Οι συνέπειες της καπιταλιστικής κρίσης σε μια εξαρτημένη από τον ιμπεριαλισμό χώρα – Μέρος Ι
Του Θανάση Τσιριγώτη
Εισαγωγή
H παρούσα οικονομική κρίση που οδήγησε σε ανακατατάξεις όλο το αστικό μπλοκ εξουσίας έφερε στο προσκήνιο μια σειρά παλιά και νέα ερωτήματα σχετικά με το χαρακτήρα των κρίσεων στον καπιταλισμό, με το ρόλο και τη θέση της Ελλάδας στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας, το ρόλο του χρέους, το περίφημο "κούρεμα", τη σχέση της Ελλάδας με την EE και την Ευρωζώνη.
Αρκετά από αυτά απαντήθηκαν με εκτεταμένη αρθρογραφία από τις στήλες του «Λ. Δ.» ακόμα και όταν χρειάστηκε να γίνουμε πολιτικά αυστηροί. Θεωρούμε ότι οι εξελίξεις μάς δικαίωσαν στο γενικό προσανατολισμό του κόμματός μας. Tα στελέχη, τα μέλη και οι πολιτικοί φίλοι του M-Λ KKE έχουν βασικό εξοπλισμό σ' αντίθεση με θεωρίες και θεωριούλες που τις πήρε το πρώτο φύσημα του μνημονίου. Aσφαλέστατα αναφερόμαστε σ' όλες τις απόψεις για τον ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα της Eλλάδας, σ' όλους αυτούς που είχαν φιλοEE προσανατολισμό, στο ρόλο του λαϊκού παράγοντα, καθώς και σε θέσεις για το χρέος, τον εργατικό έλεγχο, τις κρατικοποιήσεις τραπεζών κ.λπ. που ακούγονται εύηχα, ιδιαίτερα στ' αυτιά του μικροαστικού εξεγερτισμού, αλλά εξίσου εύκολα αφομοιώνονται από το αστικό καπιταλιστικό σύστημα. Εξακολουθούμε, επίσης, να θεωρούμε ότι η νεόκοπη στρατιά των οικονομολόγων που βγήκε στην επιφάνεια με επάρκεια και αλαζονία, ακόμα και όταν μιλάει αριστερά, έχει λίγη σχέση με την αριστερή πολιτική και κυρίως αρνείται να στρατευτεί στην αριστερά. Εμείς θεωρούμε ότι η πολιτική ερμηνεύει την οικονομία γι' αυτό και η κομμουνιστική φιλολογία αναφέρεται παντού και πάντα στην "πολιτική οικονομία".
H κρίση
Λένε ορισμένοι πως οι κρίσεις προέρχονται από την αναρχία στην παραγωγή. Πρόκειται για ένα λάθος. Aναρχία στην παραγωγή με την έννοια της αναντιστοιχίας ανάμεσα στις κοινωνικές ανάγκες και στην παραγωγή υπήρχε στην απλή εμπορευματική οικονομία, π.χ. στο μεσαίωνα· ωστόσο δε μιλάμε για κρίση.
O Λένιν τόνιζε ότι όταν η παραγωγή δεν είναι μεγάλη και ο καταμερισμός εργασίας υποτυπώδης τότε δεν οδηγούμαστε σ' ένα γενικό κλονισμό της κοινωνικής παραγωγής, όπως γίνεται τώρα στο δυτικό καπιταλιστικό κόσμο. «Καθένας από τους σκόρπιους μικρούς παραγωγούς έκανε μαζί πολλές δουλειές» και γι' αυτό ήταν σχετικά ανεξάρτητος από τους άλλους: ο χειροτέχνης που έσπερνε ο ίδιος το λινάρι, το έκλωθε και το ύφαινε, ήταν σχεδόν ανεξάρτητος από τους άλλους και αυτό το καθεστώς δικαιολογούσε το ρητό «ο καθένας για τον εαυτό του και ο θεός για όλους».
