Ρέκβιεμ για την ευρωζώνη η συμφωνία της 26ης Οκτωβρίου – Μέρος Ι

 

Του Λεωνίδα Βατικιώτη

 

Σε ένα αργό και βασανιστικό θάνατο μοιάζει να έχει καταδικαστεί η ευρωπαϊκή οικονομία την τελευταία διετία, αφότου η κρίση των αμερικανικών στεγαστικών δανείων πέρασε στην από ‘δω μεριά του Ατλαντικού. Παγιδευμένη σε ένα φαύλο κύκλο λιτότητας και ύφεσης με την μια κακή είδηση να υποδέχεται και να προοικονομεί την άλλη, η ευρωζώνη ειδικότερα φαίνεται να κλείνει τον κύκλο της, τουλάχιστον με την μορφή που την ξέραμε. Η δε Ελλάδα δακτυλοδεικτούμενη και δαιμονοποιημένη μετατρέπεται σε πειραματόζωο, αποτελώντας θύμα στην πραγματικότητα των πιο εξοντωτικών πολιτικών λιτότητας που έχουν εφαρμοστεί ποτέ στον Δυτικό κόσμο.

Ύφεση στην γηραιά ήπειρο

Σε μία από τις πολλές δραματικές συνεδριάσεις των ηγετών της ευρωζώνης που πραγματοποιήθηκαν τον τελευταίο ενάμισι χρόνο ειπώθηκε ότι ο προηγούμενος πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Ζαν Κλοντ Τρισέ, εμφανίστηκε με ένα διάγραμμα που έδειχνε ότι την επομένη κάθε μίας από αυτές τις συνεδριάσεις τα σπρεντς …τράβαγαν την ανηφόρα. Αντί δηλαδή οι αποφάσεις που λάβαιναν οι πολιτικοί ηγέτες να καθησυχάσουν τις αγορές – γι’ αυτό συγκαλούνταν οι Σύνοδοι Κορυφής, το μόνο που κατάφερναν ήταν να ρίξουν λάδι στη φωτιά, να εντείνουν δηλαδή τις ανησυχίες προκαλώντας εντονότερες επιθέσεις των κερδοσκόπων και νέες αυξήσεις στις τιμές των ομολόγων.

Ο κανόνας αυτός επαναλήφθηκε και μετά την ανακοίνωση της συμφωνίας της 26ης Οκτωβρίου 2011, παρότι μάλιστα την υπογραφή της ακολούθησε η ανατροπή δύο νόμιμα εκλεγμένων κυβερνήσεων – στην Ελλάδα και την Ιταλία – και ο διορισμός στη θέση των Παπανδρέου και Μπερλουσκόνι δύο τεχνοκρατών: του Παπαδήμου και του Μόντι. Ούτε όμως αυτό το γεγονός φάνηκε αρκετό να εκτονώσει τις πιέσεις των κερδοσκόπων και δικαιολογημένα! Γιατί, η δεινή θέση στην οποία έχει περιέλθει η ευρωζώνη είναι αποτέλεσμα των συνειδητών επιλογών της, δηλαδή της πολιτικής λιτότητας.

Ας μιλήσουν τα γεγονότα. Στις 17 Νοεμβρίου, όπως φαίνεται και στον πίνακα, οι τιμές των επιτοκίων άγγιξαν τα ύψη. Στη δίνη των αυξήσεων – που στην ουσία νέκρωσαν την δευτερογενή αγορά κρατικού χρέους στην ευρωζώνη – δεν βρέθηκαν μόνο χώρες με «βεβαρυμμένο παρελθόν», όπως αυτές της περιφέρειας, δηλαδή Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία και Ιρλανδία. Άνοδος καταγράφηκε ακόμη και στις τιμές των ομολόγων χωρών όπως η Αυστρία, η Φινλανδία και η Ολλανδία. Πρόκειται για μια εξέλιξη πολύ σημαντική καθώς σηματοδοτεί την μετάσταση της κρίσης χρέους στον πυρήνα της ευρωζώνης, στις χώρες μάλιστα που διαθέτουν την ανώτερη δυνατή βαθμολογία από τους οίκους αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας κι όχι μόνο σε χώρες που παραδέρνουν εδώ και καιρό στην κρίση.

