Αναμνήσεις από τις μακρινές ημέρες του Πάσχα στην Κέρτεζη

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Οι μέρες του Πάσχα στην Κέρτεζη είχαν έναν εορταστικό ανάμικτο τρόπο ανάδειξης, λαμβάνοντας υπόψιν τόσο τις εργασίες των κατοίκων (κυρίως μικροαγροτών και τσοπάνηδων), όσο και επιρροές του μοναστηριακού τυπικού! Φυσικά και συμμετείχαν και πολλά γνωστά λαογραφικά στοιχεία, όπως τα λεγόμενα κάλαντα. Το εκκλησιαστικό και λαογραφικό τυπικό με αργίες ημερών και ωρών ξεκινούσε από το Σάββατο του Λαζάρου και τελείωνε την Κυριακή του Θωμά! Πολλά στοιχεία απ’ αυτά διατηρούνται ακόμα.

Το πρωινό του Λαζάρου στον μεν ναό γιορταζόταν η προσδοκία της «κοινής Ανάστασης», ενώ στα σπίτια τα παιδιά έψαλλαν: «Ήλθε ο Λάζαρος, ήλθαν τα βάγια,/ ήλθε κι ο Υιός της Παναγίας./ Κάπου λάλησε πουλί κι αηδόνι/ κι απλοήθηκε το χελιδόνι./ Έβγα Λάζαρε δος μου λεμόνι,/ να το φύτευα στο περιβόλι…». Από την προηγούμενη τα παιδιά είχαν στολίσει με άγρια πορτοκαλί άνθη τα καλαθάκια και πρωί-πρωί περνούσαμε από τα σπίτια. Στο ψάλσιμο οι κυράδες μας φίλευαν κυρίως φρέσκα αυγά και σπάνια κουλούρια. Τα λαμπροκούλουρα φτιαχνόντουσαν την ίδια μέρα, αλλά μετά το σχόλασμα της εκκλησίας. Ήταν δύο ειδών: Τα αρτύσιμα με αυγά και γάλα και τα λαδερά με προζύμι.

Η επόμενη ημέρα, Κυριακή των βαΐων, ήταν εορταστική με τα βάγια ως ευλογία και το μεσημεριανό με μπακαλιάρο τηγανιτό και σκορδαλιά από πουρέ πατάτας.

Ο ΤΡΑΓΙΚΟΣ  ΑΝΘΡΩΠΟΣ

Του Χάρη Ναξάκη*

Ο “ήρωας” αυτού του δοκιμίου, “Ο χορός και ο εμφύλιος”, εκδ. Έρμα, είναι ο ίδιος ο συγγραφέας. Ο Γιώργος Σταματόπουλος είναι ένας πρίγκηπας του τραγικού, είναι αυτοπροσώπως η ανθρώπινη κατάσταση. Ο πρώτος χορευτής, ο Γιώργος, ένας άριστος χειριστής της ελληνικής γραμματείας και γλώσσας, είναι ένας χόμο σάπιενς στις καλύτερες στιγμές του, ένας χαρούμενος Σίσυφος, ευτυχισμένος  σύμφωνα με την έκφραση του Καμύ.

Πώς γίνεται όμως να είσαι χαρούμενος Σίσυφος όταν η τραγική διάσταση του κόσμου, όπως έδειξε η αρχαιοελληνική σκέψη, είναι η ουσία του κόσμου; Βασικό στοιχείο της τραγικής σύλληψης του κόσμου είναι ο αφανισμός της ύπαρξης, το αναπόφευκτο του θανάτου, αλλά και η  πεποίθηση ότι στον άλλο κόσμο είναι πιθανό να υπάρχει ζωή, αλλά η ζωή έχει εκπέσει σε μια αμίλητη σκιά, είναι αθάνατη σε ένα κενό τόπο.

Ανάσταση και Επανάσταση! Ας το σκεφτούμε…

Του Θανάση Ν. Παπαθανασίου*

«Καλή Ανάσταση!».

Ξεχείλισε γύρω μας η ευχή, καθώς ζύγωνε το Πάσχα! Και προσοχή: Την διατύπωναν και ένθεοι και άθεοι. Άλλοι κυριολεκτικά, άλλοι μεταφορικά, πάντως όλοι έδωσαν την ευχή, κι αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία: Φανερώνει κάτι πολύ περισσότερο από την στεγνή ευχή «χρόνια πολλά», που απλώς μιλούν για στεγνή επιβίωση. Η «Καλή Ανάσταση» όμως μαρτυρά δίψα για ζωή της προκοπής, ελπίδα για ζωή αληθινή, απελευθερωμένη από κάθε θανατίλα!