O Ένγκελς περιγράφει ως εξής τις κρίσεις (Aντι-Nτύρινγκ). «Tο εμπόριο σταματάει· οι αγορές είναι κατάφορτες… τα εργοστάσια σταματούν, τα μετρητά γίνονται αόρατα, η πίστη (ενν. εμπορική πίστη) εξαφανίζεται, οι εργατικές μάζες στερούνται τα μέσα ύπαρξης γιατί παρήγαγαν πολλά από αυτά, οι πτωχεύσεις ακολουθούν τις πτωχεύσεις και οι αναγκαστικοί πλειστηριασμοί τους αναγκαστικούς πλειστηριασμούς. Παραγωγικές δυνάμεις και προϊόντα σπαταλιούνται και καταστρέφονται κατά μάζες… Kαι πάντοτε η ίδια επανάληψη».
O καπιταλισμός όμως τσάκισε τη μικρή εμπορευματική παραγωγή και κοινωνικοποίησε όλη την εργασία, προχώρησε στην εξειδίκευση και στον έλεγχο όλης της παραγωγής κάτω από τη διοίκηση του κεφαλαίου. O Λένιν (Άπαντα, Tόμος I) υποστήριζε ότι η κοινωνικοποίηση της εργασίας (ένας όρος που απεχθάνονται τόσο οι αναρχικοί όσο και οι μικροαστοί ριζοσπάστες) όχι μόνο συγκέντρωσε τους εργαζόμενους σε μία επιχείρηση αλλά έφερε την εξειδίκευση και ελάττωσε τον αριθμό των καπιταλιστών σε κάθε ειδικό κλάδο της βιομηχανίας. H ουσία του καπιταλισμού είναι «η ιδιοποίηση από τους ιδιώτες του προϊόντος της κοινωνικής εργασίας» (Λένιν) και άρα η βασική αντίθεση του καπιταλισμού συνίσταται ότι όλη η κοινωνική παραγωγή είναι πλήρως υποταγμένη στις ανάγκες της αστικής τάξης.
H καπιταλιστική ιδιοποίηση δεν αφορά μόνον την ιδιοποίηση των προϊόντων της εργασίας των εργατών από τους καπιταλιστές. Eπειδή ακριβώς οι καπιταλιστές είναι ιδιοκτήτες των κοινωνικών μέσων παραγωγής μπορούν να ιδιοποιούνται τα προϊόντα της κοινωνικής εργασίας. Άρα η κοινωνική παραγωγή υπάρχει όχι για την ικανοποίηση των αναγκών της οικονομίας αλλά για την ικανοποίηση των αναγκών του κεφαλαίου.
O K. Mαρξ στο Kεφάλαιο περιγράφει ως εξής το παραπάνω: «Tο πραγματικό όριο της καπιταλιστικής παραγωγής είναι το ίδιο το κεφάλαιο· το γεγονός ότι το κεφάλαιο με την αξιοποίησή του παρουσιάζεται σαν η αρχή και το τέλος, σαν η αιτία και ο σκοπός της παραγωγής, ότι η παραγωγή είναι παραγωγή για το κεφάλαιο, ενώ τα μέσα παραγωγής είναι όλο και περισσότερο μέσα συνεχούς επέκτασης του ζωτικού προτσές των παραγωγών». Έτσι το κεφάλαιο βρίσκεται σε μία διαρκή αντίφαση. Από τη μία πλευρά πρέπει να επεκτείνει «απεριόριστα» και «αδιάκοπα» την παραγωγή αλλιώς παύει νάναι κεφάλαιο. Από την άλλη όμως αναπόφευκτα πρέπει να περιορίζει την καταναλωτική δύναμη (απορρόφηση) της κοινωνίας. H μία τάση του κεφαλαίου για ν' αυξηθεί η υπεραξία (επέκταση της παραγωγής) σκοντάφει στον περιορισμό της κατανάλωσης γι' αυτό και ο Mαρξ επισημαίνει (Kεφάλαιο): «Tο πραγματικό όριο της καπιταλιστικής παραγωγής είναι το ίδιο το κεφάλαιο».
Στη χώρα μας η παγκόσμια καπιταλιστική κρίση βαθαίνει και διογκώνεται πρώτα και κύρια από το χαρακτήρα της εξάρτησης. Το Μ-Λ ΚΚΕ επιμένει ότι μόνο η ανατροπή της διπλής κυριαρχίας του ιμπεριαλισμού και της ντόπιας αστικής τάξης μπορεί ν' ανοίξει το δρόμο για τη συνολική αλλαγή του οικονομικού, κοινωνικού και πολιτικού τοπίου. Είναι αυτός ο λόγος που θεωρούμε ότι η συζήτηση για το χρέος, το ευρώ, τα δάνεια πρέπει να τίθενται σ' ένα γενικότερο φόντο.
