Ο Μάης του '68, εξέγερση και ενσωμάτωση
του Γιώργου Καραμπελιά
Σήμερα πραγματοποιείται σε όλη τη Δύση ένας «εορτασμός» των σαράντα χρόνων από το Μάη του 68, εορτασμός που σημαδεύεται τόσο από την ενσωμάτωση ιδεών και εκπροσώπων του, όπως του Κον-Μπεντίτ στη Γαλλία ή του Φίσερ στη Γερμανία όσο και από τη συγκάλυψη του περιεχομένου του, διότι κάποιοι εξακολουθούν ακόμα να τον φοβούνται.
Ο «Μάης» δεν υπήρξε φαινόμενο μονοδιάστατα δυτικό και αποκλειστικά γαλλικό και φοιτητικό…., δεν ήταν μόνο η εξέγερση των φοιτητών, και το σύνθημα «η φαντασία στην εξουσία» αλλά μια ολόκληρη ιστορική περίοδος από τις αρχές της δεκαετίας του '60 μέχρι και τη δεκαετία του '70 ένα κίνημα το οποίο αρχίζει από τον Γκεβάρα στη Λατινική Αμερική, φτάνει στην πολιτιστική επανάσταση στην Κίνα, στην αντίσταση ενάντια στους Αμερικάνους στο Βιετνάμ, την απαρχή της παλαιστινιακής εξέγερσης, καθώς και στο μεγαλύτερο εργατικό απεργιακό κίνημα στην ιστορία.
Η ιδιαιτερότητα του «Μάη» βρίσκεται στο ότι δεν αποτελεί απλώς κριτική στις μορφές ιδιοκτησίας, δηλαδή στο ποιος κατέχει τυπικά τα μέσα παραγωγής, αλλά κριτική στην νομή, δηλαδή στη γραφειοκρατία των Ανατολικών χωρών, των κομμάτων, των συνδικάτων. Αυτό είναι το κύριο χαρακτηριστικό του.
Γι' αυτό και διαθέτει δύο επίκεντρα, από τη μια την Κίνα και το Βιετνάμ και από την άλλη τη Δύση. Όταν αυτά τοποθετηθούν μέσα σ' ένα διεθνές πεδίο όπου ταυτόχρονα διεξάγεται η αντιαποικιακή επανάσταση, η εξέγερση ενάντια στις φυλετικές διακρίσεις, η αμφισβήτηση της παλιάς μορφής οικογένειας και της διάκρισης των φύλων, δημιουργείται ένα εκρηκτικό μείγμα που εκφράζεται με μια παγκόσμια αντι-ιεραρχική επανάσταση.
Στην Τσεχοσλοβακία το κίνημα παίρνει μορφή πανεθνικής εξέγερσης, ενώ και στην Πολωνία και τη Γιουγκοσλαβία αναπτύσσεται ένα αντικαθεστωτικό φοιτητικό κίνημα
Πρόκειται ταυτόχρονα για την κρίση ενός μοντέλου, το οποίο από την παραγωγή έχει επικεντρωθεί στην κατανάλωση, δηλαδή στον καταναλωτικό καπιταλισμό. Και επομένως η κριτική της αυθεντίας και της καπιταλιστικής οργάνωσης της εργασίας γίνεται ταυτόχρονα και κριτική στον καταναλωτισμό.
Για πρώτη φορά επίσης αναδεικνύεται το οικολογικό ζήτημα, η καταστροφή της φύσης και οι συνέπειες της χωρίς όρια ανάπτυξης. Και τέλος δεν μπορούμε και δεν πρέπει να υποτιμήσουμε το τεράστιο δυναμικό της γυναικείας αμφισβήτησης, ενάντια στην ανδροκρατία και τον αποκλεισμό των γυναικών από το δημόσιο χώρο, τόσο στο κοινωνικό, όσο και πολιτικό πεδίο.
Όταν ζούσες εκείνη την περίοδο, κάθε μέρα γινόταν μια εξέγερση, κάπου υψώνονταν οδοφράγματα… Ήταν μια περίοδος παγκόσμιας επανάστασης. Το '68 ήταν μια παγκόσμια επανάσταση, μια παγκόσμια επανάσταση στις ιδέες, στις συμπεριφορές, στον τρόπο ζωής, και προδιέγραψε μια μελλοντική επανάσταση στο οικονομικό και πολιτικό πεδίο.
