Αναδιανομή: το οικονομικό πρόταγμα που χρεοκόπησε
Του Χρύσανθου Λαζαρίδη*
Αυτό που ονομάστηκε «Μεταπολίτευση» στην Ελλάδα, υπήρξε τελικώς ένα πολιτικό καθεστώς, με οικονομικό πρόταγμα αποκλειστικά την αναδιανομή.
Αναδιανομή εισοδήματος και πλούτου γίνεται συνήθως μέσω του δημόσιου προϋπολογισμού. Φορολογείται το «πλεόνασμα», για να βοηθηθούν οι οικονομικά ασθενέστεροι. Αλλά για να φορολογηθεί κάτι πρέπει να υπάρχει. Όταν δεν υπάρχει πλεόνασμα για να φορολογηθεί, τότε αρχίζει η φορολόγηση να γίνεται σε βάρος των μελλοντικών γενεών.
Αντί να φορολογηθούν οι «πλούσιοι» για να ενισχυθούν οι «φτωχοί», φορολογούνται πλέον οι μελλοντικές γενεές, υπέρ των σημερινών. Κι αυτό επιτυγχάνεται με το δανεισμό. Το κράτος μοιράζει δανεικά, τα οποία θα τα πληρώσουν οι επόμενοι…
Ο δανεισμός δεν είναι κατ' ανάγκην κάτι αρνητικό. Όταν το παραγόμενο εισόδημα είναι μεγαλύτερο από το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους, ο δανεισμός αυξάνει το εισόδημα, επιταχύνει την ανάπτυξη, συσσωρεύει πλούτο και παράγει ευημερία. Αν δηλαδή επενδύσουμε τα 1000 ευρώ που δανειζόμαστε, έτσι ώστε να αυξήσουμε το ετήσιό εισόδημά μας κατά 20 ευρώ το χρόνο στο εξής, και πληρώνουμε ετησίως 15 ευρώ τόκους για εξυπηρέτηση του χρέους, τότε βελτιώνουμε το καθαρό εισόδημά μας κάθε χρονιά κατά (20-15=) 5 ευρώ.
Τίποτε όμως δεν είναι παντοτινό. Και καμία επένδυση δεν αποδίδει πρόσθετο εισόδημα για πάντα. Το πρώτο πρόβλημα, λοιπόν, είναι αν εξαντλείται μια επένδυση πριν αποπληρωθεί το δάνειο με το οποίο χρηματοδοτήθηκε. Αν δηλαδή πάψει να μας δίνει πρόσθετο εισόδημα πριν την ξεπληρώσουμε. Κι έτσι βρεθούμε κάποτε να πληρώνουμε παραπάνω (γιατί χρωστάμε ακόμα), χωρίς να εισπράττουμε παραπάνω (γιατί η επένδυση έχει «απαξιωθεί»).
Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι η οικονομία δεν αναπτύσσεται συνεχώς.
Εμφανίζει κυκλικές διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια των οποίων το εισόδημα υποχωρεί απότομα. Αλλά οι δόσεις αποπληρωμής του χρέους δεν υποχωρούν κι αυτές. Κι έτσι κάποια στιγμή βρισκόμαστε να πληρώνουμε χωρίς να εισπράττουμε. Αν τότε υποχρεωθούμε σε νέο έκτακτο δανεισμό για να αντέξουμε την ύφεση, τότε μόλις ξεπεραστεί η ύφεση θα έχουμε αυξημένες υποχρεώσεις εξυπηρέτησης αυξημένου χρέους. Και τότε η αρχική επένδυση, σε συνδυασμό με την ύφεση και τον αυξημένο δανεισμό που μας εξανάγκασε να αναλάβουμε, μπορεί τελικά να μας ζημιώνουν σε βάθος χρόνου. Και να μας αναγκάζουν να δανειζόμαστε όλο και περισσότερα…
Αυτά είναι τα δύο πιο σημαντικά ρίσκα που εμπεριέχει ο δανεισμός, ακόμα κι όταν είναι αρχικά «αποδοτικός». ΓιΆ αυτό κι είναι φρόνιμο να μη δανειζόμαστε πάνω από ένα ποσοστό του ετήσιου εισοδήματος. Γιατί αν το ξεπεράσουμε, τότε ο δανεισμός μας μπορεί να γίνει αυτοτροφοδοτούμενος και ανεξέλεγκτος. Δηλαδή είναι υποχρεωτικό να βρεθούμε να δανειζόμαστε όλο και περισσότερο, για να ξεπληρώνουμε τα τοκοχρεολύσια των προηγούμενων δανείων.
