Η «πολιτεία» της αφής*
Του Γιάννη Στρούμπα
Μία λέξη άγνωστη επιχειρεί να δώσει εξηγήσεις. Εφικτό; Παράδοξο; Τυχαίο; Αθώο; Αν εμπιστευτεί κανείς τις προλογικές δηλώσεις του Θωμά Βουγιουκλή στην ποιητική του συλλογή «Αφη**», η άγνωστή του λέξη «νώση», την οποία εισάγει στο εναρκτήριο ποίημα της συλλογής, δεν είναι τίποτε περισσότερο από μια ενέργεια πραγματοποιούμενη «ποιητικη αδεία», για να βοηθήσει «στη σελιδοποίηση», με νόημα «κενο», «μια απλη γνώση/ βαθεια εν υπνώσει», ενισχυτική της ρίμας. Ο νεολογισμός ωστόσο του Βουγιουκλή κάθε άλλο παρά τυχαίος κι αθώος είναι.
* α΄ δημοσίευση: εφημ. «Αντιφωνητής», αρ. φύλλου 356, 1/12/2012.
** Ο Βουγιουκλής θεωρεί πλεονασμό το τονικό σημάδι στη λήγουσα, γι' αυτό και δεν το σημειώνει σε όσες λέξεις τονίζονται εκεί.
Αντιθέτως, ανύποπτα δρομολογεί την πραγμάτευση της ποιητικής διακύβευσης: είναι δυνατή η κατάκτηση σύνολης της γνώσης, κάθε καινούριας «νώσης» που θα προσεγγιζόταν από το ανθρώπινο πνεύμα; Είναι δυνατό, επίσης, να ξυπνήσει η εν υπνώσει στ' ανθρώπινα μύχια γνώση; Ο ποιητής, σαν να ακολουθεί τους προβληματισμούς πλατωνικού διαλόγου, θα επιχειρήσει εγερτήριο στην υπνωμένη γνώση, ανακαλώντας την από έναν προσωπικό του κόσμο των Ιδεών.
Έχοντας ήδη θέσει άκρως διακριτικά το φιλοσοφικό του ζητούμενο, ο Βουγιουκλής προχωρά, αμέσως μετά από το προλογικό του ποίημα, στη σύνθεση ενός «δωδεκάωρου» κύκλου ποιημάτων, ο οποίος, σαν άλλος ενιαυτός δώδεκα μηνών, επωάζει τον κύκλο μιας αναζήτησης: εκείνης της γνώσης. Η σύγχρονη σκέψη καταπλακώνεται από το άπειρο πλήθος της πληροφορίας, εμποδιζόμενη να αναδυθεί από τον ορυμαγδό των ατάκτως ερριμμένων πληροφοριακών στοιχείων. Η εκπαίδευση πάλι, εδώ κι αιώνες, βασίζεται στην «Αφομοίωση της γνώσης/ και ανάπτυξη της σκέψης». Θα 'ταν άραγε δυνατή μία άλλη εκπαιδευτική προσέγγιση; Θα 'ταν δυνατή μια «Άμεση επικοινωνία/ με τον εγκέφαλο»; Την έως τώρα αποτυχία ο Βουγιουκλής τη συνδέει με την ατυχή λειτουργία των αισθήσεων: «Η ακοη, η γεύση,/ η όσφρηση, η όραση,/ επιτείνουν την ασάφεια,/ τη μέθη, το νεφέλωμα.» Μένει μόνο η αφή, με το δέρμα να διευκολύνει «τη διαπήδηση αισθημάτων, χυμων, οσμων»: «Η επαφη στο μεγαλείο της.»
