Οι Διαδρομές Φυσικής Οικονομίας στα Βουνά με στάση στα Καλάβρυτα του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα

Της Ευτυχίας Παπαναγιώτου*

Να ευχαριστήσω και εγώ με τη σειρά μου το συγγραφέα και αγαπητό Παναγιώτη για τη μεγάλη τιμή που μου έκανε να βρεθώ σήμερα εδώ, δίπλα σε αξιολογότατους  συμπαρουσιαστές και πατριώτες για να μεταφέρω κι εγώ μέσα από τη δική μου ματιά τα γραφόμενα του πονήματός του. Η συμβολή μου στην παρουσίαση του βιβλίου  του μου δίνει μεγάλη χαρά.

Ξεφυλλίζοντας το, πριν ακόμη το μελετήσω με συγκίνησαν οι  δύο αφιερώσεις των πρώτων σελίδων του:

 «Αφιερώνεται στους μόνιμους κατοίκους των βουνών της χώρας που κρατούν ακόμα την ορεινότητα ζωντανή».

 «Αφιερώνεται στις Κερτεζίτισσες και τους Κερτεζίτες που κρατούν Ζωντανό το Μεγαλοχώρι μας …»

…αφιερώσεις που κάνουν τον αναγνώστη να αντιληφθεί την ευαισθητοποίηση του συγγραφέα για τον πληθυσμό των ορεινών όγκων και την αναγκαιότητα διατήρησης της ελληνικής υπαίθρου ζωντανής, αλλά και την αμέριστη αγάπη για τους συντοπίτες του.

Η σκέψη του μας ταξιδεύει σε όλη την περιοχή των Καλαβρύτων αρχικά, αλλά στο τέλος καταλήγει στη δυτική κοιλάδα του Βουραϊκού με επίκεντρο την Κέρτεζη, το «Μεγαλοχώρι» όπως ο ίδιος αποκαλεί. Αφού η Κέρτεζη ως οικισμός, με τις κοιλάδες της, τα βουνά και τα άφθονα νερά της, είναι ένα από τα ιστορικά μεγαλοχώρια των Καλαβρύτων. Κατά κύριο λόγο ήταν και είναι ένα χωριό κτηνοτροφικό και αγροτικό, παρά τα πολύ γνωστά σε όλους μας προβλήματα που αντιμετώπιζε και συνεχίζει να αντιμετωπίζει σήμερα η αγροτο-κτηνοτροφική παραγωγή.

Ο τίτλος του βιβλίου του, διόλου τυχαίος, μιας και συνειδητά ο συγγραφέας και εκλεκτός μας φίλος Παναγιώτης Μπούρδαλας  επιδιώκει με την έκδοση του πονήματός του, μέσω μιας εμπεριστατωμένης και βαθύτατης έρευνας, βάσει τεκμηρίων αλλά και με άγημα τη βιωματική του εμπειρία και γνώση να αποτυπώσει «ΤΙΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ  ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ  και να εστιάσει στη γενέτειρά του την Κέρτεζη και την πρωτογενή παραγωγή. Όλοι μας φυσικά έχουμε μια πνευματική και ψυχική εμπλοκή  με τον τόπο που γεννηθήκαμε. Από εκεί πηγάζει και η συναισθηματική ασφάλεια που μας παρέχει η συνείδηση της γενέτειρας,  γιατί με το ονοματεπώνυμο που μας χαρίζει  μας  δίνει και ένα ιδιόμορφο νόημα στο γεωγραφικό τόπο που ζούμε, και μας ορίζει ως συνεχιστές μιας ιστορικής και πολιτιστικής διαδρομής, γεφυρώνοντας, το παρόν με τον παρελθόντα χρόνο στον οποίο ανάγονται οι ρίζες μας.

Μας γνωστοποιεί επίσης ότι o σκοπός της εν λόγω συγγραφής  δεν είναι η έκδοση ενός έργου με λαογραφική και επιστημονική έρευνα, αλλά μια προσπάθεια ερμηνείας, με ερευνητικό μεν υπόστρωμα αλλά και μια κίνηση καταγγελίας συνοδευόμενη με κραυγή αγωνίας. Διαβάζοντας το βιβλίο του κάποιοι συνομήλικοι του, άλλοι μεγαλύτεροι αλλά και αρκετά μικρότεροι, που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στην Ελληνική επαρχία εκείνων των χρόνων, θα ταυτιστούν απόλυτα με τα γραφόμενά του, γιατί θα βρουν κοινές αναφορές για τη δική τους παιδική ηλικία, τις δικές τους μνήμες, τα δικά τους βιώματα για τα αγαπημένα τους χωριά όπως είναι η Κέρτεζη για το συγγραφέα.

