Η παρακμή της Δύσης
Του Χρήστου Τσουκαλά*
Μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις, λέει μια παλιά κινέζικη παροιμία. Αυτό από τη μία όψη του ζητήματος, γιατί από την άλλη μπορεί εξίσου καλά να κρύβει χίλιες λέξεις ή και να αποκρύπτει χίλιες αλήθειες. Η εικόνα της πτώσης του τείχους στο Βερολίνο χρησιμοποιήθηκε για να σηματοδοτήσει, να ‘‘σημάνει'' την κατάρρευση των πρώην ρεβιζιονιστικών χωρών (‘‘του σιδηρούν παραπετάσματος'' κατά τους πανηγυρίζοντες την εικοστή επέτειο της πτώσης δυτικούς) και επομένως το θρίαμβο της Δύσης. Από τότε και για αρκετά χρόνια η Δύση γιόρτασε χίλιες νίκες, χίλιους θριάμβους.
Στον κόσμο απόμεινε μόνο μια Υπερδύναμη για να τον διαφεντεύει, που σχεδίαζε τη «Νέα Τάξη Πραγμάτων», διακήρυττε το «τέλος της ιστορίας», «παγκοσμιοποίησε» το σύστημά της και το επέβαλε ως μοναδικό σε ολόκληρο τον πλανήτη, με τη δύναμη της διπλωματίας της, των συμμαχιών της, της οικονομίας της, του νομίσματός της, των αεροπλανοφόρων της, των πυραύλων της και του πολέμου της «εναντίον της τρομοκρατίας».
Και όμως είκοσι χρόνια μετά, με την ασφάλεια της χρονικής απόστασης, με τη σιγουριά που μας προσφέρουν τόσες εξελίξεις και ανατροπές, μπορούμε πια να μιλάμε για την παρακμή της Δύσης.
Όσο για την κυριαρχία της, αυτή τείνει να περιοριστεί στις εικόνες, η "εικονική" κυριαρχία της όμως δεν αναπληρώνει τις απώλειές της στους άλλους τομείς.
Γεννιέται βέβαια το ερώτημα: πως γίνεται να παρακμάζει η Δύση, όταν η ίδια πανηγυρίζει το θρίαμβό της; Πώς γίνεται να χάνει τη θέση της, όταν δεν τη διεκδικεί κάποιος άλλος; Γίνεται γιατί πρόκειται μάλλον για φθορά, αργή, καθημερινή, διάχυτη σε άσχετους φαινομενικά τομείς, αδιόρατη. Ο δε θρίαμβός της ήταν μόνο σε σχέση με συγκεκριμένες χώρες που διαλύθηκε η οικονομική, η πολιτική, η ιδεολογική, η κρατική τους δομή, το όλο σύστημά τους. Γίνεται, γιατί το ‘'φαίνεσθαι'' δεν συμπίπτει με το ‘'είναι'' σύμφωνα με πανάρχαια διαπίστωση των σοφιστών, γιατί η ανάγνωση της πραγματικότητας γίνεται σε πολλά επίπεδα.
Άλλωστε οι μεγάλες ιστορικές μεταβολές σπάνια μοιάζουν στα πυροτεχνήματα με τις φαντασμαγορικές λάμψεις και τους εκκωφαντικούς τους κρότους. Αντίθετα απλώνονται στο χρόνο, στο χώρο, στους μέγιστους πληθυσμούς, σε όλες σχεδόν τις πλευρές της ατομικής, της κοινωνικής, της πολιτικής, της πνευματικής ζωής έτσι που περνά σχεδόν απαρατήρητη η συνάφειά τους, η συσχέτισή τους. Άλλωστε δεν πρόκειται για μεμονωμένα γεγονότα αλλά για μια σειρά φαινομενικά άσχετων μεταξύ τους διαδικασιών.
Τέτοιες διαδικασίες μπορούμε να ανιχνεύσουμε και στα αρκτικόλεξα που θυμίζουν βέβαια ιερογλυφικά -BRIC, G20, UNASUR, MERCOSUR, ΟΣΣ, ASEAN κλπ. είναι οι νέοι αυτοί όροι που μπήκαν σχετικά πρόσφατα στη ζωή μας. Μυστηριώδεις και ακατάληπτοι πλάι σε παλαιότερους: G7, G8,OECD, IMF, WORLD BANK, OPEC, WTO, ΝΑΤΟ, και άλλοι. Κι όμως εδώ, στους διεθνείς αυτούς οργανισμούς, αποτυπώνονται οι εκάστοτε συσχετισμοί δύναμης μεταξύ των ισχυρών της Γης όπως και οι ανατροπές αυτών των συσχετισμών. Κατ'αρχήν το G-6 συγροτήθηκε από τις τότε (1975) έξι μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη ΗΠΑ, Ιαπωνία, Γερμανία, Μ.Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία, και με τον Καναδά, τον επόμενο χρόνο, έγιναν G-7. Αυτές βέβαια ήταν ταυτόχρονα τα ισχυρότερα-πλουσιότερα κράτη της ..Δύσης, μια συμμαχία των κυρίαρχων του δυτικού κόσμου, του ίδιου του ιμπεριαλισμού. Αυτοί και μόνο αυτοί και όχι άλλοι.!
Η συμμετοχή της Ιαπωνίας δεν είναι παράξενη, γιατί αν και γεωγραφικά βρίσκεται στην Άπω Ανατολή, αν και ο πληθυσμός της ανήκει στην κίτρινη φυλή, είναι ‘΄δυτική΄' στην οικονομία της, αν και ‘‘καθάρισε'' νωρίς με τους δυτικούς ιεραπόστολους, είναι ‘‘Δυτική''στο πολίτευμά της, στο σύστημά της (με αφετηρία το ..1868) και αυτό είναι που έχει τελικά μεγαλύτερη σημασία: ο καπιταλισμός της.!
Η συμμετοχή της Ρωσίας ήταν επιλογή της Δύσης, θεωρώντας την κληρονόμο των ..υπολειμμάτων ισχύος της υπερδύναμης που ονομαζόταν Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών.
Η μετάβαση από το G-7 στο G-20 σημαίνει την παραδοχή από τη Δύση της ανεπάρκειάς της να αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση, που ενέσκυψε ξαφνικά ( για όσους βέβαια δεν διάβασαν…..Μαρξ ή έστω την ιστορία των καπιταλιστικών κρίσεων), την αδυναμία της να φορτώσει, όπως συνήθιζε ως τώρα, την κρίση στον τρίτο κόσμο (αναπτυσσόμενες χώρες, πρώην αποικίες), την επιθυμία της να παγκοσμιοποιήσει το σύστημά της, τους κανόνες της, τη «λογική» της, να εντάξει σε αυτό τις ανερχόμενες οικονομικές δυνάμεις, συγχρόνως να τις ελέγξει, ιδιαίτερα την ταχύτατα αναπτυσσόμενη Κίνα, την Ινδία και τη Βραζιλία δευτερευόντως, και να αποκομίσει από αυτή τη διαδικασία τα μέγιστα δυνατά οφέλη.
Η υποχώρηση της Δύσης, η μείωση της απόστασης που τη χώριζε από τον τρίτο κόσμο, η ανατροπή των συσχετισμών οικονομικής ισχύος, η ανατροπή στη σειρά κατάταξης, φαίνεται και με την απλή, στιγμιαία, καταγραφή της κατάστασης του ΑΕΠ των μεγαλύτερων οικονομιών του πλανήτη… το 1990
α) ΗΠΑ 5,757,200,000,000 $
β) ΙΑΠΩΝΙΑ 3,018,269,946,941 $
γ) ΓΕΡΜΑΝΙΑ 1,714,446,543,471
δ) ΓΑΛΛΙΑ 1,244,419,132,358
ε) ΙΤΑΛΙΑ 1,133,465,454,299
στ) Μ. ΒΡΕΤΑΝΙΑ 995,933,488,071
ζ) ΚΑΝΑΔΑΣ 582,735,317,435
η) ΡΩΣΙΑ 569,708,921,157
Θ) ΙΣΠΑΝΙΑ 520,938,250,732
ι) ΒΡΑΖΙΛΙΑ 478,574,727,649
ια) ΚΙΝΑ 404,494,194,099 .. ΚΛΠ. .
και τη σύγκρισή της με αυτή του2009:
– α) Παγκοσμίως 54.863,551εκτμ. $
– β) Ευρωπαϊκή Ένωση 15.342,908 $
– γ) Ηνωμένες Πολιτείες 14.002,74 $ 2
-δ) Ιαπωνία 4.992,85
–ε) Κίνα 4.832,99
–στ) Γερμανία 3.060,31
–ζ) Γαλλία 2.499,15
–η) Ηνωμένο Βασίλειο 2.007,05
-θ) Ιταλία 1.,849,87
–ι) Ισπανία 1.397,23
–ια) Βραζιλία 1.268,51
— ιβ) Καναδάς 1.229,37
–ιγ) Ινδία 1.185,73
–ιδ) Ρωσία 1.163,65
–ιε) Ν. Κορέα 956,787,682,724
–ιστ) Μεξικό 827,189
— ιζ) Αυστραλία 755,066
–ιη) Κάτω Χώρες 742,966
(( πηγή.2009-ΔΝΤ . Βικιπαίδεια))
Οι τέσσερις οικονομικά ισχυρότερες χώρες εκτός Δύσης έχουν και αρκτικόλεξο: ΒΡΙΚ (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα). Αυτές κατέχουν αθροιστικά πάνω από το 25% της παγκόσμιας έκτασης, πάνω από το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού, οι οικονομίες τους το 2008 αντιπροσώπευαν το 25% του παγκόσμιου ΑΕΠ, έναντι του 17% κατά το 1990. Επιπλέον έχουν συνείδηση της ισχύος και του ρόλου τους και προσπαθούν να συγκροτήσουν ομάδα. Στα ίδια συμπεράσματα οδηγούμαστε συγκρίνοντας τις οικονομικές τάσεις, το ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ:…. Ετησιοποιημένος ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης για το διάστημα 1990-2007 : Κίνα 13.34%, Ινδία 7.63%, Βραζιλία 6.12%, ΗΠΑ 5.27%, Γερμανία 3.96%, Ιαπωνία 2.21%. Μια ανισομετρία που εντείνεται τώρα με την Κρίση.
Σημείωση: η δεκαετία 1990-2000 υποτίθεται ότι ήταν η δεκαετία του ‘‘θριάμβου'' της Δύσης.
Από την ανάγκη προσαρμογής στις μεταβαλλόμενες ισορροπίες ανασυγκροτούνται το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα, ο ΠΟΕ, με μεταβολή των ποσοστών ψήφου, των δικαιωμάτων, της επιρροής κάθε χώρας και περιοχής. Αμφισβητείται ακόμα η σύνθεση των μονίμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, που αντιστοιχούσε στο συσχετισμό δύναμης του 1945 όχι όμως και του 2009. Ο ΠΟΕ βρίσκεται υπό διαρκή διαμόρφωση, με δύσκολες διαπραγματεύσεις, με ατέλειωτους κύκλους συζητήσεων και πολλαπλές συγκρούσεις όπως μεταξύ πλουσίων και φτωχών χωρών, βιομηχανικά ανεπτυγμένων χωρών και αυτών που εξάγουν πρώτες ύλες. Για παράδειγμα η Ρωσία διαπραγματεύεται ακόμα (2009) την εισδοχή της σε αυτόν.
Οι φτωχές χώρες προχωρούν επιπλέον σε ενέργειες, σχηματισμούς, συνεργασίες, συντονισμούς, βήματα, για να βελτιώσουν τους όρους των συναλλαγών τους με τις πλούσιες χώρες, για να μειώσουν την εκμετάλλευσή τους από τις ιμπεριαλιστικές χώρες. Σχηματίζουν οικονομικές ενώσεις, οικονομικούς συνασπισμούς, περιφερειακές ολοκληρώσεις, όπως ASEAN (Ν.Ασία), MERCOSUR, UNASUR (Λατ. Αμερική).
Χαρακτηριστική περίπτωση ο ΟΠΕΚ. Η Δύση μάλιστα δεν έπαψε να τον κατηγορεί, από την ίδρυσή του (1960) κιόλας: ότι είναι κλασική περίπτωση καρτέλ, ολιγοπωλίου, ότι ελέγχει και ρυθμίζει την παραγωγή πετρελαίου, ότι προκαλεί τεχνητή και υπερβολική άνοδο της τιμής του, η οποία, κατά τη Δύση, ευθύνεται για τις κρίσεις και της υφέσεις της παγκόσμιας οικονομίας, όπως συνέβη με τα πετρελαϊκά σοκ του 1973, του 1979-1980, του 2008, ότι χρησιμοποιεί το πετρέλαιο ως οικονομικό, πολιτικό και στρατιωτικό όπλο ακόμα.
Αντίστροφα η Δύση κατηγορείται για αποικιοκρατική, ιμπεριαλιστική έως και σιωνιστική πολιτική προς τα κράτη αυτά, για κατακτητικούς πολέμους, για εμφύλιους διχασμούς, πραξικοπήματα, χούντες, υπόθαλψη πολέμων μεταξύ γειτονικών χωρών, για εκβιασμούς, απειλές….Κατηγορείται ακόμα ότι αυτή ελέγχει και ρυθμίζει τις τιμές του πετρελαίου με τις κακόφημες «επτά (7) αδελφές», τις πετρελαϊκές πολυεθνικές, ότι με τα χρηματιστηριακά παιχνίδια, με τα παράγωγα, τις προθεσμιακές αγορές κλπ κερδοσκοπεί ασύστολα και οδηγεί τις τιμές στα ύψη για τους καταναλωτές[1].
Πάντως κανείς λογικός και δίκαιος άνθρωπος δεν αμφισβητεί ότι η μυρωδιά του πετρελαίου συνοδεύεται από την οσμή του αίματος! Συχνά η ανεύρεση πετρελαίου από ευχή γίνεται κατάρα για τους κατοίκους της περιοχής και της χώρας ολόκληρης. Ο συνεχιζόμενος πόλεμος και η κατοχή στο Ιράκ, οι συγκρούσεις στη Νιγηρία, οι απειλές εναντίον του Ιράν, οι εκβιασμοί εναντίον της Λιβύης, τα πραξικοπήματα κατά του Τσάβες είναι μικρό μόνο δείγμα των άγριων συγκρούσεων και ανταγωνισμών γύρω και πάνω από το πετρέλαιο.
Ανάλογα άγρια παιχνίδια παίζονται και για το φυσικό αέριο, τους αγωγούς του, τους δρόμους διέλευσης της ενέργειας γενικότερα. Σε μια μεταβλητή γεωμετρία συμμαχιών και αντίπαλων ομάδων χωρών και εταιρειών. Οπωσδήποτε όμως τα τελευταία χρόνια οι εξαγωγείς ενέργειας παρουσιάζονται ενισχυμένοι και ευνοημένοι από την άνοδο της τιμής των πρώτων υλών της ενέργειας, πράγμα που φαίνεται στη θεαματική άνοδο των συναλλαγματικών τους αποθεμάτων, στην αντοχή των οργανισμών και συμμαχιών τους, στην ενόχληση της Δύσης, στις εθνικοποιήσεις των πετρελαιοπηγών τους, στις εταιρείες-κολοσσούς, που έχουν συστήσει, όπως: Saudi Aramco (Σαουδική Αραβία), Petrobras (Βραζιλία), PDVSA (Βενεζουέλα), GAZPROM (Ρωσία)κλπ.
Αξιοπρόσεκτη είναι ακόμα η προσπάθεια προσέγγισης Κίνας-Ρωσίας. Μάλιστα στον ΟΣΣ (Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης) συμμετέχουν: Κίνα, Ρωσία, Καζαχστάν, Κιργιζία, Τατζικιστάν και Ουζμπεκιστάν, και ως παρατηρητές οι πρόεδροι του Ιράν, της Ινδίας, της Μογγολίας και του Πακιστάν. Πρόθεσή τους η θεσμοποίηση του οργανισμού αυτού. Θέλουν να πάρει στρατηγικά χαρακτηριστικά! Μια στρατηγική συμμαχία θεμελιωμένη σε ένα ευρύ φάσμα αντικειμένων και τομέων: Στρατιωτικά: κοινές ασκήσεις, Αντί-ΝΑΤΟ, με αναφορά στην παγκόσμια ασφάλεια, ( ένας άξονας δηλ.Μόσχας-Πεκίνου)
Οικονομικά: ανάπτυξη των μεταξύ τους εμπορικών συναλλαγών, σύνδεσή τους με δίκτυα αγωγών ενέργειας,
Νομισματικά: εισαγωγή νέου παγκόσμιου νομίσματος,[2] κλπ.
Η δυσαρέσκεια της Δύσης είναι ολοφάνερη στην εικόνα της Λατινικής Αμερικής όπως την ‘‘φιλοτεχνούν'' τα δυτικά ΜΜΕ. Τσάβες, Μοράλες, Λούλα, Κορέα φαίνονται το λιγότερο γραφικοί. Οι πιο συχνές κατηγορίες: καλλιέργεια εθνικισμού και σοσιαλμανία. Οι νοτιαμερικανοί απαντούν με την MERCOSUR ( Κοινή Αγορά του Νότου) και την UNASUR που συνιστούν προσπάθειες για την οικονομική και στρατιωτική συνεργασία και ολοκλήρωση των χωρών της περιοχής. Στην διακήρυξη του Κούσκο μάλιστα δίνουν αντι-ιμπεριαλιστικό και αντι-Δυτικό χαρακτήρα στη συμμαχία τους και αναφέρονται σαφέστατα στους αγώνες των λαών της περιοχής εναντίον των αποικιοκρατών.
Μνημονεύουν εκεί τους ήρωές τους τον Σιμόν Μπολιβάρ, τον Antonio José de Sucre, τον Liberator José de San Martin. Παραφωνία στον αντιιμπεριαλιστικό προσανατολισμό των χωρών της περιοχής αποτελεί η Κολομβία με έντονη την παρουσία βορειοαμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων. Τάχα για τον πόλεμο κατά των ναρκωτικών. ( Όσο πιο πολύ τα …καταπολεμούν πάντως τόσο πιο πολύ η παραγωγή ναρκωτικών προοδεύει. Όπως και στο Αφγανιστάν).
Ανάλογες προσπάθειες κάνουν μια σειρά χώρες της Νότιο-Ανατολικής Ασίας που έχουν συγκροτήσει το ASEAN.
Τόμοι χρειάζονται για να αναπτυχθεί το θέμα της παρακμής και ένα μικρό άρθρο. Να σημειωθεί ότι πέραν του ΑΕΠ, του ρυθμού μεταβολής του, των συμμαχιών, των συναλλαγματικών αποθεμάτων, των πολυεθνικών, του παγκόσμιου νομίσματος, η κυριαρχία της Δύσης αμφισβητείται και στην τεχνολογία, στην επιστήμη, στο διάστημα, στα θεάματα, στη θρησκεία, στην ιδεολογία. Αμφισβητούνται οι περιορισμοί της στους εξοπλισμούς, στα πυρηνικά όπλα.
Η ειρωνεία των εξελίξεων είναι ότι: η Δύση ενώ έχει νικήσει τους αντιπάλους της, κινδυνεύει να χάσει από τους ανταγωνιστές της που χρησιμοποιούν πια τα όπλα της, τις μεθόδους, τα συστήματά της, τις λογικές της!
* Ο Χρήστος Τσουκαλάς είναι εκπαιδευτικός β/βάθμιας Εκπ/σης.
Πάτρα, 23-09-2009
[1] «Σύμφωνα με τον ΟΠΕΚ, ο οποίος τροφοδοτεί το 42% της παγκόσμιας αγοράς με πετρέλαιο (το υπόλοιπο ποσοστό προέρχεται από χώρες εκτός ΟΠΕΚ, όπως ΗΠΑ, Ρωσία, Βρετανία, Νορβηγία, χώρες της πρώην Σοβιετικής Ενωσης κ.ά.), οι τελικές τιμές των προϊόντων του πετρελαίου στην Ευρωπαϊκή Ενωση διαμορφώνονται ως εξής: Το 68% της τιμής οφείλεται στους επιβληθέντες φόρους της ΕΕ, το 16% πηγαίνει στις χώρες που εξάγουν το πετρέλαιο και ένα 16% πηγαίνει στα διυλιστήρια και τους πωλητές.»
[2] «………Το ισχύον σύστημα δεν είναι κακό μόνο για τον κόσμο, αλλά και για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η αλήθεια είναι πως καθώς ολόκληρος ο κόσμος αγοράζει δολάρια, εξάγουμε χαρτονομίσματα μάλλον, παρά αυτοκίνητα, αλλά το πρόβλημα είναι πως το τύπωμα χαρτονομισμάτων δε δημιουργεί θέσεις εργασίας. Μέχρι τώρα αναπληρώναμε την παραγωγική μας υστέρηση αυξάνοντας τα ελλείμματα. Όσο προχωράει ο καιρός όμως, θα ανακαλύψουμε πως έχει κι αυτό τα όριά του. Πως η FED δεν θα μπορεί να συνεχίσει σε αυτήν την πορεία όπως μάθαμε πρόσφατα, οι επεκτατικές νομισματικές πολιτικές έχουν κι αυτές το ρίσκο τους.
(Ο Joseph Stiglitz (από Washington Post/ www.ppol.gr, 02/09/2009)
