Παρουσίαση σχολικής γιορτής 17 Νοέμβρη 2017
στο Γυμνάσιο – ΛΤ Χαλανδρίτσας (17-11-2017)
Υπεύθυνος ομάδας καθηγητών και μαθητών:
Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας*
***
1) Εισαγωγή: Διεθνή γεγονότα της περιόδου
Χ.Ρ.: «Η στρατιωτική δικτατορία των συνταγματαρχών που κηρύχτηκε στις 21 Απριλίου 1967, ξεμερώνοντας το Σάββατο του Λαζάρου, κράτησε τελικά μέχρι τις 24 Ιουλίου του 1974. Αφορμή ήταν η κήρυξη πολέμου 4 μέρες πριν από τους τούρκους στη Μεγαλόνησο της Κύπρου με ευθύνες και της ίδιας της χούντας. Ακολούθησε μια επιστράτευση – παρωδία και στην Ελλάδα.
Κορυφαία εκδήλωση, πριν τη πτώση της, υπήρξε η εξέγερση του Πολυτεχνείου μεταξύ 15 και 17 Νοέμβρη του 1973 σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα και Γιάννενα.
Την περίοδο εκείνη κορυφώνονταν σε παγκόσμιο επίπεδο μεγάλα κινήματα της νεολαίας κυρίως, με τα οποία αναζητούσαν μιά νέα καλύτερη κοινωνία ενάντια στον πόλεμο, τον φασισμό και το ρατσισμό, μετά τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο.
Αφετέρου δεν μπορούσε η νεολαία να παρακολουθεί αμέτοχη τον επικίνδυνο «ψυχρό πόλεμο» μεταξύ Η.Π.Α. και της τότε Σοβιετικής Ένωσης, με στόχο την παγκόσμια επικράτηση.
Κορυφαία κινήματα υπήρξαν στις ΗΠΑ λόγω της αιματηρής ήττας των ΗΠΑ στο Βιετνάμ,
το κίνημα του Μάη του ’68 στη Γαλλία και μια σειρά άλλων κινημάτων ειρήνης και συμπαράστασης, όπως του πολυετούς αποκλεισμού της επαναστατημένης Κούβας και των κινημάτων απελευθέρωσης στη νότια Αμερική».
***
2) Ποιός ήταν ο δικτάτορας συνταγματάρχης Γεώργιος Παπαδόπουλος;
Χ.Ρ: «Η Δίκη των πρωταιτίων της Χούντας διεξήχθη από το πενταμελές εφετείο Αθηνών στις Δικαστικές Φυλακές Κορυδαλλού το καλοκαίρι του 1975 (28 Ιουλίου – 29 Αυγούστου) σε βάρος των υπευθύνων του στρατιωτικού πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου 1967.
Οι κατηγορίες που βάραιναν 24 απόστρατους αξιωματικούς του στρατού ξηράς και της αεροπορίας, αφορούσαν τα αδικήματα της εσχάτης προδοσίας και της στάσης.
20 από αυτούς κάθισαν στο εδώλιο του κατηγορουμένου, τρεις φυγοδικούσαν, ενώ ένας, ο Θεόδωρος Θεοφιλογιαννάκος, δικαζόταν την ίδια περίοδο στο στρατοδικείο με κατηγορίες βασανισμών και η υπόθεσή του διαχωρίστηκε.
Στο εδώλιο του κατηγορουμένου προσήχθησαν μόνο οι υπαίτιοι του πραξικοπήματος, διότι το αδίκημα χαρακτηρίστηκε στιγμιαίο -και όχι συνεχές- εξαιρώντας έτσι από τη δίκη την πλειονότητα των στελεχών της δικτατορίας.
Ακολουθεί το Video στην αρχή της δίκης»:
***
3) Γιατί σχεδιάστηκε και έγινε η στρατιωτική χούντα;
Χ.Ρ.: «Την ίδια περίοδο η ξενοκίνητη από την ΣΙΑ των ΗΠΑ χούντα λοιπόν βάζει την Ελλάδα “στο γύψο”. Κατόπιν παραχωρεί στις ΗΠΑ 6 ιδιαίτερες στρατιωτικές βάσεις χρησιμοποιώντας και το ΝΑΤΟ. Γι αυτό ένα από τα συνθήματα στο ένα όρθιο στήριγμα της πόρτας του Πολυτεχνείου ήταν “Έξω αι ΗΠΑ” και στο άλλο “ΕΞΩ το ΝΑΤΟ”.
Παράλληλα προσέφερε ιδιαίτερα προνόμια σε ντόπιους και ξένους επιχειρηματίες με χαρακτηριστικότερη αυτή του ελληνοαμερικάνου Τομ Πάππας”».
Ακολουθεί Video το αρχικό διάγγελμα του δικτάτορα Συνταγματάρχη Γεωργίου Παπαδόπουλου:
***
4) Η πρώτη φάση του αντιδικτατορικού κινήματος: η κηδεία του Γέρου – Γεωργίου Παπανδρέου.
Χ.Ρ.: «Ωστόσο ο ελληνικός λαός οργανώνει την αντίστασή του ή αυθόρμητα ή κινητοποείται με διάφορες ευκαιρίες. Το ΠΑΜ, το ΠΑΚ, ο Ρήγας, είναι μερικές από τις γνωστές αντιδικτατορικές οργανώσεις.