Όπως αναφέρεται στον πρόλογο και στην εισαγωγή του βιβλίου εκείνο που κυρίως  επιθυμεί είναι η εστίαση στην ορεινότητα, δηλ. τα ψηλά και μικρότερα βουνά, οι πηγές και τα ποτάμια, οι χείμαρροι, οι μικρές ή μεγαλύτερες λίμνες, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει. Η ορεινότητα που και ο ίδιος έζησε μέχρι το τέλος της εφηβείας του, εκεί που απέκτησε τις πρώτες εγκύκλιες γνώσεις του, που πρωτόπιασε δουλειά. Η ορεινότητα που τον σημάδεψε, τον προβλημάτισε και τον καθόρισε πρώτα ως άνθρωπο και κατ’ επέκταση ως επιστήμονα.

Όπως και στα προηγούμενα  έργα του, το ογκώδες  και πλούσιο σε υλικό βιβλίο του αποτελεί μια τεράστιας σημασίας πηγή για την ελληνική ύπαιθρο και τον αντίκτυπό της σε διεθνές επίπεδο. Πρόκειται για ένα βιβλίο σχεδιασμένο να προσφέρει στον αναγνώστη, μια εποικοδομητική ανάγνωση αφού η θεματολογία του  μπορεί  να αποτελέσει  αφετηρία για περαιτέρω έρευνες και μελέτες, με το δικό του ξεχωριστό ύφος, τις μεστές σκέψεις του, τις υπαρξιακές ανησυχίες του, τις ευχαριστίες του, τις αναμνήσεις, τις αποφάσεις της ζωής του. Ο Παναγιώτης λογοπλέκει εύστοχα, παίρνοντας θέση για τον πρωτογενή τομέα με θετικές κ αρνητικές αναφορές στο παρελθόν και παρόν, προσπαθώντας να  σπείρει ζιζάνια προβληματισμών για το μέλλον της αγροτικής οικονομίας.

Κατόπιν των ανωτέρω, γίνεται αντιληπτός ο βασικός στόχος του συγγραφέα για την αναζήτηση προοπτικών ανάπτυξης για το σήμερα και το αύριο της Κέρτεζης και εν γένει της ευρύτερης περιοχής των Καλαβρύτων.  Για τον Πρωτογενή Τομέα, ιδιαίτερα  τονίζει  πως  πρέπει να στηριχθούν πρωτοβουλίες, με παροχή κινήτρων ενίσχυσης της αγροτικής και κτηνοτροφικής δραστηριότητας, με προγράμματα νέων αγροτών, βελτίωσης βοσκοτόπων και προστασίας του δασικού πλούτου. Υλοποίηση έργων υποδομής,  βελτίωση  επαρχιακών οδών αλλά και κάθε προσπάθεια  να καθοδηγηθεί μέσα από την δημιουργία περιφερειακών ερευνητικών κέντρων σε συνεργασία με τα Πανεπιστήμια της χώρας  που θα συμβάλλουν  στην προώθηση νέων καλλιεργειών,  στην ανάδειξη και αξιοποίηση της αρίστης ποιότητας των κτηνοτροφικών προϊόντων,  λόγω της μοναδικής βιοποικιλότητας της χλωρίδας που διαθέτουν οι ορεινές περιοχές σαν και τη δική μας .

Ο Παναγιώτης μέσω των  συγκεκριμένων  προτάσεων, δίνει το στίγμα για τη δημιουργία ευκαιριών οικονομικής και επιχειρηματικής δραστηριότητας, που θα αποτελέσουν κίνητρα προσέλκυσης για επιστροφή και μετεγκατάσταση, κυρίως νέων ανθρώπων στις ορεινές περιοχές, αλλά και ως  μέλος και μέρος αυτού του  «Χωριού» – του «Ζωτικού» –προβάλλει και αναδεικνύει  την ύπαρξή του.

Το βιβλίο πέραν των εισαγωγικών σημειωμάτων και τον επίλογο με τις πηγές του στο τέλος  διαιρείται  σε πέντε μέρη. Κάθε μέρος χωρίζεται σε ενότητες και υποενότητες που βοηθούν τον αναγνώστη για την καλύτερη δυνατή κατανόηση των θεμάτων με τον άριστο  συνδυασμό της βιωματικής γνώσης του συγγραφέα από την  αγροτική ζωή του χωριού του, με πληθώρα αρχειακών πηγών και σπάνιων ιστορικών ντοκουμέντων. 