Τα όρια του «Μάη»
Έτσι δεν μπορούμε να φανταστούμε τον σημερινό κόσμο χωρίς τις αλλαγές που άρχισαν τότε. Δεν μπορούμε να φανταστούμε την διαφορετική θέση της γυναίκας, των μαύρων ή των μειονοτήτων, παρ' ότι σήμερα αυτά τα κινήματα η νέα Τάξη τείνει να τα χρησιμοποιήσει ως όργανα διάλυσης της συνοχής των κοινωνιών. Αλλά θα ήταν τρομερό λάθος την έννοια των δικαιωμάτων των μαύρων, των γυναικών ή των μειονοτήτων να τις πετάξουμε, και αυτό διότι έχουν μάθει πια οι άνθρωποι όταν ακούνε ανθρώπινα δικαιώματα ή μειονότητες να δυσπιστούν και να θεωρούν ότι είναι ένα νέο εφεύρημα της CIA και των Αμερικανών, όπως τα χρησιμοποίησαν ιδιαίτερα μετά το '89 για τις ανατολικές κοινωνίες ή στη Γιουγκοσλαβία.
Έτσι, παρότι το κίνημα του Μάη ήταν αντικαταναλωτικό, ωστόσο επειδή διέλυσε την παλιά δομή της ιεραρχίας και του παραγωγισμού, η οποία έφερνε εμπόδια στην κατανάλωση, η νεοφιλελεύθερη εκδοχή του «Μάη», μπόρεσε να χρησιμοποιηθεί ως όργανο για την επέκταση της κατανάλωσης.
Το ίδιο, σε μικρότερη κλίμακα, συνέβη με το «Πολυτεχνείο» και την «γενιά του Πολυτεχνείου» στην Ελλάδα που έφτασε σήμερα να γίνει ιδεολογικό κατεστημένο και όργανο καταστολής της ελληνική κοινωνίας. Αυτό όμως σημαίνει ότι πρέπει να επιστρέψουμε στον Γεώργιο Παπαδόπουλο, ή θα πρέπει να θεωρήσουμε αρνητική την εξέγερση του Πολυτεχνείου;
Κατά τον ίδιο τρόπο και οι ιδέες του '68, η πολλαπλότητα, η πολυποικιλότητα, η άρνηση της ομοιομορφίας, μεταβλήθηκε π.χ. σε άρνηση της ομοιομορφίας των… καταναλωτικών προϊόντων. Από ένα μοντέλο αυτοκινήτου περάσαμε σε… εκατοντάδες ή και χιλιάδες ακόμα. Αυτό δεν σημαίνει πως θα διεκδικήσουμε εκ νέου την επιστροφή στην ομοιομορφία, αλλά θα πρέπει να καταδείξουμε ότι η δήθεν πολυμορφία των προϊόντων είναι η απόλυτη ομοιομορφία των υποκειμένων μέσα στην αυξανόμενη ανισότητα, ενώ πως το αίτημα του Μάη ήταν η πολυμορφία των υποκειμένων μέσα στην όσο το δυνατό μεγαλύτερη ισότητα.
Βέβαια μπορεί και πρέπει να γίνει μια κριτική στον Μάη: Όπως είναι φυσικό κάθε κίνημα ανατροπής έχει μέσα του την υπερβολή, δηλαδή ο Μάης συχνά μαζί με τα ξερά, δηλαδή την κοινωνική και γνωστική ιεραρχία έτεινε να κριτικάρει και κάθε μορφή «ετερονομίας», απαραίτητη για την ίδια τη συγκρότηση της κοινωνίας. Όπως πολύ σωστά λέει ο Αντρέ Γκορζ η κοινωνικοποίηση του ανθρώπου απαιτεί μυριάδες «ετερόνομες» διαδικασίες, όπως για να αναφέρω το πιο χυδαίο παράδειγμα, την τήρηση των σημάτων της τροχαίας, ή την καθημερινή επανάληψη μηχανικών διαδικασιών, στο νοικοκυριό, στη δουλειά και αλλού.
Είναι αυτό που κατανόησε ο Ο' Νηλ όταν είχε εκδώσει το Αντιαυταρχικό σχολειό και εν συνεχεία είδε ότι με «μια ορισμένη εκδοχή του αντιαυταρχικού σχολειού οδηγούμαστε στην λογική της απόλυτης ασυδοσίας». Γι' αυτό αμέσως μετά εξέδωσε ένα βιβλίο που λέγεται Ελευθερία όχι αναρχία.
