Το ταξίδι μου, η συμβολή του Ψυχάρη στη διαμόρφωση της νεοελληνικής γλώσσας*

Του Νικολάου Μπουμπάρη**

Με την ασφάλεια που μας παρέχει η χρονική απόσταση από το γλωσσικό ζήτημα, θα επιχειρήσω απόψε να αποτιμήσω τη συμβολή του Γιάννη Ψυχάρη στη διαμόρφωση της νεοελληνικής γλώσσας. Η σημερινή διάλεξη αφορμάται από τη συμπλήρωση 130 χρόνων από τη δημοσίευση ενός κειμένου καθοριστικού για τα νεοελληνικά γράμματα, του Ταξιδιού. Επιπλέον, τη χρονιά που θα υποδεχτούμε σε λίγες εβδομάδες θα συμπληρωθούν 165 χρόνια από τη γέννηση και 90 από τον θάνατο του Ψυχάρη. Αν λάβουμε υπόψη μας και τις επετείους των 125 ετών του Δαναού και των 35 του Συνδέσμου Φιλολόγων Αργολίδας, αντιλαμβάνεστε ότι απόψε η αίθουσα διαλέξεων του Δαναού είναι το σημείο διασταύρωσης όλων αυτών.

Όλοι οι πολιτισμοί χρησιμοποιούν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται το παρελθόν προκειμένου να καθορίσουν και να ισχυροποιήσουν τη θέση τους στο παρόν. Υπό την επιρροή του Ρομαντισμού και την εδραίωση των εθνών-κρατών στην Ευρώπη τον 19^ο αιώνα, αναθεωρήθηκαν ριζικά οι σχετικές με το παρελθόν αντιλήψεις. Κάθε έθνος διεκδικούσε ή ανακάλυπτε την αξία της παράδοσης που είχε συμβάλει στο παρελθόν στη διαμόρφωσή του και στο παρόν εγγυόταν τη διαφορά του από τους αντιπάλους του, καθώς και τη δυνατότητα να υλοποιήσει στο μέλλον τις φιλοδοξίες του.

Η πολιτιστική παράδοση, πυρήνας της οποίας είναι η ελληνική γλώσσα, έχει την πιο μακρά και αρραγή ιστορία σε ολόκληρη την Ευρώπη. Αποστολή του νεοελληνικού κράτους ήταν να συλλέξει και να καθιερώσει τα στοιχεία εκείνα της παλαιότερης ιστορίας του Ελληνισμού που θα αξιοποιούνταν στην εδραίωση της σύγχρονης υπόστασής του και των μελλοντικών φιλοδοξιών του. Το νεαρό ελληνικό κράτος χρειαζόταν να στηρίξει σε ιστορικές περγαμηνές την εσωτερική του νομιμοποίηση και τις αλυτρωτικές διεκδικήσεις του^[1]. Προς αυτήν την κατεύθυνση εργάστηκαν οι λόγιοι Σπυρίδων Ζαμπέλιος και Σπυρίδων Λάμπρου και, κυρίως, ο ιστορικός Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος. Το αξιακό τους πλαίσιο συνήδε με το αντίστοιχο της εποχής τους και του πολιτισμικού και γεωγραφικού περίγυρου. Δεν διέφερε, δηλαδή, από αυτό των Καρλάιλ, Μισελέ και Σλουμπερζέ. 

Ανοικτή επιστολή στο Νίκο Τεμπονέρα 2020

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Συνάδελφε Νίκο Τεμπονέρα, αγαπητέ μας Νίκο

Νάμαστε πάλι απόψε εδώ στο χώρο που σημάδεψες πριν τρεις περίπου δεκαετίες, στις 9 Γενάρη 1991, ενώνοντας σχολείο και εκπαιδευτικό κίνημα, καθηγητές και μαθητές σε άλλου είδους μάθημα: Αυτό της κοινωνικής γνώσης στο πεδίο των συλλογικών αγώνων. Δεν ήθελες να γίνεις «λαϊκός ήρωας», αλλά να συνεχίσεις να είσαι εκπαιδευτικός μαζί με το σωματείο σου, την Α΄ ΕΛΜΕ Αχαΐας, κι ας μην ήσουν εκλεγμένος στο ΔΣ της. Έτρεξες μαζί με τα περισσότερα μέλη του κι έφτασες άοπλος από το Παράρτημα, την τότε έδρα του σωματείου, μέχρις εδώ να στηρίξεις τους αγωνιζόμενους μαθητές απέναντι σε οργανωμένους τραμπούκους που επιτίθονταν με λοστάρια και όχι μόνο.