Το ΠΡΩΤΟ μέρος εκτείνεται σε μια γενική ανατομία της περιοχής  με γεωγραφικά και γεωλογικά  στοιχεία όλου του Μωριά, φτάνοντας  μέχρι τη δυτική κοιλάδα του Βουραϊκού και την ευρύτερη περιοχή των Καλαβρύτων με πολλά ιστορικά στοιχεία, μέσα από τη ματιά του Γυμνασιάρχου Γεωργίου Παπανδρέου και των σημαντικών έργων του «Καλαβρυτινή Επετηρίς» «και « Ιστορία των Καλαβρύτων» Αίσθηση προκαλεί η απόφαση της γενικής συνέλευσης του 1919 για την αρδευτική διαχείριση των νερών της Κέρτεζης αλλά και πληροφορίες της μεταπολεμικής περιόδου για την ανόρθωση της γεωργίας στη χώρα μας  όπως η επίσκεψη Ρένερ, προϊσταμένου του τμήματος βοσκότοπων της υπηρεσίας εδαφών, του υπουργείου γεωργίας των ΗΠΑ, που επισκέφθηκε την περιοχή μας  το 1946 στο πλαίσιο μιας αποστολής της διεύθυνσης γεωργικής αποκατάστασης, του Οργανισμού Περιθάλψεως και Αποκαταστάσεως των Ηνωμένων Εθνών.  Και ολοκληρώνει με τα πρότυπα παραγωγής στα βουνά, αναφερόμενος στις ιδιοκτησίες, τα μοναστηριακά κτήματα αλλά και τα θετικά πρότυπα όπως οι συνεταιριστικές απόπειρες, οι σεμπριές, η ξέλαση ο βασικότερος δεσμός ανθρώπινων σχέσεων εκείνης της εποχής, της εποχής της φτώχιας της ανάγκης, της ανέχειας. Έμφαση επιπλέον προσδίδει και στα ταξικά χαρακτηριστικά, αναφερόμενος στο ρόλο της γυναίκας και των παιδιών και τη συμβολή τους στην αγροτική οικονομία, στους μεγαλοαγρότες, και τα μισιακά χωράφια. Τονίζει το μέγιστο πρόβλημα της εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης και τις ενδιάμεσες λύσεις, όπως οι δραγάτες οι νεροπούλοι και τα κουτρούλια.

Στο ΔΕΥΤΕΡΟ  μέρος παρατίθεται η πολλαπλή αγροτική πρωτογενή παραγωγή με τους κλάδους της. Τα είδη και οι τρόποι καλλιέργειας  των δημητριακών,  με εκτενείς αναφορές στο όργωμα, τη σπορά, το θερισμό. Στην καλλιέργεια των οσπρίων με βασικό προϊόν παραγωγής τα φασόλια, που αποτελούν σήμα κατατεθέν της Κερτεζίτικης αγροτικής παραγωγής του χθες και του σήμερα. Στα κηπευτικά,  σε πολλά άλλα κτηνοτροφικά προϊόντα όπως το αραποσίτι, το τριφύλλι, στις δενδροκαλλιέργειες. Τέλος αφιερώνει δυο μεγάλα κεφάλαια για την παραγωγή κρασιού και την ακμή και παρακμή της αμπελουργίας.

Στο ΤΡΙΤΟ  μέρος  περνά από τη γη στ’ αλώνια. Εκείνη τη μυστηριακή διαδικασία συλλογής των καρπών στα χωράφια, τη μεταφορά στ’ αλώνι και  την κατάληξη τους στις αποθήκες, στα κατώγια των σπιτιών αλλά και στο εμπόριο. Με λεπτομερείς αναφορές στα δημητριακά, τα σιτηρά, τα όσπρια στις παλιές και νέες μεθόδους επεξεργασίας τους.

