Η Εικόνα της «Εις Άδου Καθόδου». Από την Αρπαγή της Περσεφόνης, στην απόκρυφη γραμματεία και την λειτουργική

Εικόνα 1 Εις Άδου Κάθοδος, τοιχογραφία Αγ. Γεωργίου Kurbinovo F.y.r.o.m., 1192 μ.Χ.

Του Κωνσταντίνου Κόττη*

  1. Εισαγωγή

Αφορμή για να επιχειρήσω να προσεγγίσω την εικόνα της «Εις Άδου καθόδου», απετέλεσε ένα αρνητικό γεγονός: πολλές μελέτες επί του θέματος και η πλειοψηφία των σχετικών αρθογραφιών, έχουν σημαντικές βασικές ελλείψεις. Φαινόμενο το οποίο οφείλεται ενίοτε σε κενά επιστητών, είτε σε προβληματικές εξ αρχής μεθόδους και αντιμετωπίσεις των πηγών. Έτσι το αποτέλεσμα είναι, συχνά,  προδιαγεγραμμένο.

Στο πρώτο μέρος θα παραθέσουμε σχετικά ελληνικά νεκρικά έθιμα, τα οποία αφορούν το θέμα μας. Παράλληλα, θα αναφερθούμε συνοπτικά στον εικονογραφικό τύπο της αρπαγής της Περσεφόνης. Στην συνέχεια θα αναφερθούμε σε αντίστοιχα παλαιοχριστιανικά ταφικά έθιμα, καθώς και την απόκρυφη διήγηση της «Εις Άδου Καθόδου». Στο δεύτερο μέρος, θα ασχοληθούμε με τον ίδιο τον εικονογραφικό τύπο της «Εις Άδου Καθόδου», τονίζοντας καίρια σημεία, πηγές και επιρροές. 

2. Ερμηνευτικό υπόβαθρο του εικονογραφικού τύπου.

Συνέχεια →

Αρχαιοελληνικό Περίδειπνον – παλαιοδιαθηκικό Πασχάλιον – Μυστικός Δείπνος

Το εσχατολογικό παράδειγμα των ερμηνευτικών  τραπεζών μνημοσύνης: Συμβολή στην Ερμηνευτική ως σύνδεση με την Ευχαριστία και Διαχρονικότητα.

Εικόνα 1 Ανάγλυφη στήλη με σκηνή νεκροδείπνου. Θεσσαλονίκη, ανατολική νεκρόπολη, τέλη 4ου αιώνα π.Χ.

Του Κωνσταντίνου Κόττη*

1.1 Αντικείμενο και Μέθοδος

Το αντικείμενο, της εργασίας μας είναι ερμηνευτικό αλλά σαφέστατα και εκκλησιολογικό. Γνώμονας και μέτρο σε αυτήν την αναζήτηση θα αποτελέσει η διαχρονικότητα όπως βιώνεται, μέσα στον πυρήνα της Εκκλησίας, ο οποίος είναι η Ευχαριστία. Θα προβούμε σε σύνδεση της ερμηνευτικής διαδικασίας με το στοιχείο αυτό της διαχρονικότητας.

Στο πρώτο μέρος θα προβούμε σε σήμανση της ερμηνευτικής διαδικασίας και σύνδεση αυτής, με την Ευχαριστία και το στοιχείο της διαχρονικότητας. Στο δεύτερο μέρος θα μελετηθούν, συνοπτικά, ως παραδείγματα, 3 τελετουργικές τράπεζες δια των οποίων συνδέεται η διαχρονικότητα της Παράδοσης με το ιστορικό παρελθόν και το εσχατολογικό επέκεινα.: Το αρχαιοελληνικό «Περίδειπνον», το κατά την τάξη / σέντερ παλαιοδιαθηκικό «Πεσάχ / Πασχάλιο» και ο μυστικός Δείπνος, υπό το πρίσμα της  επανερμηνείας[1].

Συνέχεια →

To Filioque και το «παπικό Πρωτείο» ως παράδοξη εκκλησιολογία…

Του  Κωνσταντίνου Κόττη*

Η εκ του Πατρός εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος, δογματίστηκε στην Β΄ εν Κωνσταντινουπόλει Οικουμενική Σύνοδο του 381, παράλληλα με τους όρους «Άγιον» (δηλ. Απλό θεολογικά και καθαγιάζον με την ύψιστη αρχαιοελληνική  έννοια του όρου), «Κύριο (όχι υποτελές, όχι απρόσωπη θεία δύναμη) και «ζωοποιόν». Εκεί για πρώτη φορά, καταγράφθηκε συνοδικά, η βιβλική μαρτυρία της υπό του Πατρός εκπόρευσης του Αγίου Πνεύματος (Κατά Ιωάννη 15:26).

