Τα νερά της Κέρτεζης – Μέρος ΙΙΙ: Τα συστήματα άρδευσης

Τεχνικές της παραδοσιακής άρδευσης στην Κέρτεζη– Ενότητα 2^η

Η κωμόπολη της Κέρτεζης στην οποία διακρίνονται: Ο οικισμός της,  ο στενός ανατολικός κάμπος της, ο ανατολικός Απανόκαμπος, τα γύρω νεροφόρα βουνά της και ο δυτικός κερτεζίτικος Βουραϊκός, που αποτελεί τεχνικά και τον κεντρικό δρόμο πορείας των νερών άρδευσης μέχρι τ’ Αλώνια. Βλέπουμε νοτιοδυτικά από τα δυτικά του Οροπέδιου του «Χριστού» το Φθινόπωρο του 2016. Η φωτογραφία ανήκει σε νεαρό βοσκό του χωριού.

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Συνέχεια από το:  Δικαιώματα, χρόνος και περιοχές της παραδοσιακής άρδευσης στην Κέρτεζη – Ενότητα 1η

Ι) Εισαγωγικά

Η άρδευση με νεραύλακα έχει αποκτήσει μια τεχνική, η οποία στην Κέρτεζη εξελίχτηκε στην πορεία του ιστορικού και τεχνολογικού χρόνου.  Η εξέλιξη αυτή φυσικά γονιμοποιήθηκε λόγω τόσο των πολλών πηγών άρδευσης, όσο και των πολλών αναγκών αυλάκων άρδευσης.

Βασικά στοιχεία της τεχνικής αποτελούν οι τρόποι υδρομάστευσης / «αρμέγματος» των νερών των πηγών, οι «δέσεις» στον κερτεζίτικο Βουραϊκό και σε κάποιους παραπόταμους, η τεχνική των αρχικών χωμάτινων νεραύλακων, οι παλαιές και σύγχρονες διακλαδώσεις τους, οι παλιές και σύγχρονες «κόφτρες»,  οι κατοπινές υπογειοποιήσεις μερικών νεραύλακων, οι σύγχρονες σωληνώσεις, οι παλιές ξύλινες και οι σύγρονες «κορύτες», τα «κεφαλάρια», οι γλάστρες και φυσικά οι αυλακιές στα χωράφια.

Στις πεδινές και ημιορεινές περιοχές του κάμπου της Κωμόπολης αναπτύχθηκε ένα πολύπλοκο σύστημα νεραυλάκων.  Αυτά ξεκίνησαν ιστορικά ως χωμάτινα, όπου τα περισσότερα από το τέλος της δεκαετίας του 1950 μετατράπηκαν σε τσιμενταύλακα. Ένα μικρό μέρος της διαδρομής  τους είναι υπογειοποιημένο,  είτε (παλαιότερο και σύγχρονο) με τσιμεντένια σκεπή, είτε (σχετικά σύγχρονο) με σωλήνες. Βασικός άξονας πάντως της πορείας των αρδεύσιμων νερών (κυρίως του Κεφαλόβρυσου του οικισμού) αποτελεί και ο κερτεζίτικος Βουραϊκός, τουλάχιστον μέχρι τις «Βαρές» (τώρα μέχρι τ’ Αλώνια).

Για να κατανοήσει κανείς όλο αυτό το σύστημα χρειάζεται αφ’ ενός ειδική χαρτογράφηση και αφ’ ετέρου πολλά οδοιπορικά περπατήματα κατά μήκος τους… Γι αυτό έχουμε την πρόθεση να συνεχίσουμε πιό αναλυτικά στο επόμενο άρθρο μας (3^η ενότητα) με τέτοιο οδοιπορικό για την παραδοσιακή άρδευση στην Κέρτεζη.

Συμπληρωματικά αναπτύχθηκαν κάμποσες στέρνες (κυρίως στους κεντρικούς-ανατολικούς κήπους) και αντλήσεις νερών από πηγάδια.

Την δεκαετία του 1970 είχαμε και τις δύο δίδυμες γεωτρήσεις στο «Γλαλντιρίμι» για αύξηση των νερών του μεσαίου και ανατολικού κάμπου της Κέρτεζης με το κλασσικό πότισμα. Δυστυχώς η ωφέλιμη ζωή τους ήταν μια τριακονταετία.

Μετά τον αναδασμό, στα τέλη της δεκαετίας του 1980, αναπτύχθηκε ευρύτερο σύστημα γεωτρήσεων και μεγάλων δεξαμενών συλλογής νερών με επέκταση  στα ευρύτερα όρια του κάμπου από τα νοτιοδυτικά (Πριόλιθος και Λαγοβούνι) έως τα ανατολικά και βορειοανατολικά (Κραστικοί και Σκεπαστό).

Ο ανοικτός κάμπος της Κέρτεζης στο βάθος, όπως φαίνεται από τα ΝΑ του Λαγοβουνίου. Μπροστά μας μέρος του κάμπου του Λαγοβουνίου. Βλέπουμε βόρεια-βορειοδυτικά τον Ιανουάριο του 2016. Εκτός από τον ανοικτό κάμπο βλέπουμε απέναντι και την κερτεζίτικη αρδεύσιμη μεγάλη λάκκα των Εξάμπελων, τα μικρά ξερικά οροπέδια του «Χριστού» (δυτικά) και του «Μάγερη» (ανατολικά) και τις πλαγιές του «Αη Λιά».

Έτσι στην περιοχή του αναδασμού (βορειοανατολικού ανοικτού κάμπου της Κέρτεζης) εγκαταλείφθηκε η παραδοσιακή άρδευση με αυλάκια και μπήκε η σύγχρονη πρακτική  και η τεχνική της άρδευσης με τεχνική βροχή και σταγονίδια.

ΙΙ)  Η αρδευτική υδρομάστευση των νερών των πηγών: Από την πηγή σε κεντρικά νεραύλακα

Με ειδική τεχνική έχουμε την είσοδο – υδρομάστευση / «άρμεγμα» των νερών στ’ αυλάκια (αρχικά χωμάτινα, αργότερα τσιμενταύλακα τα περισσότερα) για να μοιραστούν κατόπιν στις αρδεύσιμες περιοχές. Κατ’ αρχάς στις μεγάλες πηγές δημιουργείται κλειστός θόλος ακριβώς μετά το στόμιο της πηγής. Τέτοιους θόλους έχουν οι πηγές του μεγάλου Κεφαλόβρυσου, της Νερομάννας, της «Κόντη βρύσης», της «Αγίας Μαρίνας», της «Κυρά Μαριώς», και του «Κιοσιού». Μετά τον θόλο έχουμε το (αρχικό) μοίρασμα των νερών. Στις τρεις πρώτες πηγές έχουμε εσωτερικά και σωλήνα ύδρευσης με απλό φίλτρο στο στόμιο.

Για να δούμε συνοπτικά αυτές τις τεχνικές στις δύο μεγαλύτερες πηγές άρδευσης:

α) Μέθοδος αρδευτικής υδρομάστευσης των μεγάλων πηγών στο (μεγάλο) Κεφαλόβρυσο του οικισμού και στη Νερομάννα. Υπάρχει ειδική κατασκευή στην έξοδο των πηγών και άμεσος χωρισμός σε αυλάκια (τρία). Συγκεκριμένα έχουν κατασκευαστεί ένα κεντρικό και δύο παράπλευρα νεραύλακα για άρδευση.

Το χαρακτηριστικό στο μεγάλο Κεφαλόβρυσο του οικισμού είναι η άμεση διαίρεση στα τρία του κεντρικού αύλακα ακριβώς μετά την έξοδο των νερών. Η κεντρική και μεγαλύτερη όδευση των νερών ξαναδιαιρείται στην πλατεία Ομόνοιας πάλι στα τρία. Η βορειοδυτική αρδεύει λίγους κήπους στα βόρεια της πηγής, ενώ η ανατολική τους νοτιοδυτικούς κήπους με χαμηλό υψόμετρο. Η φωτογραφία είναι του Ιούνη του 2017.

Στη Νερομάννα διαίρεση γίνεται με διαφορετικές εξόδους – πόρτες των νερών. Η δυτική πόρτα οδηγεί στο νότιο νεραύλακο με κόφτρα εξόδου για έξοδο σε χείμαρρο το Χειμώνα στα δέκα μέτρα. Η νότια κεντρική πόρτα οδηγεί στο βόρειο νεραύλακο και στα δεκαπέντε μέτρα υπάρχει κόφτρα για όδευση των νερών στον κεντρικό αύλακα για συνάντηση με τον χείμαρρο από Μάκοβα στα 20 μέτρα. Η φωτογραφία είναι του Αυγούστου του 2017.

β) Το υπόδειγμα του (2^ου) τριπλού χωρισμού του κεντρικού αύλακα των νερών του Κεφαλόβρυσου στην πλατεία Ομόνοιας.

Τα νερά της φωτογραφίας που υπερχειλίζουν οδηγούνται μετά από 100 μέτρα στο παραπόταμο Λίθο και πολύ σύντομα στον κερτεζίτικο Βουραϊκό για τα περαιτέρω… Ένθεν κακείθεν έχουν κατασκευαστεί δύο ακόμη νεραύλακα για άρδευση κήπων. Το βόρειο που δεν διακρίνεται καθαρά λόγω των χόρτων, στη μεγαλύτερη διαδρομή του είναι  υπόγειο. Αρδεύει τους κεντρικούς κήπους κάτω/νότια από τον κεντρικό δρόμο μέχρι του «Κοσμόπουλου».  Το νότιο, που συνεχίζει στην ευθεία του μεγάλου τσιμενταύλακου,  έχει πιό σύνθετη πορεία, αφού οδηγεί και σε μιά σειρά μύλων και με νέες μικρότερες διακλαδώσεις στην άρδευση των υπόλοιπων νότιων κήπων. Η φωτογραφία είναι του Απρίλη του 2015.

γ) Μέθοδος υδρομάστευσης των μικρών πηγών «Κυρά Μαριώς», «Κόντη Βρύσης», «Κιοσιού» και «Αγίας Μαρίνας»: Εδώ έχουμε ένα μόνο αρχικό αυλάκι –ακόμα χωμάτινο- κατευθείαν από το θόλο για άρδευση. Κατόπιν μπορεί να υπάρχει και διακλάδωση, πλην της τελευταίας που οδηγεί στη μεγάλη στέρνα.

Βλέπουμε βόρεια και από την έξοδο της πηγής Κιόσι. Το νερό εισέρχεται τις τελευταίες δεκαετίες σε υπόγειο πέρασμα λόγω της διέλευσης αγροτικών μηχανημάτων. Έτσι χάλασε η παλιά αισθητική του μοναύλακου εξόδου των νερών. Πιο κάτω διακλαδιζόταν προς δύο κατευθύνσεις σε χωμάτινα αυλάκια (το δυτικό που άρδευε την ημέρα και το ανατολικό που άρδευε νύχτα, ενώ αποτελεί και την βασική διέξοδο τις μη αρδεύσιμες περιόδους). Βλέπουμε βόρεια τον Αύγουστο του 2015.

Βλέπουμε βόρεια μετά την έξοδο της πηγής «Κόντη βρύση» το αρχικό μοναύλακο χωμένο στους τσερεντζέδες. Λίγα μέτρα ανατολικά διακλαδιζόταν για άρδευση στα ανατολικά της πηγής χωράφια, πέραν της ΒΑ πορείας του κεντρικού αύλακα προς τον κερτεζίτικο Βουραϊκό. Βλέπουμε βόρεια τον Απρίλη του 2016.

δ) Μέθοδος υδρομάστευσης των δύο σαββανίτικων πηγών: Στην μία (Παγιάννη, κοντινή στα κερτεζίτικα χωράφια και στα νότια του σαββανίτικου κάμπου) έχουμε κατευθείαν διπλό διαχωρισμό, ενώ της άλλης (Άμπουλα, μακρινής και στα βόρεια του εκεί κάμπου) μονό.

Το «άρμεγμα» / υδρομάστευση των νερών της σαββανίτικης πηγής του Παγιάννη: Βλέπουμε προς τα ΒΑ της πηγής τον Ιούλιο του 2017. Προς τα βόρεια φεύγει ο κεντρικός χωμάτινος αύλακας και προς τα ανατολικά ο μισοχωμένος τσιμενταύλακας (κατασκευής του 1958) για τα κερτεζίτικα χωράφια της Σκαμνιάς, Σουρουβιάς, Λιμνών, νότιοανατολικής Αγρομηλιάς, Κακάβου και Δυτ. Κιοσιού τα ζυγά έτη.

Το άρμεγμα των νερών της σαββανίτικης πηγής του Άμπουλα: Βλέπουμε προς τα δυτικά της πηγής τον Ιούλιο του 2017. Το άρμεγμα των νερών οδηγείται σε ένα και μοναδικό κεντρικό αυλάκι. Περί το 1/3 των νερών μόνο προστίθετο στα νερά της νύχτας και της αυγής για τα κερτεζίτικα χωράφια τα ζυγά έτη.