Ο λαός όμως με συνδιασμό οργάνωσης και αυθόρμητου εκφράστηκε γιγαντιαία πριν το Πολυτεχνείο άλλες δύο φορές. Πρώτα στην κηδεία του πρώην Πρωθυπουργού, γέρου της Δημοκρατίας – Γεωργίου Παπανδρέου στις 3 Νοέμβρη του 1968
και μετά στην κηδεία του μεγάλου νομπελίστα ποιητή μας Γιώργου Σεφέρη, το Σεπτέμβρη του 1971».
***
5) Η καίρια δήλωση του μεγάλου ποιητή Γεωργίου Σεφέρη
Χ.Ρ.: «Στις 28 Μαρτίου 1969, ένα χρόνο μετά τη μεγαλιώδη πορεία στην κηδεία του Γεωργίου Παπανδρέου και δύο χρόνια σχεδόν μετά το απριλιανό πραξικόπημα, ο μεγάλος νομπελίστας ποιητής μας Γεώργιος Σεφέρης κάνει μία δήλωση.
Η δήλωση αυτή λειτούργησε ως ταραχή στους ντόπιους δυνάστες, σε αφύπνηση πολλών ελλήνων και ελληνίδων και δημιούργησε μια διεθνή στήριξη των εντός και εκτός Ελλάδας αντιφασιστικών κινητοποιήσεων.
Διαβάζει η Κ.Κ., μαθήτρια της Γ΄Λυκείου».
«Δήλωση του ποιητή Γιώργου Σεφέρη
(28 Μαρτίου 1969)
Πάει καιρός που πήρα την απόφαση να κρατηθώ έξω από τα πολιτικά πράγματα του τόπου. Προσπάθησα άλλοτε να το εξηγήσω, αυτό δὲ σημαίνει διόλου πως μου είναι αδιάφορη η πολιτική ζωή μας.
Έτσι, από τα χρόνια εκείνα ως τώρα τελευταία έπαψα κατά κανόνα ν’ αγγίζω τέτοια θέματα. Εξ άλλου τα όσα δημοσίεψα κατά κανόνα ως τις αρχές του 1967, και η κατοπινή στάση μου (δεν έχω δημοσιέψει τίποτε στην Ελλάδα από τότε που φιμώθηκε η ελευθερία) έδειχναν, μου φαίνεται αρκετά καθαρά, τη σκέψη μου. Μολαταύτα, μήνες τώρα, αισθάνομαι μέσα μου και γύρω ολοένα και πιο επιτακτικό το χρέος να πώ ένα λόγο για τη σημερινή κατάσταση μας. Με όλη τη δυνατή συντομία, να τι θα έλεγα:
Κλείνουν δύο χρόνια που μας έχει επιβληθεί ένα καθεστώς ολωσδιόλου αντίθετο με τα ιδεώδη για τα οποία πολέμησε ο κόσμος μας, και τόσο περίλαμπρα ο λαός μας, στον τελευταίο πόλεμο.
Είναι μια κατάσταση υποχρεωτικής νάρκης όπου, όσες πνευματικές αξίες κατορθώσαμε να κρατήσουμε ζωντανές, με πόνους και κόπους, πάνε κι αυτές να καταποντιστούν μέσα στα ελώδη, στεκάμενα νερά. Δὲ θα μου ήταν δύσκολο να καταλάβω πως τέτοιες ζημιές δεν λογαριάζουν πάρα πολύ για ορισμένους ανθρώπους. Δυστυχώς δεν πρόκειται μόνο γι’ αυτόν τον κίνδυνο.
Όλοι πια το διδάχτηκαν και το ξέρουν πως στις δικτατορικές καταστάσεις η αρχή μπορεί να μοιάζει εύκολη, όμως η τραγωδία περιμένει, αναπότρεπτη στο τέλος. Το δράμα αυτού του τέλους μας βασανίζει, συνειδητά ή ασυνείδητα· όπως στους παμπάλαιους χορούς του Αισχύλου.
Όσο μένει η ανωμαλία, τόσο προχωρεί το κακό. Είμαι ένας άνθρωπος χωρίς κανένα απολύτως πολιτικό δεσμό, και, μπορώ να πώ, μιλώ χωρίς φόβο και χωρίς πάθος. Βλέπω μπροστά μου τον γκρεμό όπου μας οδηγεί η καταπίεση που κάλυψε τον τόπο. Αυτή η ανωμαλία πρέπει να σταματήσει. Είναι εθνική επιταγή.
Τώρα ξαναγυρίζω στη σιωπή μου. Παρακαλώ το Θεό να μη με φέρει άλλη φορά σε παρόμοια ανάγκη να ξαναμιλήσω».
***
6) Τραγούδι 1ο από την Χορωδία του σχολείου μας
Χ.Ρ.: «Το τραγούδι που ακολουθεί «Πότε θα κάνει ξαστεριά» είναι παραδοσιακό, ριζίτικο, ένα από τα πανάρχαια τραγούδια της Δυτικής Κρήτης, τα τραγούδια της Λευτεριάς.
Το τραγούδι αυτό φλογούσε τις καρδιές των Κρητών στα χρόνια της Ενετικής κυριαρχίας, στην εποχή της σκλαβιάς στους Τούρκους, εξέφραζε με τον καλύτερο τρόπο τους αγώνες των Κρητών για Ελευθερία και εθνική αποκατάσταση.
Έγινε γνωστό από το τραγούδισμά του κυρίως από κρητικούς φοιτητές από την Άνοιξη του 1973 στους δρόμους της Πάτρας και κατόπιν στις μέρες του Πολυτεχνείου το Νοέμβρη του 1973 σε Αθήνα, Πάτρα Θεσσαλονίκη και Γιάννενα.
