Η Οικονομική Κρίση, η αναγκαιότητα Άρνησης Πληρωμής του Χρέους και η Εργατική Τάξη – Μέρος Ι
Του Θέμη Δελβιζόπουλου
Σήμερα, κανένας πια δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι η οικονομική κρίση που πλήττει την ευρωζώνη, αλλά και όλες τις χώρες και τους λαούς του πλανήτη, είναι προϊόν μιας νέας δομικής κρίσης του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος. Παρά τη σύγχυση που επικρατεί στα μυαλά αστών και «μαρξιστών» οικονομολόγων το σήμα που εκπέμπεται από παντού είναι πανομοιότυπο. Το σύστημα καταρρέει.
Ογδόντα χρόνια μετά την κρίση του 29-30 είναι πια φανερό ότι η τωρινή κρίση-ύφεση αποτελεί κάτι παραπάνω από ένα υφεσιακό κύκλο. Αυτό που είναι σημαντικό είναι το γεγονός ότι αντιστοιχεί σε μια νέα, τρομακτικά μεγαλύτερη φάση από του 29-30, διαρθρωτικής αλλαγής στη συγκεντροποίηση και κυριαρχία του πλασματικού χρηματιστικού κεφαλαίου.
Η κρίση αυτή είναι αποτέλεσμα, συνέχεια, και ολοκλήρωση της κρίσης του 70-73 και των μέτρων που πάρθηκαν τότε για το ξεπέρασμα της. Αλλά πάνω απ όλα χρειάζεται να κατανοήσουμε ότι η κρίση του 70-73 σηματοδοτεί την αλλαγή μιας ολόκληρης ιστορικής περιόδου. Σηματοδοτεί το πέρασμα από ένα μακρύ κύμα ανάπτυξης, το οποίο ξεκινάει από το τέλος του 2ου παγκόσμιου πόλεμου, στη μετάβαση ενός πολύ μακρού κύματος ύφεσης που κρατάει μέχρι σήμερα.
Οι δυο αυτές περίοδοι χαρακτηρίζονται από μια ουσιώδη διαφορά.
Η πρώτη περίοδος μετά από κάθε εξάχρονο η δεκάχρονο υφεσιακο κύκλο, παρουσίαζε μια αύξηση, η τουλάχιστον ισόποση επένδυση κεφαλαίων με τον προηγούμενο κύκλο. Μια μείωση ανεργίας η απορρόφηση μεγάλου τμήματος της που δημιουργούσε ο προηγούμενος κύκλος, (κρατώντας ένα στάνταρτ ασφαλείας 3% με 5 %, για τον εσωτερικό ανταγωνισμό στους κόλπους της εργατικής τάξης). Μια αύξηση η έστω σταθεροποίηση της κατανάλωσης.
Η δεύτερη περίοδος η οποία ξεκίνησε μετά το 73, παρουσίαζε τελείως διαφορετικά συμπτώματα. Μετά από κάθε υφεσιακο κύκλο, η φάση ανάπτυξης χαρακτηριζόταν από μείωση των επενδύσεων του προηγούμενου κύκλου, μη απορρόφησης και κατ' επέκταση αύξησης της ανεργίας. Σαν συνέπεια, μαζί με μια σειρά περιοριστικά μέτρα που άρχισαν να επιβάλλονται ενάντια στην εργασία, επέφεραν μια συνεχή μείωση της κατανάλωσης.
Από τότε κιόλας άρχισαν να εμφανίζονται τα πρώτα δείγματα της κόπωσης του συστήματος για την όλο ένα και μεγαλύτερη επέκταση του, την όλο ένα και μεγαλύτερη αδυναμία της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων. Από τότε κιόλας άρχισε να φαίνεται η αδυναμία εξισορρόπησης της πτωτικής τάσης του ποσοστού του κέρδους. Η εμφάνιση πλεονασματικού κεφαλαίου μη δυνάμενου να επενδυθεί άρχισε από τότε να καθορίζει την πορεία της παραγωγής. Έτσι, όλη η συσσώρευση της προηγούμενης ανάπτυξης άρχισε να δένει τη θηλιά γύρο απ' το λαιμό του συστήματος.
Με την κατάργηση του «χρυσού κανόνα» η αλλιώς της συμφωνίας του Μπρέτον Γουντς, (της σταθερής ισοτιμίας χρυσού-δολαρίου στα 33 δολάρια η ουγκιά ποσό που αντιστοιχούσε στο αποθεματικό των ΗΠΑ,) μαζί με την κατάργηση των περιοριστικών νόμων για την ελεύθερη κίνηση κεφαλαίων, το χρηματιστικό κεφάλαιο άρχισε για άλλη μια φορά να παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαδικασία της παραγωγής. Η ισορροπία του βιομηχανικού με το χρηματιστικό κεφάλαιο που καθόριζε την μέχρι τότε ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων έπαψε να υφίσταται. Ταυτόχρονα, ξεκίνησε και η ανισορροπία μεταξύ σταθερού και μεταβλητού κεφαλαίου που καθόριζε την παραγωγή υπεραξίας. Η υπέρ εκμετάλλευση της εργασίας που επέβαλαν οι νέες τεχνολογίες δεν κατόρθωναν να εξισορροπήσουν την αλματώδη πτωτική τάση του ποσοστού του κέρδους. Η Περίοδος της κρίσης είχε ξεκινήσει.
Η αδυναμία να κατανοηθεί αυτή η πραγματικότητα ακόμα και σήμερα από μαρξιστές αναλυτές βασίζεται στο γεγονός, ότι όλη αυτή η πορεία ήταν τρομακτικά μακρόχρονη και χωρίς απότομες αλλαγές. Όλη η προηγούμενη πορεία ανάπτυξης και η συσσώρευση που είχε δημιουργήσει, λειτουργούσε σαν μαξιλάρι σε κάθε υφεσιακό κύκλο, ρίχνοντας την κρίση στα μαλακά. Ταυτόχρονα η κερδοφορία του κεφαλαίου μέσω μιας σειράς μηχανισμών (χρηματιστήριο αύξηση παραγωγής και τιμής τίτλων κλπ) παράγοντες που πρόσθεταν πλασματικό κεφαλαίο στο ενεργητικό του, δημιουργούσαν την ψευδαίσθηση, ότι αφού υπάρχει κερδοφορία (του κεφαλαίου) υπάρχει και ανάπτυξη. Έτσι ενώ η κρίση είχε ξεκινήσει όλοι αυτοί οι παράγοντες την έκαναν δυσδιάκριτη.
Μια σειρά μέτρα που πάρθηκαν στην συνέχεια την έκαναν ακόμα πιο μακρόχρονη και ταυτόχρονα ακόμα πιο δυσδιάκριτη. Τα μέτρα αυτά περιλάμβαναν:
α) την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, με την εφαρμογή μιας σειράς νέων τεχνολογιών αλλά και την ένταση και εξοικονόμηση εργασίας. Αυτό μαζί με την επιστράτευση των παγκόσμιων πλεονασματικών χεριών, που επέτεινε τον ανταγωνισμό στους κόλπους της εργατικής τάξης, είχε σαν αποτέλεσμα μια παγκόσμια συμπίεση των μισθών με συνέπεια μια πιο αργή πτώση του ποσοστού του κέρδους
β) Υπονόμευση του προηγούμενου σταδίου του (εθνικού) μονοπωλιακού καπιταλισμού και το άνοιγμα του σε ένα ακόμα πιο άγριο διεθνή ανταγωνισμό, είχε σαν αποτέλεσμα την μεταφορά μεγάλου τμήματος της παραγόμενης παγκόσμιας υπεραξίας στο κέντρο μέσω του κλεισίματος μιας σειράς τομέων της παραγωγής και κατάρρευσης της περιφέρειας. Και ενώ αυτό φαινομενικά έδινε αύξηση των κερδών μέσω του χρηματιστηρίου, στην πραγματικότητα μείωνε την κερδοφορία, μείωνε της επενδύσεις και αύξανε την ανεργία. Το αποτέλεσμα όλης αυτής της καταλήστευσης της περιφέρειας όλα αυτά τα χρόνια σήμερα γίνεται δυναμίτιδα στα θεμέλια του παγκόσμιου καπιταλισμού.
γ) Την μεταφορά και εγκατάσταση στην περιφέρεια, (Κίνα, Ινδία και αλλού), μιας σειράς βιομηχανικών μονάδων του κέντρου (Αμερική, Ευρώπη), για την εκμετάλλευση μιας εργατικής τάξης με στοιχειώδη μεροκάματα και ανύπαρκτη συνδικαλιστική δομή. Και ενώ έδειχνε και αυτό μια χρηματιστηριακή κερδοφορία, στην πραγματικότητα λειτουργούσε καταλυτικά στην πτωτική τάση του ποσοστού του κέρδους με δυο τρόπους.
Ένα αύξανε την ανεργία στο εσωτερικό αργά αλλά σταθερά στην αρχή, και με αλματώδεις ρυθμούς σήμερα, η ανεργία πίεζε τους μισθούς και τα δύο μαζί μείωναν την κατανάλωση. Και δυο, αύξανε την πίεση στην εσωτερική βιομηχανία μέσω του ανταγωνισμού από τα φτηνότερα εισαγόμενα προϊόντα της περιφέρειας. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα τη μεγαλύτερη συμπίεση των ημερομίσθιων, το κλείσιμο μιας σειράς βιομηχανιών και ξανά, την αύξηση της ανεργίας και την πτώση της κατανάλωσης. Τα αποτελέσματα αυτού του φαύλου κύκλου των μέτρων την εισπράττει σήμερα ο καπιταλισμός με μια ένταση των διεθνών εμπορικών ανταγωνισμών και με μια αλλαγή στην σκακιέρα των γεωστρατηγικών ισορροπιών.
δ) Με την κατάργηση των νόμων για την κίνηση κεφαλαίων και την ενίσχυση μέσω των ηλεκτρονικών αγορών της κίνησης του χρηματιστικού κεφαλαίου, και για να αντισταθμιστούν οι χαμηλές αποδόσεις στο ποσοστό του κέρδους στην παραγωγή, δημιούργησαν μια σειρά από φούσκες στην αγορά (παράδειγμα η φούσκα των ακινήτων). Η δημιουργία τους τροφοδοτήθηκε από το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο και διευκολύνθηκε από μια σειρά εκτεταμένες χρηματοπιστωτικές καινοτομίες, όπως τα παράγωγα και οι τίτλοι εγγυημένων δανειακών υποχρεώσεων, ταυτόχρονα, για την απορρόφηση όλων αυτών των ρίσκων, δημιούργησαν μια καινοφανή αγορά, την αγορά εικονικού κεφαλαίου, τζογαριζαν δηλαδή στο χρηματιστήριο και στις διεθνείς κεφαλαιαγορές καταγράφοντας κέρδη με εικονικά κεφάλαια.
ε) Και τέλος, ζώντας σε ένα συνεχώς αυξανόμενο πέλαγος πλασματικού κεφαλαίου, και ευτυχίας με την κερδοφορία των τίτλων, την τελευταία δεκαπενταετία, προσπαθώντας να ενισχύσουν την παραγωγή, πέρασαν σε ένα τεράστιο πρόγραμμα ενίσχυσης της ζήτησης με την ώθηση της οικονομίας του χρέους, κρατικού, εταιρικού και του χρέους των νοικοκυριών.
Οι μάγοι των αγορών πίστευαν ότι είχαν βρει το φάρμακο για όλες τις ασθένειες του συστήματος. Είχαν απόκτηση το κλειδί που τους οδηγούσε στον παράδεισο. Το σύστημα είχε σωθεί, κρίσεις τέλος. Τα παράγωγα οι τίτλοι και οι αγορές εικονικών κεφαλαίων ήταν η λύση. Η σαραντάχρονη αυτή πορεία δημιούργησε μια τόσο τρομακτικά μεγάλη συσσώρευση πλασματικού κεφαλαίου που παρόμοια της δεν δημιούργησε όλη μαζί η προηγούμενη καπιταλιστική ιστορία. Αστοί, αλλά και «μαρξιστές» οικονομολόγοι κολυμπώντας σ' αυτό το πέλαγος της πλασματικής κερδοφορίας αποδείχτηκαν ανίκανοι να προβλέψουν αυτό που ερχόταν.
Και όταν η καταιγίδα ξέσπασε με την κατάρρευση της φούσκας των ακίνητων στην Αμερική, σαρώνοντας όλο τον ανεπτυγμένο καπιταλισμό και οδηγώντας το σύνολο σχεδόν των τραπεζών στα πρόθυρα της χρεοκοπίας, αστοί, μαρξίζοντες, αλλά και «μαρξιστές» οικονομολόγοι άνοιγαν κατάπληκτοι το στόμα τους μπροστά σ' αυτό το παράδοξο φαινόμενο. Πως μπορεί να συμβαίνει κάτι που η σοφία τους δεν μπόρεσε να προβλέψει; Και τότε άρχισαν κάτι να ψελλίζουν για την τοξικότητα των ομολόγων, κάτι για της λάθος ενέργειες των τραπεζών, κάτι για τον Μαρξ και τις αναλύσεις του στον τρίτο τόμο, κάτι για το Κέινς, και πάει λέγοντας. Ο τρόμος της επικράτησης του κομμουνισμού και της παγκόσμιας επανάστασης φώλιασε για τα καλά στους διαδρόμους και τα γραφεία της Γουόλτ στρήτ και του Σιτι.
Σε αυτούς τους πρώτους μήνες του πανικού, τρομοκρατημένες κυβερνήσεις, ανέσυραν μια σειρά μέτρα από την φαρέτρα του Κέινς. Μπροστά στον κίνδυνο γενικής κατάρρευσης μια σειρά τράπεζες και ασφαλιστικοί οργανισμοί κρατικοποιήθηκαν και τα κράτη ανέλαβαν με την παροχή εγγυήσεων την ομαλή λειτουργία των τραπεζών. Οι τοκογλύφοι και οι τραπεζίτες ανάσαναν, τα κράτη είχαν αναλάβει όλη την βρώμικη δουλειά. Με μοχλό την αύξηση του δημόσιου χρέους ένας πακτωλός χρήματος μπήκε στης τράπεζες και μεγάλη μερίδα τοξικών τίτλων ξεπλύθηκαν στο καθαρτήριο μιας αλόγιστης κρατικής παρέμβασης. Υπολογίζεται ότι μόνο το αμερικανικό δημόσιο, τους πρώτους μήνες της κρίσης, παρείχε εγγυήσεις για πάνω από 200 τρισεκατομμύρια δολάρια. Παρόλο που σύμφωνα με στοιχεία του ΔΝΤ οι απώλειες στις αξίες των τίτλων το 2009 ανήλθε σε περίπου 55 τρισεκατομμύρια δολάρια και άλλο τόσο το 2010, (ποσό που ισοδυναμεί με δυο χρόνων παραγόμενο παγκόσμιο ακαθάριστο προϊόν), ένας ωκεανός χρήματος ψάχνει εναγωνίως αποδόσεις σε μια όλο ένα και περισσότερο συρικνούμενη παραγωγική βάση. Υπολογίζεται ότι πάνω από το ένα τρίτο