Διακοπές: το δικαίωμα στο χρόνο

Του Βένιου Αγγελόπουλου

Όταν χτίζονταν οι πυραμίδες, κάποιοι δούλοι πέθαιναν και τους αντικαθιστούσαν. Αν πέθαιναν πολλοί, αποκεφάλιζαν και τον επιστάτη, ακόμα και τον αρχιτέκτονα, διότι το έργο καθυστερούσε.

Πέρα όμως από τα μεγαλεπήβολα έργα, όταν πρόκειται για τη διαρκή παραγωγή αγαθών μέσα στην κοινωνία, είναι ασύμφορο να σου καταστρέφονται τα εργαλεία παραγωγής: πριόνια, μηχανές, βόδια, άνθρωποι. Η υπερεκμετάλλευση των εργαλείων οδηγεί πρόσκαιρα στη μεγιστοποίηση του κέρδους, αλλά κατά καιρούς το μηδενίζει όταν χαλάει το εργαλείο – εκτός κι αν μπορείς να πουλήσεις σε καλή τιμή τους άρρωστους σκλάβους για να πάρεις γερούς. Και γι’ αυτό το λόγο η μισθωτή εργασία είναι οικονομικά προτιμότερη από τη δουλεία: τον χαλασμένο εργάτη μπορείς απλώς να μην τον ξαναπροσλάβεις.

Η κυρίαρχη τάξη έχει ανάγκη από μια ισορροπία ανάμεσα στο χρόνο εργασίας και το χρόνο αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης. Και θάθελε βεβαίως να ελέγχει και τους δύο: αναλογιστείτε πώς ταΐζουν καλαμπόκι τον εργάτη στους Μοντέρνους Καιρούς του Τσάπλιν, πώς ταΐζει πνευματικό όπιο τον κόσμο κάθε βράδυ η τηλεόραση.

Η ισορροπία στην κατανομή του χρόνου (του χρόνου μας, του χρόνου κάθε εργαζόμενου) δεν ήρθε ουρανοκατέβατη. Ήρθε μετά από αιματηρούς αγώνες, όπου τα πολλά κατακερματισμένα «εγώ» ενώθηκαν σε συλλογικό «εγώ». Έγιναν «εμείς». Σε παγκόσμια κλίμακα. Σε ημερήσια (ή εβδομαδιαία) βάση, περιορίστηκε ο χρόνος εργασίας σε δέκα και σε οχτώ ώρες, στα τέλη του 19^ου αιώνα. Και στα μέσα του εικοστού θεσπίστηκε το δικαίωμα πληρωμένης άδειας. Είναι αξιοσημείωτο ότι, μετά το κραχ του 1929, ενώ σε διάφορες χώρες επικρατούσε ο φασισμός και η στρατιωτικοποίηση των κοινωνιών, στη Γαλλία και στη Σουηδία οι κοινωνικοί αγώνες ανέδειξαν σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις, που έδωσαν το δικαίωμα των διακοπών στους μη έχοντες και κατέχοντες. Για σήμερα, όπου εκτός από την επίθεση στους μισθούς έχουμε και τη διόγκωση των προνομίων της κάθε εξουσίας, τι απελευθερωτικό ενωτικό μήνυμα προβάλλει η Αριστερά προς την αντίσταση του κόσμου;

Χρειάζεται άραγε επιχειρηματολογία για την ανάγκη των διακοπών; Δε νομίζω. Ακόμη κι οι πιο προνομιούχοι εργαζόμενοι, αυτοί που η δουλειά τους, εκτός από το να τους τρέφει τους γεμίζει συναισθηματικά, ακόμα κι αυτοί έχουν ανάγκη από αλλαγή παραστάσεων.

Σίγουρα το σύστημα προσπαθεί να εντάξει και τον ελεύθερο χρόνο στην οικονομική δραστηριότητα. Όπως εξάλλου και το καθετί. Μέχρι σημείου να αναρωτηθούμε αν, πουλώντας την εργατική μας δύναμη στο κεφάλαιο, εκχωρούμε δωρεάν το χρόνο μας, τη ζωή μας την ίδια. Στα ψιλά γράμματα του συμβολαίου αγοραπωλησίας, τα οποία ποτέ κανείς δε διαβάζει.

Ε, λοιπόν όχι, ο χρόνος δεν είναι χρήμα, είναι πάνω απ’ το χρήμα. Το χρήμα πάει κι έρχεται, ο χρόνος βαδίζει προς μία κατεύθυνση μόνο. Το σώμα μας το έχουν αγοράσει, χρωστάμε μέχρι να πεθάνουμε, εμείς και τα εγγόνια μας. Την ψυχή μας δεν την εκχωρούμε, το χρόνο μας δεν τον χαρίζουμε.

Τον χρόνο (και όχι μόνο των διακοπών) τον θέλουμε για να κολυμπήσουμε, να διαβάσουμε, να χορέψουμε, να χαζέψουμε, να μεθύσουμε, να ερωτευτούμε. Για να ξεκουραστούμε και να κουραστούμε με διαφορετική κούραση. Για να σκεφτούμε και να ονειρευτούμε.

Ο καθένας κι όλοι μαζί, το χρόνο μας δεν τον χαρίζουμε.

* (ang@math.ntua.gr) 

……………………

16/6/2010