Έπεσες νεκρός κτυπημένος με λοστό στο κεφάλι από το στέλεχος της τότε ΟΝΝΕΔ Γ. Καλαμπόκα, μετά από εισβολή ομάδας ροπαλοφόρων τραμπούκων μέσα σ’ αυτό το σχολικό συγκρότημα -τότε 3ου & 7ου Γυμνασίου και Λυκείου Πάτρας-, που τελούσε υπό μαθητική κατάληψη, όπως εκατοντάδες σχολεία στην επικράτεια. Ναι καταλήψεις πολύ μεγάλης κλίμακας και χρόνου, κι όχι «δυσλειτουργίες» όπως προσπαθούν να τις ονομάσουν οι εκσυγχρονιστές των τελευταίων ετών με τις αλλαγές όρων. 

Το όνομά σου Νίκο μας έγινε σύμβολο του λαϊκού κινήματος και ιδιαίτερα των καθηγητών, των μαθητών, των φοιτητών, της σπουδάζουσας νεολαίας. Γιατί εσύ, όχι μόνο στάθηκες στη πρώτη γραμμή του αγώνα συνεπής με τη πολιτική-συνδικαλιστική σου αντίληψη, σταθερός στο συλλογικό σου αξιακό σύστημα, αλλά και άοπλος αιματοβαμμένος μάρτυρας της παιδείας και του ευρύτερου εκπαιδευτικού κινήματος.

Νίκο μας,

Ο 21^ος αι., όπως και τα τελευταία χρόνια του 20^ου, διαπνέεται από μία παγκόσμια προσπάθεια να καθιερωθεί ένας «νέος τύπος ανθρώπου». Για όσους βλέπουν χωρίς μυωπικά γιαλιά, ο «νέος τύπος ανθρώπου» που προβάλλεται από της δυνάμεις της αγοράς, τους «δυνατούς» της εποχής μας, είναι ο «εξατομικευμένος άνθρωπος». 

Επιχείρηση «αξιολόγησης σχολείων και εκπαιδευτικών» και άλλα δαιμόνια

Του Γιώργου Κ. Καββαδία*

Φαίνεται ότι η κυβέρνηση και το Υπουργείο Παιδείας δεν μπορούν να προωθήσουν άμεσα, όπως σχεδίαζαν, με το νέο έτος την ψήφιση και εφαρμογή του θεσμικού πλαισίου για την εκπαίδευση αντιλαμβανόμενοι συν τοις άλλοις και τις διαθέσεις αντιστάσεις των εκπαιδευτικών. Αναδιπλώνονται, σχεδιάζουν και  εξαπολύουν προπαγανδιστικές βολές για να προετοιμάσουν το έδαφος για την αρχή της επόμενη σχολικής χρονιάς, για να συνεχίσουν στον δρόμο των κυβερνήσεων ΣΥΡΙΖΑ –ΑΝΕΛ για την «εμπέδωση της κουλτούρας αξιολόγησης» σύμφωνα με τις κατευθύνσεις και τις συμβουλές των ΟΟΣΑ και ΔΝΤ.

 Αξιολόγηση:  οξυγόνο ή δηλητήριο για την εκπαίδευση;

Η τουρκική διείσδυση στην Αφρική και η Λιβύη

Του Αλέκου Αναγνωστάκη*

Σιγά αλλά σταθερά, μέρα με τη μέρα, συγκροτούνται τα στρατόπεδα στην ευρύτερη περιοχή της νοτιοανατολικής Μεσογείου. Οι αντιθέσεις εκδηλώνονται και παίρνουν μορφή και περιεχόμενο ενός διευρυνόμενου πλέγματος στο οποίο περιπλέκονται όλες οι μεγάλες δυνάμεις (ΗΠΑ, Κίνα, Ρωσία, Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία), οι ισχυρές δυνάμεις της περιοχής (Τουρκία, Αίγυπτος, Ισραήλ, Κατάρ) και η Ελλάδα. Το επίκεντρο είναι η Λιβύη και η θάλασσα της εξ αιτίας των υψηλών αποθεμάτων σε πετρέλαιο και αέριο και ακολουθούν η Ελλάδα και η Κύπρος.

Τώρα πια που οι θάλασσες δεν είναι μόνο δρόμος ταξιδιών και περιοχές αλιείας αλλά διαφιλονικούμενα ενεργειακά οικόπεδα που ορίζει (εν πολλοίς αυθαίρετα) η κάθε χώρα όπως οι καουμπόηδες στην άγρια Δύση: Από δω ως που έφτανε το μάτι τότε, από δω ως που επιτρέπουν το σκάψιμο στους βυθούς τα σύγχρονα θερμοαντοχικά υλικά, η σκληρότητα και η ισχύς άντλησης των πρωτόγνωρων αντλητικών μηχανών.