της παγκόσμιας παραγωγής είναι σήμερα εκτός λειτουργίας. Μια τεράστια υπερσυσσώρευση χρηματιστικού παρασιτικού κεφαλαίου, που υπολογίζεται ότι φθάνει τα 700 τρις δολάρια, προσπαθεί να βρει διέξοδο σε ένα παγκόσμιο ακαθάριστο προϊόν κατ' έτος που μόλις ανέρχεται στα 55 τρις δολάρια. Όλος αυτός ο ωκεανός πληθωριστικού χρήματος ο οποίος τείνει να μην εκφράζει πια ούτε την αξία του χαρτιού που είναι τυπωμένος, σπρώχνει μέσω του χρηματιστηρίου τις τιμές των πρώτων υλών και των τροφίμων σε αστρονομικά ύψη, οδηγώντας εκατομμύρια καταναλωτές στην φτώχια και την πείνα. Η ανάλυση του Μαρξ για την μεταβολή της αξίας των προϊόντων αντιστρόφως ανάλογα με την αξία του γενικού τους ανταλλάξιμου, του χρήματος, παίρνει σήμερα ένα δραματικό χαρακτήρα. Ένα χωρίς αξία γενικό ανταλλάξιμο σπρώχνει στα ύψη τις αξίες όλων των υπόλοιπων εμπορευμάτων εκτός του εμπορεύματος της εργασίας, αυτή πρέπει να πέσει θυσία στο βωμό της πτωτικής τάσης του ποσοστού του κέρδους.
Τι μας επιφυλάσσει το μέλλον; Εάν επιστρέψουμε ξανά σε ένα ρυθμό ανάπτυξης της τάξεως του 3% παγκόσμια, αυτό σημαίνει δυνατότητα επικερδών επενδυτικών ευκαιριών σε μόνο 1,6 έως 2 τρις δολάρια, τα υπόλοιπα;
Σήμερα, μετά το πρώτο σοκ, το τέρας του νεοφιλελευθερισμού είναι πάλι εδώ. Η μόχλευση (υπερβολική χρήση δανειακού χρήματος) που μας οδήγησε στην προηγούμενη κρίση επαναλαμβάνεται και σήμερα σε ακραίο βαθμό, καινούργιοι τρόποι αγοράς και πώλησης εικονικών κεφαλαιακών χρεών εφευρίσκονται. Οι εικονικές άξιες είναι πάλι εδώ! Όμως η κατάσταση έχει αλλάξει, οι συνθήκες δεν είναι πια ίδιες. Η προηγούμενη αυταπάτη που στήριζε την αύξηση της κατανάλωσης και με αυτό τον τρόπο την αύξηση της παραγωγής μέσω του χρέους, έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Ο φόβος των επισφαλειών έχει γίνει κυρίαρχος, τα ρίσκα λιγοστεύουν μαζί με το κλείσιμο της στρόφιγκας των δανείων με αποπληρωμή ένα αβέβαιο μέλλον. Οι τίτλοι, τα ομόλογα και η χαρτούρα δεν βοηθάει στην καταγραφή πραγματικών κερδών στο ενεργητικό των τραπεζών, αλλά πάνω απ΄ όλα είναι δυναμίτης έτοιμος να σκάσει στα χέρια των διεθνών τζογαδόρων του χρηματιστηρίου και των παραγώγων. Τα ρίσκα πρέπει να λιγοστέψουν, και τα χαρτιά να μετατραπούν σε πραγματικές αξίες. Έτσι η κρίση παίρνει σήμερα ένα συγκεκριμένο χαρακτήρα, τα χαρτιά πρέπει να μετατραπούν σε εμπράγματες ή έστω ενυπόθηκες αξίες….
ΠΗΓΗ: Πολιτικό Καφενείο, 27-03-2011, http://www.politikokafeneio.com/neo/modules.php?name=News&file=article&sid=9373