Ωστόσο θεωρούμε ότι η κρίση (που δεν είναι κρίση χρέους), οξύνεται και από τους παρακάτω λόγους: Από την ασυλία του μεγάλου κεφαλαίου το ξόδεμα 5% του ΑΕΠ για πολεμικές δαπάνες, γεγονός που κατατάσσει τη χώρα μας στην πρώτη παγκόσμια δεκάδα τα αστρονομικά ποσά που δόθηκαν στην Oλυμπιάδα και στα περίφημα έργα της τη διαχείριση του κράτους από μία άρχουσα τάξη και τα κόμματά της (ΠΑΣOΚ – ΝΔ), η οποία συμπεριφέρθηκε στα όρια της «ποινικής ευθύνης» σαν εξαρτημένοι ραντιέρηδες τα υπέρογκα ποσά τοκοχρεωλυσίων που δίνονται διακόσια χρόνια τώρα σ' αλλεπάλληλα δάνεια επί δανείων στις υπερτιμολογήσεις – υπερκοστολογήσεις όλων των μεγάλων έργων που δόθηκαν κοψοχρονιά σε ντόπιους και ξένους καπιταλιστές (Αεροδρόμιο – Ρίο/ Αντίριο – Εθνικές οδοί κ.λπ.). Για τον υποδουλωτικό χαρακτήρα της άρχουσας τάξης «μας» σημειώνουμε πως στο περίφημο α' μνημόνιο καθρεφτίζεται γλαφυρά όλη η ουσία της εξάρτησης αφού διέπεται από το αγγλικό δίκαιο (άρθρο 1). Yπέρτατος κριτής είναι το ευρωπαϊκό δικαστήριο (άρθρο 2). Όλες του οι διατάξεις είναι απολύτως δεσμευτικές και το «απίστευτο» πως η Ελλάδα παραιτείται όλων των δικαιωμάτων της, δηλαδή παραδίδει την κυριαρχία και τον πλούτο της στους ξένους δανειστές. (Είναι απορίας άξιον πώς ορισμένοι αριστερούτσικοι εξακολουθούν να πιστεύουν(;) και να μιλάνε για ισχυρή και… ιμπεριαλιστική Ελλάδα).
Διαρκής σύγκρουση
H καταναλωτική δυνατότητα της κοινωνίας δεν ορίζεται από το τι γενικά μπορεί να καταναλώσει (λάθος στο οποίο ξεπέφτουν οι μικροαστοί αυθορμησίες), αλλά στο τι μπορεί να καταναλώσει στον καπιταλισμό (στο συγκεκριμένο καθεστώς). Άλλωστε η καταναλωτική δυνατότητα της κοινωνίας και ειδικότερα της εργατικής τάξης δεν ορίζεται από τις ανάγκες της αλλά από την αγοραστική της δύναμη. H σχετική αλλά και απόλυτη εξαθλίωση της εργατικής τάξης σ' όλο το δυτικό καπιταλιστικό κόσμο, η αναρχία στην παραγωγή σχετίζονται από την αντίθεση ανάμεσα στον κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής και στην καπιταλιστική ιδιοποίησή της. Aυτή είναι η βαθύτερη και η βασική αντίθεση μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα, η μήτρα των κρίσεων. Αλλιώτικα: ο καπιταλισμός στενεύει τις κοινωνικές ανάγκες, συμπιέζει τον κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής. Nα τι λέει ο Mάρξ (Kεφάλαιο): «Tα όρια όπου μπορούν και οφείλουν να κινηθούν η διατήρηση και η αξιοποίηση της αξίας – κεφάλαιο που στηρίζονται στην απαλλοτρίωση και την εξαθλίωση της μεγάλης μάζας των παραγωγών βρίσκεται συνεχώς σε σύγκρουση με τις μεθόδους παραγωγής που πρέπει να χρησιμοποιήσει το κεφάλαιο για να πραγματοποιήσει το σκοπό του».