Το ΤΕΤΑΡΤΟ μέρος είναι αφιερωμένο στην ήμερη πανίδα, το μεγαλύτερο ίσως κεφάλαιο της πρωτογενούς παραγωγής του τόπου μας, στην κτηνοτροφία με τα αιγοπρόβατα και τα βοοειδή, την πτηνοτροφία και τα άλλα οικόσιτα ζώα, αλλά και τη μελισσοκομία. Επιπλέον ο συγγραφέας μας δίνει τη δυνατότητα μέσα από ατέλειωτες αναφορές,  να γνωρίσουμε τη σκληρή και κοπιώδη  ζωή του αγρότη, του κτηνοτρόφου, του μελισσοκόμου  την αγάπη τους για τη γη και τα ζώα, τον ατέλειωτο μόχθο τους αλλά και το απέραντο χρέος της πολιτείας απέναντί τους.

Και κλείνει με το ΠΕΜΠΤΟ μέρος και τις συλλογές στην άγρια φύση. Με μια σειρά έξι κεφαλαίων φέρνει στο προσκήνιο την κατευθείαν προσφορά των βουνών στον άνθρωπο.

            ….Δοθείσης της ευκαιρίας θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας και μια από τις δικές μου βιωματικές εμπειρίες από την αγροτική ζωή του  παρελθόντος. Στο έβδομο  κεφάλαιο του δεύτερου μέρους, που  ο Παναγιώτης  γράφει για τις παλιές ποικιλίες των αμπελιών αντηχούν στ’ αυτιά μου τα λόγια του πατέρα μου, όταν κι εμείς, εκείνα τα χρόνια τα παλιά, της παιδικής αθωότητας, τους ακολουθούσαμε με χαρά στη διαδικασία του τρύγου, σε κείνη την αέναη γιορτή στους αμπελώνες του χωριού μου στα Παλιόρογκα.  Να συζητούν με τη μάνα για τις ποικιλίες των σταφυλιών.. Ετούτα τα Μαυρούδια είναι τα καλύτερα Κρασοστάφυλα. Του χρόνου πρώτα ο θεός θα βάλω και στο διπλανό αμπέλι να αυγατίσουνε. ….Να φυτέψουμε και  Κορίθια.  Φέτος τα χάλασε ο καιρός και δε γινήκανε πολλά, να χουμε να τρώμε ίσαμε τα Χριστούγεννα. Αποκρίνονταν η μάνα.  Δεν πειράζει γυναίκα θα αντέξουν οι Αλπούδες. Λόγια νοσταλγικά, όμορφα που δεν ξανακούστηκαν γιατί τα αμπέλια, κατόπιν επιδοματικών πολιτικών αποφάσεων εκριζώθηκαν και μαζί μ’ αυτά κι οι αναμνήσεις εκείνων των χρόνων που φάνταζαν γιορτινές στα μάτια μας. Γιατί ο τρύγος ήταν γιορτή. Με φωνές και γέλια που αντηχούσαν στις προσήλιες πλαγιές του κάθε χωριού. Μια μεγάλη γιορτή με κυρίαρχο εκείνο το Διονυσιακό στοιχείο που μας ακολουθούσε σ’ αυτή τη διαδικασία ανά τους αιώνες. Δε θα ξεχάσω ποτέ τα άλογα και τα μουλάρια φορτωμένα με γιδιές γεμάτες κρασί και συγχωριανούς μου που έχουν φύγει από τη ζωή να κατηφορίζουν τραγουδώντας  προς το χωριό για να γεμίσουν τα βαγένια με το κρασί της χρονιάς. Καθώς περνούσαμε τον κεντρικό δρόμο του χωριού έξω από κάθε σπίτι αντικρίζαμε παρατεταγμένα τα βαρέλια που ετοιμάζονταν να υποδεχτούν ολόφρεσκο το μούστο της χρονιάς.  Αλλά και κάποια χρόνια  αργότερα, οι μνήμες είναι πάλι ζωντανές όταν τα άλογα αντικαταστάθηκαν από τα αγροτικά αυτοκίνητα και τα κοφίνια με τα πλαστικά τελάρα, τα βαγένια και  τα δρύινα βαρέλια που γέμιζαν νερό για να ρουπώσουν, να διασταλούν δηλαδή οι ξύλινες δούγες τους, αντικαταστάθηκαν και αυτά από πλαστικά, συνθετικά. Σήμερα είναι όλα τόσο διαφορετικά. Οι νέες καλλιέργειες είναι πλέον εμπορικές και αν κάπου κάπου ξεπροβάλει  κανα αμπελάκι αποτελεί πλέον μέρος ενασχόλησης του ελεύθερου χρόνου μας. Τώρα, κυρίως στα χωριά το κρασί έρχεται πλέον έτοιμο να γεμίσει κανά μικρό βαρελάκι ή και καθόλου, αφού μπορούμε να βρούμε άφθονο και χωρίς κόπο το κρασί της αρεσκείας μας στα κοντινά σουπερ μάρκετ. Οι καταπράσινοι αλλοτινοί αμπελώνες ερήμωσαν, γέμισαν σπάρτα και αγριόχορτα, έγιναν πλέον δασικές εκτάσεις και κάπου κάπου  κάνα ξερό κουρβουλάκι, που γλίτωσε την καύση είναι εκεί για να θυμίζει ότι κάποτε, σε κείνο το μέρος  …υπήρχε ζωή.  