Η Γερμανία πάλι ωφελήθηκε!

Αξίζει εδώ να κάνουμε μια παρένθεση που δείχνει ότι οι κερδοσκοπικές επιθέσεις δεν σημαίνουν μόνο νέες επιβαρύνσεις και αιμορραγία δημοσίων εσόδων για τα κράτη. Προς επίρρωση η μείωση των γερμανικών επιτοκίων, καθώς όλο και περισσότερα κεφάλαια εγκαταλείπουν επισφαλείς επενδυτικές θέσεις στην προσπάθειά τους να τοποθετηθούν σε ακίνδυνα προϊόντα. Αποτέλεσμα, όπως δήλωνε οικονομολόγος της ING στον διαδικτυακό τόπο EU observer, είναι η Γερμανία να έχει βγάλει ένα καθαρό κέρδος ύψους 9 δις. ευρώ, καθώς η μείωση των επιτοκίων της έχει ως αποτέλεσμα να χρηματοδοτείται με πολύ ευνοϊκότερους όρους! Τη ρήση του Τζορτζ Όργουελ ότι στη φάρμα των ζώων μερικά ζώα είναι πιο …ίσα από τ’ άλλα επιβεβαιώνουν πρώτα και κύρια οι αποκλίσεις που καταγράφονται στους ρυθμούς οικονομικής μεγέθυνσης μεταξύ της περιφέρειας και του κέντρου. «Η κρίση χρέους έχει εξελιχθεί σε βάρος για όλη σχεδόν την Ευρώπη, αλλά η Γερμανία συνεχίζει να αποφεύγει τις χειρότερες οικονομικές συνέπειες» έγραφε (με ένα μίγμα ανακούφισης και χαιρεκακίας, πρέπει να αναγνωρίσουμε) η ηλεκτρονική έκδοση του γερμανικού περιοδικού Ντερ Σπίγκελ στις 15 Νοέμβρη 2011.

Πρόκειται όμως για ασήμαντες λεπτομέρειες! Γιατί, η Γερμανία με ένα ρυθμό μεγέθυνσης του ΑΕΠ της τάξης του 0,5% για το τρίτο τρίμηνο του 2011 (σε σύγκριση με το αντίστοιχο περυσινό) μπορεί να κοιτάει αφ’ υψηλού την Ελλάδα που είδε το ΑΕΠ της να καταγράφει αρνητικό ρεκόρ συρρικνούμενο κατά 5,2% το τρίτο τρίμηνο του έτους, η βύθιση ωστόσο όλης της ευρωζώνης στην ύφεση (όπως ορίζεται η συρρίκνωση του προϊόντος για δύο συνεχόμενα τρίμηνα) είναι θέμα χρόνου! «Ο τεράστιος κίνδυνος που αντιμετωπίζει η Ευρώπη είναι ότι τα προβλήματα χρέους και η χαμηλότερη μεγέθυνση θα δημιουργήσουν μια καθοδική σπείρα την οποία οι διαμορφωτές πολιτικής μπορεί να μην είναι σε θέση να σταματήσουν. Αν οι οικονομίες επιβραδύνουν, τότε τα φορολογικά έσοδα των κυβερνήσεων θα μειωθούν. Αυτό θα μπορούσε να αυξήσει τους φόβους ότι χώρες όπως η Ιταλία μπορεί να μην είναι σε θέση να εξυπηρετήσουν τα χρέη τους», έγραφε χαρακτηριστικά από την πρώτη της κιόλας σελίδα η Ιντερνάσιοναλ Χέραλντ Τρίμπιουν στις 16 Νοέμβρη 2011. Κι η απόφαση της 26ης Οκτωβρίου επιτείνει τους κινδύνους καθώς καλεί τα κράτη μέλη να εξασφαλίσουν δημοσιονομική πειθαρχία και να επιταχύνουν τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις (παρ.4).