ΙΙΙ) Τα είδη των νεραύλακων

α) Τα εναπομείναντα χωμάτινα νεραύλακα: Όπως ήδη σημειώσαμε στην εισαγωγή, πριν την δεκαετία του 1950 όλα τα νεραύλακα της Κέρτεζης ήταν χωμάτινα. Στα επίπεδα μέρη ήταν αρκετά βαθιά, ενώ στους πρόποδες των βουνών είχε δημιουργηθεί μια τεχνική στήριξης με ξηρολιθιές. Θα δούμε στις επόμενες φωτογραφίες αρκετά απ’ αυτά, τα οποία δεν πρόλαβαν να γίνουν τσιμενταύλακα!

Το χωμάτινο βόρειο τσιμενταύλακο της Νερομάννας με νερό στους πρόποδες της «πέρα του μοναστηριού πλαγιάς» και κάτω από «Κουτσουλάρι». Μετά από διακόσια μέτρα τσιμενταύλακο όλο το υπόλοιπο αυλάκι μέχρι τις νότιες «Αχλαδίστες» και βόρεια στα «Πάνω Αλώνια» παραμένει χωμάτινο. Η κατάστασή του είναι υποφερτή. Βλέπουμε ανατολικά τον Ιούνη του 2017.

Μέρος του χωμάτινου αύλακα που ξεκινά από τα Πάνω Αλώνια και φτάνει μέχρι τον καρβελοχείμαρρο Ελά. Εδώ περνά από τους προποδες του βουνού «Κοκκινάδι». Βλέπουμε νότια τον Ιούλη του 2017. Παρατηρούμε στήριξη με ξερολιθιά.

Μέρος του χωμάτινου αύλακα βόρεια ακριβώςαπό το «μικρό Κεφαλόβρυσο» του οικισμού, που άρδευε τους κήπους με νερό του διπλανού «μεγάλου Κεφαλόβρυσου» βορειοδυτικά του κεντρικού αύλακα των δίδυμων πηγών. Βλέπουμε βόρεια τον Απρίλη του 2016.

Το τέλος του τσιμενταύλακου των βόρειων κήπων είναι χωμάτινο. Εδώ περνά διαδοχικά από διάφορες εκδοχές. Στην φωτογραφία όπως κατέρχεται ΒΔ του Ναού της Ευαγγελίστριας παρατημένο (μοιάζει με κήπο), αφού στην βορειοανατολική Κέρτεζη έχει σταματήσει εδώ και δύο δεκαετίες η άρδευση με το αυλάκι. Βλέπουμε βόρεια  τον Αύγουστο του 2017.

Μέρος του χωμάτινου  νοτιοανατολικού αύλακα της πηγής «Κόντη Βρύση» στους ανατολικούς πρόποδες του καστανόδασους στην περιοχή της «Κάτω Παναγιάς». Βλέπουμε νοτιοανατολικά τον Απρίλη του 2017. Παρατηρούμε επίσης την ξερολιθιά ως μέθοδο στήριξης.

Μέρος του χωμάτινου  βόρειου αύλακα με νερό Κεφαλοβρύσου στα δυτικά Αλώνια που αποτελεί συνέχεια του τσιμενταύλακου από το Σταυρό. Βλέπουμε ανατολικά τον Απρίλη του 2017.

Ο κεντρικός αύλακας στους δυτικούς «Χαλιάδες» πριν αρχίσει η διαδοχική διακλάδωση με τσιμενταύλακα. Βλέπουμε νοτιοδυτικά τον Αύγουστο του 2016. Βλέπουμε το μεγάλο βάθος του, αφού το νερό (Κεφαλοβρύσου και μία χρονιά από Κόντη Βρύση) που κυκλοφορούσε ήταν για τρία αυλάκια!

Το τέλος του νεραύλακου στο νότιο «Κρεμυδαριό» είναι χωμάτινο, ενώ αρχικά είναι τσιμενταύλακο. Αρχίζει από την θέση της δέσης στη μάννα-δρόμο στα ΒΑ Πλατανάκια. Βλέπουμε ανατολικά τον Αύγουστο του 2016.

Το αρχικό αυλάκι ως χωμάτινο στη νοτιοδυτική «Σουρουβιά» και μετά την εκεί δέση στον σαββανίτικο παραπόταμο με νερό της πηγής Παγιάννη, πριν μπεί στο τσιμενταύλακο (που μετά διακλαδίζεται πολυμερώς). Βλέπουμε δυτικά τον Αύγουστο του 2016.

Απόσπασμα του μισοχωμένου βορειοανατολικού χωμάτινου νεραύλακου στα ΒΑ «Εξάμπελα». Έχει να οδηγήσει νερό πάνω από τρεις δεκαετίες…. Βλέπουμε νοτιοανατολικά τον Ιούλη του 2017. Παρατηρούμε μέρος της ξερολιθιάς.

β) Τα τσιμενταύλακα: Από το 1958 ξεκίνησε η μετατροπή των χωμάτινων νεραύλακων σε τσιμενταύλακα. Η μετατροπή αυτή δεν ολοκληρώθηκε λόγω της εσωτερικής κυρίως μετανάστευσης και της αγροτικής πολιτικής της τότε ΕΟΚ, αλλά και των ελλαδικών κυβερνήσεων. Τσιμενταύλακα θα δούμε σε επόμενες παραγράφους, αφού αυτά κυριαρχούν ακόμα στην Κέρτεζη. Θα δείξουμε εδώ μόνο τρία όμορφα δείγματα.

Οφιοειδές τσιμενταύλακο ανάμεσα σε οικοσύστημα πλατάνων σχεδόν στην νότια όχθη του κερτεζίτικου Βουραϊκού και μετά του «Τσιρίκου το μύλο». Είμαστε στους πρόποδες του ανατολικού καστανόδασους και βλέπουμε δυτικά τον Δεκέμβρη του 2016.

Το τσιμενταύλακο ανατολικά της βρύσης στ’ «Αλώνια» που λειτουργεί και ως ψυγείο! Τσοπάνης της περιοχής έχει τοποθετήσει φαγώσιμα ή πιόματα στο πολύ κρύο νερό. Παλαιότερα οι αγρότες στα κρύα νερά έβαζαν το κρασί τους ή το πόσιμο νερό τους για να διατηρούνται κρύα… Βλέπουμε ανατολικά τον Ιούλιο του 2017.

Το τσιμενταύλακο προς «Δραγαλεβό», όπως περνά πίσω από τις δίδυμες γεωτρήσεις στο «Γκαλντιρίμι». Οφείλουμε να σημειώσουμε ότι πρώτα κατασκευάστηκε το τσιμενταύλακο στους πρόποδες της ανατολικής Παναγιάς / «Ράχης Ρουμάνη» και μετά από λίγα χρόνια τρυπήθηκε ο τόπος για τις γεωτρήσεις. Παρατηρώντας το σύνολο κανείς αναρωτιέται… Βλέπουμε βόρεια τον Ιούλιο του 2017.

γ) Οι σωλήνες άρδευσης: Εν τω μεταξύ ο αναδασμός στα ΒΑ του κερτεζίτικου κάμπου, και όχι μόνο, έφερε το σύστημα της κυκλοφορίας των νερών με υπόγειους και επιφανειακούς σωλήνες για τεχνική βροχή και αργότερα με σταγονίδια. Το σύστημα εκμεταλλεύεται τις υπερυψωμένες μεγάλες υδατοδεξεμενές, που δίνουν φυσική ροή.

Μια αντανάκλαση αυτού του συστήματος άρδευσης με σωλήνες πέρασε αποσπασματικά και στα υπόλοιπα μέρη του κερτεζίτικου αρδεύσιμου κάμπου. Έτσι επεκτάθηκε (πέραν του  μικρού σε μήκος υπόγειου νεραύλακου στον κεντρικό δρόμο της Κωμόπολης) για άρδευση λίγων κεντρικών κήπων και σε αρκετές άλλες αρδεύσιμες περιοχές.

Έτσι παρατηρούμε συστηματικό υπόγειο σωληνωτό σύστημα στο μισό βορειανατολικό νεραύλακο των Εξάμπελων και υπέργειο με σωλήνες σε μέρος του δυτικού νεραύλακου των Εξάμπελων επίσης. Μέρος υπογειοποιήσεων δημιουργήθηκε επίσης πολύ παλαιότερα στην αφετηρία, αλλά και ενδιάμεσα, του νεραύλακου για άρδευση των βόρειων κήπων με νερό Νερομάννας, το μισό νεραύλακο στους νοτιοδυτικούς κήπους της Κωμόπολης με νερό Κεφαλοβρύσου και με πρόχειρους σωλήνες σε πολλά άλλα μέρη του κάμπου.

Σωλήνες τοποθετημένες σε νότιο χωράφι στα «Ισιώματα» του Απανόκαμπου, έτοιμες για άρδευση με τεχνητή βροχή με σωλήνες που κατέρχονατι από το χωμάτινο βόρειο νεραύλακο της Νερομάννας. Βλέπουμε νότια τον Απρίλη του 2016!

Τεράστιο βαθύ και διόροφο φρεάτιο ΒΑ της κεντρικής πλατείας της Κέρτεζης. Στο υπόγειο 1^ο όροφο διέρχεται το παλαιό νεραύλακο άρδευσης των κεντρικών κήπων με νερό Κεφαλοβρύσου. Στον 2^ο όροφο διέρχονται τα βρόχινα ύδατα! Βλέπουμε βόρεια τον Ιούλιο του 2016.

Σε επόμενες παραγράφους θα δούμε κάποιες απ’ αυτές τις σωληνώσεις. Για όλα τα είδη αυλάκων θα δούμε λεπτομέρειες στην επόμενη (3^η) ενότητα για την άρδευση της Κέρτεζης, αφού θα κάνουμε αναλυτικό οδοιπορικό όλων των νεραύλακων.

δ) Τα αυλάκια… «δρόμος»! Η νέα τεχνολογική εποχή εξελίχθηκε απότομα με την μεταπολίτευση στα μέσα της δεκαετίας του 1970. Μαζί με την ραγδαία μείωση της άρδευσης με αυλάκια έφερε και την κυριαρχία των τροχοφόρων με καύσιμα στη θέση των ζώων. Αν προσθέσουμε και την οικιστική παραθεριστική ανάπτυξη στην Κέρτεζη, μπορούμε να κατανοήσουμε την μετατροπή πολλών τσιμενταύλακων στην άκρη στενών δρόμων του οικισμού σε μέρος του δρόμου. Στοιχεία αυτής της λογικής παρατηρούμε σε μικρή κλίμακα και στους αγροτικούς δρόμους. Ένα δείγμα απ’ αυτή την μετάλλαξη αποτελούν οι επόμενες φωτογραφίες…

Το αυλάκι δρόμος στον ενδιάμεσο δρόμο, παράλληλο στον κεντρικό και τον Κάτω δρόμο του οικισμού. Αλλού γίνεται δρόμος και αλλού υπογειοποιείται. Βλέπουμε ανατολικά τον Ιούνη του 2017 μεταξύ «Μπακαλέϊκων» και «Κοτσανέϊκων».

Το αυλάκι δρόμος στον ενδιάμεσο δρόμο, παράλληλο στον κεντρικό και τον Πάνω δρόμο, του οικισμού βόρεια της Ευαγγελίστριας. Εδώ όλο το νεραύλακο έγινε μέρος του δρόμου… Βλέπουμε ανατολικά τον Αύγουστο του 2017.

Η διακλάδωση του μεσιανού τσιμενταύλακου στους δυτικούς «Χαλιάδες» με το «τσιμενταύλακο προς «Δραγαλεβό» κόβει πλάγια τον εκεί αγροτικό δρόμο. Η μέθοδος τομής είναι είνα αυλάκι μέρος του δρόμου. Η μέθοδος αυτή είναι σπάνια στους αγροτικούς δρόμους της Κέρτεζης, αφού η κλασσική είναι να δημιουργείται τσιμεντένιο ή σιδερένιο ψευτογέφυρο. Βλέπουμε νοτιοδυτικά τον Ιούλιο του 2017.

ΙV) Οι δέσεις σε Βουραϊκό και παραπόταμους

α) Γενικά: Οι «δέσεις» αποτελούν μικρά και προσωρινά φράγματα κατά την αρδεύσιμη περίοδο (Απρίλιος – Οκτώβριος). Τα περισσότερα ανακατασκευάζονται με πρόχειρα υλικά. Από την δέση το νερό μπαίνει σε χωμάτινο αυλάκι ή σε τσιμενταύλακο αμέσως.

Η κατασκευή τους είναι ισορροπημένη ως προς τη δυνατότητα σταθερότητάς τους. Αφ’ ενός οφείλουν να «αντέχουν» την υδροστατική πίεση των νερών που ανυψώνονται μέχρι να περάσουν στο νεραύλακο που αναμένει στην έξοδο της μίας όχθης. Αφ’ ετέρου οφείλουν να παρασύρονται σε περίπτωση απότομης «κατεβασιάς» νερών από καλοκαιρινές καταρρακτώδεις βροχές, ώστε τα λασπωμένα νερά που παρασύρουν βράχους, κλαδιά, κορμούς, άμμο κλπ,  κατά το δυνατόν να ακολουθήσουν την κοίτη μέχρι να σταματήσει το ξαφνικό ισχυρό φαινόμενο.

