Κοινωνική κρίση και αριστερός λόγος

 

Συνέντευξη του Βένιου Αγγελόπουλου*

 

 

Έχεις καταλάβει κάτι όταν μπορείς να το εξηγήσεις στο θυρωρό του σχολείου

Δημήτρης Κρέμος, καθηγητής Φυσικής, παλιός αντάρτης του ΕΑΜ

 

Ανάλογα με τις αντοχές του καθενός, ακούμε και διαβάζουμε καθημερινά από δύο έως εκατόν δύο αναλύσεις για την κρίση. Εσύ, ως μη ειδικός, πώς θα την παρουσίαζες;   

Η κρίση είναι παγκόσμια. Οφείλεται στο ότι το χρήμα παράγεται πιο γρήγορα από τα αγαθά, και η ροή του χρήματος ενισχύει τους κατέχοντες εις βάρος των πολλών. Οι ίδιοι που οδήγησαν στην κρίση εξακολουθούν και παίρνουν τις αποφάσεις, πολιτικές και οικονομικές, και τις παίρνουν προς την ίδια κατεύθυνση: π.χ., όταν χρωστάς και δανείζεσαι χωρίς να παράγεις, το χρέος αυξάνεται. Όσο δεν αλλάζουν οι πολιτικοί και κοινωνικοί συσχετισμοί, η κατάσταση θα χειροτερεύει.

 

            Σε ότι αφορά την Ελλάδα τι νομίζεις ότι θάπρεπε να γίνει;

 

            Μια νεοεκλεγμένη κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον πρόεδρο της Σοσιαλιστικής Διεθνούς έχει στο οπλοστάσιό της αρκετά μέτρα, δοκιμασμένα στο παρελθόν (καταπολέμηση ανεργίας, τόνωση αγορών, μείωση εξοπλισμών, επαναδιαπραγμάτευση δεσμευτικών διεθνών συνθηκών, κτλ.), ώστε το σύστημα να εξισορροπηθεί και να διατηρηθεί η κοινωνική συνοχή, στηρίζοντας τους ασθενέστερους αντί να τους φορτώνει το βάρος της κρίσης. Άλλα όμως κάνει.

 

            Γιατί δεν εφαρμόζει ένα Κεϋνσιανό ή σοσιαλδημοκρατικό πρόγραμμα;

 

Δεν το κάνει, δεν διανοείται καν να το σκεφτεί (με κάποιες δειλές εξαιρέσεις όπως η φορολογία της εκκλησίας), αφενός διότι οι κυβερνώντες έχουν εθιστεί σε έναν τρόπο σκέψης (το νεοφιλελευθερισμό) που θεωρεί το ισχύον σύστημα σαν φυσικό φαινόμενο, φυσιολογικό και δεδομένο, που δεν επιδέχεται αλλαγές – ή μάλλον, που οι μόνες αλλαγές που επιδέχεται είναι προς την ενίσχυση του νόμου της ζούγκλας, δηλαδή της αγοράς. Αφετέρου, γιατί η λαϊκή δυσφορία δεν μεταφράζεται (ακόμα) σε ισχυρή πίεση προς την αντίθετη κατεύθυνση. Ας μην ξεχνάμε πως το Νιου Ντηλ του Ρούζβελτ, η άνοδος της σκανδιναβικής σοσιαλδημοκρατίας ή το γαλλικό Λαϊκό Μέτωπο του μεσοπολέμου ήρθαν μετά από μεγάλες κινητοποιήσεις, ενώ παράλληλα άλλες χώρες έγιναν φασιστικές.

 

Υπάρχει κίνδυνος φασιστικής εκτροπής;

 

Οι κλασσικοί λεν ότι όταν οι αποπάνω δεν μπορούν να θρέψουν ικανοποιητικά τους αποκάτω, τότε τα πράγματα αλλάζουν. Το πώς αλλάζουν, με επανάσταση, μεταρρυθμίσεις, αυταρχικά καθεστώτα, αντικατάσταση του πολιτικού προσωπικού, είναι θέμα συγκυρίας. Στην Ελλάδα η αξιοπιστία των δύο μεγάλων κομμάτων φθείρεται συνεχώς, χωρίς παράλληλα να ανεβαίνει η Αριστερά, παρά την εφήμερη δημοσκοπική άνοδό της πριν δύο τρία χρόνια, όταν (επειδή) ασκούσε αποτελεσματική αντιπολίτευση. Είναι πολύ πιθανό η λαϊκή δυσφορία να στραφεί προς την αναζήτηση κάποιου «σωτήρα» και αυτός να προέλθει κατευθείαν από τις τάξεις του μεγάλου κεφαλαίου, αλά Μπερλουσκόνι. Εκτός αν υπάρξει άνοδος του κινήματος, οπότε οι νέοι αγώνες θα αναδείξουν και νέες προοπτικές, επομένως και νέα πρόσωπα.