Η Γαλλία αδύναμος κρίκος

Οι φόβοι για ύφεση αυτή τη στιγμή επικεντρώνονται γύρω από την Γαλλία. Το υποτιθέμενο λάθος που έκανε στέλεχος οίκου αξιολόγησης, όταν έστειλε μήνυμα για την υποβάθμιση της Γαλλίας, σήμανε το καμπανάκι συναγερμού, καθώς όλοι διαβεβαιώνουν ότι είναι θέμα χρόνου να χάσει το Παρίσι την αξιολόγηση των ΑΑΑ που διαθέτει. Ο υπάλληλος δηλαδή μάλλον έστειλε το μήνυμα πριν την ώρα του κι όχι λάθος μήνυμα. «Ας μην προσποιούμαστε, οι χρηματοπιστωτικές αγορές δεν πιστεύουν ότι το γαλλικό χρέος είναι σε επίπεδο ΑΑΑ πλέον», είχε δηλώσει πρόσφατα ο γάλλος οικονομολόγος Ζακ Αταλί, προεδρικός σύμβουλος κατά το παρελθόν. Η επικείμενη υποβάθμιση όμως της Γαλλίας (που ήδη δοκιμάζει την συνοχή του γαλλογερμανικού άξονα) και η οποία δεν αποτράπηκε παρά τα δύο πακέτα μέτρων λιτότητας που ανακοίνωσε η κεντροδεξιά κυβέρνηση, αποδεικνύοντας ότι η λιτότητα είναι μέρος του προβλήματος και όχι της λύσης, θα σημάνει πολλά περισσότερα πράγματα από την αύξηση του κόστους δανεισμού για το Παρίσι και επιπλέον βάρη για τους γάλλους φορολογούμενους.

Θα σημάνει το απότομο τέλος στην ψευτο-λύση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF) που δόθηκε για την διάσωση του ευρώ. Ο λόγος είναι πως το ταμείο αυτό προϋπέθετε την ύπαρξη δύο μεγάλων κρατών, δηλαδή της Γερμανίας και της Γαλλίας, που θα μπορούν να δανείζονται φθηνά στην βάση της ανώτατης αξιολόγησής τους και αυτά τα χρήματα θα μετατρέπονται σε «πακέτα διάσωσης» προς κλυδωνιζόμενες χώρες. Αν όμως χάσει η Γαλλία τα ΑΑΑ θα τα χάσει και το ΕΤΧΣ, οπότε ποιος θα σώσει τις χώρες που απειλούνται σχηματίζοντας μάλιστα μια λίστα που ολοένα και περισσότερο μεγαλώνει; Συμπληρώνεται δε με κράτη και υποχρεώσεις τόσο δυσθεώρητα (στο 1,9 τρισ. ευρώ φθάνει για παράδειγμα το ιταλικό δημόσιο χρέος) που οι προσωρινές λύσεις δεν αρκούν κατά κανέναν τρόπο! Μπροστά σε αυτή την εκρηκτική πραγματικότητα η συμφωνία της 26ης Οκτωβρίου προβλέπει την «μόχλευση» του ΕΤΧΣ (παρ. 2), την μετατροπή του δηλαδή σε μια ακόμη φούσκα, με την βοήθεια μάλιστα χωρών όπως η Βραζιλία, η Ρωσία, η Ινδία και η Κίνα που θα κληθούν από την Γερμανία να επενδύσουν εκεί που αποφεύγει ακόμη και η Γερμανία για να μη χάσει τα λεφτά της…

Τερματίστε τη λιτότητα!