Τραγουδήθηκε, τέλος, με την απαράμιλλη και αξεπέραστη φωνή του αλησμόνητου Νίκου Ξυλούρη στα σκαλιά του Πολυτεχνείου, στην εξέγερση του Νοέμβρη του 1973 κατά του φασιστικού καθεστώτος».
Δύο αγόρια (Γ. Μ. και Σ. Λ.) της Χορωδίας εναλλάξ: «Πότε θα κάνει ξαστεριά».
Πότε θα κάμει ξαστεριά, πότε θα φλεβαρίσει,
να πάρω το ντουφέκι μου.
Να πάρω το ντουφέκι μου, την όμορφη πατρόνα,
να κατεβώ στον Ομαλό.
Να κατεβώ στον Ομαλό, στη στράτα του Μουσούρου,
να κάμω μάνες δίχως γιους.
Να κάμω μάνες δίχως γιους, γυναίκες χωρίς άντρες,
να κάμω και μωρά παιδιά.
Να κάμω και μωρά παιδιά, να ‘ναι δίχως μανάδες,
πότε θας κάνει ξαστεριά».
***
7) Η κατάληψη της Νομικής Αθήνας & της τότε Φοιτητικής Λέσχης της Πάτρας
Χ.Ρ.: «Οι φοιτητές παίρνουν την υπόθεση στα χέρια τους. Τον Φλεβάρη του 1973 για δύο μέρες καταλαμβάνεται η Νομική της Αθήνας μετά από πρώτες διεργασίες στη Θεολογική με στόχο τον εκδημοκρατισμό των Σχολών τους. Σε λίγες μέρες με τη μέθοδο του τροχαίου σκοτώνεται ο φοιτητής της Θεολογικής Αθήνας διάκος Τιμόθεος Λαγουδάκης.
Τον Μάρτη και τον Απρίλη του 1973 συνεχίζονται οι κινητοποιήσεις στην Ιατρική και πάλι στην Νομική.
Στην Πάτρα τον Μάρτη του 1973 οι φοιτητες καταλαμβάνουν την τότε φοιτητική τους Λέσχη, δίπλα στον ναό της Παντάνασσας, κάτω από το Κάστρο. Κατόπιν πραγματοποιούν 500 φοιτητές διαδήλωση στο κέντρο της πόλης τραγουδόντας το “Πότε θα κάνει ξαστεριά”»!
***
8) Η αντίσταση κορυφώνεται – Νοέμβης 1973 – Κεντρικό σύνθημα
Χ.Ρ.: Το σύνθημα «Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία» στην οδό Κορίνθου, έξω από το πανεπιστημιακό Παράρτημα της Πάτρας, στις 16 Νοέμβρη 1973. Ακολουθεί μικρή αναπαράσταση από μαθητές της Β΄και Γ΄Λυκείου. «Τώρα απλά αφουγκραζόμαστε για ένα λεπτό»….
Ακολουθεί Μικρό ηχητικό Video – «Ψωμί-Παιδεία – Ελευθερία»
Εισερχόμενοι Διαδηλωτές, (μαθητές της Β΄και Γ Λυκείου): «Ψωμί-Παιδεία – Ελευθερία». Αναρτούν το πανό στον πίνακα της αίθουσας.
***
9) Πολυτεχνείο του ‘ 73
Χ.Ρ.: Ας δούμε συνοπτικά τι έγινε τελικά στην εξέγερση του πολυτεχνείου με μορφή τίτλων.
Διαβάζουν: Μ. Π. – Ο. Π. – Ε. Σ., μαθήτριες της Γ΄Λυκείου.
«Πολυτεχνείο ‘ 73
- Πολυτεχνείο ‘ 73, πράξη Χιλιάδων.
- Οι συνελεύσεις και τα «πηγαδάκια» της κατάληψης.
- Οι επιτροπές αγώνα.
- Τα παιδιά τα γαντζωμένα στα κάγκελα.
- Τα παιδιά, που έγραφαν σημειώματα και τα καρφίτσωναν στο στήθος περαστικών, στα παμπρίζ των αυτοκινήτων, στα τρόλευ.
- Τα παιδιά, που έγιναν φωνή
- Απ’ τα μεγάφωνα της Πατησίων, της Στουρνάρα, της Τοσίτσα
- Απ’ τις ντουντούκες στους δρόμους της Αθήνας
- Απ’ τον πομπό του Πολυτεχνείου
- Απ’ τους πειρατικούς σταθμούς.
- Τα παιδιά, που έστηναν πανώ και έγραφαν συνθήματα.
- Η Σύγκλητος του Πολυτεχνείου, που υπερασπίστηκε το Πανεπιστημιακό άσυλο.
- Οι αγρότες, που ήρθανε σε πορεία απ’ το Μενίδι, απ’ τα Μέγαρα.
- Οι εργάτες, η εργατική συνέλευση, τα σωματεία, που προστρέξανε στη «Γενική Απεργία».
- Οι γείτονες, με τα τρόφιμα στα καλάθια και δυό λόγια σ’ ένα χαρτί, που ανέβαζαν και κατέβαζαν συνθήματα.
- Οι μαθητές.
- Οι φοιτητές απ’ όλες τις σχολές της Αθήνας
- … και της Πάτρας
- … και οι στρατευμένοι φοιτητές, που επιστρέφανε.
- Η Συντονιστική Επιτροπή της κατάληψης.