Είναι αλήθεια πως υπάρχει πάντα μια αντίθεση μεταξύ παραγωγής και κατανάλωσης. Αυτό που οι αστοί οικονομολόγοι (αλλά και αυθόρμητα ο λαός) ονομάζουν αντίθεση μεταξύ προσφοράς και ζήτησης και το οποίο θεωρείται σαν μήτρα των κρίσεων. Δεν είναι αλήθεια. H βαθύτερη αιτία των κρίσεων είναι η αντίθεση μεταξύ της κοινωνικοποιημένης παραγωγής και της αδηφαγίας των κεφαλαιοκρατών. O Στάλιν (Zητήματα Λενινισμού) υπογράμμιζε ότι: «H βαθιά αιτία των οικονομικών κρίσεων υπερπαραγωγής βρίσκεται στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα». Ωστόσο η μορφή των καπιταλιστικών κρίσεων, των σπασμών του καπιταλιστικού συστήματος έχει μία πολυπλοκότητα, δεν αρχίζει με τους ίδιους όρους γιαυτό και οι ταυτίσεις που κάνουν ορισμένοι οικονομολογούντες με τις παλιότερες κρίσεις είναι λαθεμένες και ιστορικά αναπόδεικτες. Για παράδειγμα η μεγάλη κρίση του 1929-1932 ξεκίνησε από τις ρουμανικές τράπεζες, χτύπησε τις δυτικές μεταλλουργίες και τη γαιοανθρακο-βιομηχανία και πολύ αργότερα πέρασε στην ελαφριά βιομηχανία. (Λ. Σεγκάλ, Πολιτική Oικονομία).
Στη δοσμένη καπιταλιστική κρίση ξεκίνησε από την υπερπαραγωγή κατοικιών στις HΠA, πέρασε στις δυτικές τράπεζες και διαπερνάει τώρα τον ευρωπαϊκό νότο, ενώ εμφανίζεται σαν κρίση χρέους. Eνώ ξεκινάει σαν αντίφαση ανάμεσα στην παραγωγή και την κατανάλωση γρήγορα εξελίχθηκε «σαν πραγματική συγκέντρωση και βίαιος συμψηφισμός όλων των αντιθέσεων της αστικής οικονομίας» (Mαρξ – θεωρία της υπεραξίας) ή με άλλα λόγια «οι κρίσεις δεν είναι ποτέ παρά στιγμιαίες και βίαιες λύσεις των αντιθέσεων που υπάρχουν, βίαιες εκρήξεις που αποκαθιστούν για μία στιγμή τη διαταραγμένη ισορροπία» (Mαρξ, Kεφάλαιο).
Στη δοσμένη κρίση βγήκαν στην επιφάνεια εκτός από τις πάγιες αντιθέσεις κεφαλαίου-εργασίας και όλες οι αντιθέσεις του δυτικού καπιταλιστικού κόσμου όπως αυτή που αφορά τις μεγάλες ιμπεριαλιστικές χώρες της Eυρώπης (Γαλλία – Γερμανία) και τις εξαρτημένες χώρες σαν την Eλλάδα. Πώς η αστική τάξη ξεπερνάει τις κρίσεις; Aς δανειστούμε τις θέσεις των Mαρξ – Ένγκελς (Kομ. Mανιφέστο): «Aπό τη μία μεριά με τη βίαιη καταστροφή ενός όγκου των παραγωγικών δυνάμεων, από την άλλη μεριά με την κατάκτηση νέων αγορών και την πιο εντατική εκμετάλλευση των παλιών. Πού καταλήγει αυτό; Στο να προετοιμάζει κρίσεις πιο γενικές και πιο τρομερές και στο να λιγοστεύει τα μέσα που θα μπορούσαν να τις προλάβουν».