Σε περιόδους με απότομες καταρρακτώδεις βροχές με «κατεβασιές» διαλύονται και… ξανακατασκευάζονται βεβαίως άμεσα για τη συνέχιση της άρδευσης από τους χρήστες. Κατανοούμε λοιπόν ότι μετά την νηνεμία οι ενδιαφερόμενοι έπρεπε άμεσα να ξαναστήσουν την δέση, ανεξάρτητα από τον όποιον σχεδιασμό έχουν στις καλλιέργειες και λοιπές εργασίες. Γι’ αυτό σε κάποιες από τις βασικές δέσεις κατασκεύαζαν πιο γερά θεμέλια. Λέγεται ότι στην παλαιά δέση για άρδευση των Χαλιάδων (νότια ακριβώς του ξωκκλησιού του Αη Νικόλα) υπήρχε ως σταθερή βάση κάθετα στην κοίτη τοίχος από πλέγμα και πέτρες.

Η παλαιά θέση της δέσης στους δυτικούς «Χαλιάδες». Το χωμάτινο αυλάκι ήταν απέναντι στην νότια όχθη και περνούσε ακριβώς στη δυτική άκρη του κεντρικού αγροτόδρομου που βλέπουμε. Κατόπιν οδηγείτο ανατολικά. Πρόκειται για το σύγχρονο τσιμενταύλακο της «Μάνδρας». Η φωτογραφία είναι στα τέλη Ιούλη του 2017.

β) Αριθμός και τοποθεσία των δέσεων: Θα σημειώσουμε συνολικά μιά σειρά από δέσεις είτε σε σύγχρονη λειτουργία, είτε απλά τις θέσεις τους (με ή χωρίς σημάδια της ύπαρξής τους). Το σύνολο των δέσεων που μελετήσαμε και αναφέρουμε είναι εικοσιένα!

Συνοπτικά:

-Θα ξεκινήσουμε νοερά από τα ανατολικά και θα θυμίσουμε μία δέση στον κεντρικό Βουραϊκό (δέση του «Λάππα»), όπου οι περισσότεροι κερτεζίτες «έμαθαν» κολύμπι και συνέβησαν εκεί πολλά «παρατράγουδα»…

-Θα αναφέρουμε στην επόμενη παράγραφο δεκατρείς δέσεις στον κερτεζίτικο Βουραϊκό, εκ των οποίων στην εποχή μας λειτουργούν τρείς (Κολλαρές, Κάτω Παναγιά, μύλος Σμπίγου). Σε κάποιες από τις υπόλοιπες υπάρχουν λιγότερα ή περισσότερα σημάδια, ενώ σε κάποιες άλλες έχουν εξαφανιστεί και έχουμε μόνο τις πληροφορίες των κερτεζιτών που τις έζησαν.

-Στον παραπόταμο Λίθο έχουμε μία λειτουργική δέση (του «Νταή» στα «Πάνω Αλώνια») και μία μη λειτουργούσα στον χείμαρρο από την Κλόκοβα ελάχιστα μέτρα νοτιοδυτικά πριν την αφετηρία του Λίθου στην «Αγία Σωτήρω»).

-Δύο δέσεις έχουμε στον κεντρικό παραπόταμο των Εξάμπελων (βόρεια για το βορειοανατολικό νεραύλακο και νοτιότερα για το κεντρικό και δυτικό, η οποία λειτουργεί).

-Δύο δέσεις λειτουργούν στον σαββανίτικο παραπόταμο (Γιαγουδή και στα όρια Κρεμυδαριού και Σουρουβιάς).

-Σημάδια δέσης και αρχή τσιμενταύλακου υπάρχουν και στον κεντρικό δρόμο – γράνα ανάμεσα στα Πλατανάκια και τους Ανατολικούς Χαλιάδες για άρδευση του ανατολικού «Κρεμυδαριού».

γ) Θα παρουσιάσουμε φωτογραφικό υλικό και μικρά σχόλια για όλες τις δέσεις που λειτουργούν, αυτές που έχουν σημάδια (π. χ. το διπλανό τσιμενταύλακο ή χωμάτινο αυλάκι), όπως κι αυτές για τις οποίες υπάρχουν μόνο πληροφορίες. Θα ξεκινήσουμε την παρουσίαση από τα δυτικά και τον παραπόταμό Λίθο.

Α) Οι δέσεις στον παραπόταμο Λίθο

1) Η θέση της δέσης του χείμαρρου της «Κλόκοβας» στην «Αγία Σωτήρω», λίγα μέτρα πριν την αφετηρία του παραπόταμου Λίθου (δεν λειτουργεί, αλλά έχει σημάδια).

Η θέση της δέσης είναι 20 μέτρα ΝΔ του τέλους της φωτογραφίας. Τα νερά της Νερομάννας έφταναν με το νότιο  χωμάτινο νεραύλακο στον χείμαρρο της Κλοκοβας και ακολουθούσαν την κοίτη για εκατό μέτρα μέχρι να τα συλλέξει η εκεί δέση. Τα νερά της δέσης μέσω του ψευτογέφυρου, που φαίνεται με τσιμέντο στον δασικό δρόμο προς Κλόκοβα, άρδευαν τα χωράφια νότια του παραπόταμου Λίθου στο ύψος της βρύσης στο Κυρα Μαριώ. Βλέπουμε δυτικά τον Απρίλιο του 2016.

2) Η δέση του «Νταή» στον παραπόταμο Λίθο (περιοχή Πάνω Αλώνια) (λειτουργεί).

Βλέπουμε ΝΔ τον Απρίλιο του 2016. Τα νερά βεβαίως είναι της Άνοιξης, αλλά φτάνοντας μέχρι τη Νερομάννα διαπίστωσα ότι πάνω από το 90% αυτών των νερών είναι της πηγής. Πάντως το 1/3 των νερών τους θερινούς μήνες οδηγούνται στην ύδρευση, ενώ το υπόλοιπο 1/3 μειώνεται σταδιακά όσο πάμε προς το Φθινόπωρο. Το τσιμενταύλακο που είχε αφετηρία τη δέση αυτή οδηγούσε τα νερά μέχρι το χώρο του μνημείου του Αναγν. Στριφτόμπολα που ήταν πριν τη δεκαετία του 1960 κήπος. Το αυλάκι αυτό οδεύει βόρεια και παράλληλα με τον Πάνω δρόμο του οικισμού και κατέρχεται βόρεια του Ναού της Ευαγγελίστριας κάνοντας ένα Ζ. Το νερό αρδεύει μέχρι τις μέρες μας κήπους μέχρι τα Κοκορέϊκα. Οι υπόλοιποι κήποι χρησιμοποιούν το νερό της Νερομάννας λελογισμένα μέσω του δικτύου της ύδρευσης.

Β) Οι δέσεις στον κερτεζίτικο Βουραϊκό

3) Η θέση της δέσης στου «Μπουμπά το Μύλο» (δεν λειτουργεί, αλλά έχει σημάδια)

Βλέπουμε δυτικά τον Δεκέμβριο του 2016. Τα νερά του Βουραϊκού έμπαιναν με τη δέση από τα νότια του ποταμού και βόρεια του μισογκρεμεισμένου μύλου, όταν αυτός δεν λειτουργούσε. Ταυτόχρονα υπήρχε σύστημα, όταν λειτουργούσε ο μύλος, να μπαίνουν στο νεραύλακο από την έξοδο του μύλου. Το νεραύλακο από τη δεκαετία του 1960 είναι τσιμεντένιο και οδηγεί τα νερά του βορειοανατολικά του ξωκκλησιού των Αγίων Θεοδώρων και κατόπιν με διακλάδωση στο μύλο του Τσιρίκου. Από την έξοδο αυτού του μύλου αρδεύονταν όλη την περιοχή μέχρι και την πηγή «Κόντη βρύση».

4) Η 2^η θέση της δέσης στο Κομμένο ποτάμι επί του κερτεζίτικου Βουραϊκού.

Άρδευε τα περίπου 10 στρέμματα βόρεια του ποταμού, στην περιοχή που κάνει ημικύκλιο. Αργότερα μετατοπίστηκε τριάντα μέτρα ανατολικότερα όταν αρδευόταν μόνο το χωράφι του πατέρα μου. Βλέπουμε νοτιοδυτικά τον Οκτώβρη του 2016. Παλαιότερα η θέση στηνόταν 100 μέτρα δυτικότερα (1^η θέση) ώστε να αρδεύονται όλα τα εκεί (10 στρ.) χωράφια.

5) Η 1^η Δέση στις Κολλαρές για το τσιμενταύλακο προς Σταυρό και βόρεια Αλώνια (λειτουργεί). Πρόκειται για κεντρική δέση.

Βλέπουμε ανατολικά τον Αύγουστο του 2016. Τα νερά της πηγής Κεφαλοβρύσου εισέρχονται στο τσιμενταύλακο και αρδεύουν δικαιωματικά τα χωράφια σε νότιες Κολλαρές, Σταυρό, δυτικά Αλώνια, κεντρικα Αλώνια και τα βοριοανατολικά Αλώνια. Στη σημερινή εποχή αρδεύονται τα χωράφια μέχρι και τα δυτικά Αλώνια.

6) Η θέση της 2^η δέσης στις Κολλαρές για το χωμάτινο αυλάκι προς τα ΒΔ του «Κόντη βρύση» (δεν λειτουργεί με ελάχιστα σημάδια).

Βλέπουμε νοτιοανατολικά τον Απρίλιο του 2017. Τα νερά της δέσης άρδευαν μέσω χωμάτινο νεραύλακο τα ΒΔ χωράφια στην πηγή «Κόντη βρύση». Το αυλάκι ξεκινούσε δίπλα στις ρίζες των πλατάνων (νότια όχθη) του κερτεζίτικου Βουραϊκού.

7) Η δέση στην Κάτω Παναγιά (λειτουργεί). Αποτελεί κεντρική δέση στον κερτεζίτικο Βουραϊκό. Διαθέτει τσιμεντένια βάση λόγω του σημαντικού ρόλου της.

Φαίνεται η μόνιμη βάση της. Βλέπουμε δυτικά τέλος Αυγούστου του 2016. Πρόκειται για μιά σημαντική δέση αφού λειτουργεί μέχρι σήμερα όλη την καλοκαιρινή περίοδο. Τροφοδοτεί τους κήπους στα νότια Αλώνια και στέλνει τα νερά της στα νότια Αλώνια, Αη Νικόλα, νοτιοανατολικά Αλώνια και Σενά. Επίσης τα νερά μπορούν να αλλάξουν κατεύθυνση και αφού περάσουν από το μυλαύλακο του μύλου του «Σμπίγου», οδηγούνται στην επόμενη και ομώνυμη δέση -νότια του γκρεμισμένου νερόμυλου-  για τους τους δυτικούς Χαλιάδες κλπ.

8) Η θέση της 1ης δέσης «Σμπίγου το μύλο» για ανατολική Παναγιά (δεν λειτουργεί, χωρίς σημάδια).

Στη θέση αυτή λειτουργούσε δέση πριν τέσσερις δεκαετίες για τα λίγα χωράφια στους πρόποδες της Ανατολικής Παναγιάς, στο νοητό τρίγωνο: κερτεζίτικος Βουραϊκός, δρόμος στο Γκαλντιρίμι, νοτιοδυτικός αγροτικός δρόμος προς Γκαλντιρίμι από τους δυτικούς Χαλιάδες. Βρίσκεται στο ενδιάμεσο του ξυλογέφυρου και της 2ης δέσης της περιοχής. Βλέπουμε νοτιοανατολικά τον Φλεβάρη του 2017.

9) Η 2^η δέση στον κερτεζίτικο Βουραϊκό νότια στου «Σμπίγου το μύλο» για Χαλιάδες, κλπ (λειτουργεί).

Πρόκειται για βασική δέση. Τα νερά της στα διακόσια μέτρα περίπου χωρίζονται σε τρία νεραύλακα (από βορρά προς νοτιοδυτικά): το διπλό της μάντρας, το μεσιανό και το προς Δραγαλεβό. Επιπλέον το κεντρικό της Μάντρας (με δέση και στα ΒΑ Πλατανάκια) άρδευε το νότιο Κρεμυδαριό. Τα τελευταία χρόνια λειτουργίας του νεραύλακου από Σενά μέχρι Εφτελιές το βόρειο παρακλάδι (τσιμενταύλακο) της μάντρας έρριχνε τα νερά στην 1^η  δέση  της Σενάς, παρακάμπτοντας την κοίτη του Βουραϊκού. Παρατηρούμε τα πρόχειρα υλικά κατασκευής. Βλέπουμε δυτικά τον Αύγουστο του 2015.

10) Η πολύ παλαιά θέση στον κερτεζίτικο Βουραϊκό νότια του Αη Νικόλα της δέσης για Χαλιάδες, κλπ (δεν λειτουργεί, χωρίς σημάδια). Την θέση αυτή δείξαμε στην αρχή της παραγράφου αυτής, στην υποπαράγραφο [α) Γενικά].

11) Η 1^η θέση δέσης στη Σενά για Εγγρέμενο, Εφτελιές, ΝΑ Εξάμπελα και δυτικά Γκομινάκια (δεν λειτουργεί με σημάδια)

Η δέση αυτή σταμάτησε να στήνεται πριν τρεις δεκαετίες. Βόρειά της και ακριβώς αντίστοιχη στην όχθη άρχεται το μισοχωμένο τσιμενταύλακο, που στα πενήντα μέτρα φεύγοντας βορειοανατολικά περνά σταθερά δίπλα στα βόρεια του κεντρικού δρόμου της Κέρτεζης. Πριν σταματήσει το στήσιμό της η δέση έπαιρνε νερό ακριβώς νότιά της από το τέλος του βόρειου τμήματος του τσιμενταύλακου της μάντρας των Χαλιάδων. Έτσι μειώθηκε η διαρροή στην κοίτη του Βουραϊκού για περίπου 400 μέτρα, αλλά και ο χρόνος να φτάσει το νερό στο σημείο αυτό. Στην φωτογραφία φαίνεται το άνοιγμα από την είσοδο των νερών από την μάντρα, αλλά δεν φαίνεται καλά η έξοδος. Πάντως απέναντι ακριβώς (βόρεια όχθη) βρίσκεται μισοχωμένη η αφετηρία του τσιμενταύλακου. Βλέπουμε βόρεια τέλη Αυγούστου του2017.