- Ο κόσμος, που έτρεχε στους δρόμους
- , που συγκρουόταν με την αστυνομία
- , που άναβε φωτιές
- , που ανάπνεε μέσ’ στα δακρυγόνα
- , που προχώραγε μέσα στις σφαίρες.
- Η μάνα μου, που κατέβηκε στο Πολυτεχνείο,
κι η δική σου, … όταν φάνηκαν τα τάνκς
- Ο λαός, που κυρίευε τις πλατείες
- Ο φαντάρος, που δεν σήκωνε το όπλο του
- Εσύ, που άκουγες και δεν μπορούσες να κοιμηθείς
- Εμείς, που δεν παραδοθήκαμε
- Εσυ, που μας έκρυψες και μας τάϊσες
- Κι εσύ, που κατέβηκες το Σάββατο και την Κυριακή στους δρόμους, δίχως Πολυτεχνείο, μόνος σου».
***
10) Τραγούδι 2ο από την Χορωδία του σχολείου μας
Χ.Ρ.: «Το τραγούδι «Κράτησα τη ζωή μου» από τη Χορωδία του σχολείου μας. Στίχοι Γεωργίου Σεφέρη από τη συλλογή “Επιφάνεια” του 1962. Μουσική “Μίκης Θεοδωράκης”».
Χορωδία: «Κράτησα τη ζωή μου».
«Κράτησα τη ζωή μου
ταξιδεύοντας ανάμεσα σε κίτρινα δέντρα,
κάτω απ’ το πλάγιασμα της βροχής.
Σε σιωπηλές πλαγιές φορτωμένες
με τα φύλλα της οξιάς
καμιά φωτιά στην κορυφή τους
βραδιάζει. (3)»
***
11) Πάτρα 1973 – Μιλούν για τα νιάτα τους.
Χ.Ρ.: «Πάτρα 1973. Μιλούν για τα νιάτα τους. Όσα έζησαν και δεν περίμεναν. Συνεντεύξεις στον Άρη Χατζηγεωργίου για την εφημερίδα Ελευθεροτυπία, 2007.
Όσα περίμεναν και δεν έζησαν. Τρεις ψυχές που απογειώθηκαν μέσα στο πύρινο τσουνάμι του αγώνα για να φύγει η χούντα. Τρεις από τις εκατοντάδες που έκαναν την ήσυχη πόλη της Πάτρας να ξυπνήσει από το λήθαργο και να ελπίσει.
Διαβάζουν οι Ν. Α., Ε. Σ. και Γ.Μ., μαθητές της Γ΄ Λυκείου»:
Γέννημα-θρέμμα Πατρινός, ο Ακης Ταγκαλάκης, φοιτητής τότε του Πολυτεχνείου, έμελλε να είναι ο πρόεδρος της πρώτης ύστερα από πολλά χρόνια γενικής συνέλευσης φοιτητών που κράτησε 16 ώρες.
Μεγαλωμένος στην Αθήνα ο Κώστας Βογιατζής, φοιτητής του Μαθηματικού, «άνθρωπος της Μόσχας» για την Ασφάλεια, πρόεδρος της τελευταίας συνέλευσης πριν από την κατάληψη τον Νοέμβρη του 1973.
Νέος δημοσιογράφος τότε ο Αντώνης Μπουλούτζας στην τοπική εφημερίδα «Ημέρα», που χάρη στα δημοσιεύματά του έκανε εξαγωγές ενημέρωσης στην Αθήνα της λογοκρισίας.
Μα πώς αποφάσισαν οι φοιτητές να κινηθούν κατά της χούντας; «Δεν είχαμε την αίσθηση ότι κάναμε κάτι τελείως παράνομο. Εμάς θα πιάσουν; λέγαμε και γελούσαμε… Χρειάστηκε πολύς καιρός για να καταλάβω ότι το καθεστώς με θεωρούσε κάτι σαν Μάρκο Βαφειάδη» μας λέει ο Κώστας Βογιατζής, που και σήμερα ξεσπά σε γέλια καθώς διηγείται επεισόδια της εποχής. Ακόμη και όταν μιλά για τα βασανιστήρια που πέρασε. Σοβαρεύει μόνον όταν τον ρωτούμε για τα σημερινά παιδιά που τον έχουν καθηγητή, στο υπό κατάληψη Λύκειο της Πετρούπολης…
Στοχαστικός, αμφισβητίας και αιρετικός (το 1971 είχε ξυρίσει το κεφάλι του γουλί, αντίθετα με τη μόδα της εποχής), ο Άκης Ταγκαλάκης φέρνει μπροστά μας εικόνες της εποχής. Τον στρατηγό Αχιλλέα Τάγαρη, πρόεδρο του Πανεπιστημίου Πατρών τότε, να λέει στην επιτροπή των φοιτητών που τον επισκέφθηκαν: «Και τι νομίζετε ότι θα κάνετε; Είστε ένας κώνωψ πάνω σε έναν ελέφαντα»…
Τις ανέμελες παρέες στο καφενείο του Παυλίδη. Εδώ, εκτός από τη συνήθη πρέφα, παίχτηκε και ένα από τα πρώτα επεισόδια την άνοιξη του 1972: «Είχαμε ξεκινήσει να μαζεύουμε υπογραφές από τους φοιτητές για να ζητήσουμε τη διενέργεια εκλογών. Άγνωστο πώς, μια λίστα υπογραφών βρέθηκε στα χέρια χουντικών. Ενας από αυτούς σηκώθηκε από το τραπέζι και μου την έδειξε. Πώς του την άρπαξα και πώς την εξαφάνισα, ακόμη δεν μπορώ να το συνειδητοποιήσω» λέει ο Α. Ταγκαλάκης.