Υπάρχει λύση απέναντι σε αυτό το χάος; Προφανώς και υπάρχει: Πρώτο, να τερματιστεί άμεσα η πολιτικής της λιτότητας και, δεύτερο, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να ξεκινήσει να «κόβει χρήμα» και με αυτό τον τρόπο να αρχίσει να σώνει κράτη κι όχι μόνο τράπεζες! Η εκτύπωση νέου νομίσματος δεν αποτελεί μια λύση που λύνει εκ βάθρων το πρόβλημα της χρόνιας κρίσης, ενώ έχει και πεπερασμένο ορίζοντα όπως φαίνεται κι από τις ΗΠΑ όπου Ουάσινγκτον και ομοσπονδιακή τράπεζα ρίχνουν κάθε τρεις και λίγο τεράστιες ποσότητες χρήματος στην αγορά χωρίς αυτό να σηματοδοτεί μια επανεκκίνηση της οικονομίας. Είναι όμως μία κάποια λύση, όταν η ευρωπαϊκή πρόταση (λιτότητα και νομισματικός περιορισμός) αποδεικνύεται λάδι στη φωτιά με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να διεκδικεί επάξια από το ΔΝΤ τον χαρακτηρισμό του «πυρομανούς πυροσβέστη».

Η προφανής αυτή λύση (αύξηση της νομισματικής κυκλοφορίας, χαλάρωση της λιτότητας) θεωρείται οπουδήποτε αλλού ως προφανής, με μοναδική εξαίρεση την ήπειρο που γέννησε το κράτος πρόνοιας – για να είναι η ίδια που θα βάλει και το τελευταίο καρφί στο φέρετρό του. «Η Ισπανία και η Ιταλία στην πραγματικότητα υποβιβάστηκαν σε επίπεδο τριτοκοσμικών κρατών που πρέπει να δανειστούν σε νόμισμα κάποιου άλλου, με όλη την απώλεια ελαστικότητας που αυτό συνεπάγεται. Συγκεκριμένα, καθώς οι χώρες της ευρωζώνης δεν μπορούν να τυπώσουν χρήμα ακόμη και σε μια περίπτωση ανάγκης υπόκεινται σε χρηματοδοτικά κωλύματα με ένα τρόπο που κράτη τα οποία διατήρησαν τα δικά τους νομίσματα δεν αντιμετωπίζουν – και το αποτέλεσμα είναι αυτό που βλέπετε τώρα. Η Αμερική που δανείζεται σε δολάρια δεν έχει αυτό το πρόβλημα», έγραφε ο αμερικάνος νομπελίστας οικονομολόγος Πολ Κρούγκμαν, το Σαββατοκύριακο 12-13 Νοέμβρη 2011 στους Νιου Γιορκ Τάιμς. Συνέχιζε δε με τα εξής, απορρίπτοντας πλήρως την ευρωπαϊκή συνταγή: «Το άλλο πράγμα που θα πρέπει να ξέρετε είναι ότι στην τρέχουσα κρίση η λιτότητα απέτυχε οπουδήποτε κι αν δοκιμάστηκε: καμιά χώρα με μεγάλα χρέη δεν κατάφερε να επανακάμψει στις χρηματαγορές. Για παράδειγμα, η Ιρλανδία είναι το καλό παιδί της Ευρώπης, έχοντας ανταποκριθεί στα προβλήματα χρέους με αυστηρή λιτότητα που οδήγησε το ποσοστό ανεργίας στο 14%. Το επιτόκιο στα ιρλανδικά ομόλογα ωστόσο είναι ακόμη πάνω από 8% – χειρότερα από την Ιταλία»!

Αντιμέτωποι οι ηγέτες της ευρωζώνης με αυτή την σαφή πραγματικότητα (εμφανής αποτυχία των πολιτικών λιτότητας, ανάδυση ορατών κινδύνων από την συνέχισή τους και υπόδειξη εναλλακτικών πολιτικών που βρίσκονται στο τραπέζι) επέλεξαν την τακτική της στρουθοκαμήλου. Εν μέρει δικαιολογημένα στον βαθμό που υπάρχουν συγκεκριμένα καταστατικά άρθρα της ευρωζώνης που απαγορεύουν στη ΕΚΤ να αναλάβει άμεση δράση. Για παράδειγμα, το άρθρο 101 της Συνθήκης του Μάαστριχτ απαγορεύει στην ΕΚΤ να δανείζει κυβερνήσεις, ενώ το άρθρο 103 απαγορεύει στην ευρωζώνη να καθίσταται υπόλογη για χρέη κρατών – μελών.