 Αν το σπίτι εκείνα τα χρόνια δεν είχε σιτάρι, λάδι, κρασί και παστό κρέας, τότε τα έφερνε δύσκολα. Με τους καρπούς γέμιζαν τα αμπάρια τους και τα αισθήματά τους. Γιατί ήταν βέβαιοι ότι οι ανάγκες για την  ερχόμενη χρονιά ήταν καλυμμένες. Συναισθήματα που εμείς σήμερα δεν μπορούμε να νιώσουμε. Η  αφθονία και η εύκολη προμήθεια αγαθών, έχουν αλλάξει άρδην τον τρόπο της ζωής μας  και τις προτεραιότητές μας .

Όσοι από εμάς δε γεννηθήκαμε και δε μεγαλώσαμε σε αστικό περιβάλλον είχαμε την τύχη, τη χαρά και την ευλογία να βιώσουμε όλα όσα αναφέραμε και να εκτιμήσουμε, αν θέλετε, ίσως περισσότερο το μόχθο, και το σκληρό αγώνα των ανθρώπων της πρωτογενούς παραγωγής.  

Ο συγγραφέας παραθέτει και πολλές παροιμίες στο βιβλίο του, είναι εκείνα τα φιλοσοφημένα αποφθέγματα που χρησιμοποιεί ο λαός μας, καθένα με τη δική του αξία, βγαλμένο μέσα απ’ τα παθήματα,  τις χαρές τις λύπες και την εμπειρία. 

Με μια παροιμία θα ’θελα κλείσω και εγώ αυτή τη σύντομη αναδρομή στο βιβλίο του αγαπητού συγγραφέα μας.

Θέρος Τρύγος Πόλεμος: έλεγε  ο λαός μας στα χωριά για να περιγράψει τον οργασμό των εργασιών. Μόνο που σήμερα δεν γίνονται πλέον αναφορές ούτε για τρύγο, ούτε για θέρο αλλά για πόλεμο. Πόλεμο στα γειτονικά μας κράτη. Πόλεμο οικονομικό. Πόλεμο στην άσφαλτο. Πόλεμο μεταξύ ανδρών και γυναικών, πόλεμο μεταξύ ανήλικων παιδιών, πόλεμο ψυχών.

Καλοτάξιδο Παναγιώτη μου το πόνημά σου. Να έχεις πρωτίστως υγεία και να συνεχίσεις το δημιουργικό, συγγραφικό σου έργο. 

Ευχαριστώ!!!

* Η Ευτυχία Παπαναγιώτου είναι δημόσιος υπάλληλος στα Καλάβρυτα.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ από τΜτΒ: Η βιβλιοπαρουσίαση του βιβλίου του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα, έγινε στο Πολύκεντρο Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Καλαβρύτων, τη Δευτέρα 04.11.2024 και ώρα 7.00μμ.

Μια Ατραπός στη Γκρίζα πόλη…

Παρουσιάζοντας μαζί δυο Καλαβρυτινά βιβλία

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Β΄ ΜΕΡΟΣ

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΌ ΤΟ ΜΕΡΟΣ Α΄

VI. Ο ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΙ ΕΓΩ

   Ο Βασίλης γεννήθηκε μια γενιά μετά στην Αθήνα και μεγάλωσε στα Καλάβρυτα. Η Δέσποινα είχε ήδη αποφοιτήσει από το Γυμνάσιο Καλαβρύτων και σπούδαζε. Τα Καλάβρυτα είχαν πλέον περάσει σ’ άλλη φάση. Το εμπορικό στοιχείο είχε εισέλθει, πάλι, στον κεντρικό τους πυρήνα. Ζούσαν οι αδελφές, οι χήρες, αλλά ελάχιστες μανάδες των εκτελεσμένων. Είχαν μεγαλώσει οι 13 επιζήσαντες κι ερχόταν το ανθρώπινο τέλος τους.