12) Η 2^η θέση δέσης στη Σενά για  ΒΔ Κρεμυδαριό κλπ (δεν λειτουργεί, με σημάδια).

Η θέση της δέσης αυτής είναι λίγα μέτρα δυτικότερα της εκεί τσιμεντένιας γέφυρας. Άρδευε το νοτιοδυτικό Κρεμυδαριό με χωμάτινο πάντα νεραύλακο. Έχει μια πεντηκονταετία να ξαναστηθεί. Βλέπουμε νοτιοανατολικά αρχές Αυγούστου του 2017. Απέναντι (νότια όχθη) φαίνεται μισοχωμένη η αφετηρία του νεραύλακου.

13) Η θέση της δέσης στις δυτικές Βαρές (δεν λειτουργεί, με σημάδια).

Βλέπουμε νοτιοδυτικά μέσα Ιουλίου του 2017 από την βόρεια όχθη του κερτεζίτικου Βουραϊκού, γύρω στα πενήντα μέτρα μετά τον είσοδο του σαββανίτικου παραπόταμου. Το άνοιγμα της βόρειας όχθης, που είναι ορατό, αποτελεί και την αφετηρία του εκεί χωμάτινου νεραύλακου. Παλαιότερα δεν στηνόταν εκεί δέση αφού τα χωράφια του νοτιοανατολικού Εγγρέμενου ή αλλοιώς δυτικές Βαρές αρδεύονταν από το αυλάκι του κεντρικού δρόμου. Εννοείται με νερό Κεφαλοβρύσου! Μια μεγάλη κατεβασιά ανέβασε με άμμο και υλή το επίπεδο των εκεί χωραφιών, οπότε ήλθε η ανάγκη μιας ακόμα δέσης. Το χωμάτινο νεραύλακο φεύγει και δυτικά εκτός από βορειοανατολικά. Βρίσκονται σε μέτρια κατάσταση.

14) Η θέση της δέσης του «Σχοινά» στον Πόρο (δεν λειτουργεί, χωρίς σημάδια).

Η δέση αυτή κρατούσε πάντα τα νερά της πηγής του Ματιού. Στηνόταν δυτικά του εκεί ξυλογέφυρου, του οποίου φαίνεται η βόρεια τσιμεντένια βάση. Περίπου ήταν στο σημείο της πεσμένης ιτιάς. Αποτελούσε και χώρο αναψυχής αγοριών… Άρδευε στην περιοχή του Πόρου, τα Ρεμπίσια, κλπ είτε χωράφια με αραποσίτια, είτε ως λιβάδια. Βλέπουμε δυτικά τέλη Ιούλη του 2016.

Γ) Οι δέσεις στον σαββανίτικο παραπόταμο του κερτεζίτικου Βουραϊκού

15) Η δέση στου «Γιαγουδή» για Σουρουβιά, Λίμνες, Κάκαβο, κλπ (λειτουργεί).

Η μισοστημένη δέση στου Γιαγουδή επί του σαββανίτικου παραπόταμου, εκατό μέτρα ΒΔ της στροφής στην ομώνυμη γέφυρα του κεντρικού δρόμου για Καλλιφώνιο. Η περιορισμένη χρήση των νερών της πηγής Παγιάννη και μέρους του Άμπουλα δεν οδήγησε πλέον σε πλήρες στήσιμο της δέσης. Τα νερά που δεσμεύει οδηγούνται στην αφετηρία του τσιμενταύλακου της Σουρουβιάς. Νέοι καιροί, νέα ήθη… Βλέπουμε δυτικά τον Ιούνιο του 2016.

16) Η δέση στο ανατολικό Κρεμυδαριό για Βόρεια Σουρουβιά, Βαρές, Αγρομηλιά, κλπ (σημάδια, λειτουργεί).

Διακρίνονται τα σημάδια της 2ης δέσης επί του σαββανίτικου παραπόταμου του Βουραϊκού από τις μεγάλες βυθισμένες πέτρες που λειτουργούν ως μόνιμη βάση. Τα νερά που βλέπουμε είναι σαββανίτικα. Στη θέση αυτή στήνεται ακόμα και στις μέρες μας με νερά όμως κερτεζίτικα (Κεφαλόβρυσου, Κόντη βρύσης) και στην έξοδο προς ανατολάς αναμένει το αρχικά χωμάτινο βόρειο νεραύλακο στη Σουρουβιά. Κατόπιν είναι τσιμενταύλακο μέχρι την Τουρκόστρατα. Βλέπουμε δυτικά τον Μάρτη του 2017.

17) Η θέση της δέσης στην σαββανίτικη «μάνα» στα ΒΑ Πλατανάκια επί του αγροτικού δρόμου Χαλιάδες – Σουρουβιά για άρδευσης του ΝΑ Κρεμυδαριού (δεν λειτουργεί, με σημάδια).

Μετά την έξοδο για λίγα μέτρα των κερτεζίτικων νερών από τον κεντρικό αύλακα των Χαλιάδων στην σαββανίτικη μάνα, συλλαμβάνονται όσα νερά καταφτάνουν και από τα σαββανίτικα «Βαρκά». Με δέση στο σημείο αυτό οδηγούνται στο τσιμενταύλακο που αναμένει ακριβώς πίσω από την βορινή όχθη. Αρδεύεται με ημικυκλική πορεία του τσιμενταύλακου το ΝΑ Κρεμυδαριό. Τα νερά που βλέπουμε λόγω εποχής είναι από τα Βαρκά! Βλέπουμε βόρεια τον Δεκέμβρη του 2016.

Δ) Οι δέσεις στα Εξάμπελα στον κεντρικό παραπόταμο του κερτεζίτικου Βουραϊκού

18) Η βόρεια δέση (ψηλά) για το βορειανατολικό νεραύλακο των Εξάμπελων (δεν λειτουργεί, έχει σημάδια).

Η δέση αυτή έχει περίπου μια τριακονταετία να λειτουργήσει. Βρίσκεται τριακόσια μέτρα νότια των τεσσάρων πουλυόματων μικρών πηγών του Κεφαλόβρυσου των Εξάμπελων επί του κεντρικού παραπόταμου – χειμάρρου. Διακρίνεται δεξιά αρκετά καλά η πλάγια αφετηρία του βορειοανατολικού χωμάτινου αρχικά νεραύλακου. Τα νερά κατεβαίνουν μέσα από τα βούρλα. Βλέπουμε βόρεια μέσα Ιούλη του 2017.

19) Η νότια δέση (χαμηλά) για το κεντρικό και δυτικό νεραύλακο των Εξάμπελων (λειτουργεί).

Η 2^η δέση στον κεντρικό παραπόταμο των Εξάμπελων. Στην αρχή έχουμε τσιμενταύλακο και κατόπιν διαχωρισμό με την μέθοδο των φρεατίων. Τα νερά της δέσης οδηγούνται μετά τον φρεάτινο διαχωρισμό στο κεντρικό και δυτικό νεραύλακο. Βλέπουμε βόρεια αρχές Ιουλίου του 2017.

V) Νεροπεράσματα πάνω από Βουραϊκό, παραπόταμους και μάννες

Πάνω από τον κερτεζίτικο Βουραϊκό, στον παραπόταμο Λίθο, στον κεντρικό παραπόταμο των Εξάμπελων ή σε μάνες/γράνες παρατηρούνται προσωρινά ή μόνιμα νεροπεράσματα σε μορφή αύλακα. Τελευταία έχουμε και την εύκολη μέθοδο με σωλήνες μεγάλης διαμέτρου. Αρχικά κατασκευάζονταν με ξύλινες κορύτες, αργότερα με μόνιμες ή μη τσίγγινες και κατόπιν ως μόνιμες με οπλισμένο σκυρόδεμα.

Υπερυψωμένα νεροπεράσματα έχουμε: ι) ένα στον παραπόταμο Λίθο μετά τη δέση του «Νταή» με οπλισμένο σκυρόδεμα και σε αρκετά καλή κατάσταση, αλλά δεν λειτουργεί, ιι) δύο στον καρβελοχείμαρρο Ελά (ένα χωρίς σημάδια νότια από τα Κωτσέϊκα» και ένα στη γέφυρα του «Τσάκαλη» που λειτουργεί με σωλήνα που είναι τοποθετημένη πάνω  στο προηγούμενο τσιμεντένιο), ιιι) τρία στον Κερτεζίτικο Βουραϊκό (ένα τσιμεντένιο στον «Καλογερικό μύλο», ένα στις Βαρές (λειτουργεί με τσίγγο) και ένα στις ανατολικές λίμνες (δεν λειτουργεί, αλλά έχει σημάδια εισόδου και εξόδου της κορύτας), ιv) ένα στην σαββανίτικη γράνα στους νοτιανατολικούς Χαλιάδες (λειτουργεί με σιδερένια κορύτα), v) ένα στην μάννα της «Αη Νάνας» στις κεντρικές Λίμνες,  vι)  ένα στον δυτικό χείμαρρο των Εξάμπελων (παλαιά με κορύτα, τώρα λειτουργεί με σωλήνα) και vιι)  δύο ιδιόμορφα νεροπεράσματα στου Σαρδούνη το Λαγγάδι (ένα μικρής διαμέτρου για το νερό της βρύσης και ένα πλέον επί της κοίτης, λειτουργούν και τα δύο).

Α) Ας τα παρακολουθήσουμε πιο αναλυτικά τα διάφορα είδη νεροπερασμάτων: 

1) Δείγμα ξύλινης κορύτας. 

Απόσπασμα για χρήση ποτίστρας από λαξευμένο κορμό έλατου, στα Πάνω Αλώνια του βοσκού Ανδρέα Γ. Μάρκου. Με παρόμοια τεχνική και ανάλογο για τις ανάγκες πλάτος και μήκος λαξεύονταν στο εύκολο έλατο και οι κορύτες – νεροπεράσματα. Η διαφορά είναι τα δύο άκρα ήταν ανοικτά, ενώ στις ποτίστρες σχεδόν κλειστά. Με την βιομηχανία του τσίγγου αντικαταστάθηκαν για πιο μακροχρόνια χρήση. Βλέπουμε δυτικά τον Ιούνη του 2016.

2) Τσίγγινη κορύτα στις Βαρές.

Η τσίγγινη κορύτα στις Βαρές είναι μόνιμα τοποθετημένη ανατολικά και παράλληλα της τσιμεντογέφυρας της τουρκόστρατας. Περνά από την νότια στην βόρεια όχθη του Βουραϊκού το κερτεζετίκο νερό (κυρίως Κεφαλοβρύσου) από το τσιμενταύλακο της βορειοδυτικής Σουρουβιάς. Οδηγεί τα νερά στις ανατολικές και μέσα Βαρές, αλλά και στην βορειοανατολική Αγρομηλιά. Η σωλήνα που βλέπουμε δεν έχει καμία σχέση με το νεροπέρασμα. Αποτελεί μέρος της σύγχρονης άρδευσης του αγρότη Κωνστ. Σπ. Κόντη από το διπλανό πηγάδι στις σύγχρονες καλλιέργειες κυρίως σε νοικασμένα χωράφια. Βλέπουμε δυτικά τον Ιούλιο του 2016.

3) Τσιμεντένιο νεροπέρασμα μεγάλων διαστάσεων στον καλογερικό μύλο:

Σταθερό νεροπέρασμα μεγάλων διαστάσεων στον κερτεζίτικο Βουραϊκό που οδηγεί τα νερά του Κεφαλόβρυσου από την βόρεια όχθη στη νότια. Επομένως λειτουργούσε και ως «μυλαύλακο». Κατασκευασμένη με οπλισμένο σκυρόδεμα ανατολικά του Καλογερικού μύλου και οδηγεί τα νερά στους μύλους «Μπουμπά» – «Κατσενάκη» και σε άρδευση των προνομίων του Πρόκ(ρι)ουτου… Βλέπουμε βόρεια τον Απρίλιο του 2016.

4) Σωληνωτό νεροπέρασμα στα βορειοδυτικά Εξάμπελα.

 Περνά πάνω από τον  δυτικό χείμαρρο των Εξάμπελων, βόρεια από τα Μαλλιαρέϊκα/«Κοζατέϊκα» γαλάρια, για αντικατάσταση του παλαιού δυτικού χωμάτινου νεραύλακου. Παλαιότερα περνούσε με ξύλινη και μετά με τσίγγινη κορύτα. Βλέπουμε βορειοδυτικά αρχές Ιουλίου του 2017.

5) Θέση εμφανούς παρατημένου νεροπεράσματος στις ΒΑ Λίμνες.