Δυο σκέψεις έχω, ωστόσο:

Και η έννοια της Ανάστασης και η έννοια της Επανάστασης (θυμίζω ότι η επανάσταση νοείται ως ανατολή ενός νέου κόσμου, όπου το άδικο θα τερματιστεί) είναι αδιανόητες δίχως τον Χριστιανισμό. Είτε δέχεται είτε δεν δέχεται κάποιος τη χριστιανική πίστη, η έννοια της Ανάστασης και της ποθούμενης κατάργησης του κακού (σε κάθε του μορφή) αποτελεί χριστιανική συμβολή στην ιστορία της ανθρωπότητας. Εξηγούμαι:

Τα κάλαντα της Μεγάλης Παρασκευής στην Κέρτεζη

Επιμέλεια Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Από το απόγευμα της Μεγάλης Πέμπτης τα νεαρά αγόρια (συνήθως) ξαμολιόμαστε στα γύρω βουνά να μαζέψουμε τα ακάνθινα κλαδιά από το φυτό «Αλπομηλιά» (ένας όμορφος ακανθώδης θάμνος με κόκκινους καρπούς) και άγριες ανθισμένες βιολέτες (χρώματος μωβ). Τα κλαδιά της Αλπομηλιάς τα πλέκαμε στο καλαμένιο καλαθάκι μας. Τα άνθη της Αγριοβιολέτας τα βάζαμε ανάμεσά τους και στη βάση του καλαθιού (για να μη σπάνε τα αυγά, που μας δώριζαν οι κυράδες του χωριού.

Βγαίναμε πρωί – πρωί ένας-ένας ή δύο-δύο με το πένθιμο κτύπημα της καμπάνας της κεντρικής εκκλησιάς, που ως γνωστόν ξεκινούσε τις Μεγάλες ώρες στις 14.00 το μεσημέρι, ενώ η Αποκαθήλωση τελείωνε στις 17.00. Το ξεκίνημα γινόταν από το Μαχαλά (γειτονιά) της κάθε παρέας και ακολουθούσε κάποια σχεδιασμένη διαδρομή. Λέγοντας σχεδόν οι περισσότεροι όλα τα κάλαντα (από 14 στροφές) φιλεβόμασταν κυρίως αναστάσιμα κουλούρια ή αυγά φρέσκα (άβαφα). Τα παλαιότερα χρόνια μερικοί τα πουλούσαν στα μπακάλικα… Αργότερα άρχισαν να δίνουν και κέρματα.

****

Σήμερα μαύρος ουρανός,
σήμερα μαύρη μέρα.
Σήμερα όλοι θλίβονται
και τα βουνά λυπούνται.

Σήμερα έβαλαν βουλή
οι άνομοι Εβραίοι,
οι άνομοι και τα σκυλιά,
και τρισκαταραμένοι,
για να σταυρώσουν τον Χριστό
των Πάντων Βασιλέα.

Ο Κύριος ηθέλησε
να μπει σε περιβόλι,
να λάβει δείπνο μυστικό
να τον συλλάβουν όλοι.

Η Παναγιά η Δέσποινα
καθόταν μοναχή της,
τας προσευχάς της έκανε
για τον μονογενή της.

Φωνή της ήλθε εξ ουρανού,
κι απ΄ Αρχαγγέλου στόμα,
«σώζουν κυρά μου οι προσευχές,
σώζουν και οι μετάνοιες.

Το γιό σου τον επιάσανε
και στα καρφιά τον πάνε
και στου Πιλάτου τας αυλάς
εκεί τον τυρανάννε.

Και τον χαλκιά διατάξανε.
Χαλκιά φτιάξε καρφιά,
φτιάξε τρία περόνια.
Και κείνος ο παράνομος
βαρεί και φτιάχνει πέντε.

Συ Φαραέ που τά ‘φτιαξες
πρέπει να μας διατάξεις.
Βάλτε τα δυό στα χέρια του
και τ’ άλλα δυό στα πόδια.

Το πέμπτο το φαρμακερό
βάλτε του στην καρδιά του,
να στάξει αίμα και νερό
να λιγωθεί η καρδιά του».

Η Παναγιά σαν τάκουσε
έπεσε και λιγώθη.
Σταμνιά νερό της ρίξανε,
τρία κανάτια μόσχο,
και τρία νεροδόσταμα
για να της έρθει ο νούς της.

Και σαν της ήρθε ο λογισμός
και σαν της ήρθε ο νους της,
ζητά μαχαίρι να σφαγεί,
φωτιά να πέσει μέσα,
ζητά γκρεμό να πάει να πέσει,

ζητά κι αγριοψάλιδο

να κόψει τα μαλλιά της.

Η Μάρθα κι η Μαγδαληνή
και του Λαζάρου η μάνα,
και του Ιακώβου η αδελφή
και οι τέσσερις αντάμα,
πήρανε το δρόμο το στρατί,
στρατί το μονοπάτι.