«Το αίτημα των εκλογών δεν ικανοποιήθηκε αλλά τότε φάγαμε το πρώτο ξύλο» λέει ο Κ. Βογιατζής: «Ήταν όμως και η πρώτη αφορμή για να γνωριστούμε καλύτερα μεταξύ μας οι φοιτητές, να μιλήσουμε για το Βιετνάμ, να θυμηθούμε τον Μάη του ’68». Το φθινόπωρο η χούντα οργανώνει φοιτητικές εκλογές. «Οι άνθρωποί της είχαν έτοιμη τη σακούλα με τα μαϊμού-ψηφοδέλτια για την κάλπη. Όμως δεν φροντίζει να κρύψει επιμελώς τα γνήσια και τα ανακαλύπτει ένας συνάδελφος στα καζανάκια των αποχωρητηρίων. Μεγάλη ξεφτίλα».
Το Πανεπιστήμιο της Πάτρας είχε τότε περίπου 2.000 φοιτητές. Τα μαθήματα γίνονται όμως στην πλειονότητά τους όχι στο Ρίο, αλλά στο «Παράρτημα», κτίριο επί της οδού Κορίνθου, που σήμερα στεγάζει Γυμνάσιο-Λύκειο. Οι ενεργοί φοιτητές ήταν λίγο περισότεροι από 1.000 και μεγάλο ποσοστό τους ήταν Αθηναίοι ή από άλλα μέρη της χώρας. «Είχαμε συνεχή επικοινωνία με φοιτητές από την Αθήνα. Μάθαμε για τη Νομική τον Φεβρουάριο του ‘73 και ξεκινήσαμε να οργανώσουμε Γενική Συνέλευση» θυμάται ο Κ. Βογιατζής. Ο Α. Ταγκαλάκης ορίζεται πρόεδρος εκείνης της συνέλευσης που κράτησε 16 ώρες, μέχρι αργά μετά τα μεσάνυχτα.
«Δεν θελήσαμε να βγει η απόφαση εύκολα. Θέλαμε να μιλήσουν όσο δυνατόν περισσότεροι. Να νιώσουν την υπόθεση δική τους. Πήραν το λόγο εκατοντάδες φοιτητές που βλέπαμε για πρώτη φορά. Ήταν απίστευτος ο ενθουσιασμός» λέει ο κ. Ταγκαλάκης. «Ο στρατηγός Τάγαρης απέδωσε την απόφαση της αποχής στην έλλειψη οξυγόνου, λόγω του καπνού από τα τσιγάρα που είχε μπουκώσει την αίθουσα». Η αποχή ξεκίνησε και κράτησε έως τις 16 Μαρτίου, τότε που η διοίκηση του Πανεπιστημίου αποφάσισε να κλειδώσει το κτίριο. Την ημέρα εκείνη έγινε και η πρώτη πορεία διαμαρτυρίας στους δρόμους της Πάτρας…
«Η πόλη έστεκε σε μεγάλο ποσοστό απαθής έως τότε» θυμάται ο Αντώνης Μπουλούτζας. «Μοναδική εκδήλωση αντίστασης ήταν τα κεράσματα στις ταβέρνες προς τις παρέες των φοιτητών» λέει ο Κ. Βογιατζής. «Όταν όμως ακούστηκε το «Πότε θα κάνει ξαστεριά» μέσα στο δρόμο, κάτι έσπασε» σημειώνει ο Α. Ταγκαλάκης: «Έβλεπες πρόσωπα σαστισμένα, έκπληκτα, χαρούμενα, ίσως και ενοχλημένα». «Ακόμη θυμάμαι την κυρία στο κομμωτήριο που άκουσα να λέει: Μα τι θέλουν επιτέλους τα κωλόπαιδα!» λέει ο δημοσιογράφος.
Η πορεία θα καταλήξει στη Λέσχη των Φοιτητών. Εκεί θα γίνουν και οι πρώτες συλλήψεις οκτώ φοιτητών.
Θα παραπεμφθούν σε δίκη όμως το καλοκαίρι. Προφανώς για να μη βρίσκονται στην πόλη φοιτητές. «Παρά ταύτα, κατέβηκαν μέσα στον Αύγουστο 500 νέοι, που κύκλωσαν τα δικαστήρια. Ο μετέπειτα Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κωστής Στεφανόπουλος, αγόρευσε επί τρία τέταρτα. Και να φανταστείτε ότι δικαζόμασταν για το φοβερό αδίκημα της απείθειας» λέει ο Κ. Βογιατζής.
Ο Α. Ταγκαλάκης ακόμη θυμάται το βλέμμα του δικαστή:
«Ήταν ένας φτωχός άνθρωπος, γείτονάς μου. Ποτέ δεν μας κοίταξε ευθέως στα μάτια. Φρόντισε μόνο να μην ακουστεί οξύς ο καταγγελτικός λόγος». Το καλοκαίρι τελείωνε και πλησίαζε το σκληρό φθινόπωρο του 1973.