Η αναζήτηση ενός νέου γνωστικού μοντέλου δεν επαναπαύεται σε μια αόριστη διατύπωση περί αποτυχίας του υπάρχοντος συστήματος. Η αποτυχία προσδιορίζεται επακριβώς. Σ' ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον, όπου η γνώση αποστεώνεται και προσφέρεται θυσία στην απόκτηση πτυχίων και σε αλλεπάλληλες «πιστοποιήσεις πιστοποιήσεων» προς εύρεση εργασίας, ο Βουγιουκλής αντικρίζει την αφασία, καθώς και τα όνειρα να γίνονται στάχτη στην πυρά. Στο αδιέξοδο τούτο ο ποιητής αντιπαραβάλλει τη δική του πρόταση δημιουργίας. Απορρίπτοντας την αλαζονεία που προωθεί τον εγωισμό και προκαλεί ηθικό εκτροχιασμό, ο Βουγιουκλής συγκροτεί την προσωπική του θεογονία, στην οποία δεν υπερτονίζεται η υποταγή των ανθρώπων σε θεούς, παρά η κυριαρχία του πνεύματος παντού όπου «το άπληστο βλέμμα/ των εραστων της σκέψης» υψώνει λατρευτικά οικοδομήματα, όπως ο Παρθενώνας, τα οποία πρωτίστως υπηρετούν την αισθητική. Εδώ συναντιούνται η «γνώση της ωραιότητας» και η «ωραιότητα της γνώσης», και μάλιστα ακόμη εμφαντικότερα στον νεολογισμό της «γνωσιωραιότητας», ενώπιον της οποίας υποκλίνονται άπαντες, μύστες και δαιμονισμένοι συνάμα.
Μετά από την απόρριψη της οίησης και την πρόκριση της ποίησης, το ποιητικό φιλοσοφικό μοντέλο του Βουγιουκλή συνεχίζει με το στάδιο της συγκρότησης κοινωνιών, σαν να ακολουθεί σε παράλληλη διαδρομή το μύθο της δημιουργίας του κόσμου από τον Πρωταγόρα στον ομώνυμο πλατωνικό διάλογο. Η νέα όμως αλληγορία πηγάζει από τη μαθηματική επιστήμη, προνομιακό πεδίο πραγματεύσεων για τον ποιητή. Στοιχείο της κοινωνικής συνοχής αναδεικνύεται η μονάδα, που δημιουργεί όλες τις άλλες. Αυτή είναι «ο μικρος, ο μέγας πυλώνας/ της ύπαρξης και της δημιουργίας», σε αντιδιαστολή προς το μηδέν, που, όπως στους φυσικούς αριθμούς, δεν παράγει τίποτε, έχοντας μηδενική συμβολή στο γίγνεσθαι, θυμίζοντας μια μαύρη τρύπα που απορροφά και μηδενίζει τα πάντα· έτσι λοιπόν και στις κοινωνίες, το μηδέν μπορεί να γεννήσει μονάχα έναν αυτιστικό εγωισμό. Ήδη η κομπορρημοσύνη έχει απορριφτεί, παραχωρώντας τη θέση της σε μια γόνιμη «περηφάνια», βασισμένη στη σύνθεση και τη δημιουργία, κι όχι απλώς στην αποσύνθεση της οίησης.
Έχοντας διανύσει τη μισή διαδρομή της νέας συμπαντικής δημιουργίας, ο Βουγιουκλής εισάγει στη σύνθεσή του την καθοριστικότατη έβδομη ώρα της δόμησης. Το προσκλητήριο προς παραλληλισμό με την κρίσιμη έβδομη μέρα της Δημιουργίας, που ορίζει πρωταγωνιστή τον άνθρωπο, είναι υπαινικτικό μα κι εύγλωττο. Στο σύμπαν του Βουγιουκλή εισάγεται μια εξίσου σημαίνουσα εξέλιξη, μια «ανακάλυψη-επανάσταση»: η αφή, έχοντας πια κυριαρχήσει μεταξύ των αισθήσεων, πρωταγωνιστεί στην εκπλήρωση του πάγιου αιτήματος για την κατάκτηση της γνώσης, επιτρέποντας τη μεταφορά όλων των δεδομένων από τα κυκλώματα ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή στον ανθρώπινο εγκέφαλο, με το απλό άγγιγμα μιας οθόνης! «Ο θησαυρος της γνώσης/ κτήμα του κάθε εγκεφάλου!!!», τριπλοθαυμάζει – δικαίως – ο ποιητής μπροστά στο εκπληκτικό θαύμα. Κι εκεί που θα αναμενόταν ο αίσιος τερματισμός μιας δύσβατης, ανηφορικής πορείας, ο Βουγιουκλής επιφυλάσσει νέα ανατροπή: η συνολική θέαση κάθε πράγματος δεν συνεπάγεται και τη βαθύτερη γνώση του, εφόσον αυτή δεν αποτελεί το πέρας μιας προσωπικής κοπιαστικής πορείας που θα επέτρεπε την εμπέδωση και τη συνειδητοποίηση. Παράλληλα, η εύκολη πρόσβαση στη γνώση καταργεί τη λησμοσύνη, και μαζί της τους Προμηθείς του ανθρώπινου γένους: καταργεί την προνοητικότητα, τη σύνεση, το θάρρος, την αντίσταση στην εξουσία των ιερατείων, οποιαδήποτε, γενικότερα, ευψυχία θα 'ταν δυνατό να συμβολίζουν οι Προμηθείς.
Στη νέα πορεία προς τη διεκδίκηση της γνώσης, ο ποιητής τοποθετεί, πλάι στις υπόλοιπες πλατωνικές του απηχήσεις, την επίπονη και συνειδητή ανάβαση προς τη γνώση, όπως δηλώνεται στη χρήση του ρήματος «οἶδα», που ευθέως παραπέμπει στη σωκρατική θέση «Ἓν οἶδα ὅτι οὐδὲν οἶδα», πιστοποιώντας όχι απλώς τον ενδελεχή έλεγχο κάθε άποψης, μα και τη λεπτολόγα σύνθεση των προσδιοριστικών στοιχείων των πραγμάτων. Δεν είναι καθόλου τυχαίο, μάλιστα, πως οι φιλοσοφικές αναζητήσεις του Βουγιουκλή προσθέτουν στο σύμπαν του, σε μια ευρύτερη σύνθεση, και την αριστοτελική θέαση, όπως αυτή απηχείται στη διατύπωση «Έξη η μέθεξη παιδείας». Καμία αυτόματη μεταφορά αρχείων δεν είναι σε θέση, λοιπόν, να αναπληρώσει τη «μέθεξη παιδείας», που προϋποθέτει κοπιαστική προσπάθεια.
Η αντίστροφη πλέον πορεία συνεχίζει την τελείωσή της με τη διεκδίκηση ενός ακόμη αποδιωγμένου στοιχείου: της «καρδιας», του συναισθήματος, των «γαλάζιων ουρανων». Αν η εγκατοίκηση στη σκέψη επέτεινε την αποξένωση και τη συναισθηματική ανομβρία, ο ποιητής έχει κάθε λόγο να διεκδικήσει τη μετοικεσία του στο αποδιωγμένο συναίσθημα: «Χαϊδεύω το χάδι», δηλώνει με νόημα. Παράλληλα, ο «αναστεναγμος» ανακαθορίζει την πορεία του ανθρώπου, ο οποίος διεκδικεί ξανά το κλάμα και το συναίσθημα για να λυτρωθεί. Η λύτρωση τούτη διεκδικείται απολύτως φυσιολογικά, καθώς ο στεγνός και στυγνός εγκεφαλισμός που προηγήθηκε στέρησε από τον άνθρωπο ακόμη και την όσφρηση την άνοιξη! Η απόλυτη κυριαρχία της αφής αποδεικνύεται τυραννική κι εγκαταλείπεται. Ο εναγκαλισμός με την αφή, με το ανέφικτο, το μονότονο, τη ματαιοδοξία της συνολικής κατάκτησης της γνώσης, οδήγησε σε αδιέξοδο, στη «δύση/ του παράδεισου». Η υποταγή στην τυραννία της αυστηρής εγκεφαλικής λειτουργίας «αλλοτριώνει τη σκέψη/ εκχωρει την ελευθερία/ κάνει τον φόβο συνήθεια». Ο περιορισμός της όρασης ισοδυναμεί με «μυωπία». Γι' αυτό και την ύστατη δωδέκατη ώρα της ποιητικής του δημιουργίας, ο Βουγιουκλής επιζητεί την ηλιαχτίδα που θα αποτεφρώσει όλο το σαθρό οικοδόμημα.
Στην ολοκλήρωση «επιτέλους» της απαιτητικής πορείας ο ποιητής επιγράφει «Αφη & Αφη» τον καταληκτικό, συμπερασματικό του στοχασμό. Το μακρύ ταξίδι απέδειξε πως η λύτρωση μπορεί να επέλθει μόνο με την παράκαμψη της τυραννίας της αφής και την υπαγωγή της στη συνύπαρξη με τις υπόλοιπες αισθήσεις και την υπηρέτησή τους: «σαν αφη της γλώσσας/ και σαν αφη στην όραση». Η επαναφορά όλων των αισθήσεων και η μεταξύ τους συνύπαρξη συνδυάζεται με την εγκατάλειψη της ματαιόδοξης απόπειρας για την αποθησαύριση των γνώσεων στον ανθρώπινο εγκέφαλο, και την παράλληλη επιστροφή στη γοητευτική διαδικασία της κατάκτησης της γνώσης, που, όσο κι αν παιδεύει, εντέλει λυτρώνει, επιβεβαιώνοντας την καβαφική αντίληψη πως στην πορεία προς την επίτευξη οποιουδήποτε στόχου εκείνο που μετρά περισσότερο ακόμη κι από την «Ιθάκη», από τον τελικό προορισμό, είναι το ταξίδι προς αυτόν, με τις περιπέτειες και τις γνώσεις του.