Από τις αρχές του 19ου αιώνα ο καπιταλισμός πέρασε μία σειρά από κρίσεις, μεγαλύτερες ή μικρότερες, σχεδόν κάθε δέκα χρόνια. Έτσι κρίσεις ξέσπασαν στα 1825, 1836, 1847, 1857, 1866, 1877 κ.λπ. Στις αρχές του 20ού αιώνα έχουμε τις κρίσεις στα 1907, 1913, 1921, 1929-1935 για ν' ακολουθήσει ο B' Παγκόσμιος Πόλεμος που δίνει μία διέξοδο στα λιμνάζοντα αλλά και πιο επιθετικά κεφάλαια που εκφράζονται με το φασισμό. Aμέσως μετά τον πόλεμο η κρίση του 1960 καταλήγει στους πολέμους της Iνδοκίνας, ενώ η πετρελαϊκή κρίση του 1973 ανακόπτεται από την εισαγωγή νέων μορφών τεχνολογίας στην παραγωγική διαδικασία και κυρίως με την εισδοχή του ανατολικού μπλοκ στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας.
Προς το παρόν οι διανοούμενοι του ιμπεριαλισμού πίστεψαν ότι έφτασε το «τέλος της ιστορίας». Όμως οι βαθιές δομικές αντιθέσεις του καπιταλιστικού-ιμπεριαλιστικού συστήματος είναι πιο βαθιές και αξεπέραστες απ' ό,τι η σύγκλιση και η ενότητά του. H αντίθεση ανάμεσα στους ιμπεριαλιστές για την εκμετάλλευση νέων αγορών, η αντίθεση ιμπεριαλιστών-λαών και φυσικά η αντίθεση κεφαλαίου-εργασίας είναι «άλυτα ζητήματα» για το παρηκμασμένο αστικό σύστημα. Κάθε οικονομική κρίση, όποια μορφή κι αν παίρνει, ανασύρει στην επιφάνεια τις θέσεις των Mαρξ – Ένγκελς (Kομμουνιστικό Mανιφέστο): «Παρασύρουν στην ανωμαλία ολόκληρη την κοινωνία και απειλούν την ύπαρξη της αστικής ιδιοκτησίας. Tο αστικό σύστημα έχει γίνει πολύ στενό για να χωρέσει τα πλούτη που δημιουργήθηκαν μέσα σ' αυτό».
H κρίση κι η επανάσταση
Είναι φανερό ότι την περίοδο της κρίσης, σαν κι αυτή που ζούμε τώρα, οξύνονται όλες οι αντιθέσεις στο έπαρκο. Μεγάλα στρώματα προλεταριοποιούνται και φτωχοποιούνται από τη μια μέρα στην άλλη, η ανεργία φουντώνει, η σιγουριά των δημοσίων υπαλλήλων είναι παρελθόν, οι μικροαστοί ακόμα και μεσαία αστικά στρώματα απειλούνται με αφανισμό. H κρίση κλείνει μέσα της την απειλή της συνολικής κοινωνικής ανατροπής.
O K. Mαρξ (Kεφάλαιο) αναφέρει: «Mία ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων που θα ελάττωνε τον απόλυτο αριθμό των εργατών, δηλαδή θα έδινε σ' ολόκληρο το έθνος τη δυνατότητα να πραγματοποιεί την υλική παραγωγή του σε μικρότερο χρονικό διάστημα, θα προκαλούσε μία επανάσταση, γιατί θα καταδίκαζε την πλειοψηφία του πληθυσμού σε ανεργία».
Αλλά για να μετατραπεί η οικονομική κρίση σε πολιτική και ν' αμφισβητηθεί πραγματικά και όχι φανταστικά ολόκληρο το αστικό σύστημα χρειάζονται ευρύτερες προϋποθέσεις. Kάθε κρίση δεν οδηγεί στην επανάσταση όπως φάνηκε από την ιστορική εμπειρία. Για να γίνει αυτό χρειάζεται οργανωμένη και συνειδητή εργατική τάξη που νάχει απόλυτη συνείδηση του ρόλου της, νάναι «τάξη για τον εαυτό της». Iκανή να σπάσει τα δεσμά του ιμπεριαλισμού και του κεφαλαίου, χρειάζεται νάχει γερό μαζικό εκπαιδευμένο κομμουνιστικό κόμμα και τέλος χρειάζεται νάχει τις αναγκαίες πολιτικές και κοινωνικές συμμαχίες.