Συνέχεια →

Η μαρτυρική Θεσσαλονίκη κατά το 1821…

Του Κωνσταντίνου Κόττη*

Συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια, αλλά και η τυπική αρθογραφία για την Επανάσταση του 1821, περιορίζονται στα όρια της Παλαιάς Ελλάδας (τα σύνορα του πρώτου ελληνικού κράτους). Έξω από αυτά, κάνουν μια σχετική αναφορά στον Εμμανουήλ Παπά, το μαρτύριο και αν του Γρηγορίου Κωνσταντινουπόλεως του Ε΄ και αποπροσανατολίζουν για την σφαγή της Νάουσας. Στο παρόν άρθρο θα επιχειρήσουμε, μια έντιμη καταγραφή της μαρτυρικής, κατά το 1821, Θεσσαλονίκης.

Συνέχεια →

Από το εθνικό Επέκεινα, στα νεκρικά έθιμα της Παλαιοχριστιανικής Περιόδου…

Του Κωνσταντίνου Κόττη*

Παρουσιάσαμε πέρυσι την ίδια περίοδο, με αφορμή το Ψυχοσάββατο του 2015, βασικά στοιχεία των επέκεινα αντιλήψεων της αρχαίας ελληνικής ταφικής (φ. «Πτολεμαίου», 12-02-15). Εφέτος είναι η σειρά, να εντοπίσουμε καίρια σημεία της ταφικής εθιμοτυπίας και πίστης, όπως αυτή διαμορφώθηκε κατά και μετά την μετάβαση από τον εθνικό κόσμο στον χριστιανικό.

Είναι πραγματικά πολύ ενδιαφέρον, να εντοπίσουμε δείγματα αυτής της νεκρικής διαλεκτικής και μετάβασης, σε αυτό το ανατολικό και κατεξοχήν ευχαριστιακό τμήμα του χριστιανικού ναού. Κατά την αρχαιοελληνική παράδοση, ο νεκρός πλένονταν, μυρώνονταν και ντύνονταν επίσημα. Αυτό επιβιώνει έως τις ημέρες μας. Την διαδικασία αυτή χριστιανικά τελούσαν οι «ασκήτριαι». Ο νεκρός τοποθετούνταν και παρέμενε εν οίκω για τρεις ημέρες, βεβαιωτικό του θανάτου σε σχέση με μια ενδεχόμενη νεκροφάνεια. Η έκθεση αυτή του νεκρού ονομάζονταν  τελούνταν η «πρόθεση» και όφειλε να «βλέπει» προς την θύρα. Σε αυτόν το έθιμο αναφέρεται ως ένα βαθμό η ομώνυμη πρόθεση του ιερού, στην μορφή του υπόσκαφου cubiculum των κατακομβών. Στρέφεται προς την εξωτερική βόρεια θύρα του φράγματος του πρεσβυτερίου / τέμπλου. Σε αυτήν οδηγούνται τα τίμια έργα του λαού ως δώρα, η παρασκευασμένη ανθρώπινη τροφή και ζωή, οφειλή πρωτοτόκων και του Χριστού, ως νεκρού, πριν σαρκωθεί, ζήσει και θυσιασθεί. Να σημειωθεί, πως στο διάστημα του τριημέρου της «προθέσεως», οι συμμετέχοντες στο πένθος νήστευαν απολύτως. Ωστόσο η συμμετοχή αυτή, τους καθιστούσε ακαθάρτους και, έτσι, επιβάλλονταν ο εξαγνισμός της οικίας και των συνδαιτυμόνων με πλύση.

Συνέχεια →

Μια οντολογική ματιά στο έργο του Θεόδωρου Αγγελόπουλου

Του Κωνσταντίνου Κόττη*

Ο Θεόδωρος Αγγελόπουλος διαμόρφωσε την καλλιτεχνική του οπτική, σε ένα περιβάλλον δυαρχικό, μανιχαϊστικό. Ο εμφύλιος είχε αφήσει βαθειά τα σημάδια του. Κατά την δεκαετία του 60΄, τα ανθρώπινα δικαιώματα εξαγγέλλονταν ως βιτρίνα, η οποία, όμως, απέκρυπτε την πραγματικότητα. Ισχυρές χώρες, ακόμα κατακτήτριες άλλων χωρών, δυτικά με τις αποικίες, ανατολικά με τον σοσιαλιστικό ολοκληρωτισμό. Προκαθορισμένα από πριν τα διεστώτα, τα στρατόπεδα των καλών και των κακών, των νικητών και των ηττημένων. Ανάλογα διχάζονταν η τέχνη, οι δημιουργοί. Ανάλογα σύχναζαν οι πολίτες σε μπλε, πράσινα και κόκκινα καφενεία. Υπήρχαν ακόμα «στρατόπεδα εργασίας», σιβηρικά παραπετάσματα, «Παρθενώνες» που «αναμόρφωναν».  Αναπτύχθηκε μια τάση  πολιτική σε μια εποχή ανελεύθερη, όπου προτάσσονταν οι εικόνες ως εκφραστικές του λιγόλογου των αισθημάτων εις βάρος του σεναρίου.

Συνέχεια →