   Ο Βασίλης μεγάλωσε κι αυτός στο δικό του περιβάλλον, με θετικά και αρνητικά χαρακτηριστικά, όπως σχεδόν όλοι μας. Το 1990-1991 τον συνάντησα ως καθηγητής φυσικής στην γ’ γυμνασίου. Τον γνώρισα όχι μόνο ως έναν τυπικά άριστο μαθητή, αλλά ως ένα νεαρό με προβληματισμούς πολύ μεγαλύτερης ηλικίας. Έφευγε συχνά έξω από το μάθημα της ημέρας, αλλά πάντα υπήρχε η δυνατότητα να βγάλω στην επιφάνεια τη δεύτερη από τις τρεις δυνατότητες ενός καθηγητή. Αυτού του λειτουργού, του παιδαγωγού, του συντονιστή συζητήσεων. Αυτές οι μνήμες είναι ακόμα στις σκέψεις μου.

Μια Ατραπός στη Γκρίζα πόλη….

Παρουσιάζοντας μαζί δυο Καλαβρυτινά βιβλία

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Α΄ ΜΕΡΟΣ

Ι. ΟΙ ΔΥΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

   Στην όμορφη πλατεία του «Χελμού» στα Καλάβρυτα, το βράδι της Τετάρτης 7 Αυγούστου η συμμαθήτριά μου νηπιαγωγός και συγγραφέας Δέσποινα Στίκα παρουσίασε το βιβλίο της «Γκρίζα πόλη», που εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο Κ. & Μ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2024. Πρόκειται για μυθιστόρημα που στηρίζεται σε πολλά πραγματικά δεδομένα, ενώ δεν λείπουν και τα στοιχεία μυθοπλασίας. Χωρίζεται σε 6 κεφάλαια και τον πρόλογο. Εκτείνεται σε 148 σελίδες.

   Στην ίδια πλατεία το Σάββατο το βραδάκι 10 Αυγούστου, ο μαθητής μου στη γ’ Γυμνασίου Βασίλης Κοκότης εξέδωσε το πρώτο του βιβλίο. Εκδόθηκε από τις εκδόσεις «ενύπνιο», Αθήνα 2024. Πρόκειται για μία νουβέλα που εκτείνεται σε 90 σελίδες. Χωρίζεται σε 4 κεφάλαια, ενώ δεν υπάρχει κανένας πρόλογος!

   Η χαρά μου και για τα δυο βιβλία ήταν απερίγραπτη κι έκανα τα αδύνατα δυνατά ώστε αφενός να βρεθώ στις δύο παρουσιάσεις και να προμηθευτώ τα συγγραφικά τους τέκνα και αφετέρου να συνομιλήσω έστω και για λίγο μαζί τους και να τους ευχηθώ καλοτάξιδα και καλοδιάβαστα.

Για το βιβλίο:  Παναγιώτη Μπούρδαλας, Από την Αχαϊκή γη έως του κόσμου  τα πέρατα.

Για μια απελευθερωτική θε-ανθρωπολογία: υποδείγματα, θραύσματα, Μεγάλη Σύνοδος 2016, «3η Ρώμη»[1]

Του Γρηγόρη Στουρνάρα*

Εύχονται όλοι όταν κυκλοφορεί ένα βιβλίο «καλοτάξιδο» και είναι πράγματι η ανάγνωση ένα ταξίδι, μοναχικό στα αλήθεια, αλλά αναμφίβολα βιωματικό. Αυτό το δείχνουν όλα όσα υπογραμμίζουμε και όλα όσα σημειώνουμε στα περιθώρια των σελίδων. Αλίμονο στα βιβλία που παραμένουν άγραφα, όταν τα διαβάζουμε. Αλίμονο όμως και σε όσα βιβλία δεν συζητιούνται γιαυτά που λένε.

Το βιβλίο του Παναγιώτη Μπούρδαλα δε μπορεί να μείνει άθικτο και δίχως σημάδια από το μολύβι του αναγνώστη. Είναι αδύνατο να μην προκαλέσει συζήτηση. Ένα βιβλίο τεκμηριωμένο με αγιογραφικό λόγο και σοβαρή προσέγγιση με σεβασμό στα κείμενα τα οποία παραθέτει, αναλύει και κρίνει με πολύπλευρο τρόπο.