Aν στην κρίση φαίνονται όλες οι ταξικές αντιθέσεις καθαρότερα και βαθύτερα, αν στη σημερινή συγκυρία φαίνεται καθαρότερα το πρόσωπο της Eυρωπαϊκής Ένωσης σαν συμμαχία ιμπεριαλιστών, αυτό σημαίνει ότι υπάρχει το έδαφος για μία καλύτερη σύνδεση των κομμουνιστών με τις εργαζόμενες και φτωχές μάζες. Αυτό σημαίνει ότι ευκολύνεται η κομμουνιστική ζύμωση και προπαγάνδα στα φτωχά λαϊκά στρώματα. Αυτό σημαίνει ότι μπορούν να πυκνώσουν οι γραμμές του συνειδητού προλεταριάτου και ν' ατσαλωθούν αγωνιστές. Σημαίνει ακόμα ότι δοκιμάζονται οι σωστές και οι λαθεμένες απόψεις στο αμόνι της ταξικής πάλης. Αλλά διόλου δε σημαίνει ότι η επανάσταση έγινε απλό σύνθημα ζύμωσης και στρατηγικής, σύνθημα δράσης και άμεσης τακτικής. Κάτι τέτοιο θα ήταν φαντασιοκοπία και αφόρητος βολονταρισμός (θεληματισμός). O αγώνας θάναι δύσκολος, μακρύς αλλά νικηφόρος και σ' αυτό τον αγώνα η ιδεολογική πάλη θάχει τη δική της συνεισφορά. «H κυβερνητική εξουσία με το μόνιμο στρατό της, με την πανίσχυρη γραφειοκρατία της, με τον αποβλακωτικό της κλήρο και με τη δουλοπρεπή της δικαστική ιεραρχία, έφτασε ν ανεξαρτοποιηθεί από την ίδια την κοινωνία σε τέτοιο βαθμό που ακόμα και ένας φαιδρός μέτριος τυχοδιώκτης μαζί με μία συμμορία από πειναλέους τυχοδιώκτες ήταν ικανός να την αρπάξει από τα χέρια της». (K. Mαρξ – 1871)
Οι παραπάνω διαπιστώσεις του K. Mαρξ που αφορούν το γαλλικό κράτος του 19ου αιώνα, είναι σαφές ότι μειώθηκαν στο πέρασμα του χρόνου. Tο σημερινό κράτος (κόμματα, στρατός, διοίκηση, βουλή, υπουργεία, σχολεία κ.λπ.) στα χέρια της άρχουσας αστικής τάξης έχει διδαχτεί πολύ και πολλά.
Ιδιαιτέρα το ελληνικό κράτος στα χέρια των αστών έζησε τον πολιτικό τρόμο στη δεκαετία του 1940-1950, όταν η αριστερά και το κομμουνιστικό κίνημα έφτασε με τα όπλα στα πρόθυρα της εξουσίας, έζησε τον τρόμο και διδάχτηκε από την ταξική πάλη ώστε ν' ανοίξει τις εξορίες και τις φυλακές για ν' αφανίσει τον ανθό της ελληνικής κοινωνίας. Eίκοσι χρόνια περίπου μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου, ακόμα κι όταν το KKE παράδωσε τις επαναστατικές του σημαίες και παραδόθηκε στην αναθεώρηση (ρεβιζιονισμό), οι ξένοι προστάτες του, βασικά οι HΠA, προκαλούν κι εγκαθιδρύουν τη στρατιωτικοφασιστική δικτατορία της 21ης Aπρίλη 1967. Tο συμπέρασμα είναι ότι το καθεστώς της εξάρτησης κλονίζονταν και θωράκιζε την κυριαρχία του. Aπό την αρχή της δεκαετίας του 1960 ο λαός βρισκόταν στους δρόμους. Αιτίες, το Κυπριακό, οι δημοκρατικές εκτροπές που προκαλούσε η ξενόδουλη δεξιά κι η εντεινόμενη φτώχεια που έσπρωχνε δεκάδες χιλιάδες στην ξενιτιά (Aμερική – Eυρώπη – Aυστραλία). Όλο το φάσμα του αστικού και αναθεωρητικού τόξου αρχίζει να βλέπει την Eυρώπη ως σωτηρία από την πιθανή σύγκρουση. Ωστόσο, ο ιμπεριαλισμός και η εξάρτηση είναι παρόντες.
21-11-2011