Ο εφιάλτης του δημόσιου χρέους
Αυτό ακριβώς έπαθε και η Ελλάδα: Το 1981 είχε εξαιρετικά χαμηλό δημόσιο δανεισμό. Μόλις το 29% του ΑΕΠ. Το 1989 βρέθηκε με δανεισμό γύρω στο 85% του ΑΕΠ…
Η «κοινωνική πολιτική» της πρώτης οκταετίας ΠΑΣΟΚ σχεδόν τριπλασίασε το δημόσιο χρέος! Όλη σχεδόν η «αναδιανομή» του ΠΑΣΟΚ έγινε με δανεικά, όχι με φορολόγηση των πλουσίων υπέρ των φτωχών. Στην πραγματικότητα φορολογήθηκαν οι επόμενες γενιές.
Στην τριετία 1990-1993, το δημόσιο χρέος εκτινάχθηκε στο 110%! Αυτό συνέβη, διότι μεσολάβησε μια ήπια διεθνής ύφεση, η οποία όμως, εξανάγκασε την ήδη υπερχρεωμένη Ελλάδα να δανειστεί πρόσθετα για να ανταπεξέλθει το βάρος των προηγουμένων δανείων. Κι ακόμα, την εποχή εκείνη κατέπεσαν εγγυήσεις του Δημοσίου για δάνεια ΔΕΚΟ και Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, που είχαν συναφθεί τα προηγούμενα χρόνια, πριν το 1989.
Έτσι, η διακυβέρνηση ΝΔ εκείνης της τετραετίας φορτώθηκε δάνεια που είχαν συναφθεί επί κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ την προηγούμενη οκταετία. Είχαν εισπραχθεί επί ΠΑΣΟΚ, αλλά καταγράφηκαν στο «παθητικό» της ΝΔ…
Από τότε όλες οι διαδοχικές κυβερνήσεις έκαναν προσπάθεια να μειώσουν το χρέος. Πότε πραγματικά, πότε με μηχανισμούς «δημιουργικής λογιστικής». Ελάχιστα πράγματα κατάφεραν. Το δημόσιο χρέος παραμένει σήμερα γύρω στο 105% του ΑΕΠ ως ποσοστό, ενώ ως συνολικό νούμερο μεγαλώνει συνεχώς. Τα παλαιά χρέη προκαλούν νέα χρέη. Και το χρέος συσσωρεύεται συνέχεια…
Η αναδιανομή αντί να ανακουφίσει τους φτωχούς του σήμερα, οδηγεί σε χρεοκοπία την επόμενη γενιά. Οι αγέννητοί Έλληνες είναι ήδη χρεοκοπημένοι από σήμερα…
Στο μεταξύ η σταδιακή χρεοκοπία του δημόσιου τομέα προκάλεσε μια αποδυνάμωση της ιδιωτικής οικονομίας. Κανείς δεν επενδύει σε μια οικονομία όπου το δημόσιο βυθίζεται στα χρέη συνεχώς. Κι αυτό διότι όλοι οι επίδοξοι επενδυτές προεξοφλούν ότι μελλοντικά θα υπάρξουν μεγαλύτεροι φόροι, ώστε το κράτος να αντιμετωπίζει τις αυξημένες δανειακές του υποχρεώσεις.
Καθώς οι επενδύσεις μειώνονται ενώ τα χρέη αυξάνονται, τελικώς ο παραγωγικός μηχανισμός της χώρας παραλύει. Τότε πλέον δεν υπάρχει ούτε το ελάχιστο πλεόνασμα για να φορολογηθεί.
Στην Ελλάδα συνέβη μια πρωτοφανής από-επένδυση τις τελευταίες δεκαετίες. Εργοστάσια έκλεισαν επιχειρήσεις χρεοκόπησαν η μία μετά την άλλη, ολόκληρη κλάδοι εξαφανίστηκαν, μεγάλες μεταποιητικές μονάδες μετακόμισαν σε γειτονικά κράτη.
Αυτά όλα συνέβησαν πριν έλθει το «τσουνάμι» των πάμφθηνων Κινεζικών προϊόντων που σάρωσαν όλο τον κόσμο, κι έπληξαν την εγχώρια παραγωγή σε όλες τις χώρες. Όταν ήλθαν και τα «Κινέζικα», απλά ολοκληρώθηκε η αποβιομηχάνιση της χώρας. Η Ελλάδα παράγει πλέον μόνο υπηρεσίες και κάποια υλικά για τις δημόσιες επενδύσεις (τσιμέντα κλπ.).
Βασικοί παραγωγικοί τομείς στην Ελλάδα πλέον είναι οι λεγόμενες «υπηρεσίες». Και βασικές επενδύσεις είναι οι δημόσιες επενδύσεις σε έργα υποδομής.