Το Βερολίνο παραβιάζει τις συνθήκες

Από την άλλη πλευρά όμως βλέπουμε ότι οι ιδρυτικές συνθήκες της ΕΕ και της ευρωζώνης δεν αποτελούν ταμπού για την Γερμανία. Για παράδειγμα στο ετήσιο συνέδριο του το χριστιανοδημοκρατικό κόμμα της Άνγκελα Μέρκελ, από την Λειψία, ψήφισε να ανοίξει ο δρόμος για την εθελοντική έξοδο από την ευρωζώνη όσων κρατών δεν πληρούν τις προϋποθέσεις – όρος που κατά κοινή ομολογία θα βρει την πρώτη του εφαρμογή στην Ελλάδα. Μια εξέλιξη που έχει προδιαγραφεί από την αγορά όσο κι αν η ελληνική πολιτική ελίτ προσποιείται ότι δεν καταλαβαίνει. Ένα δεύτερο παράδειγμα που δείχνει ότι η Γερμανία «κόβει και ράβει» κατά το δοκούν εκείνες τις ιδρυτικές πράξεις που η ίδια επιλέγει είναι η εντολή που δίνεται με βάσει την απόφαση της 26ης Οκτωβρίου προς τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου «να εντοπίσει πιθανά μέτρα για την ενίσχυση της οικονομικής ένωσης, μεταξύ άλλων διερευνώντας τη δυνατότητα περιορισμένων αλλαγών των Συνθηκών» (παρ. 7). Ο προσδιορισμός «περιορισμένες» δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Το μόνο που εξυπηρετεί είναι να δικαιολογεί την μη προσφυγή σε δημοψήφισμα, όπως θα έπρεπε, στον βαθμό που αυτές οι αλλαγές αναιρούν ή τροποποιούν άρθρα που έχουν υιοθετηθεί κατόπιν δημοψηφισμάτων ή ψηφοφοριών σε εθνικά κοινοβούλια. Πρόκειται όμως για αλλαγές μείζονος σημασίας καθώς θα αφορούν την επιβολή αυστηρών κυρώσεων σε όσες χώρες παραβιάζουν τη δημοσιονομική πειθαρχεία, όπως για παράδειγμα χρηματικά πρόστιμα με την μορφή παρακράτησης επιδοτήσεων ή ακόμη και στέρηση του δικαιώματος ψήφου. Υπό αυτή την έννοια η συμφωνία της 26ης Οκτωβρίου αποτελεί πολύ πιθανά το ρέκβιεμ της ευρωζώνης που γνωρίσαμε.

Οι λόγοι που εκτέθηκαν παραπάνω (εμβάθυνση και επέκταση της λιτότητας, αμφισβητούμενη θωράκιση του ΕΤΧΣ και αναθεώρηση των ιδρυτικών συνθηκών της ευρωζώνης σε αντιλαϊκή κατεύθυνση) κυρίως αφορούν τα υπόλοιπα κράτη μέλη της ευρωζώνης. Η συμφωνία όμως της 26ης Οκτωβρίου θα μείνει κυρίως στην ιστορία για την λύση που επιχείρησε να δώσει στο πρόβλημα δημοσίου χρέους της Ελλάδας, επιβάλλοντας μια αναδιάρθρωσή του, με πρωτοβουλία ωστόσο των δανειστών. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι λεπτομέρειες για την προώθηση του κουρέματος του ιδιωτικού χρέους κατά 50% (όπως ακριβώς είχε συμβεί και με την προηγούμενη απόφαση των ηγετών της ευρωζώνης, της 21ης Ιουλίου, που προέβλεπε απομείωση κατά 21%) ρυθμίστηκαν από το Διεθνές Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικής (Institute of International Finance) χωρίς η ελληνική κυβέρνηση να ενημερώνεται για το παραμικρό. Μόνο εκ των υστέρων.