Αλλά τι ακριβώς σχεδιάζει η Τουρκία υπό το ΑΚΡ και τον Ερντογάν στην περιοχή;

Η κεντρικότητα του Ισλάμ συνδυασμένη με την παγκόσμια ενεργειακή πολιτική

Τι είναι το «ζαχαροκάντιο ζυμωτή» που αναφέρεται στα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς;

Της Χριστίνας Τζιάλλα*

Σε τι αναφέρεται τελικά ο περίφημος στίχος που όλοι τραγουδήσαμε κάποτε στα κάλαντα;

Στο χωριό όλα τα σπίτια ήταν ανοιχτά, μπαίναμε περίπου με το «έτσι θέλω», πετώντας ένα «γεια σου, θεία», για να εδραιώσουμε σχέσεις, και ζητούσαμε νερό. Αν η θεία ήταν καλόβολη, εκτός από το νερό, θα ερχόταν και κέρασμα. Η θεία Βαρβάρα λοιπόν, που είχε το σπίτι της απέναντι από το σχολείο, μας έβγαζε πάντα γλυκό βανίλια με νερό από τη στέρνα, καλοδεχούμενο τονωτικό για να επιστρέψουμε πάραυτα στις δουλειές που είχαμε αφήσει στη μέση και που «υφαίναμε» καθημερινά δυο μήνες το καλοκαίρι, χωρίς να τις σχολάμε ποτέ: το τρέξιμο, το κρυφτό, το φυσοκάλαμο, τον πετροπόλεμο, την αμπάριζα, και φτου κι από την αρχή. Παρόμοιες οι αναμνήσεις όλων των παιδιών της γενιάς μου. Κλισέ, γλυκερές εικόνες από σκιερές αυλές, παιδικά καλοκαίρια και εξοχές. Αν υπάρχει ένα ελληνικό γλυκό που να μπορεί να ξυπνήσει τόσες αναμνήσεις όσες οι μαντλέν του Προυστ, αυτό τελικά είναι η βανίλια.

Ἀπέναντι στήν τουρκική πρόκληση

Του Βασίλη Ξυδιά*

ΜΕΡΟΣ Α΄

Μπλεγμένη στὴ μεγάλη γεωπολιτική δίνη ἀπὸ τὴν Οὐκρανία ὣς τὴ Μέση Ἀνατολή –δὲν τῆς ἔφταναν ὅλα τ’ ἄλλα– ἡ Ἑλλάδα καλεῖται νὰ ἀντιμετωπίσει τὴν ἄνευ προηγουμένου τουρκικὴ προκλητικότητα. Τούτη τὴν περίοδο ἡ αἰχμὴ εἶναι τὰ γεωτρύπανα στὴν Κύπρο, ἀλλὰ εἶναι σαφὲς ὅτι ἡ Τουρκία κλιμακώνει δυναμικὰ τὶς διεκδικήσεις της σὲ ὅλο τὸ μῆκος τῶν δυτικῶν της συνόρων, Θράκη-Αἰγαῖο-Κύπρος. Δὲν εἶναι ἡ πρώτη φορὰ ποὺ συμβαίνει κάτι τέτοιο· τώρα ὅμως τὰ πράγματα εἶναι πολὺ χειρότερα ἀπὸ παλαιότερες περιπτώσεις, ὅπως π.χ. τὸ 1976 και τὸ 1986-87 μὲ τὸ Χόρα (μετέπειτα Σισμίκ), ἢ τὸ 1996 μὲ τὰ Ἴμια.

Διαδήλωση με αριθμό πρωτοκόλλου

Της Μαριάννας Τζιαντζή*

Τον αγκαθωτό κορσέ του νόμου και της τάξης επιχειρεί η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας να φορέσει και στις πορείες, να φιμώσει τη δημοκρατική έκφραση των αδικημένων, των αγανακτισμένων, των φτωχών, των απολυμένων, των απλήρωτων, όσων εναντιώνονται στον φασισμό, στον πόλεμο, στις ανισότητες.

Οπως δηλώνουμε τα παιδιά μας στο Ληξιαρχείο, έτσι και οι πορείες πρέπει να δηλώνονται στις αστυνομικές αρχές – και μάλιστα δύο 24ωρα πριν από τη διεξαγωγή τους. Πορείες αδήλωτες, πορείες ορφανές, πορείες χωρίς κηδεμόνα (δηλαδή υπεύθυνο) θεωρούνται παράνομες – άρα δικαιολογημένη η άσκηση βίας για τη διάλυσή τους.

Στα ίχνη του συλλογικού ανθρώπου: ένα πολύεδρο διαμάντι

Βιβλιοπαρουσιάσεις σε Κόρινθο και Ναύπλιο

Του Λάμπρου Αναστ. Ψωμά*

Εισαγωγή

Στην κωμωδία «Ο κατεργάρης» της Φίνος Φιλμς του 1971, σε σκηνοθεσία Γιάννη Δαλιανίδη, ξεχωρίζει το πρόσωπο της απαρχαίωσης, της στείρας εμμονής σε ξεπερασμένες αρχές, του συντηρητισμού που φθάνει τα όρια όχι μόνο της στεγνής αντίδρασης, αλλά και της βλακείας. Τον ρόλο ενσαρκώνει ο αλησμόνητος Σπύρος Καλογήρου που δημιουργεί συμπάθεια στον θεατή. Αλλά το γεγονός παραμένει: προκειμένου να εγείρει ένα σύμβολο βλακώδους και ανοήτου συντηρητισμού ο μακαρίτης σκηνοθέτης Δαλιανίδης επέλεξε τη μορφή ενός θεολόγου, που, «με κόρη φιλημένη», δεν είχε πρόσωπο για να υποβάλλει τη διατριβή του και να γίνει καθηγητής του Πανεπιστημίου. Η κωμική φιγούρα του θεολόγου, εξέφραζε μια διαμαρτυρία – απόλυτα δικαιολογημένη στην εποχή της – κατά της «Ελλάδος Ελλήνων Χριστιανών» που απομείωνε τη θεολογία σε μια ηθικολογία χωρίς περιεχόμενο και χωρίς νόημα, χωρίς καμιά προσπάθεια να κατανοηθεί η θεία Οικονομία για τη σωτηρία του κόσμου και οι επιπτώσεις της Οικονομίας αυτής για την καθημερινή μας ζωή. Επειδή όμως πέρασαν οι δεκαετίες εκείνες και σήμερα ζούμε σε μια διαφορετική εποχή, θα τολμούσα να ισχυριστώ ότι η γελοία φιγούρα του ανούσια ηθικιστή θεολόγου ήταν τελικά βολική. Ο κόσμος μας δεν θέλει μια θεολογία ζωντανή, ουσιαστική, που να διαλέγεται με τις εξελίξεις στις άλλες επιστήμες, στον πολιτισμό, στην πολιτική, ακόμα και στην οικονομία και στην τεχνολογία· και τούτο γιατί μια τέτοια θεολογία μπορεί να φανερωθεί ενοχλητική, καθώς θα αποκαλύπτει την απανθρωπιά μας.

Περαιτέρω σκέψεις

Το βιβλίο του Παναγιώτη Μπούρδαλα είναι ένα πολύεδρο διαμάντι, ένα διαμάντι που κινείται με άνεση στις επιστήμες της Φυσικής, της Αστρονομίας και των Μαθηματικών, αλλά και της Πολιτικής, της Οικονομίας και, οπωσδήποτε, της Θεολογίας. Η πολυεδρικότητα του διαμαντιού αυτού με καθιστά ανίκανο να το κρίνω ολόπλευρα. Δεν διαθέτω ανάλογη σκευή. Θα το προσεγγίσω, ας μου συγχωρηθεί αυτό, ως θεολόγος μόνο.

Ο χριστουγεννιάτικος Παπαδιαμάντης

Το λιμάνι της Σκιάθου. Ταχυδρομική κάρτα – επιχρωματισμένη φωτογραφία του Στέφανου Στουρνάρα, εποχής 1910-1920.

Του Θανάση Μπαντέ*

Τα χριστουγεννιάτικα διηγήματα του Παπαδιαμάντη είναι τόσα πολλά σε αριθμό, που θα μπορούσε κανείς να τα ταξινομήσει σε μια ξεχωριστή κατηγορία. Εξάλλου, κυκλοφορούν αρκετές συλλογές που εστιάζουν σ’ αυτά και που έχουν τίτλους όπως  «χριστουγεννιάτικα διηγήματα» ή «χριστουγεννιάτικες ιστορίες» αναδεικνύοντας ακριβώς αυτό το λογοτεχνικό κομμάτι. Όμως, το αδιαμφισβήτητο της χριστουγεννιάτικης θεματολογίας δε σηματοδοτεί ένα αυτόνομο τμήμα στο έργο του Παπαδιαμάντη, αφού τα Χριστούγεννα δεν αποτελούν αφορμή προς αναζήτηση νέων εκφραστικών ή ιδεολογικών διαδρομών. Με άλλα λόγια, τα Χριστούγεννα στον Παπαδιαμάντη δε λειτουργούν ούτε προς τόνωση της θρησκευτικής κατάνυξης ούτε ως πεδίο κατήχησης ή παραγωγής διδαγμάτων ούτε ως ευκαιρία για πάσης φύσεως συγκινησιακή κατανάλωση.