Θέση παλαιού νεροπεράσματος στα έσχατα χρόνια με τσίγγο στις βορειοανατολικές Λίμνες, όπου φαίνεται στην απέναντι (ανατολική) όχθη του Βουραϊκού η υποδοχή με σκεπασμένο κιούνι, το οποίο οδηγεί στο τσιμενταύλακο της νότιας Αγρομηλιάς και του ανατολικού Κάκαβου. Αυτό βρίσκεται σε αναμονή εδώ και τέσσερις δεκαετίες ακριβώς πίσω από την όχθη. Τα αρδεύσιμα νερά είναι σαββανίτικα (κυρίως από την πηγή του Παγιάνη). Βλέπουμε ανατολικά Μάρτη του 2017.

6) Μικρό τσιμεντένιο νεροπέρασμα σε μάννα στις κεντρικές Λίμνες.

Θέση τσιμεντένιου  νεροπεράσματος στις κεντρικές Λίμνες, για το πέρασμα του νερού άρδευσης πάνω από τις απαρχές της μάννας της «Αη Νάνας», με κατασκευή τη δεκαετία του 1960. Παλαιά λειτουργούσαν οι φορητές κορύτες.  Βλέπουμε ανατολικά Φλεβάρη του 2017. 

7) Σύγχρονο με σιδερένια κορύτα νεροπέρασμα σε γράνα στους ΝΑ Χαλιάδες. 

Πρόκειται για πέρασμα των κερτεζίτικων νερών στο τέλος του μεσσιανού τσιμενταύλακου στους νότιους Χαλιάδες από τη βόρεια στη νότια όχθη της σαββανίτικης γράνας των Βαρκών. Βλέπουμε νότια τέλη Ιούλη του 2017.

Β) Οι υπόλοιπες θέσεις των κανονικών νεροπερασμάτων:

8) Το  στενό τσιμεντένιο νεροπέρασμα στα Πάνω Αλώνια.

Το τσιμεντένιο νεροπέρασμα περνούσε το νερό από τη βόρεια στη νότια όχθη του παραπόταμου Λίθου. Όπως παρατηρούμε είναι σε αρκετά καλή κατάσταση. Τα νερά της Νερομάννας οδηγούνταν πριν τρεις περίπου δεκαετίες στους ανατολικούς πρόποδες του Κοκκιναδιού και με δεύτερη κορύτα μέχρι τους πρόποδες στο κεντρικό καστανόδασος…  Βλέπουμε νότια αρχές Ιουλίου του 2017.

9) Το νοητό νεροπέρασμα στον καρβελοχείμαρρο Ελά.

Η θέση  του νεροπεράσματος με κορύτα  στον  καρβελοχείμαρρο Ελά, πριν το γαλάρι του Θεοφάνη και διακόσια μέτρα νότια από τα «Κωτσέϊκα». Οδηγούσε, μέχρι τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, το νερό της Νερομάννας από το χωμάτινο αυλάκι κάτω από το «Κοκκινάδι» μέχρι τους αρδεύσιμους πρόποδες του κεντρικού καστανόδασους. Βλέπουμε νοτιοανατολικά τέλη Ιούνη του 2017.

10) Το διπλό νεροπέρασμα εντός του οικισμού στου «Τσάκαλη».

Διακρίνεται τόσο το σύγχρονο δυτικά της γέφυρας πέρασμα με σωλήνα, όσο και το προηγούμενο με τσιμενταύλακο. Με τα νερά του Κεφαλόβρυσου αρδεύονταν όλοι οι κήποι από εδώ έως το στένεμα απέναντι από τον καλογερικό μύλο. Η πριν μια πενταετία καταστροφή του σωληνωτού νεραύλακου από τον χείμαρρο δεν έχει ακόμα αποκατασταθεί. Βλέπουμε νότια τον Ιούνιο του 2016.

11) Το νεροπέρασμα επί της κοίτης του Λαγγαδιού του Σαρδούνη.

Βρισκόμαστε ακριβώς στα ΝΑ του Κοιμητηρίου. Παλαιά ήταν πρόχειρο από διάφορα υλικά και ακόμη παλαιότερα υπήρχε κορύτα. Πριν μερικές δεκαετίες δημιουργήκε τσιμεντένιο φράγμα για την μείωση της ταχύτητας των νερών του λαγγαδιού. Έτσι κτίστηκε μόνιμο από οπλισμένο σκυρόδεμα επί της κοίτης λόγω υψομετρικών διαφορών. Οδηγεί το νερό του Κεφαλοβρύσου της Κέρτεζης κάθε Παρασκευή τα μονά έτη για άρδευση στο Κυπαρίσσι, ανατολικά του λαγγαδιού. Το νερό φτάνει από το ενδιάμεσο νεραύλακο των νότιων κήπων στα ΝΑ ακριβώς του Κοιμητηρίου. Βλέπουμε νότια τον Ιούνη του 2017.

12) Η μικροκορύτα της βρύσης του Αη Θανάση στου Σαρδούνη το λαγγάδι.

Παλαιά περνούσε το νερό της ανοικτής βρύσης στον Αη Θανάση, στα ΒΑ του Κοιμητηρίου, με ξύλινη κορύτα και κατόπιν με σιδερένια, η οποία σώζεται. Πάνω στην σιδερένια μικροκορύτα βαστάζεται η σωλήνα. Και στην εποχή μας διέρχεται τόσο νερό, όσο βγάζει η βρύση με σωλήνα πάνω στην παλαιότερη σιδερένια κορύτα.  Εξυπηρετεί τις στέρνες των «Νταραλεξέων» (λειτουργεί η 1^η). Βλέπουμε προς τα δυτικά μέσα Αυγούστου του 2017. Διακρίνεται η βρύση, το τρεχούμενο νερό, η σιδερένια κορύτα και η …σωλήνα.

VΙ) Ιδιόμορφα νεροπεράσματα των τσιμενταυλάκων 

Το πολύ μεγάλο σύστημα νεραυλάκων έχει αναγκαστικά δημιουργήσει κάποια ιδιόμορφα και φυσικά όμορφα νεροπεράσματα. Θα δείξουμε δείγματα δύο ειδών. Το πρώτο θα αφορά το πέρασμα ενός τσιμενταύλακου από φυσικά εμπόδια βράχων, ενώ το δεύτερο το υπόγειο πέρασμα από μικρούς χειμάρρους.

α) Περάσματα από μικρά εμπόδια βράχων: Τέτοια συναντάμε κυρίως στα αυλάκια της Νερομάννας, αφού η περιοχή είναι ελάχιστα πεδινή.

Πέρασμα του αρχικού μέρους του βορινού νεραύλακου της Νερομάννας (τσιμενταύλακο στα 200 πρώτα μέτρα) κάτω από βράχο που δεν μπορούσε να μετακινηθεί με κλασσικά χειρώνακτα εργαλεία. Εδώ δούλεψε ο λοστός, η στενή και το φτυάρι… Βλέπουμε ανατολικά τον Ιούνη του 2017.

Μετατροπή μέρους βαθιού βράχου σε πετρο-τσιμενταύλακο! Είμαστε 100 μέτρα μετά τη δέση του «Νταή» στα «Πάνω Αλώνια» επί του βορεινού τσιμενταύλακου του οικισμού της Κέρτεζης και πριν τη διακλάδωση για Κοκκινάδι. Βλέπουμε δυτικά τον Ιούλιο του 2017.

Πέρασμα του παλαιού χωμάτινου νεραύλακου στους ανατολικούς πρόποδες στο Κοκκινάδι, στα δυτικά του οικισμού. Εδώ δεν προστέθηκε τσιμέντο ή άλλο υλικό, παρά μόνο αφαιρέθηκαν χώματα ή έσπασαν κάποιες μικρές εξοχές των βράχων. Και η πορεία των νερών ξεπερνά ένα ακόμα εμπόδιο. Βλέπουμε βορειοδυτικά μέσα Ιουλίου του 2017.

Με μια οφιοειδή πορεία του χωμάτινου νεραύλακου στο Κοκκινάδι οι κερτεζίτες με χάρη το οδηγούν εκμεταλλευόμενοι τις ρωγμές της φύσης. Τα νερά της Νερομάννας θα φτάσουν στον προορισμό τους. Βλέπουμε βορειοδυτικά μέσα Ιουλίου του 2017.

β) Περάσματα από μικρούς χειμάρρους: Όταν το νεραύλακο συναντήσει κάθετα στο δρόμο του ένα χείμαρρο τι γίνεται; Πως λύνεται το μεγάλο αυτό εμπόδιο; Εκεί τα νεραύλακα διέρχονται χωρίς να δημιουργηθεί πρόβλημα στην κλίση τους κάτω από τον χείμαρο! Συναντάται κυρίως στα βόρεια νεραύλακα του Βουραϊκού, αφού εκεί το μέρος είναι πιο πεδινό (με ομαλή κλίση). Μια θεωρία (του (+) κερτεζίτη χημικού Γεωργίου Πολύδ. Αγγελόπουλου στο βιβλίο του για την Κέρτεζη) εκτιμά ότι τα βόρεια βουνά της Κέρτεζης έχουν κυρίως θάμνους (παλαιά υπερβοσκημένους) από τα οποία και κατέρχονται οι περισσότεροι χείμαρροι, και άρα δημιουργούνται από την φερόμενη υλή περισσότεροι αρδεύσιμοι τόποι. Νότια του Βουραϊκού συναντάμε τέτοιο υπόγειο νεροπέρασμα μόνο στην περιοχή των Αγίων Θεοδώρων από χείμαρρο – δασικό δρόμο.

Όμορφο υπόγειο πέρασμα ακριβώς μετά τη δέση στην Κάτω Παναγιά. Ο μικρός χείμαρρος που διέρχεται πάνω από το τσιμενταύλακο έρχεται από τα βόρεια μέσω του «Νικολή τη λάκκα» και ανατολικά του Σταυρού. Παρατηρούμε ότι ο χείμαρρος έχει μέγεθος μυλαύλακου! Η σωλήνα ύδρευσης που βλέπουμε μέσα στις σκιές, ταξιδεύει το καλύτερο πόσιμο νερό της περιοχής από του Κόντη τη βρύση στα βρύση στα ΝΔ Αλώνια. Βλέπουμε δυτικά τον Αύγουστο του 2016. 

Πέρασμα του νεραύλακου, που έρχεται από τη δέση της Παναγιάς, κάτω από την μεγάλη πέτρινη βρύση στ’ Αλώνια αποτελεί μια έτερη ομορφιά και μάλιστα επιλεγμένη. Η σωλήνα περνά δίπλα στο νεραύλακο και διατηρεί τη πολύ χαμηλή θερμοκρασία του νερού. Βλέπουμε δυτικά τον Αύγουστο του 2017.

Το πέρασμα του νεροφόρου τσιμενταύλακο στα Αλώνια κάτω από το επικίδυνο λαγγάδι του «Κουφέ(ού)». Μέχρι να γίνουν τα μεγάλα τεχνικά έργα το 1972 έμοιαζε στο «γεφύρι της Άρτας»…. Βλέπουμε ανατολικά τον Ιούνιο του 2016.

Το χωμένο τσιμενταύλακο μετά τη Σενά οφείλει να περάσει κάτω από τον «Κοκορέϊκο» χείμαρρο, που κουβαλά στις καταρρακτώδεις βροχές στουρνάρι. Η πορεία του έτσι μπορεί να συνεχιστεί στον νότιο Εγγρέμενο και τις Εφτελιές.Έχει να καθαριστεί πάνω από τριάντα χρόνια. Βλέπουμε ανατολικά τον Απρίλιο του 2016.

Το νεραύλακο – τούνελ στα νοτιοανατολικά Εξάμπελα που αρδεύονταν από την βόρεια διακλάδωση του τσιμενταύλακου στις Εφτελιές. Περνά κάτω από τον ανατολικό μικροχείμαρρο των Εξάμπελων. Βλέπουμε ανατολικά τον Δεκέμβρη του 2016.

Το μοναδικό υπόγειο πέρασμα στα νότια του Βουραϊκού από τον χείμαρρο-δρόμο στους Αγίους Θεοδώρους. Εδώ τα νερά της βροχής είναι πολύ ήπια αφού τα περισσότερα τα απορροφά το καστανόδασος. Το νεραύλακο έρχεται από τη δέση στου «Μπουμπά το μύλο» και περνώντας από το ξωκκλήσι μετατρεπόταν και σε μυλαύλακο για του «Τσιρίκου το μύλο». Βλέπουμε δυτικά τον Αύγουστο του 2017.

VΙΙ)  Τα ψευτογέφυρα πάνω στα τσιμενταύλακα και εκτός κεντρικού δρόμου

 Το μεγάλο δίκτυο τσιμενταυλάκων είναι λογικό επίσης να συναντιέται κάθετα με το επίσης μεγάλο δίκτυο αγροτικών και λοιπών δρόμων. Παλαιότερα που το δίκτυο ήταν χωμάτινα νεραύλακα και στους αγροτικούς δρόμους κυκλοφορούσαν τα ζώα ως μεταφορικά μέσα δεν υπήρχε πρόβλημα. Τα ζώα σταματούσαν, έπιναν νερό αν το νεραύλακο ήταν νεροφόρο και το ξεπερνούσαν πατώντας μέσα.

Όταν αργότερα κατασκευάστηκαν τα τσιμενταύλακα αυτό δεν μπορούσε να γίνει ούτε από τα ζώα, πολύ δε περισσότερο ούτε από τα αγροτικά. Έτσι κατασκευάστηκαν και εκτός κεντρικού δρόμου μια σειρά τσιμεντένιων ή σιδερένιων ψευτογέφυρων.