Καταστροφική η απόφαση της 26ης Οκτωβρίου

Η απόφαση για κούρεμα του ιδιωτικού χρέους κατά 50% είναι μια απόφαση πολλαπλώς επιζήμια για τα συμφέροντα της Ελλάδας. Αρχικά, οι τράπεζες οι οποίες θα υποστούν μείωση της ονομαστικής αξίας των ομολόγων του ελληνικού δημοσίου που κατέχουν δεν θα χάσουν και τόσα πολλά, όσα λέγεται. Ένας σημαντικό μέρος τους θα υποστεί μόνο λογιστικές απώλειες λόγω του ότι δεν αγόρασε τα ελληνικά ομόλογα στην ονομαστική τους αξία. Τα απέκτησε από την δευτερογενή αγορά ομολόγων όπου διαπραγματεύονται όχι απλώς κάτω από την ονομαστική τους αξία αλλά ακόμη και κάτω από το 50%, που είναι η αξία στην οποία θα εκδοθούν τα νέα εγγυημένα ομόλογα. Στον επόμενο πίνακα που παραθέτουμε φαίνεται η τιμή διαπραγμάτευσης των ελληνικών ομολόγων στις 17 Νοεμβρίου: κάτω από 30% κατά μέσο όρο της ονομαστικής τους τιμής. Παίρνοντας επομένως το 50% της αρχικής τιμής κερδίζουν ένα διόλου ευκαταφρόνητο ποσοστό της τάξης του 20%.

Και δεν είναι μόνο αυτό. Οι ομολογιούχοι θα κερδίσουν πολύ μεγαλύτερα ποσά κι από τόκους. Τον μηχανισμό τον αποκάλυψε ο βρετανικός Γκάρντιαν στις 16 Νοεμβρίου σε ειδικό ρεπορτάζ του για την αναδιάρθρωση το ελληνικού δημόσιου χρέους. Εν ολίγοις διπλασιασμός του επιτοκίου για να συνεχίσει να καταβάλλεται επί τη μισής αξίας ο ίδιος τόκος! Προσέξτε τι επινοούν για να συνεχίσουν να απομυζούν τα δημόσια έσοδα της Ελλάδας: «θα απαιτηθεί ότι το μελλοντικό επιτόκιο στα νέα ομόλογα θα είναι γύρω στο 8% ετησίως. Αυτό σημαίνει ότι οι ομολογιούχοι θα λάβουν τον ίδιο τόκο που παίρνουν και σήμερα. Με άλλα λόγια, το κόστος που καταβάλλει η ελληνική κυβέρνηση για να εξυπηρετήσει το τεράστιο χρέος της μπορεί να μην μειωθεί σημαντικά, ακόμη και καθόλου. Ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ θα μειωθεί και όταν έρθει η λήξη των ομολόγων θα υπάρχει λιγότερο χρέος να αποπληρωθεί, αλλά το μερίδιο των κυβερνητικών δαπανών που στρέφεται στην πληρωμή των τόκων επί των ομολόγων θα μείνει κατά βάση ίδιο»! Η βρετανική εφημερίδα παρουσιάζει στη συνέχεια την εκμετάλλευση και με ένα αριθμητικό παράδειγμα από την ιδιωτική οικονομία: «Είναι σα να τροποποιείς το στεγαστικό σου δάνειο αρχικής αξίας 200.000 βρετανικών λιρών με 5% ετήσιο επιτόκιο σε ένα νέο αξίας 100.000 λιρών με επιτόκιο 10%. Χρωστάς λιγότερα αλλά το μηνιαίο ποσό που φεύγει από τον μισθό σου για να εξυπηρετήσει το δάνειο μένει το ίδιο, έτσι άμεσα δεν έχει βελτιωθεί η θέση σου».

 

ΠΗΓΗ: Nexus, Δεκέμβριος 2011. Το είδα: 21-12-2011, http://www.politikokafeneio.com/neo/modules.php?name=News&file=article&sid=710

 

Συνέχεια  στο Μέρος ΙΙ