«Με τις πορείες και τις συζητήσεις, ο κόσμος είχε αρχίσει να ξεθαρρεύει» λέει ο Αντ. Μπουλούτζας. Η κυβέρνηση Μαρκεζίνη ήθελε να δώσει το στίγμα μιας φιλελευθεροποίησης. Συνελεύσεις γίνονταν άνετα. Σε μία από αυτές, πρόεδρος είναι ο Κ. Βογιατζής. «Αποφασίσαμε να κάνουμε μια συζήτηση με θέμα «Ο φοιτητής στην κοινωνία». Ημερομηνία: 14 Νοέμβρη 1973. Την ώρα της συζήτησης μαθαίνουμε για την κατάληψη στο Πολυτεχνείο της Αθήνας. Την επομένη συνεδριάζουμε στο καφενείο του σιδηροδρομικού σταθμού και αποφασίζουμε: ΚΑΤΑΛΗΨΗ».
«Τα γεγονότα που ακολουθούν μοιάζουν με σεισμικό κύμα» λέει ο Αντ. Μπουλούτζας. «Γράφουμε τα πάντα, παρά τις απειλές του τοπικού διοικητή ότι θα έρθει με το τανκς και θα γκρεμίσει τα γραφεία της εφημερίδας».
Μέσα στο κτίριο, οργασμός οργάνωσης. Κάτοικοι σπεύδουν με προμήθειες. Κουβέρτες, τρόφιμα. Συμπαράσταση. Χειρόγραφες προκηρύξεις στον αέρα από τα μπαλκόνια. Συνθήματα από τα μεγάφωνα. Την Παρασκευή, μεγάλη διαδήλωση.
Τη νύχτα, ο φόβος πυκνώνει. Φτάνει η πληροφορία για το τανκς στην Αθήνα. Αποφασίζεται εκκένωση. Εξακόσια άτομα φεύγουν σε μικρές ομάδες. Οι τελευταίοι 15 φεύγουν πηδώντας μάντρες. Ακολουθούν συλλήψεις, στρατιωτικός νόμος, στρατοδικεία, Κορυδαλλός. Ο Α. Ταγκαλάκης θα μείνει για πολλά χρόνια αργότερα στην Αθήνα, στα Εξάρχεια. Αλλά ποτέ δεν θα πάει σε πορεία για το Πολυτεχνείο: «Περιμέναμε περισσότερα. Οχι μια πολιτική εξουσία που δεν μπορεί να ανταποκριθεί ούτε στα στοιχειώδη, ένα κράτος που δυναστεύει τους πολίτες».
***
12) Μήνυμα προς όλους τους Ελεύθερους ανθρώπους
Χ.Ρ.: «Μήνυμα προς όλους τους Ελεύθερους ανθρώπους της Συντονιστικής Επιτροπής κατάληψης του Πολυτεχνείου της Αθήνας.
Τυπωμένο με κεφαλαία γράμματα σε γραφομηχανή. Διαβαζόταν συχνά από το ραδιοφωνικό σταθμό του Πολυτεχνείου.
Διαβάζει η Ε. Σ. μαθήτρια της Γ΄Λυκείου»:
«Μήνυμα προς όλους τους ελεύθερους ανθρώπους
Δελτίο τύπου της Συντονιστικής επιτροπής κατάληψης του πολυτεχνείου 15 Νοέμβρη 1973
Ελληνικέ Λαέ,
Σου στέλνουμε αγωνιστικό χαιρετισμό χιλιάδες έλληνες φοιτητές, αγωνιζόμενοι για μια δημοκρατική παιδεία, για μιά δημοκρατική Ελλάδα.
Χιλιάδες νέοι ενώνουν τα χέρια τους, βοηθώντας το δίκαιο αγώνα.
Κάθε ελληνικό σπίτι έγινε φρούριο αντίστασης. Με το δικαίωμα των ελεύθερων ανθρώπων κάνουμε κάστρο τα κτίρια των σχολών μας, ξενυχτώντας. Εθελοντές σκοποί της πιό υψηλής ιδέας!
Η Λευτεριά και η Σοφία χρειάζονται ασπίδα και δόρυ για να διαφυλαχτούν. Είναι σκληρό οι τύρρανοι με εντολή τους να πνίξουν το Φως στη μαρτυρική Χώρα μας.
Δεν θα το μπορέσουν όμως, όση δύναμη κι αν τους δίνουν οι ξένοι προστάτες τους.
Μέσα στην κοσμοχαλασιά του αγώνα μας, οι μικροί λαοί παλεύουν μόνοι τους πανίσχυρους αντιπάλους. Έχουμε όμως τη συμπαράσταση όλων των λαών, καθώς αυτοί μας στηρίζουν στο δύσκολο απελευθερωτικό μας έργο.
Κάποτε θα σμίξουμε όλοι αδέλφια. Κι οι μελλοντικές γεννιές θα πραγματοποιήσουν τα ανθρώπινα όνειρα και ιδανικά.
Οι τύρρανοι ξεσκεπάστηκαν μπροστά στα μάτια του λαού μας. Τα τάνκς σκουριάζουν. Οι τύρρανοι θα πέσουν! Οι ιδέες θα ζούν αιώνια. Το μέλλον ανήκει στους ανθρώπους του μόχθου. Ενώσαμε τις γροθιές μας. Η Λευτεριά καταχτιέται, δεν χαρίζεται!
Ενώσαμε τις φωνές μας, και τις ακούσαμε γιγαντωμένες, σαν από χιλιάδες μεγάφωνα!
Όταν ακούς τον Θούριο του Ρήγα, δε μπορείς να στέκεις σκλαβωμένος.
Όταν νοιώθεις το νόημα της θυσίας, πρέπει να πάρεις τη μεγάλη απόφαση: Αφού γεννήθηκες σε Θερμοπύλες, δεν μπορεί γι αλλού να κινήσεις!