Και το στρατί τις έβγαλε
μέσ’ του ληστού τον πόρτα.
Άνοιξε πόρτα του ληστή
και πόρτα του Πιλάτου.
Κι η πόρτα από τον φόβο της
ανοίγει μοναχή της.

Τηράει δεξά,
τηράει ζερβά,
κανέναν δεν γνωρίζει.
Τηράει δεξιότερα,
βλέπει τον Αηγιάννη.

Αφέντα Άη Γιάννη Πρόδρομε
και Βαπτιστά του γιού μου,
μην είδες τον Υόκα μου
και σε τον Δάσκαλό σου;

Δεν έχω στόμα να σου πω,
γλώσσα να σου μιλήσω,
δεν έχω χειροπάλαμο
για να σου τόνε δείξω.

Βλέπεις εκείνον το γυμνό,
τον παραπονεμένο;
Όπου φορεί πουκάμισο
στο αίμα βουτηγμένο;

Όπου φορεί στην κεφαλή
ακάνθινο στεφάνι;
Εκείνος είναι ο γιόκας σου
και εμέ ο διδάσκαλός μου.

Η Παναγιά σαν τ’ άκουσε
γλυκά τον ερωτάει.
Δεν μου μιλάς παιδάκι μου,
δεν μου μιλάς παιδί μου.

Τι να σου πω μανούλα μου
που διάφορο δεν έχεις.

Σύρε μάνα μ’ στο σπίτι σου,

κάμε την προσευχή σου.

Bάλε κρασί στο μαστραπά

κι αφράτο παξιμάδι.

Και δώσε την παρηγοριά

να την ελάβουν κι άλλοι.

Μόνο το Μέγα Σάββατο,
κοντά στο μεσονύχτι,
που θα λαλήσει ο πετεινός,
σημαίνουν οι καμπάνες,

σημαίνει ο Θεός,

σημαίνει η γη,

σημαίνουν τ’ επουράνια,
σημαίνει κι η Άγια Σοφιά
με τις χρυσές καμπάνες.

Όποιος το ακούει σώζεται,
κι όποιος το λέει αγιάζει,
και όποιος το καλοφουγκραστεί
Παράδεισο θα λάβει.

Παράδεισο και λίβανο
από τον Άγιο Τάφο.

Και του χρόνου.

* Ο Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κέρτεζη (Καλαβρύτων).

Ευχαριστώ ιδιαιτέρως: 1. τον συμπατριώτη μας Κώστα Ιω. Γιαννόπουλο/«Τριτσιμπίδα» που μου θύμισε την ονομασία των φυτών που στολίζαμε το καλαθάκι. 2. Την Βασιλική Στεφανοπούλου – Ζαφειροπούλου που μας τα «είπε» από το μπαλκόνι του σπιτιού της και 3. Τον συνάδελφο κουτελιώτη Θεοδόση Παναγόπουλο, που με τη σημερινή του ανάρτηση στο φ/β, μου κάλυψε κάποια κενά από τα κάλαντα, που είχα ξεχάσει!

Ελπίδα: Η πνευματική άνοδος ως κάθοδος [1]

Του Θανάση Ν. Παπαθανασίου*

Θεωρώ πολύ σημαντικό να στρέψουμε την προσοχή μας στην έννοια της χριστιανικής ελπίδας και να παλέψουμε με τα συγκλονιστικά ζητήματα που αυτή θέτει [1]. Μερικά από αυτά τα ζητήματα θα επιχειρήσω να ψηλαφίσω εδώ, γύρω από δύο άξονες: Πρώτον, η ελπίδα μέσα στην ιστορία και, δεύτερον, η ελπίδα μέσα στην απελπισία.

Α.

Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά, όχι γενικά της ελπίδας, αλλά συγκεκριμένα της χριστιανικής ελπίδας;

Πρώτα απ’ όλα, η χριστιανική ελπίδα δεν παράγεται από τον κόσμο, δεν γεννιέται από την ιστορία (ούτε καν από το μέλλον της ιστορίας), δεν προκύπτει από κάποια εντελέχεια (δηλαδή από κάποια εσωτερική δύναμη η οποία οδηγεί σε μια αναπόδραστη εξέλιξη). Η χριστιανική ελπίδα φτιάχνεται και χαρίζεται από τον Θεό και, ορθότερα, από το έργο του Θεού μέσα στην ιστορία. Ο Θεός δρα μέσα στην ιστορία, και με τη δράση του αυτή δημιουργεί κάτι ολότελα νέο για τον άνθρωπο και τον κόσμο: τη δυνατότητα της Ανάστασης και της ανακαίνισης.