Συνθέτοντας ποιητικά στο φιλοσοφικό του εποικοδόμημα την «πολιτεία» της αφής, δηλαδή το πολίτευμα της συγκεκριμένης αίσθησης σ' όλη την εξελικτική του πορεία, από τη δρομολόγηση της εγκαθίδρυσής του μέχρι την ακμή μα και την παρακμή του, ο Βουγιουκλής διαλέγεται διαρκώς με την αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Η διαδρομή του ανακαλεί όχι μόνο ως προς το περιεχόμενό της το φιλοσοφικό απόσταγμα της κορυφαίας τριάδας του Σωκράτη, του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, το οποίο είτε το ακολουθεί είτε το προεκτείνει μέσω νέων προβληματισμών· ανακαλεί και ως προς τους εκφραστικούς της τρόπους την κρυπτικότητα μιας μυστικιστικής τάσης, που εκφέρεται σαν προφητεία, σαν δίσημος χρησμός του μαντείου των Δελφών σ' έναν θρησκευτικό συγκρητισμό του αρχαιοελληνικού παγανισμού και της βιβλικής παράδοσης του χριστιανισμού, ενώ αξιοποιεί και τη μαθηματική επιστήμη υπενθυμίζοντας όχι μόνο το παρελθόν των φιλοσόφων ως πανεπιστημόνων, μα και – ακόμη πιο συγκεκριμένα – το ρητό στην είσοδο της Ακαδημίας του Πλάτωνα «ἀγεωμέτρητος μηδεὶς εἰσίτω». Γεωμετρικά δομημένη, η «Αφη» του Βουγιουκλή απευθύνει διαρκές προσκλητήριο αναμέτρησης με τα «επινοούμενα υπονοούμενά» της.
Θωμάς Βουγιουκλής***, «Αφή», εκδ. Τυπωθήτω, Αθήνα 2011, σελ. 40.
*** Ο Θωμάς Βουγιουκλής είναι Καθηγητής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και Κοσμήτορας της Σχολής Επιστημών Αγωγής. Εργάζεται ερευνητικά στα Καθαρά Μαθηματικά και ειδικότερα στην Άλγεβρα των Υπερδομών, όπου εισήγαγε και θεμελίωσε έναν κλάδο, που φέρει το όνομά του: Hv-δομές. Το βιβλίο του «Hyperstructures and their Representations» (Hadronic Press, U.S.A. 1994) διδάσκεται σε μεταπτυχιακά προγράμματα του εξωτερικού. Έχει δημοσιεύσει πάνω από 100 ερευνητικές εργασίες σε διεθνή περιοδικά και σημειώνονται πάνω από 2000 αναφορές στο έργο του. Συμμετείχε και διοργάνωσε πλήθος συνεδρίων στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Διετέλεσε επισκέπτης καθηγητής στο Μ.Ι.Τ. (U.S.A), στο Udine (Ιταλία) και στο Bangor (Ουαλία). Η «Αφή» είναι η όγδοη ποιητική του συλλογή.
|
7η ώρα
ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ – ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Θεαματικη ανακάλυψη. Άμεση αναγνώριση.
Η αφη κυρίαρχη των αισθήσεων!
Δέος στο δέος:
Με απλη επαφη της οθόνης μεταφορα και αποθήκευση του περιεχομένου του υπολογιστη στον εγκέφαλο του ανθρώπου!!!
Ο θησαυρος της γνώσης κτήμα του κάθε εγκεφάλου!!! Διαθέσιμη και ταξινομημένη άπασα η γνώση των αιώνων σε κάθε εγκέφαλο.
Η επανάληψη νεκρη. Τα πάντα είδα! Δυστυχώς, όμως, δεν τα οίδα! Τώρα ο τρόμος θριαμβεύει! Τώρα το λίγο, το ηδυ, έχει χαθεί σαν το κερι στον Ήλιο σαν το κερι που φώτιζε στις νύχτες.
Η λησμονια που χάθηκε Πήρε τους Προμηθεις μας! |