Κάνουμε έκκληση σ’ όλους τους λεύτερους ανθρώπους: να βοηθήσουν τον αγώνα μας, για να διώξουν από τη Χώρα μας την Ηλιόλουστη, το τέρας του φασισμού, που χτύπησε την Πύλη της Ελλάδας, που χτυπά την Πύλη της Ανθρωπότητας!
ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ, 15 ΝΟΕΜΒΡΗ 1973».
***
13) Τραγούδι 3ο από την Χορωδία του σχολείου μας
Χ.Ρ.: «Το τραγούδι «Της αγάπης αίματα» από τη χορωδία του σχολείου μας. Στίχοι του νομπελίστα ποιητή μας Οδυσέα Ελύτη (1911 – 1996) από τη συλλογή “Άξιον εστί”, εκδόσεις Ίκαρος, 1959. Ο Ελύτης καταδύεται στις ρίζες του ελληνικού μύθου και αντλεί υλικό και μορφές, εικόνες και ήχους, επιτυγχάνοντας μια δραματική σύνθεση. Μουσική “Μίκης Θεοδωράκης”.»
Χορωδία: «Της αγάπης αίματα».
«Της αγάπης αίματα με πορφύρωσαν
και χαρές ανείδωτες με σκιάσανε
οξειδώθηκα μες στη νοτιά των ανθρώπων
μακρινή μητέρα ρόδο μου αμάραντο.
Στ’ ανοιχτά του πελάγου με καρτέρεσαν
με μπομπάρδες τρικάταρτες και μου ρίξανε
αμαρτία μου να ‘χα κι εγώ μιαν αγάπη
μακρινή μητέρα ρόδο μου αμάραντο.
Τον Ιούλιο κάποτε μισανοίξανε
τα μεγάλα μάτια της μες στα σπλάχνα μου
την παρθένα ζωή μια στιγμή να φωτίσουν
μακρινή μητέρα ρόδο μου αμάραντο».
***
14) Λίγο πριν πέσει η Πόρτα του Πολυτεχνείου
Χ.Ρ.: «Εκκλήσεις του εκφωνητή του Ραδιοφωνικού σταθμού του Πολυτεχνείου Δημήτρη Παπαχρήστου και Εθνικός Ύμνος.
Βλέπουμε και ακούμε από σχετικό Βίντεο».
«Σε γνωρίζω από την κόψη του σπαθιού την τρομερή,
σε γνωρίζω από την όψη που με βία μετράει τη γη.
Απ’ τα κόκαλα βγαλμένη των Ελλήνων τα ιερά,
και σαν πρώτα ανδρειωμένη, χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά!
……
‘Αργειε νάλθει εκείνη η μέρα κι ήταν όλα σιωπηλά,
γιατί τά ‘σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά.
Δυστυχής! Παρηγορία μόνη σού έμενε να λές
περασμένα μεγαλεία και διηγώντας τα να κλαις.
Κι ακαρτέρει κι ακαρτέρει φιλελεύθερη λαλιά
το ένα εκτύπαε τ’ άλλο χέρι από την απελπισιά».
***
15) Ποίημα 1ο: Εδώ Πολυτεχνείο
Χ.Ρ.: Ποίημα του Γιώργου Σαράντη «Εδώ Πολυτεχνείο» από τον τόμο «Αντιφασιστικά ’67 – ΄74», εκδόσεις Γραμμή, 1984.
Απαγγέλει η Ο. Π., μαθήτρια της Γ΄Λυκείου:
«Γιώργης Σαράντης
Εδώ Πολυτεχνείο
Τρεις νύχτες καίγανε οι φωτιές
την τελευταία ακούστηκαν καμπάνες.
Κάπου αλλού θα παίζεται η ζωή μας σκέφτηκα
και τότε τον είδα
λαμπαδιασμένο απ’ τις ζητωκραυγές
να τρέχει προς το θάνατο
Αλέξανδρε του φώναξα
Αλέξανδρε
Κι ύστερα πιο σπαρακτικά Αλέξανδρεεε,
πάλι και πάλι.
Καθώς έσκυψα να τον σηκώσω απ’ την άσφαλτο
δεν βρήκα παρά στάχτη.
Σ’ όλους τους δρόμους
οι στρατιώτες πυροβολούσαν το φόβο τους».
***
16) Η είσοδος του τάνκς στο Πολυτεχνείο
Χ.Ρ.: «Η είσοδος του τάνκς στο Πολυτεχνείο. Όταν ο στρατιώτης αρνείται να οδηγήσει και δεν υπακούει, το οδηγεί ο χουντικός ανώτερός του. Προσωρινά η δύναμη των σιδερικών νικά τα ιδανικά των πολλών…»
Ακολουθεί Video της πτώσης της πόρτας – σύμβολο του Πολυτεχνείου της Αθήνας.
***
17) Ποίημα 2ο: Η Πόρτα.
Χ.Ρ: Ποίημα του Γιώργου Σαράντη «Η Πόρτα» από «Τα ποιήματα» (επιλογή), εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, 1995.
Απαγγέλει η Κ. Κ., μαθήτρια της Γ΄Λυκείου:
«Γιώργος Σιδέρης
Η Πόρτα
Κείνη τη νύχτα της σφαγής
αφού τη σύντριψαν
την Πόρτα
Είπαν παλιό σιδερικό
στραβιά και ματωμένη.
Μα η αυγή της Λευτεριάς
παντού την Πόρτα
έψαξε να βρει.
Την είχανε σκεπάσει
οι ανθοί
και των απλών ανθρώπων
η αγάπη.
