίου πληρωμών, οι χρηματοπιστωτικές ροές έχουν μεν τη δική τους αυτοτέλεια, αλλά σε καθαρή βάση εξισορροπούν το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Πράγμα που είναι λογιστικά απαραίτητο για να έρθει σε συνολική ισορροπία το ισοζύγιο πληρωμών. Η διακήρυξη του αντιθέτου δεν αποτελεί ρήξη με την "αστική προβληματική", αλλά παραλογισμό. Το λάθος είναι εμφανές, χωρίς καν αναφορά στη θεωρία. Ας υποθέσουμε ότι όντως η Ελλάδα εισήγαγε περισσότερα απ' όσα εξήγαγε, διότι παρατηρήθηκε άφθονη εισροή δανειστικού κεφαλαίου λόγω των υψηλών αποδόσεων στη χώρα μας. Και ερωτώ: γιατί οι δανειζόμενοι δαπάνησαν τα νεοαποκτηθέντα κονδύλια σε προϊόντα εισαγωγής και όχι εγχώριας παραγωγής; Και γιατί οι εξαγωγές δεν ανέβηκαν αντιστοίχως; Προφανώς διότι τα προϊόντα της αλλοδαπής ήταν φθηνότερα και καλύτερης ποιότητας. Ή αλλιώς, διότι το ελληνικό κεφάλαιο δεν ήταν επαρκώς ανταγωνιστικό. Καταλήγουμε λοιπόν εκεί ακριβώς που δεν θέλαμε να πάμε.

Τι επιδιώκουν οι συγγραφείς με το πολύπλοκο και λανθασμένο αυτό επιχείρημα; Πρώτον να προκαταλάβουν τις ευθύνες του ευρώ για την κρίση. Δεύτερον να τονίσουν την υποτιθέμενη ισχύ του ελληνικού κεφαλαίου και άρα να μην τους κολλήσει η ρετσινιά του "η Ελλάδα πάνω από όλα". Και καταλήγουν να προτείνουν την αναδιανομή ως λύση στο καυτό πρόβλημα χρεοκοπίας της ελληνικής οικονομίας! Πώς να μην πιστεύει μετά η κοινωνία ότι η αριστερά δεν έχει τίποτε να πει για τη συγκεκριμένη κρίση; Η πραγματικότητα είναι ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με δομική κρίση της Ευρωζώνης που πηγάζει από την απώλεια ανταγωνιστικότητας των περιφερειακών χωρών, η οποία με την σειρά της οφείλεται στην τεράστια πίεση επί των εργατών του κέντρου. Η κρίση αντανακλά τον εκμεταλλευτικό χαρακτήρα της νομισματικής ένωσης και την αντίθεση κέντρου-περιφέρειας στην Ευρώπη. Το αίτημα της παύσης πληρωμών και εξόδου από το ευρώ καταδεικνύει τον ρόλο της Ευρωζώνης, ενώ αναγνωρίζει ευθέως τις νομισματικές και δημοσιονομικές πλευρές της κρίσης.

Ακριβώς επειδή η κρίση οφείλεται στον χαρακτήρα της Ευρωζώνης, οι περιφερειακές χώρες βρίσκονται μπροστά σε ένα αμείλικτο δίλημμα. Η αντιμετώπιση της κρίσης θα γίνει, είτε εντός της Ευρωζώνης, που σημαίνει τραγική λιτότητα για πολλά χρόνια, είτε μέσω εξόδου από την Ευρωζώνη, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Το αδιαπραγμάτευτο του διλήμματος αυτού δεν έχει ακόμη γίνει επαρκώς αντιληπτό από την αριστερά. Πολλοί έχουν την ψευδαίσθηση ότι μπορεί να υπάρξει φιλολαϊκή μετάλλαξη της Ευρωζώνης, επιτρέποντας την αναδιανομή, και μάλιστα μέσα στα εξαιρετικά στενά χρονικά περιθώρια της κρίσης. Άλλοι πάλι προτείνουν αντίσταση στο Μνημόνιο, που είναι φυσικά απολύτως απαραίτητη, αλλά χωρίς εναλλακτική πρόταση. Δεν ξεφεύγουν δηλαδή από τα πλαίσια του συνδικαλισμού.

Η Πρωτοβουλία Οικονομολόγων δεν έκρυψε ποτέ ότι η έξοδος από το ευρώ θα έχει κόστος. Η υποτίμηση και μόνο θα φέρει άνοδο των τιμών των εισαγομένων, μειώνοντας το λαϊκό εισόδημα. Κόστος επίσης θα έχει και η αναπόφευκτη νομισματική αναταραχή. Κάνουν λάθος όμως οι Μηλιός και Λαπατσιώρας όταν ισχυρίζονται ότι η Πρωτοβουλία επιδιώκει την υποτίμηση. Το σωστό είναι ότι επιδιώκουμε την έξοδο από το ευρώ διότι έχουμε γνώση του διλήμματος που αντιμετωπίζει η κοινωνία. Η υποτίμηση είναι επακόλουθο της εξόδου, με θετικά και αρνητικά αποτελέσματα. Λάθος είναι επίσης ότι η έξοδος θα έχει συνέπειες χειρότερες του Μνημονίου για τους εργαζόμενους. Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι η παύση πληρωμών και η υποτίμηση έχουν σαφώς μικρότερο κόστος για την εργατική τάξη από την παρατεταμένη λιτότητα που υπόσχεται η συμμετοχή στην Ευρωζώνη. Εδώ ακριβώς μπορεί να παίξει ρόλο η αναδιανεμητική πολιτική, που θα γίνει δυνατή με την έξοδο από το ευρώ. Η μεταφορά εισοδήματος από τα πλουσιότερα στα φτωχότερα στρώματα μπορεί να μειώσει τα αρνητικά αποτελέσματα της υποτίμησης για την εργατική τάξη.

Όσον αφορά τώρα τους άλλους κινδύνους της εξόδου, όπως για παράδειγμα την κερδοσκοπία κατά της νέας δραχμής, την έξοδο κεφαλαίων, την κατάρρευση των τραπεζών, την πίεση επί των ασφαλιστικών ταμείων, κ.λπ., τους έχουμε αναφέρει επανειλημμένως. Ακριβώς γι' αυτό προτείνουμε τη διαμόρφωση συνολικού προγράμματος που θα επιφέρει κοινωνική αλλαγή υπέρ της εργασίας. Το ελάχιστο θα ήταν δημόσιος έλεγχος και ιδιοκτησία επί των τραπεζών και άλλων μεγάλων συγκεντρώσεων κεφαλαίου, έλεγχος των κεφαλαιακών ροών, έλεγχος των συναλλαγματικών ροών, ακόμη και έλεγχος ταξιδίων στο εξωτερικό για ένα διάστημα. Σε βάθος χρόνου θα χρειαστεί βιομηχανική πολιτική και συστηματική αλλαγή των δομών της οικονομίας προς πιο παραγωγική κατεύθυνση.

Θα κλείσω όμως με δυο λόγια για την "επαναστατική ρήξη με τον καπιταλισμό" που κάνει ξαφνική εμφάνιση στο κείμενο των Μηλιού και Λαπατσιώρα. Πώς είναι δυνατόν να υπάρξει τέτοια ρήξη χωρίς αντιπαράθεση με τη βασική επιλογή της ελληνικής αστικής τάξης να συμμετέχει στο ευρώ με οποιοδήποτε κόστος; Τι επαναστατική ρήξη είναι αυτή που μπρος στη βαθύτερη κρίση του ελληνικού κεφαλαίου για δεκαετίες προτείνει αναδιανομή και οργάνωση της κοινωνικής αλληλεγγύης; Οι προτάσεις αυτές, εκτός του ότι είναι ανέφικτες εντός της Ευρωζώνης, περιορίζουν την αριστερά στον ρόλο του κοινωνικού σχολιαστή και της φωνής διαμαρτυρίας. Η πραγματική ρήξη βρίσκεται στις ιδέες της Πρωτοβουλίας, δηλαδή στον πυρήνα προγράμματος για την αλλαγή της ισορροπίας υπέρ της εργασίας. Είναι η βάση για τον σχηματισμό μετώπου που μπορεί να αντιμετωπίσει την κρίση μέσω της εξόδου από το ευρώ, προωθώντας παράλληλα τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας. Το κόστος της εξόδου θα το σηκώσει θεληματικά η εργατική τάξη, αρκεί να πειστεί ότι οδεύει προς την κοινωνική αλλαγή.

 

ΠΗΓΗ: ΑΥΓΗ 25/07/2010, http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=557729