Παράδοση και παραδόσεις

(Βιβλιοπαρουσίαση)[1]

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα

Ι. Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ

   Ο Αλεξόπουλος Ανδρέας (από εδώ και πέρα Α. Α.) γεννήθηκε στην Πάτρα, το 1986. Σπούδασε Παιδαγωγικές Επιστήμες στο Π.Τ.Δ.Ε. Πατρών και έκτοτε εργάζεται ως δάσκαλος στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Ήταν δάσκαλος στο Σκεπαστό Καλαβρύτων τη χρονιά 2012-2013 και παραλίγο την ίδια χρονιά στην γενέτειρά μου Κέρτεζη. Τώρα εργάζεται ως Εκπαιδευτικός στο Δημοτικό Καρδαμά (Ηλεία).

   Πραγματοποίησε, επί πλέον, μεταπτυχιακές σπουδές θεολογίας στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και συγκεκριμένα στο πρόγραμμα: «Σπουδές στην Ορθόδοξη Θεολογία». Το master το πήρε 09/2018 (και το βιβλίο για την αγία Μαρία βγήκε το 12/2021). Το διδακτορικό το πήρε 07/2023. Τώρα είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Τμήμα Θεολογίας του ΕΚΠΑ.

ΙΙ. ΤΑ ΔΥΟ ΕΞΑΙΡΕΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ

   Ο συνάδελφος Ανδρέας μας έχει προσφέρει, σε σχετικά μικρή ηλικία, δύο πολύ ενδιαφέ-ροντα βιβλία. Και τα δύο περιστρέφονται γύρω από δύο σημαντικά πρόσωπα, που έχουν να πουν πολλά με το βίο και την πολιτεία τους στη σύγχρονη εποχή. Πρόκειται για έναν άνδρα του 2^ου ίσως και ολίγον του 3^ου μ. Χ. αι. και μία γυναίκα του 20^ου. Και οι δύο έχουν αναγνωριστεί ως άγιοι.

«Γάμος» ΛΟΑΤΚΙ+ και «διάλογος» κωφών…

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Ι. ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

   Με 176 βουλευτές από τους 300, με ψήφους κυρίως από τα τρία μνημονιακά κόμματα Ν.Δ., ΠΑΣΟΚ και ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και με καθολική υπερψήφιση από την «Πλεύση Ελευθερίας», σηματοδοτήθηκε μια νέα πραγματικότητα.

   Ονομάστηκε «γάμος» (πολιτικός), μεταξύ μελών της «ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας», δηλαδή των ομόφυλων συνανθρώπων μας με ακριβώς τα ίδια δικαιώματα με τον καθιερωμένο των ετερόφυλων. H Χώρα μας κατατάσσεται ως η 37η χώρα στον κόσμο για την αναγνώριση αυτού του θεσμού, ως πολιτικού γάμου.  Έτσι οδηγήθηκε και στην τροποποίηση του άρθρου 1350 του Αστικού Κώδικα. Εισάχθηκε νομικά για το κράτος ο κανόνας ότι «γάμος συνάπτεται μεταξύ δύο προσώπων ίδιου ή διαφορετικού φύλου». Η Ελλάδα έγινε η πρώτη «ορθόδοξη» χώρα που διαφοροποιείται από τις άλλες χώρες της «ορθόδοξης» Ανατολής.

ΙΙ. Η ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ

Ένα θεανθρωπολογικό βιβλίο που απευθύνεται στους εραστές του συλλογικού ανθρώπου

Παρουσίαση του βιβλίου του Π. Μπούρδαλα «Από την αχαϊκή γη ως του κόσμου τα πέρατα, για μια απελευθερωτική θεανθρωπολογία: υποδείγματα, θραύσματα, Μεγάλη Σύνοδος 2016, «3η Ρώμη»»

Του Βασίλη Βασιλειάδη*

Ι. Βιογραφικό

   Ο Παναγιώτης γεννήθηκε στην Κέρτεζη Καλαβρύτων το 1955 και μεγάλωσε εκεί. Πατέρας του ήταν ο Κερτεζίτης Αντώνης Μπούρδαλας και μητέρα του η Γαρουφαλιά Αλεξόπουλου. Παντρεύτηκε την μουσικό και δασκάλα πιάνου Ιωάννα Σαμπαζιώτη. Απέκτησαν τέσσερα παιδιά, τον Αντώνη, το Δημήτρη, το Γρηγόρη και την Μυρτώ. Τέλειωσε το τριθέσιο δημοτικό σχολείο στην Κέρτεζη, και ακολούθως εγγράφηκε στο γυμνάσιο Καλαβρύτων όπου φοίτησε για πέντε χρόνια και τελείωσε την δευτεροβάθμια εκπαίδευση στο πρώτο γυμνάσιο Πάτρας. Σπούδασε φυσική στην Φυσικομαθηματική σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών και θεολογία σε μεταγενέστερο χρόνο στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Εργάστηκε ως φυσικός σε σχολεία της Αχαΐας και είναι πλέον συνταξιούχος. Έχει δραστηριοποιηθεί κατά καιρούς σε πολιτισμικές δράσεις, σε τοπικά ζητήματα, σε προσπάθειες πρόληψης και σε ενοριακούς πυρήνες. Διατηρεί το ιστολόγιο «το μανιτάρι του βουνού» και την ιστοσελίδα «Αποικία ορεινών μανιταριών».

Από την κοιλάδα του Βουραϊκού στο Πανεπιστήμιο;

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

   Έχει ανοίξει πάλι η συζήτηση (σε κυβέρνηση Ν.Δ.), για τα λεγόμενα μη κρατικά πανεπιστήμια, αν και δεν υπάρχουν κρατικά και μη κρατικά, αλλά δημόσια και ιδιωτικά. Αυτή τη φορά δεν οδηγείται σε προσπάθεια αναθεώρησης του συντάγματος και του άρθρου 16 (και άλλων), αλλά για παράκαμψη του άρθρου 16! Θεωρεί ότι μπορεί να πάει με το άρθρο 28. Αυτό «αναφέρει ότι οι διακρατικές συμφωνίες υπερισχύουν του κοινού νόμου αλλά δεν υπερισχύουν του Συντάγματος (βλ. άποψη Ακρίτα Καϊδατζή, αναπληρωτή καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου του ΑΠΘ[1]).

   Ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που το τελευταίο διάστημα γινόμαστε μάρτυρες μιας νέας προσέγγισης από την πλευρά της κυβέρνησης, με αναφορά στην «ανάγνωση» του Άρθρου 16. Είναι πράγματι απορίας άξιο πώς μπορεί να «αναγνωστεί» το Άρθρο 16, ειδικά οι παράγραφοι 5 και 6 που αναφέρουν: «…5. H ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση…

6. Οι καθηγητές των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων είναι δημόσιοι λειτουργοί. Το υπόλοιπο διδακτικό προσωπικό τους επιτελεί επίσης δημόσιο λειτούργημα, με τις προϋποθέσεις που νόμος ορίζει…».[2]

ΙΙ. ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΕΕ;

Για τον ιστορικό Αυχένα του Πριολίθου…

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Ι. Η ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΟΥ ΘΕΣΗ

   Στα νοτιοδυτικά της κοιλάδας του Βουραϊκού τα βουνά που συνδέουν τις τελευταίες απολήξεις του Ερύμανθου με τα νότια βουνά του κάμπου των Λουσών βρίσκεται το χαμηλότερο διάσελο, γνωστό ως αυχένας του Πριολίθου.  Ο αυχένας αυτός έχει υψόμετρο 1019 μ., όπως δείχνουν οι ειδικοί υψομετρικοί χάρτες.

   Η σχετικά σύγχρονη εποχή των αυτοκινητόδρομων ξεκίνησε από τις αρχές του 20^ου αι. Από τον αυχένα διέρχεται στην εποχή μας ο αμαξιτός δρόμος, που συνδέει την κοιλάδα του Βουραϊκού με την πολύ χαμηλότερη Κοιλάδα του αρχαίου Κλείτορα (του Αροάνιου ποταμού) στα νοτιοανατολικά του, που τώρα έχει ως κέντρο την Κάτω Κλειτορία. Ταυτόχρονα αποτελεί και διασταύρωση, που συνδέεται και με την περιοχή του Σοποτού, την Ι. Μ. Αγίων Θεοδώρων και φυσικά με το Λιβάρτζι, με την Ψωφίδα, όπως και με τα γύρω χωριά.

   Στα νεολιθικά χρόνια ο αυχένας αποτελούσε το χαμηλότερο υψόμετρο με το οποίο οι αρχαίοι Αρκάδες ατένιζαν στα βορειοανατολικά την τεράστια λίμνη, όπου σήμερα δεσπόζει ο γόνιμος κάμπος του οροπεδίου του Βουραϊκού (Ερασίνου ή Καλαβρυτινού ποταμού).