Έτσι στην προσπάθεια απόρριψης των μορφών της καπιταλιστικής κοινωνικοποίησης κάποιες φορές η ιδεολογία του Μάη έφτασε στην άρνηση κάθε μηχανισμού κοινωνικοποίησης, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για τον «υπερκαπιταλισμό» του «όλα επιτρέπονται», από την… παιδοφιλία έως τη διάλυση των εθνικών ταυτοτήτων. Υπ' αυτή την έννοια η σύγχρονη νεο-φιλελεύθερη ιδεολογία αντλεί επιχειρήματα από κάποιες παρανοήσεις του Μάη. Η ισορροπία ανάμεσα σε αυτά τα δύο είναι πολύ δύσκολη.
Η επικαιρότητα των αιτημάτων
Ωστόσο οι ιδέες παραμένουν επίκαιρες: Αρκεί να δει κανείς το οικολογικό ζήτημα. Το '70-'80 έμπαινε για να προλάβουμε την καταστροφή του πλανήτη, ενώ σήμερα στοχεύει στο να την αντιμετωπίσουμε γιατί ήδη είμαστε μέσα στην καταστροφή.
Εκείνα, λοιπόν, τα αιτήματα που τότε ήταν προδρομικά θα ξαναέρθουν τον 21ο αιώνα ως αιτήματα ανάγκης. Αν τότε εμφανίστηκαν ως κριτική στην αλλοτρίωση και ως αιτήματα που τα έθετε η νεολαία και ορισμένες σοσιαλιστικές χώρες, με στρεβλό τρόπο, όπως έγινε με την Κίνα, στον επόμενο αιώνα θα εμφανιστούν ως αιτήματα επιβίωσης. Διότι το κίνημα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση προκύπτει ως ανάγκη· με το πετρέλαιο στα 150-200 δολάρια δεν μπορεί το μοντέλο που θέλει όλα τα προϊόντα να εισάγονται από την Κίνα να λειτουργήσει. Διότι το τεράστιο κόστος της μεταφοράς το απαγορεύει. Αυτά που έλεγε το οικολογικό κίνημα πριν 20-30 χρόνια και τα λοιδορούσαν οι αναπτυξιολάγνοι, σήμερα γίνονται ανάγκη για την ίδια την αναπαραγωγή του ανθρώπου.
Επομένως όλοι αυτοί οι εορτασμοί, οι σημερινοί, για το κίνημα του '68 σημαδεύουνε την ενσωμάτωση από τη μια, και ίσως τον φόβο από την άλλη.
Όλα τα αιτήματα θα αναδειχθούν πλέον ως ανάγκη και με πραγματικούς όρους: Ό,τι ο άνθρωπος θα πρέπει να πραγματοποιήσει μια ανθρωπολογική στροφή και να βάλει φρένο στην επέκταση. Η σύγκρουση εν τέλει θα δοθεί με τις τεχνοφασιστικές εκδοχές του κεφαλαίου, με τον μετάνθρωπο. Αυτή θα είναι η μεγάλη σύγκρουση του 21ου αιώνα.
Εν κατακλείδι λοιπόν ο Μάης ως άμεσο επαναστατικό πρόταγμα «ηττήθηκε». Ωστόσο οι θεματικές του, μιας κοινωνίας χωρίς αλλοτρίωση, συνεχίζουν να είναι επίκαιρες και το νέο θέατρο των αντιπαραθέσεων θα είναι πλέον κυριολεκτικά πλανητικό. Πράγματι το σύστημα, για να επιβιώσει, εξήγαγε τις αντιθέσεις του, -η βιομηχανική παραγωγή μεταφέρθηκε από την Δύση στην Ασία- και πρόσκαιρα το πέτυχε· έτσι όμως κατέστη ευάλωτο σε μια πλανητικών διαστάσεων οικολογική και ανθρωπολογική κρίση. Στο Παρίσι έγινε η γενική επανάληψη, και το δράμα θα παιχτεί σε άλλο σκηνικό, πλανητικών διαστάσεων, και άλλους πρωταγωνιστές, πολλές δεκαετίες μετά.
Ιουν 02, 2008
ΠΗΓΗ: Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, http://www.makthes.gr/index.php?name=News&file=article&sid=18407