Παρόμοια η ανάγκη αυτή δημιουργήθηκε και για την είσοδο σε χωράφια. Επειδή είναι πάρα πολλά θα δείξουμε μερικές παραλλαγές απ’ αυτά, τόσο στη συνάντηση με δρόμους, όσο και για την είσοδο σε χωράφια.

Παλαιωμένο τσιμεντένιο ψευτογέφυρο 200 μέτρα μετά τη δέση του «Νταή» στο τσιμενταύλακο για την άρδευση των βόρειων κήπων με νερό Νερομάννας. Η συνάντηση αυτή είναι λίγα μέτρα κάτω από τα «Πάνω Αλώνια» για την διευκόλυνση διεύλευσης των ζώων στον παλαιό δρόμο Κέρτεζης – Λεχουρίου, αλλά και αγροτο-δασικού δρόμου πρός τα Έλατα. Βλέπουμε βορειοδυτικά τον Ιούλιο του 2017.

Tσιμεντένιο ψευτογέφυρο που περνά πάνω από το μεγάλο τσιμενταύλακο Παναγιάς – Αλωνιών. Περνούν και μικρά τροχοφόρα. Οδηγεί στα 100 μέτρα νότια στο σωζόμενο παλαιό ξυλογέφυρο του Βουραϊκού. Ο δρόμος αυτός οδηγεί στο «Γκαλντιρίμι» που ένωνε την Κέρτεζη με το Καλλιφώνιο (Σαββανοί). Δεξιά ο κεντρικός δρόμος προς Κέρτεζη. Βλέπουμε δυτικά τον Απρίλιο του 2016.

Μικρό ψευτογέφυρο και για τροχοφόρα πάνω από το τσιμενταύλακο με νερό Κεφαλοβρύσου στα νότια Αλώνια. Ενώνει το κεντρικό δρόμο με Αλώνια. Βλέπουμε ανατολικά τον Ιούνιο του 2016.

Κεντρικό τσιμεντένιο ψευτογέφυρο πάνω στο τσιμενταύλακο της Σουρουβιάς για Λίμνες ακριβώς μετά την πρώτη διασταύρωση. Η συνάντηση γίνεται στον παλαιό δρόμο της τουρκόστρατας που έχει κατεύθυνση Βορρά – Νότου, τέμνει τον δρόμο της Σουρουβιάς και στα 50 μέτρα κατευθύνεται προς Ντεσμένα για να οδηγήσει και προς το παλαιό ενετικό Κάστρο, που αργότερα κατέλαβαν οι τούρκοι. Βλέπουμε δυτικά τον Απρίλιο του 2016.

Ψευτογέφυρο μετά την στροφή του μεσιανού τσιμενταύλακου με νερό Κεφαλοβρύσου στους δυτικούς Χαλιάδες για είσοδο τροχοφόρων σε χωράφι. Η κατασκευή εδώ είναι με σιδερένιες πλάκες, Βλέπουμε νότια τον Ιούλιο του 2017.

Ψευτογέφυρο προς το τέλος του μεσιανού τσιμενταύλακου με νερό Κεφαλοβρύσου για πέρασμα τροχοφόρων κατ’ ευθείαν σε χωράφι στους ΝΔ Χαλιάδες της Κέρτεζης. Η κατασκευή εδώ του ψευτογέφυρου είναι με χοντρές σιδερόβεργες πάνω σε σιδερένια βάση. Βλέπουμε νότια μέσα Ιουλίου του 2017.

 Μικρό τσιμεντένιο ψευτογέφυρο για εύκολο πέρασμα μόνο ανθρώπων και ζώων…. Και πάλι στο μεσιανό τσιμεντάυλακο. Βλέπουμε ΝΔ τον Ιούλιο του 2017.

Τσιμεντένιο ψευτογέφυρο και για τροχοφόρα επί του μεσαίου τσιμενταύλακου στη «Σουρουβιά» με νερό «Παγιάννη», λόγω ανάγκης αλλαγής διεύλεσης στον κεντρικό δρόμο της περιοχής. Παλαιότερα  αυτός συνέδεε την Κέρτεζη με Λαγοβούνι, Κάνταλο, Συρμπάνι (Πριόλιο), Καστέλι, κλπ. Βλέπουμε δυτικά τον Φλεβάρη του 2017.  

Τσιμεντένιο ψευτογέφυρο στις ΝΔ Λίμνες για διέλευση και τροχοφόρων σε χωράφι ανατολικά της τουρκόστρατας και επί του νότιου τσιμενταύλακου με νερό «Παγιάννη» που έφτανε μέχρι τα βόρεια της πηγής Κιόσι. Βλέπουμε ανατολικά τον Φλεβάρη του 2017.

VΙΙΙ) Διακλαδώσεις των αυλάκων

Το τεράστιο δύκτιο νεραυλάκων αναγκαστικά έχει και πολλούς κόμβους, δηλαδή διακλαδώσεις. Αυτό οφείλεται τόσο στο ανάγλυφο των αρδεύσιμων περιοχών, όσο και στο σύστημα άρδευσης με βάση το χρόνο) αναλυτική παρουσίαση είχαμε στην 1^η ενότητα (Εδώ).

Οι μέθοδοι διακλαδώσεων που παρατηρήσαμε είναι τρεις:  ι) Η παραδοσιακή με πρόχειρα υλικά και με κύριο τις μεγάλες πέτρες. ιι) Στα τσιμενταύλακα δημιουργήθηκε η μέθοδος των σιδερένιων φορετών σε ειδικές εγκοπές κοφτρών. ιιι) Αργότερα στο σωληνωτό δίκτυο αυλάκων εισήχθη η μέθοδος των φρεατίων, όπου η κύρια αποστολή ήταν ο έλεγχος πορείας και ο καθαρισμός. Τέτοια χρήση έχουμε για τα νερά του Κεφαλόβρυσου στον κεντρικό δρόμο της Κέρτεζης από την πλατεία Ομόνοιας μέχρι την οικία του «Μυρούδα», στη είσοδο των νερών της Νερομάννας στα «Τσικολέϊκα», πριν τον νερόμυλο του Δουκλιά και μέχρι του «Κουρή»  και τέλος στα βορειοανατολικά Εξάμπελα με το νερό των έξι πηγών του εκεί Κεφαλόβρυσου.

Σιδερένιες μεγάλες φορετές κόφτρες σε λειτουργία στο (παλαιό) μυλαύλακο των δίδυμων μύλων – νεραύλακο, τώρα τσιμεντένιο. Χρησιμοποιούνται εδώ για την διακλάδωση των νερών του Κεφαλόβρυσου κοντά στα πρώην σφαγεία της Κέρτεζης και για το ενδιάμεσο μικρό τσιμενταύλακο που φτάνει στα νοτιοδυτικά του Κοιμητηρίου. Βλέπουμε ανατολικά τον Ιούνιο του 2017.

Διακλάδωση από πέτρες στο Κυπαρίσσι. Το χωμάτινο αυλάκι ανατολικά από του «Σαρδούνη το λαγγάδι» στα ανατολικά του οικισμού διακλαδίζεται στα δύο.  Συνήθως ποτιζόταν η περιοχή μόνο σε μία ημέρα (Παρασκευή) και γι αυτό χώριζαν το νερό Κεφαλοβρύσου στα δύο. Οι πέτρες έχουν τοποθετηθεί κτιστές τα τελευταία χρόνια λόγω κατασκευής παραθεριστικής οικίας. Βλέπουμε ανατολικά τον Ιούνη του 2017.

Σιδερένιες μεγάλες φορετές κόφτρες σε λειτουργία στο (παλαιό) μυλαύλακο του μύλου του «Σμπίγου» – νεραύλακο, τώρα τσιμεντένιο. Χρησιμοποιούνται εδώ για την διακλάδωση των νερών του Κεφαλόβρυσου στα ΝΔ Αλώνια της Κέρτεζης. Στην ευθεία οδηγείται το νεραύλακο στα νότια των Αλωνιών με συνέχεια (ως χωμάτινο) μέχρι τη Σενά. Στο βάθος η βρύση στ’  Αλώνια. Βλέπουμε δυτικά τον Ιούνιο του 2016.

Διακλάδωση με πρόχειρες πέτρες στα ΝΑ Αλώνια. Στο σημείο αυτό το κεντρικό τσιμενταύλακο διακλαδίζεται πλάγια ώστε να αρδευτούν τα χωράφια λίγων στρεμμάτων με χωμάτινο νεραύλακο στα ΝΑ Αλώνια. Βλέπουμε ανατολικά τον Απρίλιο του 2017.

Ο πιό κεντρικός κόμβος στους δυτικούς Χαλιάδες σε παρακμή. Ελάχιστα μέτρα μετά τη διακλάδωση του κεντρικού αγροτικού δρόμου, νάσου και η διακλάδωση του κεντρικού νεραύλακου σε μάντρα (βόρεια/αριστερά) και μεσιανό (νότια/δεξιά). Η μία σιδερένια κόφτρα στο τσιμενταύλακο της μάντρας βασιλεύει. Όμως η άλλη  χάθηκε και αντικαταστάθηκε με μεγάλη πέτρα και νάυλον σακούλα... Και είναι χρονιά με δικαιώματα στην περιοχή… Σε 2 μέτρα η έξοδος στο νεραύλακο της μάντρας των νερών της παρατημένης  από το 2000 δίδυμης γεώτρησης από το Γκαλντιρίμι. Βλέπουμε ΝΑ τον Ιούλιο του 2017.

Η «δίκαιη» διακλάδωση με σύστημα σιδερένιων κοφτρών στα δύο του τσιμενταύλακου της μάντρας, δεξιά/νότια από τον κεντρικό δρόμο στους δυτικούς Χαλιάδες. Βόρεια/αριστερά φεύγει ο βόρειος κλάδος της μάντρας που φτάνει μέχρι την θέση της 1ης βασικής δέσης στη Σενά και αρδεύει τα βόρεια χωράφια των δυτικών Χαλιάδων. Η άλλη συνεχίζει παράλληλα στον κεντρικό αγροτικό δρόμο που περνά από την Σουρουβιά και τέμνει την τουρκόστρατα. Διακρίνεται και ψευτογέφυρο. Βλέπουμε ανατολικά τον Αύγουστο του 2016.

Η διακλάδωση του κεντρικού τσιμενταύλακου στην τομή του αγροτικού δρόμου της Σουρουβιάς με την τουρκόστρατα. Στην ευθεία προχωρά το κεντρικό τσιμενταύλακο για άρδευση των νότιων Λιμνών και των δυτικών χωραφιών στο Κιόσι, ενώ το κάθετο με μιά στροφή αρδεύει το χωράφια στις κεντρικές Λίμνες, αυτά της ΝΑ Αγρομηλιάς και φτάνει μέχρι την αρχή του Κάκαβου. Οι σιδερένιες κόφτρες σε άθλια κατάσταση. Βλέπουμε βόρεια τον Φλεβάρη του 2017. Λόγω χειμώνα έχουν καεί και τα βάτα.

Η 1^η κρυφή διακλάδωση, στα πολλά μάτια, στο ανατολικό καστανόδασος. Το τσιμενταύλακο που ταξιδεύει μετά το μύλο του Τσιρίκου νότια του Βουραϊκού και στο στενό κάμπο ανατολικά του οικισμού πριν φτάσει στο τέρμα κάνει μια ξαφνική κάθετη διακλάδωση. Οι κόφτρες εκεί ακόμα … κρύβονται! Ο λόγος είναι να μπουν τα νερά ακριβώς στα δυτικά της 1^ης δέσης στις Κολλαρές για να μη χαθεί χρόνος, έστω και αν κατόπιν «κόβονταν» στο μύλο του «Μπουμπά» και φτάσουν μέσω του ποταμού! Μια τεχνική για να μη χαθεί χρόνος! Βλέπουμε ανατολικά τον Απρίλη του 2017.

Η 2^η κρυφή διακλάδωση, στους πρόποδες της δυτικής Ντεσμένας κοντά στην βόρεια Σκαμνιά. Το τσιμενταύλακο που φτάνει με νερό «Παγιάννη» από τη δέση στου «Γιαγουδή» διακλαδίζεται πριν στρίψει προς τα ΒΑ για να φτάσει στον κεντρικό δρόμο της Σουρουβιάς για τα περαιτέρω. Στην ευθεία το τσιμενταύλακο οδηγείται οφιοειδώς στην νότια Σουρουβιά και στους πρόποδες της ΒΔ Ντεσμένας λίγα μέτρα πριν μείνει ως χωμάτινο και διαπεράσει ακόμη και την ανηφορούσα τουρκόστρατα προς Βωρούς της κεντρικής Ντεσμένας. Βλέπουμε νότια τον Απρίλιο του 2017.

Η 3^η κρυφή διακλάδωση,  στις ΒΑ Λίμνες. Το τσιμενταύλακο που  έφτανε μέχρι και πριν 30 χρόνια εκεί, με νερό «Παγιάννη»,  συναντά το μισοχωμένο άνοιγμα.  Το άνοιγμα μάλλον έκλεινε και άνοιγε με σιδερένια κόφτρα που έχει χαθεί ή χωθεί. Με κορύτα το νερό περνούσε από τη δυτική στην ανατολική όχθη του Βουραϊκού για να οδηγηθεί στην ΝΑ Αγρομηλιά και τον δυτικό Κάκαβο. Βλέπουμε ανατολικά τον Αύγουστο του 2016.