Αλλά κι αυτό που ονομάζουμε «υποδομή» είναι έργα στήριξης της οικονομικής δραστηριότητας. Αυτοκινητόδρομοι, αεροδρόμια, λιμάνια, ενεργειακές μονάδες κλπ.
Όλα αυτά λέγονται υπό-δομές, γιατί υπό-στηρίζουν τον παραγωγικό μηχανισμό. Στηρίζουν την μεταφορά εμπορευμάτων, ημί-κατεργασμένων υλών, έτοιμων προϊόντων, την εμπορία τους και τις εξαγωγές τους, τη παραγωγή και μεταφορά ενέργειας, τις τηλεπικοινωνίες κλπ.
Στην Ελλάδα των τελευταίων δεκαετιών βελτιώθηκαν οι υπό-δομές και εξαφανίστηκαν οι «δομές», δηλαδή ο ίδιος ο παραγωγικός μηχανισμός, τον οποίο οι υποδομές υποτίθεται ότι στηρίζουν. Πολλαπλασιάστηκαν οι αυτοκινητόδρομοι, αλλά εξαφανίστηκαν τα εργοστάσια και οι μεταποιητικές μονάδες. Ενώ και η ίδια η γεωργική παραγωγή φθίνει.
Επενδύσεις γίνονται κυρίως για υποδομές, όχι για παραγωγικό μηχανισμό, ο δανεισμός του ιδιωτικού τομέα πηγαίνει κυρίως σε κατανάλωση όχι σε παραγωγικές επενδύσεις, ενώ ο δανεισμός του δημόσιου τομέα γίνεται κι αυτός κυρίως για δημόσια κατανάλωση και για να εξυπηρετηθεί το ήδη διογκούμενο χρέος.
Οι «σωτήριες» εισροές που ήδη φθίνουν
Το οικονομικό μοντέλο θα είχε ήδη καταρρεύσει, αν δεν ήταν τρείς μείζονες εισροές: Τα κοινοτικά κονδύλια, ο τουρισμός και η ναυτιλία.
– Αλλά τα κοινοτικά κονδύλια περιορίζονται σταδιακά και μεσοπρόθεσμα θα στερέψουν: Το 2013 η Κοινή Αγροτική Πολιτική θα αλλάξει. Και τότε θα μειωθεί δραστικά η σημερινή εισοδηματική ενίσχυση των αγροτών.
Καθώς η Ελλάδα εμφάνιζε αυξημένους ρυθμούς οικονομικής μεγέθυνσης του ΑΕΠ (λόγω κοινοτικών εισροών και επενδύσεων σε υποδομές), πλησίασε το μέσο κοινοτικό ΑΕΠ χωρίς παραγωγικό μηχανισμό! Έτσι μετά το 2013 θα βρεθεί να εισπράττει πολύ λιγότερο από τα κοινοτικά ταμεία στήριξης, ενώ τα κοινοτικά κονδύλια μειώνονται έτσι κι αλλιώς ως ποσοστό του κοινοτικού ΑΕΠ.
– Η ναυτιλία πλήγηκε σοβαρά από την τελευταία διεθνή κρίση (κι από την άνοδο στην τιμή του πετρελαίου, που προηγήθηκε). Βεβαίως θα ανακάμψει από τη σημερινή πτώση, αλλά δύσκολα θα επανέλθει στα προηγούμενα επίπεδά της, τουλάχιστο σε ορατό χρόνο. Στο εξής, όταν η ναυτιλία δεν πλήττεται από τη διεθνή ύφεση θα πλήττεται από την άνοδο του πετρελαίου…
Συνεπώς, ούτε η ναυτιλία θα δίνει πλέον τόσο δυνατή «εξωγενή ώθηση» στην ελληνική οικονομία, στο ορατό μέλλον.
– Τέλος, ο τουρισμός επλήγη κι αυτός από τη διεθνή κρίση και ασφαλώς θα ανακάμψει μόλις η κρίση ξεπεραστεί. Αλλά αυτό δεν είναι το μόνο του πρόβλημα. Έχει σοβαρές διαρθρωτικές στρεβλώσεις και χρειάζεται κυρίως «στροφή στην ποιότητα». Δηλαδή στην προσέλκυση επισκεπτών υψηλότερου εισοδηματικού επιπέδου, που ξοδεύουν πολύ περισσότερο κατά κεφαλήν κι επιβαρύνουν λιγότερο το περιβάλλον, αντί για το μαζικό χαμηλού επιπέδου τουρισμό που κυρίως προσελκύουμε τώρα.
Αυτό όμως, χρειάζεται πολύ διαφορετικές τουριστικές μονάδες, διαφορές υποδομές και διαφορές συνέργειες ανάμεσα στον Τουρισμό κι άλλους κλάδους (Πολιτισμό κλπ.).