Ο κορωνοϊός και οι μικροί θεοί

Του Γιώργου Θυφρονίτη*

Ο κορωνοϊός SARS-CoV-19, ο ιός που προκαλεί την νόσο COVID-19 ήρθε για να μείνει! Ο κοινός πρόγονος των σημερινών κορωνοϊών υπολογίζεται ότι εμφανίστηκε πριν 10.000 χρόνια. Οι κορωνοϊοί συνεξελίσσονται και παρασιτούν σε διάφορα είδη πτηνών και θηλαστικών. Κύρια φυσική αποθήκη των ιών αυτών είναι οι νυχτερίδες, οι οποίες όμως δεν φαίνεται να νοσούν. Τα επτά είδη κορωνοϊών που μολύνουν τον άνθρωπο εμφανίζονται σχετικά πρόσφατα. Εκτιμάται ότι ο πρώτος εξ αυτών εμφανίστηκε περί το τέλος του 19^ου αιώνα ή τα μέσα του εικοστού.

Τα τέσσερα είδη των ανθρώπινων κορωνοϊών προκαλούν ελαφρά συμπτώματα κρυολογήματος, ενώ τα άλλα τρία σοβαρά αναπνευστικά προβλήματα. Ο SARS-CoV, ο MERS-CoV και ο πρόσφατα εμφανισθείς  SARS-CoV-2 προκαλούν το βαρέως τύπου οξύ αναπνευστικό σύνδρομο ή αγγλικά severe acute respiratory syndrome (SARS). Οι δύο πρώτοι εμφανίστηκαν το 2002 και 2012 και μολονότι έχουν υψηλή θνησιμότητα 10 και 35% αντίστοιχα περιορίστηκαν στην Άπω Ανατολή και στην Μέση Ανατολή, (εξ ου MERS, δηλαδή, Middle East Respiratory Syndrome) προκαλώντας μερικές εκατοντάδες θανάτους. Αντίθετα, ο SARS-CoV-2, παρ’ όλο ότι έχει αισθητά μικρότερη θνησιμότητα, έχει προκαλέσει την πανδημία που ζούμε, με πάνω από 100.000 θύματα σε μόλις 3 μήνες.

Τσιγγάνικη φτώχεια στις μέρες του κορονοϊού – ΡΟΜΑΝΙ ΤΣΟΡΙΠΕ

Moving out. Ζωγραφική: Κατερίνα Χριστοπούλου

Του Βασιλείου Χριστόπουλου*

Το πρωί της 23ης Μάρτη, ημέρα Δευτέρα, η Κυριακή ξύπνησε τα παιδιά της. Παρά τον χειμωνιάτικο καιρό, έπρεπε να βγουν στους δρόμους για δουλειά. Να μαζέψουν λίγα χρήματα  να φάνε και να αγοράσουν καινούρια φιάλη που από χτες έχει αδειάσει. Μετά τα παιδιά προσπάθησε να ξυπνήσει το Χρήστο, που διαμαρτυρήθηκε.
-Άσε, μωρή, να κοιμηθώ.

-Ξύπνα τεμπέλη, παλιοκχαντινό. Σήκω μπεκρούλιακα.

Ο Χρήστος δεν ήταν πάντα τεμπέλης. Ούτε έπινε κάθε βράδυ. Παλιότερα είχε ένα μικρό φορτηγάκι datsun, και έκανε τον παλιατζή. Μάζευε παλιά σίδερα, χαρτόκουτα, χαλασμένες ηλεκτρικές συσκευές, ό,τι έβρισκε. Τα έδινε για ανακύκλωση και κάτι έβγαζε. Τον τελευταίο χρόνο, όμως, το φορτηγάκι κατέρρευσε. Δεν κατάφερε να το επισκευάσει και το εγκατέλειψε.  Είναι κάτι που δεν το θέλει, αλλά για να βοηθήσει την οικογένεια, δεν έχει άλλο δρόμο από τη διακονιά. Ίσως και κάποιες  μικροκλοπές. Αλλά αυτές τις φοβάται. Αν κάτι στραβώσει θα αφήσει την Κυριακή μονάχη, με έξι, και σε λίγο επτά, μικρά παιδιά.  Πίνει, λοιπόν,  Κάθε βράδυ, έχει δίπλα του μια πλαστική μπουκάλα κρασί και το πίνει λίγο λίγο. Μόνο έτσι, λέει,  μπορεί να  κοιμηθεί.

Η εγκυμονούσα Κυριακή αποτελεί την κεφαλή της οικογένειας. Η οικογένεια αποτελείται από αυτήν το  Χρήστο και 6 μικρά παιδιά: Από ενός έτους μέχρι την Κωνσταντίνα 10 χρονών. Η Κωνσταντίνα, που βρίσκεται στα όρια παιδικής – εφηβικής ηλικίας είναι η πολύτιμη βοηθός της στη φροντίδα των μικρών αλλά και στη ζητιανιά.