Διακλάδωση με φρεάτιο μετά την νότια δέση στα Εξάμπελα. Με το φρεάτιο αυτό έχουμε την διακλάδωση του μεσαίου και δυτικού νεραύλακου. Βλέπουμε βόρεια αρχές Ιουλίου του 2017.

IX) Η νέα μέθοδος των φρεατίων και οι εκβολές…

Οφείλουμε να σημειώσουμε ιδιαίτερα τις δύο σύγχρονες τεχνικές που προστέθηκαν στην αρδευτική πορεία των νερών. Την 1^η αποτελούν τα φρεάτια ελέγχου και καθαρισμού των υπόγειων αυλάκων. Την 2^η  χαρακτηρίζει ο (μοναδικός στην Κέρτεζη) ο τρόπος εισόδου νερών από τις δύο υπόγειες  σωλήνες  των γεωτρήσεων στο «Γκαλντιρίμι» στο κεντρικό αυλάκι στους δυτικούς Χαλιάδες. Ας δούμε ενδεικτικές φωτογραφίες:

 

Φρεάτιο ελέγχου του υπόγειου νεραύλακου στο κέντρο της Κέρτεζης. Είμαστε έξω από την «καφεψησταριά» του Σαμαρτζόπουλου/«Πρέζα». Είναι ακόμα σε λειτουργία. Βλέπουμε βορειοανατολικά τον Ιούνιο του 2017.

Φρεάτιο ελέγχου στα «Τσικολέϊκα». Είμαστε νότια της οικίας Δημητρίου Απ. Σωτηρόπουλου/«Σβολή» και επί του δρόμου. Το υπόγειο σωληνωτό νεραύλακο αντικατέστησε το παλαιό μικρό τσιμενταύλακο που άρδευε με νερό Νερομάννας τους βόριους κήπους. Ο λόγος ήταν η αύξηση του πλάτους του παλαιού δρόμου από Κέρτεζη προς Λεχούρι στα όρια του οικισμού λόγω…τροχοφόρων. Είναι ακόμα σε λειτουργία. Βλέπουμε δυτικά αρχές Ιουλίου του 2017.

Φρεάτιο ελέγχου στα βόρεια Εξάμπελα, επί του σωληνωτού μέρους του βορειοανατολικού νεραύλακου με νερό της εκεί πολυόματης Νερομάννας. Έχει σταματήσει η λειτουργία του. Βλέπουμε βόρεια αρχές Ιουλίου του 2017.

Οι εκβολές των αρδευτικών νερών στο κεντρικό αυλάκι πριν διακλαδιστεί στα τρία (Δραγαλεβό στο νότο, Μεσσιανό νοτιοανατολικά και μάντρα ανατολικά) στους δυτικούς Χαλιάδες, όταν λειτουργούσαν οι δύο γεωτρήσεις στο διπλανό «Γκαλντιρίμι». Η πρώτη λειτουργία τους κυμάνθηκε από τα μέσα του 1970 έως το 2000. Να επαναλειτουργήσουν και σε δεύτερη φάση!!! Βλέπουμε ΝΔ τον Απρίλιο του 2016.

X) Κόφτρες, καταπότες και γλάστρες άρδευσης

Τα νερά από τα τσιμενταύλακα έμπαιναν και μπαίνουν από τις παράπλευρες τομές του νεραύλακου με «καταπότες» στην άκρη των προς άρδευση χωραφιών. Παλαιά και τώρα στα χωμάτινα νεραύλακα η αφετηρία του «καταπότη» κλεινόταν και άνοιγε μια διάφορα πρόχειρα υλικά όπως, πέτρες, σακούλες με άμμο, κλαδιά ή λάσπη. Στα τσιμενταύλακα από τις αρχές του 1960 εισήχθη η μέθοδος των σιδερένιων φορετών κοφτρών και για τα πλαϊνά ανοίματα των τσιμενταυλάκων.

Θα παρουσιάσουμε ενδεικτικά κατά σειρά: ι) Κάποιες πέτρινες ή σιδερένιες πλαϊνές ή κεντρικές κόφτρες, ιι) κάποιους τωρινούς καταπότες και ιιι) κάποιες γλάστρες άρδευσης. Στις φωτογραφίες αμυδρά ίσως φαίνονται και οι σποριές.

ι) Ξεκινάμε ενδεκτικά μια σειρά από κόφτρες.

Πέτρινη κόφτρα στην άκρη χωμάτινου νεραύλακου και στην αφετηρία καταπότη. Η μέθοδος αυτή είναι η παλιά και παραδοσιακή. Είμαστε στην αφετηρία του νεραύλακου στην ΒΔ Σουρουβιά και στα ανατολικά της 2ης δέσης στον σαββανίτικο παραπόταμο. Βλέπουμε ανατολικά τον Μάρτη του 2017.

Εκσυγχρονισμένη πλαϊνή πετρινή κόφτρα σε χωμάτινο νεραύλακο. Πρόκειται για το αρχικό διατηρούμενο χωμάτινο νεραύλακο στο Κυπαρίσσι, το οποίο έχει ήδη μπει στον οικισμό. Ο εκσυγχρονισμός οφείλεται στην ανέγερση κατοικίας και την μεταροπή του χωραφιού σε περιποιημένο κήπο. Βλέπουμε ανατολικά τον Ιούνιο του 2017.

Κλειστή πλαϊνή φορετή σιδερένα κόφτρα στου δυτικούς Χαλιάδες. Είμαστε στο Μεσιανό τσιμεντρύλακο ακριβώς στην αλλαγή του κατεύθυνσης προς ανατολάς. Βλέπουμε νοτιοανατολικά τον Ιούνιο του 2016.

 Υποβοηθούμενη φορετή σιδερένια κόφτρα επί του κεντρικού τσιμενταύλακου των Χαλιάδων. Η πλαϊνή κόφτρα επομένως είναι ανοικτή. Το νερό δημιουργεί επί του κεντρικού αγροτικού δρόμου προσωρινή μικρή «δέση» πριν περάσει στον χωμάτινο καταπότη του χωραφιού που αρδεύεται. Στο κοντινό πλάνο ο μικροαγρότης Ανδρέας Γ. Μπαρέλος που καλλιεργεί φασόλια στους κεντρικούς Χαλιάδες. Βλέπουμε ανατολικά τον Αύγουστο του 2017.

Κόφτρα από νάυλον σακούλες σε χωμάτινο αυλάκι δυτικά από τα Αλώνια. Κρατά ένα μεγάλο μέρος των νερών κεφαλόβρυσου της Άνοιξης. Αρδεύει με καταπότη ελάχιστων μέτρων ξερολίβαδο. Βλέπουμε ανατολικά τον Απρίλιο του 2017.

Σύστημα πολλαπλών φορετών κοφτρών στη διακλάδωση του τσιμενταύλακου ακριβώς ανατολικά της βρύσης στα Αλώνια. Τα νερά είναι του Κεφαλόβρυσου και της πηγής Κόντη βρύση. Βλέπουμε σε κοντινό πλάνο ΝΑ τον Αύγουστο του 2017.

Λειτουργούσα κλειστή κεντρική φορετή μεγάλη σιδερένια κόφτρα στο τσιμενταύλακο στα νότια Αλώνια με νερά Κεφαλοβρύσου και Κόντη βρύση. Ο καταπότης είναι κάτω από τον κεντρικό δρόμο και συνεχίζει για λίγα μέτρα στο χωράφι-κήπο πάνω από το ξωκκλήσι του Αη Νικόλα. Βλέπουμε δυτικά τον Απρίλη του 2017.

Πεταμένες φορετές κόφτρες και αντικαταστημένες από μπάζο φυσικών μικρών πετρών. Βλέπουμε τον Ιούνιο του 2017 νότια και σε κοντινό πλάνο λίγα μέτρα πιο νότια μετά την αφετηρία στην Νερομάννα προς το νότιο νεραύλακο. Λόγω αχρησίας του τα νερά που πλεονάζουν από την δυτική έξοδο της πηγής φεύγουν από το μονίμως ανοικτό πλανό άνοιγμα προς τον χείμαρρο που έρχεται από Μάκοβα.

Κατόπιν το νερό περνούσε κατευθείαν, από την άκρη γειτονικού χωραφιού ή περνώντας αγροτικό δρόμο μέσω πρόχειρης μικρής «δέσης» με ειδικό «καταπότη» στο χωράφι. Ο καταπότης είναι πάντα ένα πλατύ και μακρύ χωμάτινο αυλάκι που ανοίγεται ουσιαστικά κάθε αρδευτική χρονιά. Η τέχνη που έχει το άνοιγμα κυρίως βρίσκεται στον καλύτερο δυνατό προσανατολισμό, ώστε οι μικρές –μόνιμες ή μή- διακλαδώσεις που λέγονται «γλάστρες» να οδηγούν το νερό στην άρδευση πλήρως κάθε «σποριάς».

Η σποριά είναι μακρόστενο μέρος του χωραφιού που ορίζεται από μικρότερα χωμάτινα αυλάκια κατά την σπορά και κάθετα στον καταπότη με κάποια κλίση. Συνήθως και εκεί δημιουργούνται μικρότερες ή μή μόνιμες γλαστρούλες. Με παρόμοιο τρόπο αρδεύονται και τα σπαρμένα με τριφύλλι χωράφια, όπως και τα αρδεύσιμα λιβάδια.

ιι) Συνεχίζουμε με κάποιους καταπότες, που είναι πάντα χωμάτινοι:

Μεγάλος χωμάτινος καταπότης στους ΝΔ Χαλιάδες για άρδευση φασολιών. Έχει πορεία από τη Δύση όπου και το πλαϊνο άνοιγμα του μεσιανού νεραύλακου προς την Ανατολή, όπου και το αρδεύσιμο χωράφι φασολιών. Βλέπουμε δυτικά τον Ιούλιο του 2017.

Έτερος καταπότης που έρχεται από το Βορρά όπου και το άνοιγμα του βορινού τσιμενταύλακου της μάντρας στους κεντρικούς Χαλιάδες και κατευθύνεται προς Νότο στην άκρη του αρδεύσιμου χωραφιού φασολιών. Διακρίνονται και χωμάτινες γλάστρες. Κάθετα στον καταπότη είναι οι σποριές. Βλέπουμε βόρεια τον Ιούλιο του 2017.

 Πρόχειρος χωμάτινος καταπότης γιά άρδευση αρδεύσιμου λιβαδιού στην ΝΔ Σουρουβιά, κοντά στην δέση του «Γιαγουδή» στη Σκαμνιά. Μπορεί ν’ αρδεύσει με τα σαβανίτικα νερά της πηγής Παγιάννη κλπ μέσω του σαββανίτικου παραπόταμου. Βλέπουμε δυτικά τον Ιούνη του 2016.

Η αφετηρία του μεγάλου χωμάτινου καταπότη στο Σταυρό. Στην αρχή οδεύει προς ανατολάς στα βόρεια του κεντρικού δρόμου και κατόπιν περνώντας κάθετα με ψευτογέφυρο απ’ αυτό οδεύει στα νότια του δρόμου. Αρδεύει με γλάστρες τρία μεγάλα χωράφια. Βλέπουμε βόρεια τον Απρίλιο του 2017.

Η αφετηρία μεγάλου χωμάτινο καταπότη από το μεσιανό νεραύλακο – που οδεύει παράλληλα με τον κεντρικό παραπόταμο- στα κεντρικά Εξάμπελα. Το χαρακτηριστικό του είναι ότι περνά από μικρό άνοιγμα που σκεπάζεται από ξηρολιθιά για προφύλαξη σε περίπτωση κατεβασιάς. Ταυτόχρονα έχει τη δυνατότητα να κλείνει τον Χειμώνα. Βλέπουμε βόρεια αρχές Ιουλίου του 2017.

ιιι) Τέλος, κλείνουμε με ενδεικτικό υλικό από κάποιες λίγες γλάστρες:

Χωμάτινες γλάστρες υποβοηθούμενες και από νάυλον σακούλες σε νότιο κήπο στην Κέρτεζη. Ο Κήπος μόλις έχει αρδευτεί ημέρα Σαββάτου, που έχει τα δικαιώματα. Στο μακρινό μας πλάνο το ανατολικό καστανόδασος. Βλέπουμε ΝΑ τέλη Ιούνη του 2017.

Γλάστρες σε πλήρη λειτουργία και άρδευση των δύο βόρειων σποριών φασολιών σε χωράφι στους κεντρικούς Χαλιάδες. Το νερό εισέρχεται κατευθείαν και χωρίς ουσιαστικά καταπότη από το βορινό τσιμενταύλακο της μάντρας. Βλέπουμε ΝΑ τον Αύγουστο του 2016.

Παρατημένο πλαϊνό άνοιγμα χωρίς την σιδερένια φορετή κόφτρα του που λειτουργεί κατ΄ευθείαν και ως αρχική γλάστρα στο νότιο τσιμενταύλακο της Σουρουβιάς. Βλέπουμε ΝΔ τον Φλεβάρη του 2017.