Για παράδειγμα, η Ελλάδα έχει το πιο ελκυστικό αρχιπέλαγος στον κόσμο, αλλά δεν διαθέτει υποδομές αρχιπελαγικού τουρισμού! Έχει τεράστιο πολιτιστικό πλούτο, τον οποίο δεν μπορεί να αξιοποιήσει…
Με μειούμενες κοινοτικές εισροές, με περιορισμένο το ρόλο της ναυτιλίας, ο Τουρισμός είναι αμφίβολο να διασώσει μόνος του της Ελληνική Οικονομία.
Αναδιανομή μιζέριας
Συνεπώς, ολόκληρο το οικονομικό μοντέλο της μεταπολίτευσης, το οποίο στηρίχθηκε στο πρόταγμα της αναδιανομής με δανεικά, και οδήγησε:
– στην αποβιομηχάνιση, στην από-επένδυση, στον υπέρ-καταναλωτισμό,
– στην ιδιωτική υπερχρέωση με παράλληλη υποχώρηση της παραγωγικής επένδυσης,
– σε επέκταση υποδομών με παράλληλη συρρίκνωση του παραγωγικού μηχανισμού,
– σε όλο και μεγαλύτερη εξάρτηση από εξωγενείς εισροές που πλέον υποβαθμίζονται ή στερεύουν,
όλο αυτό το μοντέλο πλέον καταρρέει.
Δεν κατέρρευσε η «δημοσιονομική διαχείριση της Νέας Δημοκρατίας». Κατέρρευσε (κι όχι μόνο λόγω της διεθνούς κρίσης) ένα ολόκληρο οικονομικό μοντέλο που επικράτησε την μεταπολιτευτική περίοδο, κυρίως με ευθύνη των επιλογών του ΠΑΣΟΚ, αλλά και χωρίς η ΝΔ, όταν βρέθηκε στην εξουσία, να κάνει το παραμικρό για να το αμφισβητήσει. Ή μάλλον έκανε πολύ λίγα, πολύ διστακτικά και πολύ αργά. Όπως οι επεμβάσεις στο Ασφαλιστικό, η μείωση φορολογίας των τελευταίων ετών κλπ.
Η αναδιανομή κατάντησε μια συνεχής επίκληση των αδύνατων στρωμάτων, που το ίδιο το μοντέλο πολλαπλασίαζε.
Αντί να θεραπεύει κοινωνικές ανισότητες, τις πολλαπλασιάζει.
Επικαλείται τους φτωχούς και δημιουργεί συνεχώς «νεόπτωχους».
Αναδιανέμει συνεχώς από τη μεσαία τάξη, ευκαιρίες και πλούτο προς τα πάνω και ψίχουλα προς τα κάτω.
Η αναδιανομή συμπίεσε έτσι τη μεσαία τάξη, δημιουργώντας «νέα τζάκια» κρατικοδίαιτων νεόπλουτων και στρατιές νεόπτωχων.
Αντί να βγάζει τους ανθρώπους από τη φτώχια, προσπαθεί να τους συντηρεί μέσα στη φτώχια.
Κατέστρεψε την παραγωγική ικμάδα της Ελληνικής κοινωνίας, μεγιστοποίησε την κομπίνα, δόξασε την «αρπαχτή», διέλυσε ταυτόχρονα την υγιή επιχειρηματικότητα και το εργασιακό ήθος.
Χρειάζεται επειγόντως νέο οικονομικό μοντέλο, αναπτυξιακό κι ανταγωνιστικό, με διάχυση ευημερίας και ευκαιριών, με πρόταγμα την ανάταξη της μεσαίας τάξης, τη διάλυση των καρτέλ, και την εξάλειψη όλων των άλλων στρεβλώσεων των αγορών.
Κάποιος χρειάζεται να τα πιστέψει όλα αυτά και να τα εμπνεύσει στους γύρω του. Και κάποιοι χρειάζεται να τα στηρίξουν αποφασιστικά. Κι όλοι μαζί να πείσουν την ελληνική κοινωνία, που πολύ σύντομα δεν θα Άχει να χάσει τίποτε παραπάνω από τη μιζέρια της.
Γιατί αυτή ακριβώς τη μιζέρια συσσωρεύει και …αναδιανέμει το χρεοκοπημένο μοντέλο της «αναδιανομής».
Και ο παραμερισμός του θα σημάνει το οριστικό τέλος της Μεταπολίτευσης.
Η την απαρχή μιας νέας Μεταπολίτευσης.
Πολύ πιο δημοκρατικής. Και πολύ πιο αναπτυξιακής και κοινωνικά δίκαιης.
* Ο Χρύσανθος Λαζαρίδης είναι αντιπροέδρος του ΔΣ/Δ21