 

Γιατί η λαϊκή δυσφορία απέναντι στα κυβερνητικά μέτρα δεν έχει δώσει αποτελέσματα;

 

Ο άνθρωπος είναι ζώο συλλογικό. Όμως από καιρό η αίσθηση της συλλογικότητας έχει υποχωρήσει στο «μέσο» Νεοέλληνα, προς όφελος της μικροαστικής πεποίθησης ότι για όλα υπάρχει ατομική λύση (που σίγουρα υπάρχει, το θέμα είναι με τι κόστος και κατά πόσον αποτελεί όντως λύση). Ας έρθει λοιπόν η καταιγίδα (είπαμε, η κρίση, όπως το σύστημα, είναι φυσικό φαινόμενο, όχι κοινωνικό), κάπως θα τα καταφέρουμε. Επιπλέον, ακόμη ούτε η ένταση ούτε η έκταση των συνεπειών έχουν γίνει αισθητές ώστε να προκληθεί σοκ, κι από την άλλη τα Μέσα Μαζικής Προπαγάνδας παρουσιάζουν την κυβερνητική πολιτική σαν αναπόφευκτο μονόδρομο. Η δυσφορία υπάρχει, είναι όμως σε φάση επώασης. Το τι θα γεννήσει, θα δείξει.

 

            Ποιος μπορεί να είναι ο λόγος της Αριστεράς;

 

            Σε καιρούς κρίσης τα στερεότυπα και οι προκάτ βεβαιότητες έρχονται σε σύγκρουση με την πραγματικότητα και συντρίβονται. Ο ηγεμονικός λόγος των κρατούντων ηχεί κούφιος στα αυτιά όλο και περισσότερων ατόμων. Ο αριστερός λόγος έχει μια μεγάλη ευκαιρία να αναδειχθεί εφόσον διατυπωθεί σωστά, εφόσον δείξει τόσο τα εγγενή αδιέξοδα (ο δανεισμός αυξάνει το χρέος) όσο και τη στόχευση (ο δανεισμός μεταφέρει το χρήμα από τους εργαζόμενους στις τράπεζες) της κυβερνητικής πολιτικής. Και, καθώς απευθύνεται σε ένα πολύ μεγαλύτερο ακροατήριο από την εκλογική της βάση, οφείλει να χρησιμοποιεί μια γλώσσα κατανοητή και όχι ξύλινη, όχι τυποποιημένη. Δεν είναι τυχαίο ότι σε στιγμές ανόδου του λαϊκού κινήματος κυριάρχησαν φράσεις του τύπου «ο Γοργοπόταμος στην Αλαμάνα στέλνει περήφανο χαιρετισμό», «παρ' τη μάνα σου και μπρος», «οι άνθρωποι πάνω απ' τα κέρδη». Δεδομένου μάλιστα ότι έχουμε μακρύ δρόμο μπροστά μας, ο λόγος πρέπει να ασχολείται συγκεκριμένα και με το αύριο, και με θέματα τακτικής, και να μην αρκείται σε γενικόλογα αγωνιστικά κηρύγματα που ούτε τους πεισμένους δεν πείθουν πια.

 

            Λόγος προγραμματικός ή καταγγελτικός;

 

            Δεν βλέπω γιατί κλεινόμαστε σε τέτοια διλήμματα. Ο λόγος πρέπει να δίνει απάντηση στα ερωτήματα που θέτει η συγκυρία, και να παίρνει υπόψη του πως δεν είναι η Αριστερά στην κυβέρνηση (άρα διλήμματα του τύπου αν πρέπει οι Τράπεζες να εθνικοποιηθούν ή να φορολογηθούν σκληρά είναι τουλάχιστον άκαιρα). Αλλά επίσης να παίρνει υπόψη του πως η συγκυρία αλλάζει ραγδαία και πως σε θέματα τακτικής (π.χ. κεντρικές εκδηλώσεις ή διασκορπισμένες;) δεν υπάρχουν συνταγές: το σωστό του σήμερα μπορεί να είναι λάθος αύριο. Σε περίοδο κρίσης ο χρόνος είναι πυκνός και ανομοιόμορφος.

 

Για ποια Αριστερά όμως μιλάμε; Με ποιες μορφές οργάνωσης;

 

            Θεωρώ Αριστερά τις δυνάμεις που μάχονται για την κοινωνική αλλαγή, και δεν έχω καμία αρμοδιότητα να δίνω πιστοποιητικά αριστεροφροσύνης στον οποιονδήποτε, άτομο ή σχήμα. Δεν πιστεύω ότι ένα οργανωτικό σχήμα είναι αυτοσκοπός (άσχετο αν το ίδιο μπορεί έτσι να θεωρεί τον εαυτό του), αλλά εργαλείο στην υπηρεσία του λαϊκού κινήματος, που μπορεί να προσφέρει εμπειρία, πληροφορία, υλικό, κτλ. Σήμερα όμως προέχει η ενίσχυση της δραστηριοποίησης των πολλών σε επιτροπές λαϊκής βάσης για την αντίσταση στα κυβερνητικά μέτρα, ο συντονισμός τους, η αλληλοενημέρωση, η αλληλεγγύη. Και αυτό έχει ήδη αρχίσει να γίνεται. Οι οργανωμένες δυνάμεις της Αριστεράς οφείλουν να το ενισχύσουν χωρίς να επιχειρήσουν να το καπελώσουν.

 

* (ang@math.ntua.gr)

 

Εποχή, 28/3/2010