ΧΙ) Το τέλος των τσιμενταυλάκων   

Το σύστημα των τσιμενταυλάκων, όπως έχουμε προείπει, δεν ολοκληρώθηκε για πολλούς λόγους. Η βίαιη είσοδος της νέας τεχνολογίας βιομηχανικού τύπου και στο χώρο της ορεινής αγροκαλλιέργειας σε συνδιασμό με την βίαιου τύπου εσωτερικής μαζικής μετανάστευσης «από το χωριό στην πόλη» σημάδεψαν την αλλαγή προτύπου και στον χώρο της άρδευσης.Έτσι ο όρος περί του «τέλους» των τσιμενταυλάκων έχει τρεις έννοιες.

Αφορμώντας από το σημερινό σκληρό παρών της πολύπλευρης κρίσης που και αυτό το εισήγαγαν βίαια όσοι ήταν πολιτισμικά, ιδεολογικά, πολιτικά και οικονομικά υπεύθυνοι ως «πολιτικοί χώροι», θα δείξουμε και προς τα πίσω χρονικά τι εννοούμε.

Α) Η είσοδος της νέας τεχνολογίας των σωλήνων οργανωμένα (περιοχή αναδασμού) και άναρχα (υπόλοιποι κάμποι) έχει μιά δυναμική, που στην καλύτερη εκδοχή, θα περιορίσει κι άλλο ακόμα την παραδοσιακή άρδευση με νεραύλακα. Γιατί η εγκατάλλειψη του μεγαλύτερου μέρους των κάμπων, η συρρίκνωση του ενεργούς πληθυσμού και στην Κέρτεζη, η έλλειψη συνεταιρισμών και ο μικρός αριθμός αγροτών ή μεγαλοαγροτών επιτείνει ακόμη το ρυθμό εγκατάλειψης της παραδοσιακής άρδευσης υπέρ της σωληνωτής με στόχο την τεχνητή βροχή ή τα σταγονίδια.

Β) Η παρακμή των νερόμυλων, που προήλθε από την παρακμή της καλλιέργειας σιτηρών και όχι μόνο –παρότι θα μπορούσε να λειτουργεί ο ανακαινισμένος καλογερικός μύλτος που έχει δωρηθεί στον Σύλλογο των εν Αθήναις κερτεζιτών-, μετέτρεψε τα μυλαύλακα σε σκέτα νεραύλακα στην καλύτερη περίπτωση. Στην χειρότερη καταστρέφονται σταδιακά από την εγκατάλλειψη, αφού το νερό δεν ρέει πλέον σε πολλά απ’ αυτά.

Προσθετικά, η διαπλάτυνση των δρόμων εντός του οικισμού της Κέρτεζης και σε συνδιασμό με το πότισμα των βόρειων κήπων από το νερό ύδρευσης (έστω λελογισμένα) έχει νομιμοποιήσει εδώ και αρκετά χρόνια κατά σειρά την εγκατάλλειψη: α) του χωμάτινου νεραύλακου στους πρόποδες στο Κοκκινάδι με νερό Νερομάννας, β) του βόρειου τσιμενταύλακου των βόρειων κήπων επίσης με νερό Νερομάννας, γ) την αρχή της εγκατάλλειψης των νοτιοδυτικών κήπων με νερό Κεφαλόβρυσου.

Γ) Υπάρχει όμως και το πραγματικό τέλος των τσιμενταυλάκων στην προρείας τους στον κάμπο. Θα δείξουμε με σχολιασμένες ενδεικτικές φωτογραφίες τι έχει απομείνει ακόμα στο ιστορικό παρόν. Έτσι θα διαφανεί έμμεσα πως μπορεί να επιβραδυνθεί η μέθοδος των τσιμενταυλάκων ή ακόμα καλύτερα πως να αξιοπηθούν έστω και συμπληρωματικά στο σύγχρονο αρδευτικό σύστημα. Μη ξεχνάμε ότι η τεχνολογία αυτή που αναπτύχθηκε από το 1958 και πέρασε σε παρακμή περί το 2000, αποτελεί και τεχνολογικά μια ενδιάμεση μεταβατική ιστορική κατάσταση μεταξύ της παραδοσιακής άρδευσης με χωμάτινα νεραύλακα και της σύγχρονης. Ξεκινάμε από τα δυτικά προς τα ανατολικά της Κέρτεζης, δηλαδή από τον δυτικό Απανόκαμπο προς τον βορειοανατολικό αναδασμό.

Το ζωντανό τέλος του βόρειου τσιμενταύλακου στην «Αγία Σωτήρω» στον δυτικό Απανόκαμπο με νερό Νερομάννας. Το συγκεκριμένο νερό προωθείται αρχικά με το τσιμενταύλακο των 200 μέτρων, στη συνέχεια από παμπάλαιο χωμάτινο νεραύλακο και κατόπιν σε μία μεγάλη «λούμπα»  – φυσική δεξαμενή υδρομαστεύεται από σωλήνα και οδηγεί σε τεχνητή βροχή σε αρκετά χωράφια που έχουν χαμηλότερο υψόμετρο! Επομένως ο συνδιασμός αυτός αποτελεί και την πρώτη μου πρόταση. Βλέπουμε ανατολικά τον Ιούνιο του 2017.

Το χωμένο τέλος του νότιου τσιμενταύλακου στις Λίμνες, στην αφετηρία του δρόμου προς την «Αη Νάνα» και τις δυτικές Αρκίτες, 200 μέτρα βορειοδυτικά από την πηγή Κιόσι και λίγα μέτρα νοτιοανατολικά της αποθήκης του Καψιώτη. Αντί να παραμείνει το χωμένο τέλος του (που αποτελεί ταυτόχρονα και αφετηρία για 200 μέτρα του χωμάτινου νεραύλακου), θα μπορούσε να κατασκευαστεί με οπλισμένο σκυρόδεμα μικρή ημιυπόγεια δεξαμενή  νερών άρδευσης που θα γέμιζε από το τσιμενταύλακο με τα νερά της πηγής Παγιάννη που δικαιούται η ευρύτερη περιοχή τα ζυγά έτη. Τα νερά αυτά με σωλήνες θα μπορούσαν να αρδεύσουν είτε με τεχντή βροχή, είτε με σταγονίδια χωράφια – κήπους – δέντρα. Αν υπάρχει ανάγκη, την επόμενη περίοδο (μονά έτη) θα μπορούσε να γεμίζει με αντλία από την παρακείμενη πηγή Κιόσι…. Βλέπουμε νοτιοανατολικά τον Μάρτη του 2017.

Το τέλος του τσιμενταύλακου στις νοτιανατολικές Λίμνες και στην αρχή του δυτικού Κάκαβου. Παρά το υψομετρικό πρόβλημα, αν υπάρξει αγροτική ανάγκη, μπορεί να συνδιαστεί με υπόγεια αρχική δεξαμενή που θα γεμίζει με φυσική ροή. Κατόπιν τα νερά με αντλία θα μπορούσαν να γεμίζουν μεγάλη δεξαμενή ανατολικότερα στην υπερυψωμένη όχθη του κερτεζίτικου Βουραϊκού, βορειοδυτικά του Μπουρδαλέϊκου χωραφιού! Τα νερά είναι τα σαββανίτικα και με δικαιώματα τα ζυγά έτη. Για τα μονά έτη χρειάζεται μιά ιδιαίτερη συζήτηση. Μια πρόταση είναι μια νομιμοποιημένη γεώτρησ, αφού η περιοχή υπόγεια έχει αρκετά νερά και σε μικρό βάθος. Βλέπουμε βορειοδυτικά τον Φλεβάρη του 2017.

Το τέλος του τσιμενταύλακου στις κεντρικές Λίμνες με νερά Παγιάννη τα ζυγά έτη. Για να μιλήσουμε εδώ για δεξαμενή, θα πρέπει προηγουμένως να έχουν μελετηθεί οι δύο προηγούμενες περιπτώσεις, παρότι η διαδρομή των νερών εδώ είναι μικρότερη από τις δύο προηγούμενες. Βλέπουμε νοτιοδυτικά τον Μάρτη του 2017.

Το ιστορικό και τεχνικό τέλος του τσιμενταύλακου στην ανατολική Αγρομηλιά. Πρόκειται για μια εικόνα ολικής καταστροφής και ανατροπής, αφού είμαστε στα δυτικά όρια του αναδασμού της Κέρτεζης. Δεν χρειάζονται εδώ άλλα λόγια…. Βλέπουμε δυτικά τον Οκτώβρη του 2016.

ΧΙΙ) Πληροφορίες και Συνεντεύξεις

 Όλο αυτό το υλικό που επεξεργάστηκα στην 1^η και 2^η ενότητα και επεξεργάζομαι και για τις επόμενες αναρτήσεις τροφοδοτήθηκε με μικρότερες ή μεγαλύτερες συνεντεύξεις με τους ανθρώπους του χωριού που έζησαν, ενθυμούνται ή ζουν ακόμα στα αρδευτικά τεκταινόμενα της νεροφόρας Κέρτεζης.

Με τον σημαντικό γέροντα παλαιό αγρότη Αποστόλη Ανδρ. Ανδριόπουλο συζητάμε τις τελευταίες πληροφορίες στο καφενείο nama της κεντρικής πλατείας της Κέρτεζης τον Ιούλιο του 2017.

Μερικοί από τους ανθρώπους που έχω μιλήσει έχουν φύγει από τον πρόσκαιρο κόσμο της βιοπάλης. Αιωνία τους η μνήμη. Ανάμεσα σ’ αυτούς κι ο αγαπημένος μου πατέρας, κοντά στον οποίο μαθήτευσα στα αγροτικά και αρδευτικά (και όχι μόνο).

Οι υπόλοιποι που εργάζονται, απασχολούνται και ζούν στο τόπο που γεννήθηκα και μεγάλωσα θέλουν όχι μόνο τις δικές μου δημόσιες ευχαριστίες, αλλά και τις δικές σας. Κάποιους θα τους αναφέρω και σε επόμενες αναρτήσεις. Αν παρά ταύτα ξέχασα κάποιον να μου το υπενθυμίσει. Δεν έγινε με σκοπιμότητα.

Ο μικροαγρότης και βέρος κερτεζίτης Αλκιβιάδης Σπ. Αρχιμανδρίτης πάνω στο μοναδικό τρακτέρ του μαζί με το σκύλο του κοβαλά χλόη για τα ζωντανά του ακόμα. Εδώ εξέρχεται πρωινές ώρες από τους  δυτικούς Χαλιάδες μέσα Ιουλίου του 2017

Αλκιβιάδης Σπ. Αρχιμανδρίτης/«Αλκίκος», Κώστας Σωτ. Τριπολιτσιώτης, Αποστόλης Ανδρ. Ανδριόπουλος/«Κομόλας», Γεώργιος Σωτ. Δουκλιάς/«Αλής», Χρήστος Δημ. Αντωνόπουλος/«Νταραλέξης», Κωσταντίνος Σπήλιου Κόντης, Γεώργιος Ανδρ. Μάρκος/«Ψαχούλιας», Γεώργιος Παν. Λαφογιάννης, Βασίλειος Παν. Βορύλλας/«Μπαλαλάς», Γεώργιος Παν. Αλεξόπουλος/«Κόκορης», Αναστάσιος Γεωργ. Λεχουρίτης, Αθανάσιος Χρ. Χασαπόπουλος, Ανδρέας Γ. Μάρκος, Παναγιώτης Χρ. Κούρτης, Μιχάλης Παν. Βορύλλας/«Γαλούλας», Παναγιώτης Αθ. Τριπολιτσιώτης, Δημήτριος Αναστ. Τζένος, Δημήτριος Απ. Σωτηρόπουλος/«Σβολής», Νικόλαος Ιω. Σαμαρτζόπουλος/«Κάκης», Νικόλαος Αντ. Ρέλλας/«Αγροφύλακας», Παναγιώτης Χρ. Αβραμόπουλος/«Αβράμης», Λεωνίδας Γ. Ρήγας, Κωνσταντίνος Λ. Ρήγας, Γιάννης Παν. Σκαμβούγερας/«Καραμούζας», Σωτήρης Κωνστ. Σωτηρόπουλος/ «Λούκης», Κώστας Νικ. Αλεξόπουλος/«Τζούδας», Αντώνιος Δημ. Σωτηρόπουλος/«Σβολής», Διονύσης Ανδρ. Αλεξόπουλος/«Κόκκορης», Σωτήρης Ανδρ. Βορύλλας/«Ντάνος», Παναγιώτης Νικ. Τριπολιτσιώτης, Γεώργιος Δημ. Καλύβας, (+) Αναστάσιος Δημ. Τζένος, (+) Αντώνιος Παν. Μπούρδαλας, (+2016) Γεώργιος Αγγ. Διαμαντόπουλος.

* Ο Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κέρτεζη. Είναι πτυχ. θεολογίας και εργάζεται ως φυσικός στην β/βάθμια εκπ/ση. Είναι συμμέτοχος σε συνδικαλιστικές και πολιτισμικές συλλογικότητες. e-mail: pmkas2004@yahoo.gr

23 Αυγούστου 2017. Τελευταία ενημέρωση 05 Σεπτέμβρη 2017.

Επόμενη ανάρτηση: Τα νερά της Κέρτεζης – Μέρος ΙΙΙ: Τα συστήματα άρδευσης. Ποικίλες παρεμβολές και θεσμοί της παραδοσιακής άρδευσης στην Κέρτεζη – Ενότητα 3η