Κι ήτανε ορθοστύλωτος
ένας Ναός
κι έστεκε εκεί γονατιστός
ένας ολόκληρος Λαός.
Όπως ταιριάζει
σ’ ήρωα μπροστά νεκρό
και σε τυρρανοκτόνο».
***
18) Τραγούδι 4ο από την Χορωδία του σχολείου μας.
Χ.Ρ.: Το τραγούδι «Το σφαγείο» από τη χορωδία του σχολείου μας. Είναι τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη και στους στίχους και στη μουσική, γραμμένο το 1968. Είναι επίσης γνωστό ως το «μεσημέρι». Είναι μέρος του έργου του «Τα τραγούδια του Ανδρέα«, έργο αφιερωμένο στον αγωνιστή του αντιδικτατορικού αγώνα Ανδρέα Λεντάκη (1935 – Μάρτης 1997).
Αναφέρεται σε πραγματικά γεγονότα και κυρίως στα βασανιστήρια που υποβάλλονταν τόσο ο μουσικοσυνθέτης, τον είχαν τοποθετήσει σε κελί κοντά σε χώρους βασανισμού, όσο και τα βασανιστήρια που είχε υποστεί ο ίδιος ο Ανδρέας Λεντάκης, στο κτήριο της Ασφάλειας της Μπουμπουλίνας».
Χορωδία: «Το σφαγείο».
«Το μεσημέρι χτυπάνε στο γραφείο
μετρώ τους χτύπους τον πόνο μετρώ
είμαι θρεφτάρι μ’ έχουν κλείσει στο σφαγείο
σήμερα εσύ αύριο εγώ.
Χτυπούν το βράδυ στην ταράτσα τον Ανδρέα
μετρώ τους χτύπους το αίμα μετρώ
πίσω απ’ τον τοίχο πάλι θα `μαστε παρέα
τακ τακ εσύ τακ τακ εγώ.
Που πάει να πει
σ’ αυτή τη γλώσσα τη βουβή
βαστάω γερά, κρατάω καλά.
Μες στις καρδιές μας αρχιναέι το πανηγύρι
τακ τακ εσύ τακ τακ εγώ
τακ τακ εσύ τακ τακ εγώ.
Μύρισε το σφαγείο μας θυμάρι
και το κελί μας κόκκινο ουρανό
Μύρισε το σφαγείο μας θυμάρι
και το κελί μας κόκκινο ουρανό.
Χτυπούν το βράδυ στην ταράτσα τον Ανδρέα
μετρώ τους χτύπους το αίμα μετρώ
πίσω απ’ τον τοίχο πάλι θα `μαστε παρέα
τακ τακ εσύ τακ τακ εγώ.
Που πάει να πει
σ’ αυτή τη γλώσσα τη βουβή
βαστάω γερά, κρατάω καλά.
Μύρισε το σφαγείο μας θυμάρι
και το κελί μας κόκκινο ουρανό
Μύρισε το σφαγείο μας θυμάρι
και το κελί μας κόκκινο ουρανό».
***
19) Ποίημα 3ο: Μικρό δοξαστικό για τα παιδιά του Πολυτεχνείου
Χ.Ρ: Ποίημα του μεγάλου μας ποιητή, με βραβείο Λένιν, Γιάννη Ρίτσου (Μάιος 1909 -Νοέμβρης 1990). Το «Μικρό δοξαστικό για τα παιδιά του Πολυτεχνείου» γράφτηκε στην Αθήνα στις 26 Νοεμβρίου 1976!
Απαγγέλει η Μ. Π., μαθήτρια της Γ΄Λυκείου:
«Γιάννης Ρίτσος
Μικρό δοξαστικό για τα παιδιά του Πολυτεχνείου
Όνειρο της μεγάλης ώρας
πράξη του δίκιου—
παιδιά μεγαλωμένα στη φωτιά,
ανήλικοι ήρωες,
πώς την υψώσατε στους ώμους σας
την Ιστορία;
Σπαρτίδη, Γερακίδη, Κομνηνέ,
Αντάρογλου και Μαυρογιάννη,
Παντελεάκη, Λαζαριώτη,
Παντελεάκη Λάκωνα,
Ρωμιέ, Ρωμιέ,
μ’ ένα χαμόγελο,
μ’ ένα μικρό χαμόγελο,
μ’ ένα τσιγάρο,
με σκισμένο πουκάμισο,
με λιγοστό μπαρούτι του Μεσολογγιού,
με τη μεγάλη μνήμη της Ελευθερίας—
Πώς το τινάξατε στον αέρα το σκοτάδι,
τις σημαίες πλαταγίσατε,
πάνω απ’ το θάνατό σας,
πάνω απ’ όλο το θάνατο,
παιδιά του λαού,
πριν απ’ το σάρκινο φιλί
ερωτευμένοι της Δημοκρατίας—
Ανταρογλου, Σπαρτίδη, Κομνηνέ, Παντελεάκη,
γειά σας συντρόφια,
το ματωμένο σας μαντίλι
σφικτά, σφικτά,
χέρι με χέρι,
όρκος και χορός,
μέσα σ’ όλες τις νύχτες του Γένους
αδελφικός χορός,–
Γειά σας και γειά σας.
ΑΘΗΝΑ, 26.ΧΙ.76».
****
20) Κλείσιμο της γιορτής.
Ο υπεύθυνος γιορτής και ο Δ/ντής του Σχολείου μας.
***
* Ολόκληρη η ομάδα της γιορτής αποτελείται:
