«Ιδιωτικοποιήσεις» ή η ανάγκη ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου
Του Νικήτα Χιωτίνη*
Εδώ και πολύ καιρό γίνεται λόγος για την ανάγκη «ιδιωτικοποιήσεων». Δεν μας εξηγούν όμως γιατί. Μήπως γιατί θέλουμε να πουλήσουμε ζημιογόνες επιχειρήσεις του Δημοσίου και ψάχνουμε για κορόϊδα; Μήπως γιατί δεν μπορούμε να διαχειριστούμε επικερδώς τις κρατικές επιχειρήσεις και έχουμε κάνει μελέτη σκοπιμότητας, απ' όπου προέκυψε πως θα ωφεληθούμε πουλώντας τες; Αν είναι έτσι, γιατί δεν μας παρουσιάζουν τα οφέλη που θα προκύψουν; Ίσως γιατί ούτε εμείς τους το ζητάμε;
Μήπως πάλι γιατί οι πολιτικοί – πωλητές ζήλωσαν τη δόξα του Άκη και ψάχνουν για μονοκατοικία στην Αρεοπαγίτου; Μήπως πάλι γιατί όπου έγιναν τέτοιες ιδιωτικοποιήσεις προέκυψαν οφέλη – όπως, π.χ., με την πλήρη ιδιωτικοποίηση των τραπεζών, συμπεριλαμβανομένης της Τράπεζας της Ελλάδος – και οι ιδιωτικές πλέον τράπεζες δανείζονται με 1% ενώ το κράτος με 3%-7%;
Ας πούμε όμως τα πράγματα καθαρά, η εντολή είναι «ιδιωτικοποιήστε τα πάντα». Επ' αυτού λοιπόν ας συζητήσουμε, άλλωστε αυτή η εντολή καταδήλως προέκυψε από διάφορα διεθνή και πανίσχυρα think tanks, τα οποία δεν μπορούμε a priori να απορρίψουμε ως φορείς του κακού και του… 666! Σίγουρα αυτό το πέρασμα της παραγωγής από το έλεγχο του κράτους στα χέρια «ιδιωτών» εξυπηρετεί το σημερινό παγκοσμιοποιημένο τραπεζικό σύστημα, που θεωρεί – και πράγματι έτσι είναι – ως μοναδικό του αντίπαλο το κράτος, δηλαδή τις ρυθμίσεις αλλά και τις ανατροπές που αυτό μπορεί να ασκήσει, όμως και αυτό προέκυψε από μια ιστορική διαδικασία εν πολλοίς αναπόφευκτη. Πρόκειται περί νομοτέλειας που δεν μπορούμε να αγνοήσουμε, οφείλουμε όμως να βελτιώνουμε τις κάθε φορά διαμορφούμενες συνθήκες, συμπεριλαμβανομένης της στάσης μας απέναντι στους άλλους και στην ίδια τη ζωή.
Δύο είναι τα κύρια πολιτικά συστήματα, τρόποι ύπαρξης των κοινωνιών και εν συνεχεία των κρατών, προερχόμενα από την εμφάνιση του ανθρώπου στη γη: η πρόταξη της ατομικής αυτονομίας, δημιουργικότητας και πρωτοβουλίας και η πρόταξη της συλλογικής παρουσίας και ισχύος. Αυτά στους τελευταίους αιώνες εκφράστηκαν από το πολιτικό μοντέλο του φιλελευθερισμού και αυτό του κρατισμού – βεβαίως με αποχρώσεις αλλά και ψευδεπίγραφες χρήσεις των όρων αυτών. Από τον τελευταίο αιώνα μέχρι τις μέρες μας, τουλάχιστον στη Δύση και στα «δυτικού τύπου» κράτη, αφού οι κοινωνίες καταδήλως πολώθηκαν στα δύο αυτά πολιτικά συστήματα και ιδεολογίες, στη συνέχεια έδειξαν και τα όριά τους: ο μεν φιλελευθερισμός εξώκειλε στον λεγόμενο νεοφιλελευθερισμό, ο δε κρατισμός απέτυχε παταγωδώς με το πείραμα της Σοβιετικής Ένωσης. Με άλλα λόγια, ο φιλελευθερισμός, που πρότασσε την ατομική πρωτοβουλία, εξώκειλε στον νεοφιλελευθερισμό που οδηγεί στην επικράτηση μιας πάμπλουτης ελίτ που κατευθύνει τις τράπεζες και στην καταδυνάστευση των πολιτών – «εργατών», αγροτών και αστών – ο δε κρατισμός αναδείχθηκε σε πολιτικό σύστημα καταδυνάστευσης των λαών και αυτό νομοτελειακώς. Εν ολίγοις, και τα δύο αυτά συστήματα έχουν ιστορικώς αποτύχει.
Ήρθε λοιπόν ο καιρός εγκαθίδρυσης ενός νέου τύπου κοινωνίας, με ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο. Θα λέγαμε να «ιδιωτικοποιήσουμε το κράτος και να κρατικοποιήσουμε τους ιδιώτες». Η ιδιωτική δημιουργικότητα να στοχεύει στην ενίσχυση της κοινωνίας και η κοινωνία να στοχεύει στην ενίσχυση της ιδιωτικής δημιουργικότητας. Να ξεπεράσουμε το προ-πολιτικό στάδιο που βρισκόμαστε σήμερα και να αναδείξουμε την Πολιτική Σκέψη και Πράξη ως εκφράζουσα και προωθώντας συλλογικούς και ατομικούς στόχους, στόχους που θα συνταυτίζονται – έχουμε πολλά να διδαχθούμε γι' αυτό από το απόγειο της Πολιτικής στην αρχαία Αθήνα, όπου οι άρχοντες δεν ήταν επαγγελματίες της πολιτικής, αλλά κληρωτοί και εναλλασσόμενοι. Κάποιους όρους που ακούγαμε παλαιότερα από δημαγωγούς πολιτικούς, περί συναντίληψης, συμμετοχικής δημοκρατίας κ.λπ., πρέπει να τους επαναφέρουμε στο προσκήνιο με περισσότερη όμως σοβαρότητα. Κυρίως όμως θα πρέπει να δούμε διαφορετικά τη σχέση μας με «τους άλλους». Είναι φιλοσοφικώς ανήθικο να αναπαράγουμε ηθελημένα τις αντικοινωνικές απόψεις ενός ψυχικά ασθενούς, στον οποίο δόθηκε και βραβείο Νόμπελ, τη «Θεωρία των Παιγνίων», παρουσιάζοντάς την ως κανόνα πολιτικής πράξης των κρατών και κανόνα κοινωνικής συμπεριφοράς μας και να διδάσκουμε στις Σχολές τη συνακόλουθη Swot analysis, ως κανόνα σχεδιασμού των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων μας, όταν με βάση αυτήν τα πάντα σχεδιάζονται για το ατομικό και μόνο συμφέρον, εξοβελίζοντας κάθε είδους επιδίωξη κοινωνικής συνεισφοράς και αλληλεγγύης.
Πώς μπορούμε να κινηθούμε προς αυτήν την κατεύθυνση; Ανατρέποντας το υφιστάμενο πολιτικό σύστημα κατά το παράδειγμα της αρχαίας Αθήνας. Ουδείς να εκλέγεται βουλευτής για περισσότερο από μία θητεία. Μεγάλο μέρος των πολιτικών αντιπροσώπων μας να αναδεικνύεται με κλήρο. Η δικαστική εξουσία να είναι απολύτως ελεγχόμενη από την κοινωνία, πάλι το παράδειγμα της αρχαίας Αθήνας δείχνει τον δρόμο. Η δημόσια διοίκηση να ασκείται από υπαλλήλους ανωτάτου μορφωτικού επιπέδου και να λογοδοτεί δημόσια και τακτικά. Να θεσμοθετηθεί η κοινωνική διάσταση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και η ευθύνη του ατόμου έναντι του συνόλου. Ουτοπικά; Επί του παρόντος ναι, θεωρούμε όμως πως νομοτελειακά θα οδηγηθούμε σε αυτά: δεν μπορούμε να ξαναγυρίσουμε στη φεουδαρχία, η Ιστορία ποτέ δεν κάνει πίσω.
Πάμπολλα πειράματα άλλωστε έχουν αποδείξει ότι η ψυχανώμαλη «Θεωρία των Παιγνίων» δεν αντανακλά τον εσώτερο ανθρώπινο ψυχισμό, ιδιαίτερα όταν αναφερόμαστε σε διαπροσωπικές σχέσεις. Οι οπαδοί των φανφαρόνικων εξαγγελιών περί του «τέλους της Ιστορίας», με τη δήθεν επικράτηση του φιλελευθερισμού και με το δήθεν τέλος της Σκέψης, ήδη υπαναχώρησαν άρδην. Ο σημερινός τρόπος ζωής και Σκέψης έχει δείξει τα όριά του, ενώ τα παραδείγματα από τις αναπτυσσόμενες χώρες της Ανατολής, που δυσκολευόμαστε να κατανοήσουμε, θέτουν εν αμφιβόλω την καθολική ισχύ του δυτικού Τρόπου. Θεωρούμε πως βρισκόμαστε προ των πυλών νέων τρόπων θέσμισης των κοινωνιών, θεωρώντας δεδομένη τη βούληση του ανθρώπου να συμμετάσχει στην Ιστορία (του).
* O Νικήτας Χιωτίνης είναι Αρχιτέκτων-Καθηγητής ΤΕΙ.
