Η ιερότητα συμβόλων: πολιτισμική αναγκαιότητα ΙΙ

Η ιερότητα των συμβόλων ως πολιτισμική αναγκαιότητα της ανοικτής κοινωνίας – Μέρος ΙΙ

 

Του Χριστόφορου Αρβανίτη*

 

Συνέχεια από το Μέρος Ι 

2. Πολιτισμική αναγκαιότητα.

άν λοιπόν πάρξει συμφωνία στό γεγονός τι νάλυση σημαίνει ποσαφήνιση τν δομν σήμανσης, τν καθιερωμένων κωδίκων καί καθορισμό τς κοινωνικς τους θεμελίωσης καί σημασίας, τότε ποχρεωτικά σέ κάθε στάδιο ρευνας γιά τόν νθρώπινο πολιτισμό θά πρέπει νά ναζητομε τά σημεα κενα πού ποτελον τό νέο καί τό πρωτόγνωρο γιά τόν νθρωπο, ξιολογώντας τή σημασία τους γιά τόν πό διαμόρφωση πολιτισμό. Ατά τά νέα πολιτισμικά στοιχεα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στήν πολιτισμική λειτουργία το νθρώπου ετε λειτουργον παράλληλα ετε συγκρουσιακά ετε συνθετικά.

Τό πάρχον πολιτισμικό περιβάλλον ετε τά ναδεικνύει ς σημαντικά καί γι’ατό τά νσωματώνει στίς πάρχουσες διαδικασίες ετε τά θεωρε ς ποδεέστερα καί νευ σημασίας καί γι’ατό τά περιθωριοποιε τά πορρίπτει. Μιά τέτοια διαδικασία, μως, δημιουργε προβλήματα πολιτισμικν ποκλεισμν γιά μάδες καί σύνολα νθρώπων πού κ πρώτης ψεως φαίνονται νά μήν εναι «συμβατές» μέ τούς κανόνες καί τούς ρους πού ποδέχεται νας πολιτισμός. Μέ βάση ατή τή διαδικασία, πολιτισμός: «μις κοινωνίας συνίσταται σέ λα σα πρέπει νά γνωρίζει νά πιστεύει κανείς προκειμένου νά λειτουργήσει μέ ναν τρόπο ποδεκτό πό τά μέλη της». [7]

Κατ’ατόν τόν ρισμό νυπάρχει μιά καταγραφή συστημικν κανόνων ποία δηγε σέ να εδος πολιτισμο  ντονα τυποποιημένου καί μέ βασική συνέπεια τόν ποκλεισμό ποιουδήποτε στοιχείου δέν συμφωνε μέ τά δεδομένα ατά. Γίνεται μφανές τι σέ αστηρά τυποποιημένα πολιτισμικά καί κοινωνικά συστήματα προσπάθεια νάμειξης τν στοιχείων δέν ποδίδει, κυρίως, γιατί αστηρότητα το συστήματος δέν πιτρέπει τή συλλειτουργία τους. Ατό, μως, ποτελε τό να στοιχεο πού μπορε κάποιος νά συμπεράνει καί κυρίως γίνεται πίκλησή του πό νθρώπους πού ντιλαμβάνονται μονοδιάστατα τήν νθρώπινη πολιτισμική δραστηριότητα καί πιδιώκουν τήν πολιτισμική τους καθαρότητα, πορρίπτοντας κάθε ξένο στοιχεο πολιτισμικς διαιτερότητας ς μολυσματικό. Τό λλο στοιχεο πού καλεται κάποιος νά συμπεράνει, άν ποφασίσει νά μβαθύνει στό πρόβλημα, εναι, πορρίπτοντας πιλογές ποκλεισμο, λογική τς συνύπαρξης. Μέ βάση ατή τήν λογική φείλει κάποιος: α. νά ντιλαμβάνεται τά διαίτερα χαρακτηριστικά το λλου β. νά ντιλαμβάνεται τόν διαίτερο ρόλο το λλου γ. νά ντιλαμβάνεται τι πευθύνεται σέ να διαίτερο νθρώπινο σύνολο τό ποο προσπαθε σο τό δυνατόν γίνεται νά κφράσει πολιτισμικά καί τό ντίθετο δ. νά ντιλαμβάνεται τι καί λλος ποτελε μέρος νός μεγάλου συνόλου πολιτιστικς δραστηριότητας το νθρώπου ε. νά ντιλαμβάνεται τι παρξη το καθενός, διαιτέρως, καί συνύπαρξή τους μέ τόν καθένα στό χρο του δέν δηγε σέ κανένα κοινωνικό καί κατ’πέκταση πολιτισμικό ποκλεισμό. Τό στοιχεο  τς συνύπαρξης σέ να χρο καί τόπο διαφορετικν πολιτισμικν μοντέλων πορρίπτει κατ’ρχάς μεσα τήν πιλογή το ποκλεισμο, θεωρώντας τι κάτι τέτοιο δηγε σέ κοινωνικούς καί πολιτισμικούς ποκλεισμούς.

ννοια τς συνύπαρξης, ρχή τς συνύπαρξης τν πολιτισμν σέ να παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον λλις ρχή τς πολυπολιτισμικότητας δέν ναιρε τήν παρξη κανενός πολιτισμο, πορρίπτει λογικές σύγκρουσεις τν πολιτισμν μέ «δαρβίνειες» και «χαντικτονιακές» ξελικτικές προσεγγίσεις πικράτησης το σχυροτέρου πολιτισμο, σέβεται τίς παραδόσεις καί τίς πολιτισμικές καταβολές τν λαν, πιζητε τήν λληλοκατανόηση τν πολιτισμικν διαιτεροτήτων  το καθενός καί βοηθ στή λειτουργία τς δημοκρατίας σέ τοπικό καί παγκόσμιο πίπεδο. Τό «συν-υπάρχειν» δηγε στό «συν-διαλέγεσθαι», τό «συνδιαλέγεσθαι» δηγε στό «λληλοκατανοεν», τό «λληλοκατανοεν» δηγε στόν λληλοσεβασμό καί λληλοσεβασμός μς πιτρέπει νά βαθαίνουμε τή δημοκρατία πό τό πολιτικό της πιφαινόμενο στό κοινωνικό καί κόμη περισσότερο στό πολιτισμικό της ρεαλισμό.

Προηγουμένως εχε ναφερθε τι νάλυση σημαίνει ποσαφήνιση τν πολιτισμικν δεδομένων, τν συντελεστν πού διαμορφώνουν καί μεταμορφώνουν ν συνεχεία κάποια λλα στοιχεα σέ πολιτισμό μέ κοινωνική θεμελίωση καί σημασία. Μιά τέτοια πολιτισμική νάλυση τν στοιχείων πού ποτελον τούς συντελεστές διαμόρφωσης νός πολιτισμο μς πιτρέπει τό πέρασμα πό τή θεωρητική προσέγγιση στή ρεαλιστική θεώρηση τν πολιτισμικν δεδομένων. τσι ποφεύγονται μονομέρεια καί γενίκευση καί πομακρύνεται κίνδυνος τς πολιτισμικς καθαρότητας καί το πολιτισμικο ποκλεισμο. Πάντως κατά γενική μολογία (χωρίς ατό νά ποτελε κοινοτυπία) « πολιτισμική νάλυση εναι γγενς τελεύτητη»,[8] εδικώτερα, ταν σ’ατή τήν νάλυση μπλακε κοινωνιολογία. κατανόηση τν πολιτισμν ρχεται μέσα πό τήν κατανόηση τν νθρώπων καί κατανόηση τν νθρώπων ρχεται μέσα πό τή γνωριμία μαζί τους, τή θέληση γιά γνωριμία μαζί τους. Σ’ατό τό σημεο, μως, προκύπτει να μεζον ζήτημα γιά τόν νθρώπινο πολιτισμό καί τίς ξίες του. πωσδήποτε πάρχουν πολιτισμικές ξίες ο ποες θεωρονται παγκόσμιες, πάρχουν, μως, καί ξίες σέ τοπικούς πολιτισμούς ο ποες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στίς τοπικές κοινωνίες καί στά ποκείμενά τους. σύνθεση το τοπικο μέ τό παγκόσμιο ποτελε γιά τό σήμερα τό μεγαλύτερο σως πρόβλημα πού νέκυψε μέ τήν παγκοσμιοποίηση τς γορς. Ο παγκόσμιες πολιτισμικές ξίες τείνουν νά πορροφήσουν τούς τοπικούς πολιτισμούς τά διαίτερα χαρακτηριστικά ατν τν πολιτισμν συνθέτουν να παγκόσμιο πολιτισμό το ποίου, μέρος τμμα, ποτελον καί τά δια; Ατή πολιτισμική ξιολογική παγκοσμιότητα ποτελε πράγματι μιά σύνθεση πολιτιστικν παραδόσεων ργαλεο στά χέρια κάποιων πιτήδειων κερδοσκόπων πού μέσα πό παγκοσμιοποιημένα πολιτισμικά δεδομένα προσπαθον νά λέγξουν τίς νθρώπινες συμπεριφορές;

Ο παντήσεις σέ τέτοια ρωτήματα δέν εναι καθόλου εκολες. ς δομε γιά παράδειγμα να πολιτισμικό νθρώπινο μνημεο. Τήν γιά Σοφιά. να χριστιανικό πολιτισμικό μνημεο παρελθοντικο χρόνου μέσα σέ να παροντικό μουσουλμανικό κόσμο καί μιά παγκόσμια κοινότητα, ποία τό χαρακτηρίζει ς μνημεο παγκόσμιας πολιτισμικς κληρονομις. ναός, ρχιτεκτονική, Κωνσταντινούπολη, Ατοκρατορία, τά στορικά πρόσωπα- ουστινιανός, ο ρχιτέκτονες, τά λικά, τό μέγεθος, νοοτροπία, ο ργάτες, χρόνος, λα ατά κάνουν τήν γιά Σοφιά, ναό τς τότε βασιλεύουσας το κόσμου. χει σημασία νά δε κανείς τόν πολιτισμό πού ναδύεται μέσα πό να ρχιτεκτονικό κατασκεύασμα, καθώς γοητεία το οκοδομήματος δηλώνει μιά συγκεκριμένη ποχή καί μιά συγκεκριμένη κοινωνία. Ατό τό διο τό οκοδόμημα ποδηλώνει τίς διαίτερες γιά κείνη τήν ποχή ντιλήψεις γιά τή σχέση το νθρώπου μέ τόν Θεό, λλά καί τή χρήση ατς τς σχέσης πό τήν ξουσία. λοκλήρωση το ργου ναδεικνύει τή δύναμη ξουσίας πού χει στά χέρια του βυζαντινός ατοκράτορας, καθώς συμβολισμός το οκοδομήματος πικεντρώνεται στή νίκη το ουστινιανο πί το Σολομώντα, μιά νίκη σέ μιά μάχη πού στορικά δέν συνέβει ποτέ. Κυριολεκτικά καί ρεαλιστικά οδέποτε πρξε μιά τέτοια σύγκρουση. συμβολική, μως, ναγωγή τς ατοκρατορίας περάνω το Σολομώντα δέν εναι θεσμική στρατιωτική πολιτική λλά πολιτισμική, μπεριέχοντας τήν λη παρξη τς ατοκρατορίας. γιά Σοφιά ς πολιτισμικό πρότυπο πιβεβαιώνει μέ τή συμβολική της νάδειξη τήν πολιτισμική πικυριαρχία το Βυζαντίου. Τό μεγαλεο τς γις Σοφις καί μεγαλοπρέπεια τς τέλεσης τς ατοκρατορικς Θ. Λειτουργίας γοήτευαν γιά 800 καί πλέον χρόνια τούς λαούς πού θελαν νά κατακτήσουν τήν Κωνσταντινούπολη. Παρ’τι μως Πόλη λώθηκε καί γιά Σοφιά γιά 450 χρόνια περίπου μεταμορφώθηκε σέ χρο λατρείας μις λλης θρησκείας καί μις λλης ατοκρατορίας ν τούτοις στήν παγκόσμια πολιτισμική κληρονομιά καταγράφθηκε ς μνημείο το βυζαντινο χριστιανικο πολιτισμο. βυζαντινός ατοκρατορικός πολίτης μεταμορφώνεται σέ πανανθρώπινο οκουμενικό πολιτισμικό πρότυπο, φήνει τόν νθρωπο νά κστασιασθε πό τό μεγαλεο καί τή γοητεία τς ατοκρατορίας του καί τόν παρακινε σέ μιά δυναμική καί πιθετική οκειοποίηση.

ς δομε, μως καί να πιό σύγχρονο γεγονός. Τό παράδειγμα τς Θεσσαλονίκης ς μις πόλης συνύπαρξης τν πολιτισμν, το λληνορωμαϊκο, το βυζαντινο, το μουσουλμανικο, το βραϊκο, το σλαβικο στοιχείου ποτελε, σως, τήν πιό χαρακτηριστική περίπτωση. θρησκευτική ταυτότητα τς κάθε κοινότητας εναι ατή πού ποτελε τό στοιχεο τς διάκρισης πό τίς λλες. κοινότητα χρησιμοποιε τή θρησκεία γιά νά δηλώσει τή διαφορετικότητά της πέναντι στούς λλους, καθώς σ’ατήν νάγει τή σημαντικότητα τς παρξής της. θρησκεία εναι ατή πού παρέχει σέ κάθε κοινότητα τήν θική, τούς κανόνες, τούς ρους (γιά παράδειγμα κανείς βραίος δέν δουλεύει στό μπορικό κέντρο τήν μέρα το Σαββάτου), δανείζεται ννοιες μέσα πό τίς ποες μύνεται πιτίθεται πολιτισμικά, καταθέτει μπειρίες, ο ποες κάνουν κατανοητό τό γεγονός τς διαφορετικότητας. θρησκευτική διαιτερότητα τς κάθε κοινότητας διαμορφώνει κοινωνικές καί πολιτισμικές διαδικασίες ο ποες, μως, δέν συγκρούονται μεταξύ τους, λλά κατορθώνουν νά συνυπάρχουν σεβόμενες τήν ταυτότητα το λλου. Θεσσαλονίκη ζησε τέτοιες πολιτισμικές διεργασίες πό τά τέλη το 16ου α. ς τά μέσα το 20ου, παρουσιάζοντας παράλληλα να τέτοιο πρόσωπο κοινωνικς συνοχς πού θά μποροσε νά ποτελέσει πρότυπο γιά λλες σύγχρονες πόλεις μέ θρησκευτικά προβλήματα, πως εναι  τό Μπέλφαστ ερουσαλήμ, καί παρ’τι μέ ρχές κοινωνιολογικς νάλυσης μεταφορ προτύπου δέν μπορε νά πάρξει, καθώς τό ποιοδήποτε κοινωνικό φαινόμενο ποτελε φαινόμενο μόνο γιά τή συγκεκριμένη κοινωνία στήν ποία διενεργήθηκε. Δέν εναι λλωστε τυχαο τό γεγονός τι στίς καρδιές καί στίς μνμες τν πανταχο βραίων Θεσαλονίκη ποτελε τή δεύτερη Σιών. Τό τέλος ατς τς συνύπαρξης φθασε μόνο ταν πρξαν βίαιες ξωθεν παρεμβάσεις, ο ποες προσπάθησαν καί πέτυχαν νά λλοιώσουν τήν πληθυσμιακή καί πολυπολιτισμική της σύνθεση σέ μιά ποχή που κυριάρχησαν πόψεις περί θνικς καί φυλετικς καθαρότητας. πρξε στορικά τό πιό χαρακτηριστικό παράδειγμα  συνύπαρξης πολιτισμν πό τό γεγονός καί μόνο τι στό γεωγραφικό της χρο συνυπρξαν διαφορετικοί πολιτισμοί, ο ποοι κρατοσαν τήν πολιτισμική τους ταυτότητα καί διαιτερότητα, σέ ρισμένες δέ περιπτώσεις, θέτοντας αστηρούς κανόνες καί ρους πρός τά μέλη τους, συνεργαζόμενοι μόνο στόν τομέα τς οκονομίας.[9]

Παραπομπές

[7]Clifford Geertz, ibid., p.23. [8]Glifford Geertz, ibid., p.40 [9]Κατά τόν καθηγητή Πέτρου ωάννη ννοια τς πολυπολιτισμικότητας δημιουργήθηκε γιά νά κφράσει καταστάσεις πολιτιστικο πλουραλισμο, λλά καί τήν ναγκαιότητα τς ερηνικς συνύπαρξης καί το μοιβαίου σεβασμο, μεταξύ τν νθρώπων μέ διαφορετικές πολιτιστικές κφράσεις ετε σέ τοπικό ετε σέ παγκόσμιο πιπεδο. Πέτρου ωάννη, Πολυπολιτισμικότητα καί θρησκευτική λευθερία, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 2003, pp.13-14.

* Ο Χριστόφορος ρβανίτης είναι Δρ. Κοινωνιολογίας του Χριστιανισμού καί τς Θρησκείας, εκλεγμένος Επίκουρος Καθηγητής στην ΑΕΑΗ Κρήτης.

ΠΗΓΗ: Τρίτη, 5 Απριλίου 2011, http://theo-eco-culture.blogspot.com/2011/04/blog-post.html?spref=fb

Συνέχεια στο Μέρος ΙΙΙ

Απάντηση

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.